Ο ΒΟΥΔΙΣΜΟΣ ΚΑΙ Η ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΣΚΕΨΗ (4)-επανάληψη

HENRI DE LUBAC

Παρ' όλα αυτά όμως νομίζουμε πως είναι μεγαλύτερης σημασίας η περιπέτεια μερικών εκλεπτυσμένων πνευμάτων, πάρα πολύ κριτικών για να μην είναι μοναχικά, τα οποία μέσω πολύ προσωπικών οδών και χωρίς να σιχαθούν την εποχή τους, οικειοποιούνται, την μία ή την άλλη πλευρά, του βουδιστικού ιδεώδους. Χωρίς αμφιβολία δεν πρόκειται για ανθρώπους που επιθυμούν να γραφτούν σε μια κάποια ομάδα, ούτε να λάβουν κάποια "τακτοποίηση", ούτε να εκφράσουν επίσημα την διατύπωση του "τριπλού φωτισμού" ή να συμμετάσχουν ιεροπρεπώς γύρω από κάποια stupa. Το ζωντανό ενδιαφέρον που φέρουν για τον Νόμο του Βούδα δεν είναι ίδιο με των καθαρών ανθρωπιστών. Για αυτούς δεν πρόκειται μόνον για Ιστορία: Πρόκειται για μετοχή και για ύπαρξη. Πέρα από κάθε ομαδοποιημένη γοητεία και κάθε σνομπισμό, αντλούν από έναν βουδισμό βαθειά στοχαστικό, την πνευματικότητα που τους θρέφει. Μια τέτοια περίπτωση υπήρξε του Ely Carcassonne, ο οποίος πέθανε το 1942, και μας άφησε ένα διακριτικό ίχνος της ψυχής του στις σελίδες που αφιέρωσε στον μυστικισμό του Fénelon. Ζούσε το ιδανικό του "ζωντανού απελευθερωμένου". Μια ανάλογη περίπτωση υπήρξε του G. Hackin, θύματος με την σειρά του της Γερμανικής κατοχής. Είχε κυριευθεί από πολύ νωρίς από το βουδιστικό κλίμα και θα το συνέχιζε σε όλη του την ζωή. Δεν αντικατέστησε μόνο μια χαμένη χριστιανική πίστη, από όσο μπορούμε να κρίνουμε, ήδη από την εφηβεία, με μια προσχώρηση στα δόγματα του Βουδισμού. Αλλά όσο αφομοίωνε σιγά-σιγά το πνεύμα μέσω των φανερώσεων της τέχνης του, μορφοποιείτο, ας πούμε, πάνω σε αυτή την τόσο ήσυχη θρησκεία. Και αντλούσε ένα είδος στωϊκισμού λιγότερο έντονο, πιο πλατειά συμπαντικό και πιο ανθρώπινο. «Η Ινδική φιλοσοφία, έγραψε, μου προσέφερε ένα πολύτιμο δώρο, εκείνη την άπειρη καλοσύνη που ονομάζεται η maitri, εκείνη την σταθερή συγκατάβαση, εκείνη την ησυχία της ψυχής που βοηθά στην κατανόηση και την αποδοχή». Όσοι τον πλησίασαν, και παρατήρησαν στο βλέμμα του εκείνη την καλοσύνη που ήταν σχεδόν απούσα και απόμακρη, μπορούσαν εύκολα να αναγνωρίσουν αυτό το ίχνος.

Παρόμοιες περιπτώσεις μας μεταφέρουν πέραν των απλών λογοτεχνικών θέσεων, για τις οποίες υπάρχουν διάφορα παραδείγματα στις προηγούμενες γενηές. Λόγω της φύσεώς τους, αυτά τα παραδείγματα δεν μπορούν να εμφανίζονται πολύ συχνά. Και δεν κάνουν και πάρα πολύ θόρυβο. Πιστεύουμε όμως πως δεν είναι περιπτώσεις για διαγραφή, χωρίς σπουδαιότητα. Μέσω αυτών, ο Βουδισμός, επιστρέφοντας στην ουσία του, εμφανίζεται σαν μία από τις ζωντανές πνευματικές δυνάμεις που παρουσιάζονται στην Ευρωπαϊκή συνείδηση. Γνωρίζοντάς τον, αυτή η δύναμις δεν επιφέρει μόνον, όπως στο ξεκίνημα, την φυσικοποίηση και σχετικοποίηση του Χριστιανισμού. Δεν είναι πλέον μία παράλληλος δύναμις που πιστεύει πως θα τής αποκαλυφθεί. Είναι ένας ανταγωνιστής που προσπαθεί να Του αντιτεθεί. Ίσως ετοιμάζεται σαν ένας αντικαταστάτης. «Η Ινδία κατακτά την Αμερική», έγραψε το 1930 ο αμερικανός Wendell Thomas. Κατακτά όμως εξίσου και την Ευρώπη. Ερχόμενος από την Ινδία, αλλά και από την Ιαπωνία, από την Κίνα, από όλες τις χώρες της Άπω Ανατολής, ο «Βούδας, ο πρίγκηπας της Ειρήνης» παρουσιάζεται με το χαμόγελό του και κερδίζει ειρηνικές νίκες... Ένα ακόμη σημείο ανάμεσα σε τόσα άλλα, εκείνης της "παρακμής της Δύσεως" η οποία δεν έχει άλλες βαθειές αιτίες παρά τον αποχριστιανισμό της.

Φυσικά δεν είναι αλήθεια πως η θαυμαστή επιστημονική πρόοδος και η τεχνολογία της, των τελευταίων αιώνων, αιτία του μεγάλου κατασκευαστικού άλματος που μας παρασύρει χωρίς να μας αφήνει καμία δυνατότητα να το υποτάξουμε, δεν είναι τίποτε άλλο από μια πρόοδος υλικής τάξεως, όπως άδικα λέγεται. Αυτή η πρόοδος εμπλέκει μερικές από τις πιο υψηλές αξίες του πνεύματος. Αλλά καθεαυτή δεν οδηγεί πουθενά. Δεν διορθώνει σε τίποτα την ουσιαστική μας μιζέρια. Δεν φέρει καμία σωτηρία. Δεν ελευθερώνει από τον θάνατο. Μια τέτοια πρόοδος, λόγω του μεγέθους της, ανοίγει τις πόρτες σε μια κρίση. «Και είμαστε ακόμη κατ' αρχάς μπροστά στην κρίση της επιστήμης. Ούτε η ακαταμάχητη πρόοδος των επιστημών της Φύσεως, ούτε η επέκταση της κυριαρχίας των επιστημών του πνεύματος μπορούν να εμποδίσουν να τεθεί σε επανεξέταση, με ένα τρόπο πάντοτε πιο ριζικό, η Επιστήμη. Και πράγματι, δεν έχει τεθεί σε επανεξέταση η δύναμις της Επιστήμης, όσο και η σημασία της»(K. Jaspers, Η κατάστασις της εποχής, 1931).

Αυτό ανιχνεύεται παντού: η σύγχρονη εποχή έχασε πολύ βαθιά το ηθικό της, διότι ο άνθρωπος έχασε τις παραδόσεις των προγόνων του, χωρίς να έχει βρει ακόμη μια νέα σταθερότητα και νέους κανόνες ζωής. Και πρέπει να διαθέτουμε μια αισιοδοξία κοντόφθαλμη για να πειστούμε πως η κρίση, προκληθείσα από την τεχνολογία, μπορεί να ξεπεραστεί με την τεχνολογία, σαν να έφτανε να εξισώσουμε την πρόοδο των ανθρωπίνων επιστημών στη  πρόοδο που έχουν ήδη κατακτήσει οι επιστήμες της φύσεως. Όσο πιο πολύ πραγματοποιείται αυτή η προσαρμογή τόσο το κακό αυξάνει. Η αποστασία, με την όποια συνοδεύεται η πρόοδος εξ' ορισμού, και έχει σαν συνέπεια την μεταφυσική απόρριψη, αφήνει ένα κενό στο βάθος της ψυχής. Ο μοντέρνος Ευρωπαίος αφέθηκε να παρασυρθεί από έναν πειρασμό υπερβολικά φυσικό: «Αυτό που κανένας Θεός δεν είχε κατορθώσει γι' αυτόν στην διάρκεια των χιλιετιών, το κατόρθωσε ο άνθρωπος από μόνος του. Είναι εντελώς φυσικό να έχει τον πειρασμό να τοποθετήσει όλο του το είναι σε αυτήν την πράξη, μέχρι την ημέρα κατά την οποία θα βρεθεί τρομοκρατημένος μπροστά στο κενό που δημιούργησε αυτός ο ίδιος»(K. Jaspers).

Αργά η γρήγορα, πρέπει να το συνειδητοποιήσει. Πρέπει το κενό που υπάρχει στον άνθρωπο να πληρωθεί. Ήδη, παρόλα τα αναντίρρητα αποτελέσματα που συνήγαγε και τις ελπίδες που αναπτερώθηκαν, φαίνεται συχνά απογοητευμένος. Τον βλέπουμε ήδη αποκαρδιωμένο και διαμαρτυρόμενο για την απάνθρωπη συνθήκη που μόνος του δημιούργησε. Είναι ήδη μεγαλύτερος ο αριθμός, πολύ μεγαλύτερος από όσο νομίζουμε, εκείνων των ανθρώπων, οι οποίοι παρότι συνεργάζονται με την εργασία τους και με τα αποθέματα της διάνοιάς τους στην πρόοδο του κόσμου, αναρωτιούνται για την κατεύθυνση αυτής της διαδρομής. Όμως τόσοι αδιέξοδοι δρόμοι, τόσες απογοητεύσεις, τόσες καταστροφές, χωρίς να τους σταματούν στην προσπάθειά τους που την αισθάνονται ταιριαστοί στην ανθρώπινη κλήση τους, τους αποσπούν όμως από την κοινή επιπολαιότητα. Αρχίζουν να διακρίνουν έναν άλλο δρόμο, μια διαφορετική έρευνα. Ο Μερλώ-Ποντύ έγραφε τελευταίως: «Η μεταφυσική συνείδηση και η ηθική πεθαίνει στην επαφή της με το απόλυτο». Πολλοί αναρωτιούνται εάν η αλήθεια δεν βρίσκεται στο αντίθετο και η προσωπική τους εμπειρία, ενωμένη στην παρατήρηση της εποχής τους, αυξάνει καθημερινώς αυτήν τους την πεποίθηση.

Είναι περισσότεροι από όσοι πιστεύουμε "οι προσκυνητές του απολύτου", στον αιώνα μας. Πού τους οδηγεί όμως αυτό το προσκύνημα; Ποιός τους καθοδηγεί; Εάν η Ευρώπη δεν ξαναβρεί την πίστη της, θα είναι έτοιμη σε λίγο για έναν πνευματικό αποικισμό. Νομίζουμε πως διακρίνονται ήδη τα σημάδια που τον προετοιμάζουν. Αυτό θά σήμαινε γιά τήν Ευρώπη όχι τήν απελευθέρωσή της ακριβώς,αλλά τήν κατανάλωση τής αποστασίας της.

Συνεχίζεται

Αμέθυστος