Η Πανούκλα: Στοχασμός στη Βία

Roberto Pecchioli - 18 Σεπτεμβρίου 2025

Πηγή: Αιρετικά

Ένα βιβλίο της δημοσιογράφου της Repubblica, Τόνια Μαστρομπουόνι, πρόκειται να εκδοθεί με τον βαρύγδουπο τίτλο «Η Πανούκλα». Είναι ένα δοκίμιο για τη γερμανική πολιτική, και η μάστιγα που αντιμετωπίζει η συντακτική ομάδα της προοδευτικής εφημερίδας είναι η άνοδος του κόμματος AfD, Εναλλακτική για τη Γερμανία, το οποίο έχει χαρακτηριστεί ναζιστικό και στιγματιστεί ως ακροδεξιό. Η πλατφόρμα του AfD είναι φιλελεύθερη στην οικονομία και φιλοδυτική στην εξωτερική πολιτική. Είναι η απόρριψη της μαζικής μετανάστευσης που δημιουργεί το στίγμα, την τρομακτική ταύτιση με μια θανατηφόρα, μεταδοτική επιδημία. Παίζουν με τη φωτιά: η συντριπτική βία της γλώσσας μπορεί να οδηγήσει μόνο σε σωματική βία. Το απόλυτο κακό πρέπει να αντιμετωπιστεί με την ανελέητη συντριβή του.
«Η Πανούκλα» είναι ο τίτλος του αφηγηματικού αριστουργήματος του Αλμπέρ Καμύ. Ανάμεσα στις πολλές έννοιες που αποδίδονται στο μυθιστόρημα, το οποίο αφηγείται μια πραγματική πανούκλα, μία είναι η αλληγορία του κακού που μας αναγκάζει να επιλέξουμε, που μας κάνει να γίνουμε αυτό που είμαστε χωρίς κιαροσκούρο: δειλοί, κυνικοί, εγωιστές ή ενάρετοι, όπως ο πρωταγωνιστής Μπερνάρ Ριέ. 

Μία από τις σκέψεις του, στην οποία εκφράζεται ο Καμύ, είναι: ο βασιλικός δρόμος είναι η καταπολέμηση του παράλογου και της έλλειψης νοήματος της ύπαρξης. Η βία - λεκτική, ηθική ή υλική - είναι σήμερα ένα άλλοθι, μια συντόμευση για να υπομείνουμε μια υπαρξιακή συνθήκη χωρίς ορίζοντες. Αυτός που βρίσκει έναν εχθρό βρίσκει έναν θησαυρό, έναν (αρνητικό) λόγο για να ζει.[ΤΟ ΣΗΜΕΡΙΝΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΠΝΕΥΜΑ. ΕΝΑΣ ΜΗ-ΛΟΓΟΣ. ΕΝΑ ΑΠΟΛΥΤΟ ΑΔΙΕΞΟΔΟ]

Τα τρέχοντα γεγονότα και η ιστορία μας σπρώχνουν στο σκοτάδι, και ένα φως πρέπει να βρεθεί. Η δολοφονία του Τσάρλι Κερκ σηματοδοτεί ένα σημείο καμπής στις αντιδράσεις που έχει προκαλέσει. Όπως και στην πανούκλα του Καμύ, κάθε άτομο έχει αποκαλύψει τον αληθινό του εαυτό, δείχνοντας τον εαυτό του χωρίς υποκρισία, χωρίς μεσολάβηση τόνου και περιεχομένου. Η λίστα εκείνων που έχουν διακριθεί στη δικαιολόγηση ή την εξύμνηση του εγκλήματος είναι μεγάλη και άσκοπη. Η σοφία του Κατσιάρι είναι υποδειγματική: τα λόγια δεν είναι πράξεις, αλλά παραμένουν γεγονότα. Ας αποφύγουμε τον Ρομπέρτο ​​Σαβιάνο και τον Οντιφρέντι, οι οποίοι είναι προβλέψιμοι στον ισχυρισμό τους ότι δεν είναι όλες οι ζωές εξίσου πολύτιμες, μια πολύ δεξιά αντίληψη, αν το καλοσκεφτείτε. Ας αναφέρουμε ένα ραπ ντουέτο, τον Bob Vylan (ένα V αντί για D είναι αρκετό για να υποβαθμίσει μια εποχή!), ο οποίος ολοκλήρωσε μια συναυλία -μια μεγάλη λέξη για ρυθμικές κραυγές και αυτόματο κούρδισμα- με την κομψή ευχή, που απευθύνεται στον Kirk, «αναπαύσου εν ουρήσει», ένα παιχνίδισμα με την αρμονία με το «αναπαύσου εν ειρήνη» “rest in piss”,. Μια μετάφραση της ποιητικής παραλλαγής από τους κυρίους Vylan είναι περιττή. Το πνευματικό τους επίτευγμα είναι κατώτερο, επιπλέον, από αυτό τού Andrea Scanzi, μιας κοφτερής προοδευτικής πένας, της οποίας η θλίψη για τον Kirk «τον κάνει να εμετήσει τη βάλανο και την ακροποσθία του, καθώς και σημαντικά μέρη του δωδεκαδακτύλου του». Η παραδοχή του ενδιαφερόμενου επιβεβαιώνει την υποψία ότι τα προαναφερθέντα σώματα αποτελούν την έδρα της σκέψης του δημοσιογράφου.

Το θέμα δεν είναι οι δηλώσεις, η χυδαιότητα, η έμμεση βία, η ικανοποίηση ενός φόνου, αλλά γιατί φτάσαμε σε αυτό το σημείο σε μια κοινωνία που ισχυρίζεται ότι απορρίπτει τη βία. Και ας μην πούμε ότι η λεκτική οργή είναι ένα είδος αντιδότου, μια μεθαδόνη ενάντια στο ναρκωτικό της άμεσης, σωματικής βίας, μια ψυχαναλυτική προβολή. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης φέρουν κάποια ευθύνη, των οποίων η δύναμη είναι η ικανότητα να επιτρέπουν σε οποιονδήποτε - ειδικά στους αδαείς, τους ηλίθιους, τους ασεβείς και τους φανατικούς - να εκφράζουν τη γνώμη τους χωρίς φίλτρα. Οι πολεμιστές του πληκτρολογίου είναι η διεπαφή, οι μιμητές των διανοούμενων (;) και των influencers, προστατευμένοι από την ανωνυμία των ψευδωνύμων τους και την απροσωπία της αγέλης, ικανοί να εκτονώνουν κάθε απογοήτευση με βωμολοχίες και την επίδειξη των χειρότερων συναισθημάτων. Αλλά τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι το αποτέλεσμα, όχι η αιτία.

Η βία είναι έμφυτη στην ανθρωπότητα και η άρνησή της, όπως έχουν κάνει σημαντικά τμήματα της κυρίαρχης κουλτούρας εδώ και δεκαετίες, οδηγεί στο αντίθετο αποτέλεσμα. Όλες οι ιδεολογίες του εικοστού αιώνα ήταν βίαιες, μανιώδεις και επιθετικές. Θα ήταν ψευδές να αποδώσουμε αποκλειστικότητα στη μία ή στην άλλη. Καθεμία έχει σκοτεινά χαρακτηριστικά στο οικογενειακό της άλμπουμ, και όσοι ισχυρίζονται -όπως ο φιλελευθερισμός- ότι είναι άτρωτοι στη μετάδοση ξεχνούν τη Χιροσίμα, τη γαλλο-βρετανική αποικιακή δουλεία, τη γενοκτονία των Αμερικανικών Ινδιάνων και την εκμετάλλευση της εργασίας που βρισκόταν στην καρδιά της μαρξιστικής αντίδρασης. Ας μην αποκλειστεί κανείς, ξεκινώντας από αυτόν τον συγγραφέα, του οποίου τα συναισθήματα συχνά είναι οτιδήποτε άλλο εκτός από ειρηνικά.
Ωστόσο, δεν μπορούμε να αγνοήσουμε το γεγονός ότι, παράλληλα με τις μορφές «δεξιάς» εξύμνησης της βίας (συμπεριλαμβανομένου του φλύαρου και κάπως δειλού εξτρεμισμού όσων ζητούν από τους θεσμούς να σκληρύνουν  ενάντια σε οτιδήποτε αποδοκιμάζουν), αυτό που είναι πιο διαδεδομένο είναι η νοοτροπία της αριστεράς, η οποία έχει γίνει ατομικιστική μετά την εγκατάλειψη του σοσιαλισμού και του κομμουνισμού ως μορφές κοινωνικοοικονομικής οργάνωσης. Η εμμονή της είναι με τον εχθρό: όχι πλέον έναν ταξικό εχθρό, αλλά έναν αξιακό εχθρό.

[ΣΤΗΝ ΣΗΜΕΡΙΝΗ ΕΛΛΑΔΑ ΤΗΝ ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΑ ΑΝΕΛΑΒΕ ΤΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ ΤΟΥ ΖΗΛΩΤΙΣΜΟΥ, ΤΟ ΑΛΛΟΘΙ ΤΟΥ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΣΜΟΥ. ΕΝΑ ΚΡΥΦΟΠΟΛΙΤΙΚΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ ΝΤΥΜΕΝΟ ΜΕ ΕΥΣΕΒΕΙΑ ΚΑΙ ΠΙΣΤΗ ΣΤΟΝ ΤΥΠΟ ΤΟΥ ΤΟΠΟΥ Η ΟΠΟΙΑ ΔΙΑΨΕΥΔΕΤΑΙ. Η ΠΛΗΡΗΣ ΕΛΛΕΙΨΗ ΝΟΗΜΑΤΟΣ] 

Ο Τσάρλι Κερκ ενσάρκωσε όλες τις αρνητικές μυθολογίες της προοδευτικής κουλτούρας. Λευκός, επομένως ρατσιστής. Χριστιανός, επομένως υπέρμαχος ενός μη υλιστικού οράματος ύπαρξης. Κατά των αμβλώσεων, μισητός από τον φεμινισμό που έχει μετατρέψει την άμβλωση σε θρησκεία. πατριώτης, επομένως αντίπαλος του κοσμοπολίτικου παγκοσμιοποίησης χωρίς ταυτότητα, στον οποίο έχει προσηλυτιστεί ο homo progressivus occidentalis, πρώην σοσιαλιστής ή κομμουνιστής· αντίπαλος της μετανάστευσης, εμμονικός με τον πολυεθνικό παράδεισο των καταραμένων της γης. Αφοσιωμένος στη φυσική οικογένεια στην εποχή της ΛΟΑΤ ιδεολογίας, για την οποία, ακόμη και με την επιβαλλόμενη ονομασία, η ομοφυλοφιλική, ομοφυλοφιλική συνθήκη είναι ευτυχισμένη. Είναι προφανές, στην ανάποδη, δυσοίωνη νοοτροπία, να χαίρεσαι με τη μοίρα του Τσάρλι εξυμνώντας τον τέλειο στόχο του δολοφόνου, που ζει με έναν άνδρα σε μετάβαση φύλου, τον τέλειο ήρωα, έναν πυλώνα της νέας κοινωνίας.
Έχοντας επαναλάβει ότι το κάλεσμα των άγριων δυνάμεων της βίας δεν είναι η κληρονομιά ενός ενιαίου οράματος για τη ζωή, μπορούμε τουλάχιστον να θυμηθούμε ότι για τον Μαρξ - ακολουθώντας τον Χέγκελ, τον πραγματικό ιδρυτή της νεωτερικότητας - η βία είναι η μαία της Ιστορίας με κεφαλαίο Η, απαραίτητη για την πορεία προς την απελευθέρωση, της οποίας το αποτέλεσμα ήταν να είναι ο κομμουνισμός; Και τον Λένιν, ο οποίος με βάση αυτή την αρχή οργάνωσε το κόμμα του προλεταριάτου στη μορφή του του εικοστού αιώνα. Και τον Γκράμσι, τον πιο συνεπή, ο οποίος διέκρινε μεταξύ της οπισθοδρομικής βίας -αυτής των εχθρικών τάξεων και των μπράβων τους- και της προοδευτικής βίας, ακριβώς επειδή στοχεύει στην οικοδόμηση μιας νέας τάξης πραγμάτων. Ο Σαρδηνός στοχαστής είχε δίκιο -με τη βιασύνη του επαναστάτη- να επικαλεστεί τη φάση στην οποία το παλιό δεν είναι ακόμη νεκρό και το νέο αγωνίζεται να εδραιωθεί οριστικά.
Η μετανεωτερικότητα έχει αντικαταστήσει τη νεωτερικότητα, τα ατομικά δικαιώματα έχουν εκδιώξει την κοινωνική δικαιοσύνη, η ώρα για την τελική αντιπαράθεση φαίνεται να έχει φτάσει. Με ορισμένες μεταβλητές που δεν προβλέπονται πλήρως από τη δυτική αρνητική σκέψη (την οποία ορίζει ως τέτοια, στο λεξικό ενός από τους προστάτες της, του Τέοντορ Β. Αντόρνο). Για παράδειγμα, η τοπολογία της βίας έχει αλλάξει, όπως διαισθάνθηκε ένας διαυγής παρατηρητής της μεταμοντερνότητας, ο Byung Chul Han. Η φύση της έχει γίνει πρωτεϊκή, αλλάζοντας εμφάνιση, προσαρμόζεται στο κοινωνικοπολιτικό πλαίσιο και δρα ακόμη και εκεί που φαίνεται να έχει εξαφανιστεί. Βλέπουμε τη μεταφορά της βίας στο ψυχικό επίπεδο, μέσα στο υποκείμενο, θύμα των παρορμήσεων που έχει ενδοβάλει. 

Το συμπέρασμα του Han είναι εκπληκτικό: «η ιστορία της βίας φτάνει στην εκπλήρωσή της στη σύμπτωση μεταξύ εκτελεστή και θύματος, μεταξύ αφέντη και υπηρέτη, μεταξύ ελευθερίας και βίας». Μια τολμηρή θέση, όχι χωρίς στοιχεία αλήθειας: ο εκτελεστής παραμένει τέτοιος με τις ευθύνες του, αλλά τι είναι ο δολοφόνος του Kirk αν όχι το θύμα ενός συνονθυλεύματος ανθυγιεινών, παρεξηγημένων θεωριών, καθώς και, πιθανώς, ο εκτελεστής σχεδίων που τον ξεπερνούν και τα οποία αδυνατεί να κατανοήσει; Πολλοί κατά συρροήν μισητές - όχι διανοούμενοι, όχι μιντιακά και πολιτιστικά τερματικά - είναι άτομα που έχουν στερηθεί την ικανότητα να αξιολογούν όλες τις ιδέες προκειμένου να σχηματίσουν κρίση.
Η μία σκέψη γίνεται μία σκέψη, έτοιμη να επιδείξει βίαια, με γνήσιο μίσος, την αποδοκιμασία της - ή, ακόμα καλύτερα, την εχθρική, έξαλλη έκπληξή της - σε απροσδόκητες, απαράδεκτες, ανήκουστες (δηλαδή, ποτέ δεν ακούστηκαν!) ιδέες που αντιβαίνουν στη μόνη γνωστή αφήγηση: ένα δραματικό βραχυκύκλωμα. Εξ ου και ο ισχυρισμός ότι το μίσος ονομάζεται -τιμωρήσιμο από το νόμο- κάθε ιδέα που διαφέρει από το Ένα, το οποίο έχει γίνει το Δίκαιο, το Καλό. Απαιτούν τιμωρία για το μίσος επειδή μισούν, και μισούν επειδή δεν υπάρχει εναλλακτική λύση, ακόμη και από φόβο για τα επιχειρήματα των άλλων ανθρώπων, τα οποία έχουν γίνει ακατανόητα. Οι αντιδράσεις στη δολοφονία του Τσάρλι Κερκ θυμίζουν, με τον τρόπο τους, τη δυσαρέσκεια κατά τη διάρκεια της πανδημίας εναντίον εκείνων που αντιστάθηκαν στον ορό, εκείνων που αντιτάχθηκαν στο πράσινο πάσο ή εκείνων που τόλμησαν να περπατήσουν χωρίς μάσκα. Και τα δύο γεννιούνται από τον φόβο: της μόλυνσης και του Άλλου, που έχει γίνει η Πανούκλα.
Επιπλέον, από την προοδευτική πλευρά, είναι η μαγική, σαμανική πίστη στην απολυτότητα της μαρξιστικής εμπνευσμένης αντιπολίτευσης των εκμεταλλευτών-εκμεταλλευμένων, προσαρμοσμένης στις νέες εξελίξεις. Ο εχθρός δεν βασίζεται πλέον στην τάξη, είναι ο άθεος: αν μου επιτρέπεται η έκφραση, ο άθεος των νέων ατομικών δικαιωμάτων, του προοδευτισμού, του φύλου, της δαιμονοποίησης του παρελθόντος, όλων των a priori πεποιθήσεων με τις οποίες έχει κατηχηθεί ο συλλογικός προοδευτικός, λείψανα μιας Αλήθειας που μόνο οι κακοί μπορούν να απορρίψουν. Η προοδευτική θέση μετατρέπεται στο αντίθετό της, σε μια τρομακτική οπισθοδρόμηση της πίστης. Το μόνο θετικό στοιχείο είναι ότι η οπισθοδρόμηση στη βία έχει βγει στο φως. Προηγουμένως, κρυβόταν βαθιά μέσα στην καρδιά: βαθιά μέσα τους, όσοι τη βίωναν φοβόντουσαν, ακόμη και ντρέπονταν. Ένα ίχνος ηθικής αίσθησης συγκρατούσε τις χειρότερες παρορμήσεις.
Σήμερα, όλα έχουν καταρρεύσει σε κάθε σφαίρα της ατομικής και συλλογικής ζωής. Όχι ντροπή, αλλά μάλλον η βάρβαρη δύναμη του να νιώθεις μέρος του σμήνους που κινείται ομόφωνα, υπακούοντας σε μυστηριώδεις παρορμήσεις με σχεδόν επιληπτικές κινήσεις. Η μαζική κοινωνία προκαλεί μαζικοποιημένα συναισθήματα. Το κύμα του μίσους, η λαγνεία για βία, θα έχει καταστροφικές συνέπειες αν όσοι βρίσκονται στην εξουσία καταφέρουν να το διοχετεύσουν εναντίον ενός εχθρού, εξωτερικού ή εσωτερικού. Τα λόγια πολέμου θα ακολουθηθούν από πράξεις πολέμου. Ο Θεός να μας φυλάξει.

La peste. Riflessione sulla violenza