Ο π. Νικόλαος Λουδοβίκος συζητά πώς η αντίληψη της εξουσίας έχει διαμορφωθεί ιστορικά, συγκρίνοντας τις προσεγγίσεις του Θωμά Ακινάτη και του Νικολό Μακιαβέλι με την Ορθόδοξη παράδοση, όπως εκπροσωπείται από τον Μέγα Φώτιο. Αναδεικνύει τη διάκριση μεταξύ φυσικής και υπερφυσικής σφαίρας, υποστηρίζοντας ότι η αυτονομία της κοσμικής εξουσίας, που προέκυψε από δυτικές φιλοσοφίες, οδήγησε σε απεριόριστη ισχύ και ολοκληρωτικά καθεστώτα. Προτείνει μια ανθρωποκεντρική προσέγγιση της πολιτικής, ριζωμένη στην ελληνική σκέψη, η οποία αναγνωρίζει την υπερβατική διάσταση του ανθρώπου και την ανάγκη λογοδοσίας της εξουσίας στον Θεό, αντιτιθέμενος στην απρόσωπη και αυτοδικαιούμενη ιστορία που προέκυψε από τη Δύση.
Τονίζει την ανάγκη για νέες ερμηνευτικές έννοιες που να συνδέουν την παράδοση με το σήμερα, εκφράζοντας, ωστόσο, απαισιοδοξία για την τρέχουσα κατάσταση στην Ελλάδα όσον αφορά την αναζήτηση μιας πιο αληθινής και ανθρωποκεντικής δημοκρατίας.
*🎬 Τι θα δείτε σε αυτό το Βίντεο: 🎬*
0:00 Εισαγωγή 2:20 Iστορία της ισχύος μέσα μας 3:00 Ιστορία κράτος ανθρωπολογία, Aκινάτης - Milbank 7:50 Mακιαβέλλι - Μέγας Φώτιος 10:00 Μετάνοια στο Βυζάντιο 18:00 Hegeln θεός-Κράτος Ιστορία, Μαρξ 24:00 Καθολικός δικαιωματισμός, πάθη και επιτήρηση 27:00 Ανθρωποκεντική προσέγγιση της εξουσίας 30:00 Διαφωτισμός - άνοιγμα στο φυσικό 34:00 Κοινωνικό συμβόλαιο 37:00 Φονταμενταλισμός - Φιλελευθεριμός στon ελληνικό ορθόδοξο χώρο 39: 00 Παράδοση 42:00 Jaspers - ποίηση - αλήθεια 44:00 Νεο-Ελληνικός διαφωτισμός 47:00 Υπαρξιακή αλήθεια και Ηγεσία
π. Νικόλαος Λουδοβίκος: H θεολογία της εξουσίας
Κυρίες και κύριοι, χαίρετε. Στο πλαίσιο του αφιερώματος του 89,5 του ραδιοφωνικού σταθμού της Εκκλησίας με τον γενικότερο τίτλο «Θρησκεία, Χριστιανισμός, Πολιτική, Εξουσία, Ηγεσία» ακούτε την εκπομπή «Ορθόδοξη Θεολογική Προσέγγιση της Εξουσίας». Την εκπομπή παρουσιάζει ο Κώστας Παππάς για τον 89,5. Την έννοια της εξουσίας, αυτού του σημαντικού μεγέθους που γεννά ιστορία, θα μπορούσε κάποιος να την προσεγγίσει κοινωνιολογικά, ανθρωπολογικά, μέσα από την ψυχολογία, μέσα από τον πολιτικό στοχασμό.
Στη σημερινή εκπομπή θα επιχειρήσουμε να αναφερθούμε στην έννοια εξουσία μέσα από την ορθόδοξη θεολογία. Έχουμε λοιπόν τη χαρά και την εξαιρετική τιμή στην σημερινή εκπομπή να συνομιλούμε με τον πατέρα Νικόλαο Λουδοβίκο, καθηγητή θρησκειολογίας και ερμηνευτικής της θρησκείας στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων. Πατέρα Νικόλαε, να σας καλωσορίσουμε στον 89,5. Θέλουμε λοιπόν εισαγωγικά να σας παρακαλέσουμε να ακούσουμε από εσάς μια πρώτη τοποθέτηση επί του θέματος, επιχειρώντας αρχικά να διερευνήσουμε την έννοια εξουσία συνολικότερα.
ΝΛ: Κοιτάξτε, το θέμα είναι ότι η έννοια της εξουσίας, έτσι όπως σήμερα γίνεται αντιληπτή, είναι περίπου παγκόσμια. Δεν ξέρω αν μπορούμε να μιλάμε για ορθόδοξη κατανόηση της εξουσίας. Παρά το ότι η ορθόδοξη θεολογία μπορεί να παίξει έναν ρόλο στο πώς θα την καταλάβουμε τελικά. Δηλαδή, η εξουσία είναι ένα γεγονός μέσα στην ιστορία, το οποίο ξεφεύγει από την ανθρώπινη μελέτη, προσδιορισμό, γιατί έχει να κάνει με αρχέγονες δυνάμεις, με την ιστορία της ισχύος μέσα μας, αλλά και την ιστορία της ισχύος ως ιστορικό μέγεθος. Δηλαδή, όλες οι απόπειρες που έγιναν για να οροθετηθεί η εξουσία, από την αρχαία ακόμα εποχή, ήταν απόπειρες οι οποίες σε πολλές περιπτώσεις έμειναν στα χαρτιά.
Αυτό δεν σημαίνει ότι διαφοροποιημένες προσεγγίσεις δεν έχουν αποτελέσματα. Συνδέεται η εξουσία λοιπόν με την αντίληψη της ιστορίας πρώτον, περί ιστορίας, συνεκδοχικά με την αντίληψη περί κράτους, και οπωσδήποτε με την ανθρωπολογική διάσταση όλων αυτών. Το πόσο άνθρωπος είναι μέσα στην ιστορία και πόσο ο άνθρωπος είναι μέσα στο κράτος. Και βεβαίως, το θέμα του πώς σχετίζεται ο άνθρωπος, όχι μόνο με την ιστορία και το κράτος, αλλά και τον Θεό. Και συνεπώς συσχετίζει και αυτά τα δύο. Και την εξουσία τρίτη μέτρα του Θεού.
Τώρα, κοιτώντας έτσι προς τα πίσω, εγώ θα ξεκινούσα ακριβώς από τον Ακινάτη. Έτσι, τα νεότερα χρόνια. Ο Ακινάτης έχει χρεωθεί, όχι από Ορθοδόξους, αλλά από δυτικούς στοχαστές, όπως είναι ο Τζον Μίρμπαντ, για παράδειγμα, ο οποίος είναι θωμιστής. Έτσι, έχει χρεωθεί με την πρώτη ουσιαστική διάσχιση μεταξύ όχι απλά μιας σφαίρας φυσικού και υπερφυσικού, όπου το καθένα μοιάζει να είναι αυτόνομο, αλλά και στην ιδέα, ακριβώς όσον αφορά το κράτος, σε μια αυτόνομη αντίληψη και της ιστορίας, της ιστορίας και του κράτους, η οποία συναντά την … σε ένα δεύτερο κύμα;. Και πάντως, κι αν δεν τη συναντήσει, έχει την δυνατότητα μιας αυτάρκους πορείας, δεν ξέρω αν είμαι σαφής.
Δημοσιογράφος.: Μια αυτόνομη αντίληψη μας λέτε.
ΝΛ.: Γεννιέται η αυτονομία αυτή. Και έχω μπροστά μου τώρα και το βιβλίο του φίλου του John Milbank, The Theology of Social Theory, που θα αναπτύξει ακριβώς αυτά.
Και λέει ακριβώς, ότι ενώ στον Αυγουστίνο αυτό δεν υπάρχει, υπάρχει μια, μεταφράζω από τα αγγλικά, μια μόνιμη πολιτική σφαίρα, η οποία ασχολείται με θετικές αξίες του κοσμικού ευ είναι, ευτυχίας. Και αποτελεί μια φυσική θεσμική, ας πούμε κρατική κατάσταση, η οποία αντιπαρατίθεται στην εκκλησία, η οποία είναι υπερφυσική. Εντάξει.
Λοιπόν, και βέβαια, ο Ακινάτης, όπως και ο Αυγουστίνος, θεωρεί ότι η αγάπη πρέπει να μπει και στην ιστορία, και στο κράτος και λοιπά και λοιπά. Ναι. Αλλά, ταυτόχρονα επιτρέπει μια σφαίρα κοσμικής αυτονομίας, για πρώτη φορά.
Λοιπόν, να σας θυμίσω ότι ο Πλάτων, στο δικό του, και την Πολιτεία, δεν την επιτρέπει αυτή την αυτονομία. Ο Πλάτων είναι ένα αντανάκλαση στον οποίο πραγμάτωνε η πολιτεία. Βέβαια για τον λόγο αυτό είναι και αυστηρός και λοιπά και λοιπά. Τα ξέρουμε αυτά. Αλλά εδώ υπάρχει για πρώτη φορά στην ιστορία, η αυτονομία, η κοσμική του κράτους και της ιστορίας, όπως έχω δείξει στο βιβλίο μου, ονομάζεται «Η Ανοιχτή Ιστορία και οι εχθροί της». Στο πρώτο κεφάλαιο, ε. Βλέπω πώς γεννιέται, προσπαθώ να δω πώς γεννιέται μέσα στον Ακινάτη η έννοια της ιστορίας ως αυτοδικαιούμενο μέγεθος. Αυτοδικαιούμενο μέγεθος, καταλάβατε.
Δηλαδή σε μια φυσική σφαίρα, έτσι, πάντως υπάρχει ιστορία και ασχολούνται με το με θετικά αγαθά αυτού του, πώς το λένε, του καθημερινού είναι μας. Έτσι. Λοιπόν, αλλά το θέμα δεν ξεκινά όταν θα βλέπουμε το οικονομικό, το κοινωνικό, αλλά και το θέμα της εξουσίας ως ουσιωδώς, απλά φυσικό. Έτσι. Και ένα μέρος της πολιτικής σφαίρας ξεκάθαρα ξεχωρισμένο από την εκκλησία, με τον τρόπο αυτό ό,τι είναι, θα είναι το τρόπο να δει κανείς την εκκλησία ως ένα οργανισμό, ο οποίος ειδικεύεται με αυτά που συμβαίνουν μέσα μας, μέσα στις ψυχές μας. Όταν λέει, για παράδειγμα, ότι ο νέος νόμος του Ευαγγελίου δεν έχει και πολλά πράγματα να προσθέσει σε αυτό που ξέρουμε εμείς ως κράτος, παραδόξως είναι πάρα πολύ κοντά σε αυτό που μερικούς αιώνες μετά, να θυμίσω 15ο αιώνα και 16ο αιώνα αρχές, θα κάνει ο Μακιαβέλλι.
Και εδώ είναι χρήσιμο να πιάσουμε την κουβέντα για τον Μακιαβέλλι, προτού ασχοληθούμε με τον Χέγκελ, και να αντιπαραθέσουμε αυτά όλα τα κάνω εγώ σε ένα βιβλίο μου που υπάρχει μέχρι στιγμής μόνο στα αγγλικά. Church on the Making λέει είναι ο τίτλος, ελπίζω να εμφανιστεί στα ελληνικά ό,τι από αυτό δεν υπάρχει ήδη στα ελληνικά.
Δημοσιογράφος: Θα είχε ενδιαφέρον να το διαβάσουμε και στα ελληνικά αυτά.
ΝΛ.: Ναι, ναι, ναι. Και κάνω μια σύγκριση εδώ από τα κείμενα του ηγεμόνος του Φωτίου, έτσι. Με τον ηγεμόνα, τον πρίγκιπα, τον Μακιαβέλλι, έτσι.
Τι κάνει ο Μακιαβέλλι, βασικά παρουσιάζει…(δεν ξεχωρίζει), τις συνέπειες αυτού του διαχωρισμού της φυσικής τάξης. Φυσική τάξη. Όπου το κράτος αυτονομείται με έναν τρόπο, καταλάβατε. Αυτό είναι ανόητο στο Φώτιο. Θεωρητικά πάντα μιλάμε. Αν ο Βυζαντινό κράτος δεν εδίσταζε να κάνει τα πάντα ή του Θεοφάνους στη χρονογραφία, ας πούμε, έτσι. Θα δείτε ότι υπήρχαν πολλές αιμοσταγής πρακτικές στη Βυζαντινή πολιτική και εντός και εκτός του Βυζαντινού κράτους, έτσι. Αναγκαστικά μιλώντας θεωρητικά. Μιλάμε με κείμενα, όμως, έτσι. Το θέμα είναι ότι ο Φώτιος δεν τα επέτρεπε αυτά. Ενώ ο Μακιαβέλλι θα τα επιτρέψει. Καταλάβατε.
Γι' αυτό και το νεότερο κράτος δεν κατάγεται από το Φώτιο, απ' το Μακιαβέλλι, τελικά. Χωρίς να εξιδανικεύουμε, σας είπα να διαβάστε την. Δεν είναι το πρώτο που σας στο μυαλό μου. Την Αλεξιάδα, δίτομο έργο στην ελληνική του νεότερη έκδοση. Αλεξιάδα, έτσι. Θα δείτε ότι η Βυζαντινή διπλωματία ήταν εγκληματική, σε πολλές περιπτώσεις.
Δε δίσταζε προ ουδενός. Την χρονογραφία που είπα προηγουμένως του Θεοφάνους και άλλων. Θα δείτε ότι η Βυζαντινή αυλή δεν είχε όρια, φυσικά. Έτσι, σε ότι έπρεπε. Σε πολλές περιπτώσεις. Το θέμα είναι, όπως λέει ο Runciman, λειτουργούσε η μετάνοια στο Βυζάντιο.
Δηλαδή, όλα αυτά γινόταν ως παρεκκλίσεις. Δεν γινόταν ως τρόπος και μέτρο της πολιτικής ορθοπραξίας. Καταλαβαίνετε.
Δεν όριζε την πολιτική ορθοπραξία αυτό. Δεν την όριζε. Ήταν κανόνα ως παρέκκλιση. Γιατί αυτοί που κάναν τα εγκλήματα γινόταν μοναχοί μετά. Οι αυτοκράτορες, οι πρωθυπουργοί, ξέρω γω. Καταλάβατε. Και είχαν την αίσθηση ότι κανένας από εσάς δεν στήριξε θεωρητικά, όπως το έκανε ο Μακιαβέλλι. Αυτό το είδους την καθημερινή εγκληματικότητα του ηγεμόνος. Γιατί αυτό το δεύτερο ουσιαστικά μας ανοίγει σε μια πλέον ανεξάρτητη οντολογία της ισχύος, έτσι. Η οποία θα φτάσει και που ξέρουμε ότι έφτασε μετά το διαφωτισμό, στον ολοκληρωτικό κράτος. Εντάξει. Λοιπόν, στο Φώτιο, λοιπόν, θα δείτε ότι έχω το κείμενο μπροστά μου. Το πρώτο χρέος του ηγεμόνος είναι να ακολουθεί τις ευθείες εντολές με όλη την ισχύ του. Έτσι. Η φιλανθρωπία είναι η πρώτη το... ο πρώτο χρέος του μετά την προσευχή. Η προσευχή δεν μνημονεύεται ούτε άπαξ στον Μακιαβέλλι. Για το Φώτιο, ο ηγεμόνας δεν πρέπει ποτέ να ξεχνάει ό,τι καλό του έχει γίνει. Για το Φώτιο, ο πρίγκιπας ποτέ δεν πρέπει να παραβαίνει τις υποσχέσεις του. Για το Φώτιο, η αυτογνωσία και η αυτοκριτική είναι απαραίτητες. Απαραίτητες οπωσδήποτε. Να. Για το Φώτιο είναι πολύ σημαντικό για τον πρίγκιπα να προστατεύει τα υποκείμενα τα οποία είναι κάτω από την εξουσία του. Για το Φώτιο, επίσης, είναι ουσιαστικό για τον ηγεμόνα να κτίζει εκκλησίες και να μην; μετέχει σε λειτουργίες και κοινές προσευχές κλπ. Να μην τιμωρεί ανθρώπους χωρίς σοβαρές αιτίες. Να μην παίρνει εκδίκηση. Και γενικά να ζει μια πνευματική ζωή, ξεκάθαρη από ηδονές, μεθύσια, πολυτέλειες κλπ.
Να πιάσουμε τώρα τον Μακιαβέλλι. Ακριβώς τα αντίθετα. Έχω επίσης το κείμενο μπροστά μου. Ο ίδιος πρίγκιπας διαβάζουμε … για να μπορέσει να κρατήσει την εξουσία του. Πρέπει να μάθει να είναι ικανός, όχι να είναι καλός, αλλά να χρησιμοποιεί την καλοσύνη. Ή να μην την χρησιμοποιεί, ανάλογα με την περίσταση. Συνεχίζω. Πώς το λένε, τα εγκλήματα και οι φρικαλεότητες. Είναι απολύτως επίσης αναγκαία, αλλά και έτσι, όταν χρειάζονται, για να επιβάλλει την εξουσία του πρίγκιπας, ο ηγεμόν, αλλά πρέπει να μην καταστρέφουν την εντύπωση, προσέξτε εδώ, ότι ο πρίγκιπας τελικά είναι και γεμάτος ευσπλαχνίας. Δηλαδή, μου γίνεται η ζημιά... Χρειάζεται και ένα επίχρισμα ευσπλαχνίας.
Χρειάζεται και ένα σαφές επίχρισμα. Λοιπόν, ο Μακιαβέλλι ρητώς απαγορεύει την γενναιοδωρία. Δεν πρέπει, δηλαδή, ότι αυτό οπωσδήποτε δημιουργεί την εντύπωση ότι είναι χαλαρός ο πρίγκιπας. Ο Μακιαβέλλι λέει, είναι απολύτως απαραίτητο να παραβαίνει τις υποσχέσεις του και να ψεύδεται. Είναι απαραίτητο, μας είπατε. Να … τις υποσχέσεις του, να παραβαίνει τις υποσχέσεις του, δηλαδή, και να είναι ένας ψεύτης.
Επίσης, ξεκάθαρα για τον Ιταλό αυτόν φιλόσοφο, τον Μακιαβέλλι, νομίζω 1467, αν δεν με απατά η μνήμη,, 1527 έτσι, ο Μακιαβέλλι, λέμε για τα κρίσιμα χρόνια που διαμορφώνεται το νεότερο κράτος στο Μεσαίωνα. Νομίζω αυτό είναι τρομακτική επίδραση. Και βέβαια, ξεκάθαρα λέει ότι είναι σημαντικό για τον ηγεμόνα να χρησιμοποιεί ανήθικες και ξεγελαστικούς τρόπους, ανήθικους, για να κάνει, να δημιουργεί, να στηρίζει την εξουσία του. Επίσης, λέει ξεκάθαρα από εδώ, ότι είναι πολύ σημαντικό για τον ηγεμόνα να χρησιμοποιεί τις δύσκολες περιστάσεις, στις οποίες περιπτουν οι άνθρωποι, γύρω του, και με τέτοιο τρόπο, ώστε να παίρνει αυτός πάντοτε θετικά, αποτελέσματα για τον εαυτό του, να επωφελείται ο ίδιος. Και σας είπα, δεν υπάρχει καμία αναφορά σε λειτουργία σε προσευχές και τέτοια. Δεν ασχολείται με την πιθανότητα ο πρίγκηπας να είναι ευλαβής.
Να δείχνει ευλαβής, θα το ήθελε. Αλλά να είναι, είναι κάτι που πρέπει να δείτε. Εντάξει, τώρα πως από …, κάνουμε ένα πήδημα, δεν και πολύ, κάνουμε ένα πήδημα δυο αιώνων, ας πούμε, και ο Μακιαβέλλι είχε το θεολογικό υπόβαθρο για να το γράψει αυτό το πράγμα.
Αυτό θα το σας πω. Το θεολογικό υπόβαθρο ήταν η διάκριση, οντολογική διάκριση, μεταξύ φυσικής και υπερφυσικής σφαίρας. Είναι ό,τι λένε αυτές του Ακινάτη, έχουν προσπαθήσει να τον αντιπαρατάξουν... Είναι δύσκολο, δεν είναι εύκολο. Λοιπόν, αυτό. Γιατί τα κείμενα είναι μερικές φορές. Δεν είναι να πούν ότι κατά κάποιο τρόπο το φυσικό και το υπερφυσικό είναι χωρισμένα. Αλλά τρόπον τινά το φυσικό, συνεχώς αναζητά το υπερφυσικό. Εντάξει.
Το θέμα είναι γιατί να είναι χωρισμένα αυτά δύο. Ποια είναι η ανάγκη για να υπάρχει αυτός ο διαχωρισμός. Γιατί είναι μέσα στην ιστορία να μην δίνουμε λογαριασμό στο Θεό για τα πάντα.
Γιατί ο ηγεμόνας να μην είναι υπόλογος στο Θεό. Πραγματικά, αυτό είναι το πρόβλημα. Δηλαδή, μπορεί ένας ηγεμόνας μη λαμβάνοντας καθόλου υπόψη την παρουσία ή την ύπαρξη του Θεού να φτιάξει ένα κράτος το οποίο θα είναι παραταύτα ακίνδυνο και μονοχρήσιμο. Είναι το ερώτημα. Και το ερώτημα αυτό βέβαια νομίζω απαντήθηκε άπειρες φορές αρνητικά. Και απαντιέται και σήμερα αρνητικά.
Εδώ πάμε στο χωρίς Θεό αλλά επιτρέπονται. Ναι, στο χωρίς Θεό είναι αυτό που λέει ο Πόπερ ότι ουσιαστικά ιστορία είναι ιστορία της ισχύος. Και η αποθέωση της ισχύος προσπάθησε και εγώ σε δικά μου βιβλία να το αναλύσω αυτό.
Ειδικά στις αναλογικές ταυτότητες. Τώρα θα βγει σε λίγο και ο δεύτερος τόμος μεταφρασμένος στα ελληνικά. Θα αναλύσω βέβαια το πώς από τον Αυγουστίνο περάσαμε στον Καρτέσιο σε μια αντίληψη για τη θέληση που είναι υπερβατική. Και αυτό συνοδεύεται. Μας συνοδεύει μέχρι τον Νίτσε έτσι που είναι ο προφήτης της Νεωτερικότητας όπου η θέληση για δύναμη γίνεται εσωτερική αυτοϋπέρβαση συνεχώς. Δηλαδή και αυτοδικαίωση εσωτερική. Πριν να γίνει βέβαια υπήρξε ο Χέγκελ, ο Έγελος ο οποίος είναι εντελώς σαφής. Εντελώς σαφής σε σχετικά με τι είναι το κράτος. Και θα μ' έχω κείμενα μπροστά μου.
Το κράτος, λέει ο Χέγκελ, στη Φαινομελογία του πνεύματος. Έτσι έτσι. Είναι η θεία ιδέα που αγκαλιάζει τα πάντα όπως υπάρχει πάνω στη γη. Είναι μια παρουσία του Θεού στη γη. Διότι συνιστά την πρόοδο του Θεού μέσα στον κόσμο. Το ακούσατε αυτό; Έτσι. Στο Χέγκελ το πνεύμα ή ο Θεός. όπως θέλετε πέστε το. Βγαίνει από τον εαυτό του. Αποξενώνεται και γίνεται φύση. Μετά γίνεται ιστορία. Έτσι. Έχω δείξει στο βιβλίο μου ότι η έννοια της κτιστής χάριτος του Θωμά και η έννοια της του λόγου του πνεύματος Χέγκελ είναι αδερφάκια. Καταλαβαίνετε πόσο μακριά πάμε.
Δηλαδή, ουσιαστικά ο λόγος πορεύεται μέσα στην ιστορία και γίνεται κράτος τελικά. Το κράτος αυτό έχει όλα τα χαρακτηριστικά της παρουσίας του πνεύματος μέσα στην ιστορία. ..της κτιστής χάριτος του Θεού όπως μεταφράζεται σε κράτος και ιστορία.
Δημοσιογράφος: Αυτό το κράτος έχει και έναν τελεολογικό χαρακτήρα μέσα στην ιστορία;
ΝΛ.: Απολύτως. Στον Χέγκελ απολύτως. Απολύτως. Κοιτάξτε μετά πώς παράγεται ο Μάρξ εδώ. Δηλαδή, στον Hegel όλο το θεμέλιο στη φιλοσοφία του Hegel είναι η ιστορία. Η ιστορικότητα. Δηλαδή, τα πάντα γίνονται μέσα στην ιστορία. Και ο Θεός ακόμα μέσα στην ιστορία συμβαίνει. Εν τάξει. Και προχωρεί, γίνεται φύση οργανική, γίνεται κράτος, μετά γίνεται θρησκεία, τέχνη θρησκείας, τέλος γίνεται φιλοσοφία. Και εκεί επέρχεται η τέλεια επίγνωση. Ο άνθρωπος καταλαβαίνει τον Θεό και ο Θεός καταλαβαίνει τον εαυτό του μέσα στον άνθρωπο. Αυτό εννοεί ο Ελληνισμός. Είναι κάτι τρομακτικά φοβερό. Δεν έχει ειπωθεί ποτέ ξανά από τον άνθρωπο αυτό. Όσοι τον ακολούθησαν έφτιαξαν τερατώδη πράγματα. Ο Μάρξ, λοιπόν, είναι αυτό το πράγμα.
Πράγματα είναι το απόλυτο μέσα στην ιστορία, αλλά όχι, το απόλυτο αυτό δεν είναι ο Θεός πια, γιατί δεν υπάρχει Θεός για τον Μάρξ. Αλλά είναι η προνομιούχα της ιστορικής τάξης που είναι το προλεταριάτο. Ο άνθρωπος, όπως τελειώνει όταν τελειώσει η εξάρτησή του κλπ, από τις αλλοτριώσεις, …, το μέσο παραγωγής, και επιτυγχάνεται ο επίγειος παράδεισος υποχρεωτικά, προσέξτε.
Όπως για το Hegel, το πρωσικό κράτος το οποίο ζούσε, γι' αυτό και τον έκανε ο βασιλιάς καθηγητή στο Βερολίνο, είναι η απόλυτη τελειότητα, η παρουσία του πράγματος μέσα στην ιστορία. Έτσι, λοιπόν, και για τον Μάρξ η αταξική κοινωνία, η τελική, δηλαδή, κατάσταση στην οποία θα περιέλθει η ιστορία, είναι ο απόλυτος παράδεισος. Στο σοβιετικό μαρξισμό δεν υπήρχε άνθρωπος ο οποίος να τολμούσε να πει, όπως λέμε διακεκριμένοι μελέτες μαρξισμού, όπως λέμε μετά από το Σαλμπέτε, όπως λέμε, για παράδειγμα, ο οποίος έλεγε ότι το χειρότερο πράγμα που μπορείς να κάνεις ακριβώς στον μαρξιστικό καθεστώς είναι να επικρίνεις το κράτος. Ετιμωρείτο με γκουλάγκ, απευθείας. Θυμάμαι τώρα, έναν Ρουμάνο φίλο στοχαστή αυτή τη στιγμή και πολιτικός στη Ρουμανία, ο οποίος μου έλεγε ο ίδιος ότι θυμάται τον εαυτό του να είναι 12 χρονών να ταξιδεύει με τον πατέρα του στη Ρουμανία μέσα στο τρένο και να υπάρχει πολύ χιόνι έξω και κάτω από το μηδέν μέσα στο τρένο και να παρακαλάει το παιδάκι τον πατέρα του να πει σε κάποιον να και ανάψει το καλοριφέρ και ο πατέρας να λέει ότι αν το κάνουμε αυτό, όταν φτάσουμε στο σταθμό θα πάμε φυλακή. Κάνουμε κριτική στο κράτος, το οποίο είναι τέλειο. Θυμάστε όταν ήρθαν οι πρώτοι Αλβανοί στην Ελλάδα, δεν ξέρετε είστε νέος εσείς. Αλλά εγώ τους θυμάμαι πάρα πολύ καλά και τους όλα αυτά έλεγαν οι άνθρωποι είχαν μεγαλώσει με την ιδέα ότι έξω από την Αλβανία οι άνθρωποι πέθαιναν όσουςστους δρόμους ή τρώνε ο ένας τον άλλονε. Ξέρετε αυτό.
Είχε περάσει αυτή η προπαγάνδα. Τελείως. Αυτό είναι το ολοκληρωτικό κράτος που γνώρισε η ανθρωπότητα. Λοιπόν, πίστευαν εδώ ότι όταν ήρθαν είδαμε ότι είχαμε καταρχήν ρούχα, πίστευαν ότι είμαστε γυμνοί και κυκλοφορούμε με ρόπαλα στους δρόμους. Αυτό το έχω ακούσει ο ίδιος. Μου τα λένε 35 χρόνια πριν, Αλβανοί. Και ότι τα ίδια έλεγε η Σοβιετική προπαγάνδα για τη Δύση. Αυτό και δεν επιτρέπετο ποτέ κανείς να βγει έξω από την κλούβα εκεί και να πάει κάπου …. Λοιπόν, και όλα αυτά ξεκινάνε πιθανώς απ' τη θεολογία.
Είπαμε τον Ακινάτη προηγουμένως και λέω ο Ακινάτης … και απ' τον Αυγουστίνο. Σας είπα, ο Αυγουστίνος λέει για την πολιτεία του Θεού. Αλλά θεωρεί την πολιτεία του Θεού μπαίνει παντού τρόπον τινά.
Εντάξει υπάρχει η πολιτεία κοσμική αλλά η πολιτεία του Θεού επεκτείνεται σε όλα τα πράγματα. Το ξεκάθαρο ξεχώρισμα των δύο αν έχει δίκιο ο Μίλμπαγκ και νομίζω ότι έχει, οφείλεται στον Ακινάτη. Από τον Ακινάτη πάμε στο Μακιαβέλλι όπου ακριβώς επειδή η φυσική σφαίρα είναι αυτόνομη μπορούμε να κάνουμε ό,τι θέλουμε ως ηγεμόνες δηλαδή δεν έχει φραγμό η εξουσία πλέον η εξουσία αυτοβεβαιούται έτσι η εξουσία ισχύει επειδή η ίδια ισχύει γι'αυτό δεν έχει εξωτερική δικαίωση. Δεν χρειάζεται εξωτερική δικαίωση. Υπάρχει για να υπάρχει.
Γι 'αυτό και εγώ μιλάω για μια κλειστή ιστορία στο βιβλίο μου, κλειστή ιστορία είναι μια αυτοδικαιούμενη ιστορία. Το επόμενο βήμα βέβαια είναι αυτό που ζούμε είναι τώρα ένας καθολικός δικαιωματισμός, δεν υπάρχει τρόπος να μου πείτε από τη στιγμή που είναι δικαίωμά σας να μου ασκείτε τέτοια εξουσία ότι εγώ δεν έχω δικαιώματα επίσης. Και κάποια στιγμή που αυτό το πράγμα θα αλλά βέβαια η δική μου θέση στο βιβλίο εκείνο, που μας ενδιαφέρει, είναι ότι υπάρχει ένα ξεγέλασμα εδώ. δηλαδή η τελευταία μορφή που το χρησιμοποιούμε, το ονομάζω βελούδινο, είναι μια μορφή που θα ρθει, έρχεται ήδη, όπου θα δίνει την εντύπωση ότι και εμείς μετέχουμε στην απόλαυση. Απολαμβάνοντας …αλλά με την καθοδήγηση των παθών πλέον του life style και μόνα τα μέσα και ταυτόχρονη τρομαχτική επιτήρηση ψηφιοποίηση της εξουσίας, θα παραχθεί τεράστια απαγόρευση.
Ίσως να είμαστε πολύ κοντά σε αυτό πατέρα Νικόλαε. Επιτρέψτε μου.
Μα είμαστε πολύ κοντά. Είμαστε πολύ κοντά Να ξέρει ποιος είστε εσείς αυτή τη στιγμή, ποιος είμαι εγώ μπορεί να το εξετάσει και να το βρει με απόλυτη ακρίβεια. Ανά πάσα στιγμή και μάλιστα σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα.
Επιτρέψτε μας στο σημείο αυτό μια μικρή διακοπή, λίγο δευτερολέπτο να ακούσουμε την ώρα και το σήμα του σταθμού και επιστρέφουμε. Είναι ο 89,5 ο ραδιοφωνικός σταθμός της εκκλησίας και η εκπομπή Ορθόδοξη Θεολογική Προσέγγιση της Εξουσίας Εντάσσεται και αυτή η εκπομπή στο ευρύτερο πλαίσιο του αφιερώματος του 89,5 με τον γενικότερο τίτλο Θρησκεία Χριστιανισμός, Πολιτική, Εξουσία, Ηγεσία Στη σημερινή εκπομπή έχουμε τη χαρά και την τιμή να συνομιλούμε με τον πατέρα Νικόλα Λουδοβίκο καθηγητή θρησκειολογίας και ερμηνευτικής της θρησκείας στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων και μετά από τα όσα πολύ σημαντικά ακούσαμε στο πρώτο ημίωρο της σημερινής εκπομπής σε μια ιστορική και φιλοσοφική διάσταση του θέματος της εξουσίας μας εξήγησε πολύ σημαντικά με έναν πολύ ωραίο τρόπο όλα αυτά τα σημαντικά μεγέθη έτσι όπως πέρασαν μέσα από τους μεγάλους στοχαστές και θεολόγους της Δύσης και φτάνουν να επικρατούν μέχρι τις μέρες μας ως έννοιες που συντροφεύουν τελικά την θεμελιώδη έννοια της εξουσίας.
Είπατε όμως στην εισαγωγή μας πατέρα Νικόλαε ότι η Ορθόδοξη Θεολογία μπορεί να παίξει έναν ρόλο για το πώς τελικά μπορούμε να καταλάβουμε την εξουσία.
ΝΛ.: Ο ρόλος αυτός μπορεί να παίξει δεν το ξέρουμε. Δεν το ξέρουμε. Γιατί ή το ξέρουμε, το ξέρουμε με έναν ευρύτερο τρόπο. Εγώ το λέω και νομίζω το συμφωνώ και με κάποιους άλλους ότι μπορούμε να έχουμε στο ελληνικό χώρο μια ανθρωποκεντρική αντίληψη της εξουσίας. Για το να χρησιμοποιήσω και τον όρο του καθηγητή του Κοντογιώργη, το ελληνικό κοσμοσύστημα έχει προϋποθέσεις. Είπατε μπορούμε να το κάνουμε γιατί δεν υπάρχουν άνθρωποι να καταλάβουν αυτά που λέμε τώρα, καταλάβατε; Στον χώρο μας πολύ λίγοι τα καταλαβαίνουν αυτά που λέμε τώρα για το κοσμοσύστημα, το ελληνικό ή πρόταση αυτή η οποία αναδύθηκε κάποια στιγμή έτσι, ατελώς, περισσότερο στην αρχαιότητα μετά με μεγαλύτερη ευκρίνεια, αλλά πάντως και το λέω και στο βιβλίο μου αυτό το ζήτημα είναι μπορούμε να έχουμε μια ανθρωποκεντρική πολιτική; αυτό είναι ο τίτλος του κεφαλαίου από ένα βιβλίο που έχει εκδοθεί πριν από εννέα χρόνια στην Αμερική. Και αν είναι ανθρωποκεντρική ίσως να μην χρειάζεται να είναι κυβέρνηση..
Όπως το λέω εδώ έναν εσχαστολογικό πολιτικό ανθρωποκεντρισμό. Για μένα μπαίνει και η ανάγκη να κατορθωθεί αυτό το πράγμα γιατί το να κατορθωθεί σημαίνει ένα είδος αγώνος θέλει αγώνα, πρέπει να παλέψουν ανθρώπινα πάθη λέει ο Κοντογιώργης, έχει δίκαιο, δεν έχουμε δημοκρατία σήμερα έχουμε εκλόγιμη μοναρχία. λοιπόν και σε αυτό ο άνθρωπος φαίνεται από τα γεγονότα ότι έχει δίκαιο, δεν είναι; Λοιπόν, το ζήτημα είναι ότι πέραν αυτού για να αξιοποιηθεί αυτή η διάσταση που κορυφώνεται στο μέγα Φώτιο, δεν είναι Φώτιος μόνο που, υπάρχουν πάρα πολλά κείμενα τα οποία δείχνουν στην κατεύθυνση αυτή σε παρόμοια κατεύθυνση. ποια κατεύθυνση; Την κατεύθυνση δηλαδή ότι δεν υπάρχει τίποτα αυτονόμως αυτοδικαιούμενο ότι τα πάντα είναι για τον άνθρωπο ο άνθρωπος όμως είναι ένα ον μεταφυσικό, όχι μόνο φυσικό δεν μου αρέσει να το λέω έτσι θέλω να πω ότι ο άνθρωπος είναι ένα ον, το οποίο πάει πολύ πέρα από τη βιολογικότητά του. Το έχω πει και σε άλλες περιπτώσεις είναι βιολογικό ον και τελείως, όπως λέει ο Χάιντεγκερ μη βιολογικό. διότι εσείς μαγειρεύετε την τροφή σας με χίλιους περίτεχνουσ τρόπους, και θέλετε 15.000 όρους για να απολαύσετε ένα φαγητό, καταλάβατε; Να είστε εκείνο να μιλάτε με εκείνον να είστε εκείνο να λέτε το ναι ή όχι; Κάνετε μια επέμβαση. η σεξουαλικότητα που δεν μου αρέσει όλες δεν υπάρχει άλλο σεξουαλικότητα από μόνο.
Λοιπόν καταλάβατε το λόγο αναπαράγεται, δεν είναι; ο άνθρωπος ερωτεύεται γίνεται χαμός παραγει ολόκληρους πολιτισμούς γιατί ερωτεύτηκε. γραφές, ζωγραφιές μουσικές πράγματα υπερβολές, απίστευτα πράγματα ναι ή όχι; γιατί ο άνθρωπος είναι θεοειδής. ο άνθρωπος είναι εικόνα του απολύτου, όχι αναγκαστικώς φύλακας του απολύτου όπως λέει ο Χέγκελ, το θεό τον έχει στο μυαλό σου, όχι δεν είναι το μυαλό σου είναι το άνοιγμα αυτό που μπορεί να κάνει ο άνθρωπος. Και με τα πάντα το άνθρωπος κάνει άνοιγμα όλα τα πράγματα που κάνει ανοίγεται ουσιαστικά. Ακριβώς για το λόγο αυτό, του αξίζει μια πολιτεία η οποία είναι πολύ διαφορετική από όλα αυτά που είπαμε.
Δεν λέω ότι ο Χέγκελ ή ο διαφωτισμός αργότερα είχαν κακό σκοπό. δεν είναι εκεί το θέμα. είχαν σκοπό να κάνουν μια κατανόηση όλων αυτών των πραγμάτων αλλά δεν είναι επαρκές το πλαίσιο του φυσικού όπως λέει ο Ακινάτης δεν επαρκεί. Χρειάζεται το άνοιγμα στο υπερφυσικό για να καταλάβουμε το φυσικό. Γιατί το φυσικό είναι έργο του υπερφυσικού πώς να σας πω. Ο Πλάτων θα σας πει ότι ο κόσμος αυτός είναι η δημιουργία του Θεού και μέσω των ιδεών, αλλά ο πραγματικός κόσμος δεν είναι τούτος απλά ο κόσμος καταλαβαίνετε; Πώς λοιπόν εγώ θα αποφασίσω αυτό το μεγάλο κλείσιμο, ο διαφωτισμός, παρότι έθεσε θέματα για δικαιώματα και λοιπά και λοιπά στην ταυτόχρονα άρχισε το μεγάλο κλείσιμο και επέτρεψε αυτή την εκκοσμικευμένη δυνατότητα.
Δημοσιογράφος: παρουσιάστηκε όμως ως το μεγάλο άνοιγμα ο διαφωτισμός όχι ως μεγάλο κλείσιμο έχει εξαιρετικό ενδιαφέρον η τοποθέτησή σας ότι μιλάμε για το μεγάλο κλείσιμο.
ΝΛ.: αλλά αυτό το άνοιγμα είναι το άνοιγμα στο φυσικό καταλαβαίνετε το άνοιγμα στο φυσικό, που ξαναβάζουμε το σώμα και τα συναισθήματα και τον πραγματικό άνθρωπο στην οντολογία μας είναι αληθινό, καλώς το έκανε αυτό ο διαφωτισμός. το θέμα είναι ότι με τον τρόπο αυτό θέλει να σβήσει αυτό το οποίο υπάρχει πίσω και πέρα από όλα αυτά και ταυτόχρονα τα προσδιορίζει όλα αυτά.
Δημοσιογράφος: έθεσε είπατε τον άνθρωπο στην οντολογία μας αλλά ποιον άνθρωπο ποιον άνθρωπο, έθεσε ο διαφωτισμός;
ΝΛ.: ο Χιουμ, ο πολύ σημαντικός στοχαστής αυτός βλέπετε ότι εγκλώβισε όλη την , τον δυτικό κόσμο σήμερα ακόμα στην αναζήτηση μιας ηθικής η οποία δεν έχει κανένα έρεισμα εκτός από τη φύση τη δική μας. ακόμα αυτά ασχολούνται σήμερα οι φιλόσοφοι της ηθικής, παραπαίουν, ούτε βήμα δεν πάνε. Τρεις αιώνες μετά γιατί διότι δεν υπάρχει πηγή ηθικής δεν υπάρχει πηγή εξουσίας έξω από το ηθική σφαίρα, για αυτούς. Επομένως αγωνίζομαι να φτιάξω μια ηθική και μια θεωρία για την εξουσία η οποία θα γίνει δεκτή αλλά το θέμα είναι ότι για να γίνει δεκτή κοινές πηγές έξω μας που να την προσδιορίζουν δεν υπάρχουν. Αν εσείς τώρα μου πείτε ότι εγώ θα κάνω μια εξουσία, θα φτιάξω ένα κράτος με βάση το Ευαγγέλιο, έτσι δεν είναι, εγώ μπορώ να σας κρίνω αμέσως γιατί έχω το Ευαγγέλιο στα χέρια μου. εάν όμως μου πείτε ότι απλά και μόνο εγώ κάνω κοινωνικό συμβόλαιο ο Ρουσσώ τα ξεκίνησε όλα αυτά, το κοινωνικό συμβόλαιο το κοινωνικό συμβόλαιο δεν υπάρχει κανένας τρόπος να είστε βέβαιος ούτε εσείς, ούτε εγώ ότι δεν είναι ρευστό, μεταβλητό, ναι ή όχι; Ότι αν θέλω εγώ δηλαδή όπως θα κάνει ο Χίτλερ να δώσει ένα μεγάλο στόχο στο γερμανικό για παράδειγμα έθνος, τα κοινωνικά συμβόλαια πάνε περίπατο. γιατί διότι η ιστορία δικαιώνεται και το κράτος και η εξουσία ενδοϊστορικά κατάλαβα και μετά βρίσκομαι από αυτό δεν τα χατάχαμε τόσο ωραία ξεσπάει μετά μετά μετά νεωτερικότητα, και όλα αυτά κινδύνευουν να διαλυθούν με το δικαιωματισμό.
Εξ αυτού πατέρα Νικόλα έχουμε και την αίσθηση μιας ανεξέλεγκτης εξουσίας πολλές φορές..
ΝΛ.: η εξουσία είναι ανεξέλεγκτη γιατί είναι καταρχήν ο πρώτος δικαιωματισμός. Αυτό είπα προηγουμένως ότι αν ο Μακιαβέλλι προτείνει στον πολιτικό να έχει απόλυτο δικαίωμα για τα πάντα και να μη σέβεται κανένα κώδικα καμιάς κοινής ηθικής ή λογικής ή θρησκείας. Αυτό είπα. Πώς αυτό δε θα φτάσει κάποια στιγμή αφού καταρρεύσουν όλα τα ολοκληρωτικά κράτη και φτάσουν όλους απογοητευτεί και πάψει να πιστεύει την ιστορία και στο κράτος. Πώς δε θα φτάσουν αυτά σε μια πλήρη διάλυση. Και σήμερα ζούμε σε μια φοβερή κατάσταση γιατί είναι κατά δύο πιθανά. Να ξέρετε Σήμερα υπάρχει η πολύ ισχυρή ψηφιοποιημένη όπως λέγαμε δυνατότητα εσωτερικής εξουσίας και ταυτόχρονα τεράστια νοσταλγία διάσπασης. εθνότητες ομαδούλες θρησκειούλες αιρέσεις. όλοι ονειρεύονται την αυτονομία και το θέμα είναι ότι το ένα είναι η σκύλλα το άλλο είναι η χάρυβδη.
Δ.: έχουμε φτάσει δηλαδή σε αυτό το σημείο;
ΝΛ.: έχουμε φτάσει φυσικά απλώς στη δύση ακόμα δεν φαίνεται γιατί η κεντρική εξουσία είναι ισχυρή ακόμα. Ως πότε θα είναι ισχυρή αυτή η εξουσία όταν οι ελίτ πολλαπλασιάζονται ξέρετε παράγονται νέα δικαιώματα. Άμα αυτή τη στιγμή εγώ φτιάξω 200 διδάκτορες φτιάχνω μια ελίτ η οποία είναι αποτυχημένη γιατί δεν έχει διέξοδο στην πραγματικότητα καμιά. Αλλα θα την αναζητήσει και με τον τρόπο αυτό θα ροκανίσει την κεντρική εξουσία στην ακαδημαϊκή αυτή η ελίτ πάντοτε αυτό σε επίπεδο δικαιωμάτων και το είδαμε σήμερα πριν από λίγο καιρό, στον ορθόδοξο χώρο αν έχει ένα νόημα το λέμε αυτό εγώ είμαι απαισιόδοξος γι' αυτό, στα βιβλία μου έχω πει και δημόσια ότι στην πράξη το κυρίαρχο δόγμα είναι ο προτεσταντισμός έτσι, να εξηγούμαστε εδώ η ορθοδοξία υπάρχει ενσαρκωμένη εδώ και εκεί, σε πέντε ανθρώπους που μιλάνε, σε πέντε ανθρώπους ξέρωγω που έχουν αγιοκαταταγεί,, σε μερικούς ανθρώπους οι οποίοι είναι απλοί άνθρωποι ή απλοί παπάδες, οι απλοί πιστοί αλλά ο κυρίαρχος λόγος στον ακαδημαϊκό χώρο για παράδειγμα είναι προτεστάντικος. υπάρχει μια νοσταλγία μια νοσταλγία καθαρού στους φονταμενταλισμού και υπάρχει και πολύ ελευθερισμός λιμπεραλισμός. ολόκληρα μορφώματα εκκλησιαστικά σήμερα, να μην πω και ονόματα γιατί έχω τον πειρασμό να πω το παραπέντε είμαι είναι αφιερωμένα στην κατάλυση ουσιαστικά αυτό που λέμε ορθόδοξος χώρος ή αυτό που αυτοί λένε παράδοση, και το μισούν σαν το διάβολο. Δεν πρέπει να το ξέρουν ότι υπάρχει αλλά η παράδοση σίγουρα είναι διάβολος και αυτές οι δυνάμεις αυτές οι ομάδες ακαδημαϊκές ομάδες συγκεκριμένες, είναι έτοιμες να αποδεχθούν οτιδήποτε καταλύει αυτό το πράγμα το οποίο είναι η παράδοση. Το έλεγε ένας φιλόσοφος πάρα πολύ όμορφο αυτό, σύγχρονος περίπου λέει τέσσερες είναι οι κατηγορίες μέσα στις γενεές των σχέσεων με την αλήθεια. Η πρώτη γενιά συνήθως φτιάχνει, η δεύτερη είναι υποταγμένη στην ισχύ της πρώτης η τρίτη αμφισβητεί, και η τέταρτη απλά δεν θέλει να θυμάται.
Εμείς είμαστε μεταξύ τρίτης και τέταρτης. βλέπω ανθρώπους που δεν έχουν διαβάσει ποτέ στη ζωή τους πατέρες να μιλάνε για μεταπατερική θεολογία. είναι από τα πιο γελοία πράγματα που έχω ακούσει. Βλέπετε πως εκφράζομαι. να μην έχει διαβάσει ποτέ Πλάτωνα και να λέει ότι ζούμε σε μεταπλατωνική εποχή και … δεν ξέρεις τι λες. ζούμε πλέον μέσα ζούμε πλέον μέσα σε αυτό.
Το θέμα είναι να κάτσεις, εγώ αυτό προσπαθώ ταπεινά να κάνω και να βγάλεις καινούργιους όρους ερμηνείας αυτού του πράγματος. Δεν θα κάνεις αντιγραφή. Δεν αντιγράφεται η παράδοση η παράδοση είναι κάτι σαν την κολυμβήθρα. Είχα πει παλιότερα μπαίνεις μέσα, βαπτίζεσαι, αποκτάς.. και βγαίνεις. Αν μείνεις μεσα θα σαπίσεις. εδώ είμαστε νέες γενιές σε όλα τα επίπεδα. φιλοσοφία, θεολογία κλπ οι οποίες όμως έχουν συνέχεια, αυτό είναι το θέμα μιλάω, για αναλογικές ταυτότητες, μιλάω για διεννοημάτωση για παράδειγμα το νέο βιβλίο. Δεν υπάρχει πουθενά η διεννοημάτωση σαν όρους ούτε ο μεταναρκισσισμός υπάρχει ούτε η αυτοκαθολικοποίηση που θα λέγαμε ο τίτλος. αλλά εγώ τα βρίσκομαι στην παράδοση προσπαθώ να τα φέρω σε διάλογο με το σήμερα για να πούμε τα πράγματα τα οποία είναι σημερινά.
Δ.: αυτή η παράδοση μπορεί να είναι ένα βασικό χαρακτηριστικό αυτού του ελληνικού τρόπου για τον οποίο μιλήσατε;
ΝΛ.: δεν είναι γνωστός αυτός ο ελληνικός τρόπος είναι μεταπρατική η ελληνική διανόηση. Ντρέπονται που είναι Έλληνες και Ορθοδοξοι αυτοι που σας λέω. δεν έχουν τσαγανό γι' αυτό και δεν έχουν τίποτα να πούνε. δεν είναι δηλαδή, τους έχει απορροφήσει η ιστορική αποτελεσματικότητα του δυτικού κράτους, της Ακαδημίας κλπ. και δεν βλέπουν και τα κενά και τις δυσκολίες και τα αδιέξοδα. είπατε ντρέπονται που είναι Ορθόδοξοι. πάρα πολύ λίγους ανθρώπους με πολύ λύπη το λέω αυτό στον ελληνικό χώρο πού να μπορούν αυτά τα πράγματα να τα δούνε. έχουν ανθρώπους που θέλουν να πούν σε όλους καλημέρα, να τους αγκαλιάσουν όλους να τους φιλήσουν να σου πούνε πόσο ωραίοι είστε καταλάβατε από εσωτερική αβεβαιότητα. Και γενικά να πούνε ναι σε όλα ει δυνατόν σε όλα ναι. γιατί η κοινωνία έχει τα προβλήματά της και εμείς τις πρέπει να ακολουθήσουμε. τέτοιους έχουμε κάπου πολλούς που κάνουν τα καριέρα. Αν εγώ βγω έξω τώρα και αντί να λέω αυτά..
Δ.: ίσως και εξ αυτού κάνουν καριέρα εξ αυτού κάνουν καριέρα.
ΝΛ.: άμα βγω έξω τώρα εγώ και αρχίσω και λέω ότι είστε όλοι εξαίσιοι και .. ένα ταλαίπωρο ποιητή και σε έναν άλλο δύσταλαίπωρο ποιητή που είναι έξυπνοι, μπορεί να έχουν ξέρετε κάτι είναι άλλο πράγμα να είσαι σημαντικός σαν συγγραφέας έτσι ή σαν μουσικός, και είναι άλλο πράγμα να έχεις πνευματικό περιεχόμενο. Αυτή τη διάκριση έκανε ο Γιάσπερς ο μεγάλος φιλόσοφος. Είπε μερικές φορές και υπό όρους η ποίηση έχει αλήθεια. Μπορεί να κάνει κανείς ποίηση και έξυπνη ποίηση, πανέξυπνη ποίηση μην πω ονόματα πάλι τα έχω στο στόμα μου, αλήθεια μέσα βάθος πνευματικό δεν έχει. Αυτό θα οδηγούσε τον Πλάτωνα στο να εξορίσει τον ποιητή από την πολιτεία, γιατί για αυτό το λόγο. Και υπάρχει μεγάλη ποίηση ο Έλλιοτ το έλεγε στο βιβλίο για την ποίηση που είχε γράψει το θεωρητικό πασίγνωστο, οι ελάσσονες ποιητές αυτοί διακρίνονται από τους μείζονες, ως προς αυτό. αυτός ακριβώς τον ίδιο είναι μια απόδειξη μείζονος ποιητού αλλά τι έκανε αυτός. πού να τους βρεις αυτούς σήμερα; αλλά αν θες να είσαι ευχάριστος προς ένα μεγάλο αυτό τους υποκλίνεσαι σε όλους, και λέμε ανοιχτό μυαλό αυτός ο θεολόγος. Αλλά το θέμα είναι ότι αυτοί οι μεγάλοι που ανέφερα μερικά ονόματα φιλόσοφοι, στοχαστές ακόμα και δεν λέω για χριστιανούς και καλά παρενέβαιναν στην εποχή, ανακατεύθυναν την εποχή τους, διόρθωναν τα πράγματα. δεν έλεγαν απλώς ένα μεγάλο ναι για να τους πούνε μπράβο οι άλλοι. συγγνώμη όταν λέω όλα αυτά γιατί μου λέτε για τον ενικό και σκέφτομαι συνεχώς από το πράγμα ότι οι άνθρωποι που αρθρώνουν σήμερα λόγο και έχουν σοβαρό λόγο, είναι πάρα πολύ λίγοι. ανέφεραν κάποιους περιστασιακά, αλλά δεν είναι όλοι Δεν ήταν πάντοτε λίγοι σε όλες τις εποχές αυτοί οι άνθρωποι Δεν ήταν τόσοι λίγοι ..το κονσένσους κάποτε ήταν υψηλότερο τουλάχιστον αυτή την εντύπωση μου δίνει δική μου μελέτη της ιστορίας των ιδεών καταλάβατε;
Ας πούμε ο ελληνικός διαφωτισμός είναι πάρα πολύ σοβαρό και αυτό δεν το καταλαβαίνουν σωστά κάποιοι. Έχει μερικές ισορροπίες πάρα πολύ όμορφες πετύχει όχι όλοι τους, αλλά οι πιο πολύ, αρκετοί περισσότεροι θα έλεγα αλλά αυτό δεν... τι σημαίνει ακολουθήθηκε η άκριτη μίμηση και τα ανοίγματα πέρα από το διαφωτισμό που είχαν οι Έλληνες διαφωτιστές καταλάβατε, λέω, έχουμε κάτι δύο μας με το διαφωτισμό και μάλιστα δύο εκπομπές αλλά το θέμα είναι ότι τα ανοίγματα αυτά που είχαν ας πούμε αυτοί, ο Βουλονταρίζη για παράδειγμα και όχι μόνο έρχονται …και αυτά σήμερα έχουμε μια τέλεια συμμόρφωση δηλαδή μιλάμε για κάτι το οποίο είναι συγκλονιστικό είμαστε μεταπράτες και οι πολιτικοί μας είναι μεταπράτες και η συγκλονιστική πλειοψηφία των ελλήνων που ασχολούνται με στοχασμό, με φιλοσοφία και με θεολογία.
Δ.: Ο Μακιαβέλλι κέρδισε λοιπόν;
Ο Μακιαβέλλι έχει κερδίσει σαφώς έχει κερδίσει, και ο Ακινάτης κέρδισε. ζούμε στην εποχή τους το λέω και στο βιβλίο μου για τον ολοκληρωτισμό. είμαστε στην εποχή του Ακινάτη. το θέμα είναι ότι δεν είμαστε καν εδώ στην Ελλάδα ούτε φανταζόμαστε ότι μπορεί να έρθει μια άλλη εποχή στην οποία μπορούμε να συνδράσουμε, με αυτόν τον εσχατολογικό ανθρωποκεντρισμό που λέω εγώ. και με όλα αυτά τα οποία δηλαδή αυτός ο διάλογος θα γίνει κάποιοι από εμάς θα συμμετάσχουν σε αυτό το διάλογο, θα συμβεί στη Δύση, όχι στην Ελλάδα δεν θα συμβεί τίποτα γίνεται εδώ είναι μονάχα γέλαμε να σε γελώ, να περνάμε τον καιρό. Και η επίσημη εκκλησία δεν καταλαβαίνει γρι από όλα αυτά τα πράγματα που λέω. Πλην ελαχίστων εξαιρέσεων. σας πειράζει που μένεις απόλυτος; Είναι η άποψή σας Είμαι λίγο απαισιόδοξος, είμαι απαισιόδοξος γιατί βλέπω ότι οι άνθρωποι της Εκκλησίας εμείς δηλαδή αναλίσκουμε τα τελευταία ψυχία εξουσίας που μας δίνονται χωρίς να βλέπουμε ότι δεν είναι καθόλου αυτονόητη η επόμενη μέρα. Ότι η πραγματικότητα κατακτιέται σε πνευματική δουλειά., υπάρχουν και οι άνθρωποι που το καταλαβαίνουν αυτό , μειοψηφίες υπάρχουν. Αλλα θα έπρεπε να είναι πλειοψηφίες και στον ακαδημαϊκό χώρο και στο θεολογικό χώρο ο οποίος έχει αυτή τη στιγμή κάποιες δυνατότητες και μονάδες αλλά η μεγάλη πλειοψηφία δεν ενοχλείται κανένα από αυτά τα ζητήματα και από την πιθανή θέση που έχουν στην ιστορία και στην πολιτική φιλοσοφία όλες αυτές οι δυνατότητες … εδώ γιατί θεωρητικά δεν μπορείτε ποτέ πατώντας στο Ευαγγέλιο και σε ορισμένες ερμηνείες του Ευαγγελίου οι οποίες έχουν όμως ισχύ στην παραδοση, ακόμα και δυτικές, δηλαδή ο Ακινάτης είναι Ακινάτης αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι όλη η Δύση είναι Ακινάτης, προσέξτε αυτό, δεν το είπα αλλά πρέπει να το πω έτσι. Και πριν τον Ακινάτη και μετά τον Ακινάτη και σήμερα α βέβαια, υπάρχουν άνθρωποι που θα μπορούσαν να συμπορευτούν μαζί μας κι εμείς μαζί τους αλλά να συμπορευτούν διανοητικά καταλάβετε όχι.. μα αυτοί είναι τέλειως άγνωστοι πιο πολύ στην Ελλάδα και στην Ελλάδα υπάρχουν άνθρωποι που προσπαθούν να κάνουν υπακοή στο τι λέει η ταδε γαλλική, αγγλική think tank να ακολουθήσω από πίσω να μιλάμε για μια δημοκρατία η οποία έχει περιεχόμενο πολύ βαθύτερο είναι πιο φιλάνθρωπη είναι πιο ανοιχτή στην ανθρωπινότητα της λογοδοσίας είναι πιο αληθινή φανταστείτε ήταν ηγέτη μια πνευματική ζωή, και ο οποίος θέλει να έχει φιλαλήθεια και προτιμάει την αλήθεια την υπαρξιακή του από το να ασκεί μια εξουσία η οποία είναι, τον αναγκάζει να είναι αήθης. Δεν έχουμε εφεύρει ακόμα κάτι τέτοιο φανταστείτε όμως ότι αν εφανιζόταν κάποιος αυτός να ξέρετε θα έπαινε το 90% των ψήφων μόλις ο κόσμος καταλάβαινε. Αυτό είναι το μεγάλο θέμα βλέπετε τώρα αυτή η Αλβανίδα αυτό μόνο λέω και τελειώνω που ξεκινάει την ανθρώπινη τεχνητή νοημοσύνη αυτή, Μοράνι όπως τη λένε και έχει γίνει χαμός, δεν το ξεκίνησε καλά καλά ακόμη και η εταιρεία που είναι στην αρχή της αρχής ηθικές αρχές τεχνητής νοημοσύνης κλπ και όλα αυτά έχει εκτοξευθεί η αξία της που δεν είναι τα αρχή ακόμα.
Δ.: νομίζω ότι μας δώσατε υλικό για τουλάχιστον 10-15 εκπομπές μέσα από τα όσα είπαμε στην σημερινή μας συζήτηση συνομιλούμε με τον πατέρα Νικόλαο Λουδοβίκο καθηγητή θρησκειολογίας και ερμηνευτικής της θρησκείας στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων κάπου εδώ ο ραδιοφωνικός χρόνος δεν μας επιτρέπει να πούμε περισσότερα εμείς όμως θέλουμε να σας ευχαριστήσουμε θερμά για το χρόνο που βρήκατε και μπορέσαμε έτσι να έχουμε αυτή την ζεστή επικοινωνία σήμερα.
https://www.youtube.com/watch?v=pH6t7OjPB40&t=1626s
Μόνο συνδρομητές
Κυρίες και κύριοι, χαίρετε. Στο πλαίσιο του αφιερώματος του 89,5 του ραδιοφωνικού σταθμού της Εκκλησίας με τον γενικότερο τίτλο «Θρησκεία, Χριστιανισμός, Πολιτική, Εξουσία, Ηγεσία» ακούτε την εκπομπή «Ορθόδοξη Θεολογική Προσέγγιση της Εξουσίας». Την εκπομπή παρουσιάζει ο Κώστας Παππάς για τον 89,5. Την έννοια της εξουσίας, αυτού του σημαντικού μεγέθους που γεννά ιστορία, θα μπορούσε κάποιος να την προσεγγίσει κοινωνιολογικά, ανθρωπολογικά, μέσα από την ψυχολογία, μέσα από τον πολιτικό στοχασμό.
Στη σημερινή εκπομπή θα επιχειρήσουμε να αναφερθούμε στην έννοια εξουσία μέσα από την ορθόδοξη θεολογία. Έχουμε λοιπόν τη χαρά και την εξαιρετική τιμή στην σημερινή εκπομπή να συνομιλούμε με τον πατέρα Νικόλαο Λουδοβίκο, καθηγητή θρησκειολογίας και ερμηνευτικής της θρησκείας στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων. Πατέρα Νικόλαε, να σας καλωσορίσουμε στον 89,5. Θέλουμε λοιπόν εισαγωγικά να σας παρακαλέσουμε να ακούσουμε από εσάς μια πρώτη τοποθέτηση επί του θέματος, επιχειρώντας αρχικά να διερευνήσουμε την έννοια εξουσία συνολικότερα.
ΝΛ: Κοιτάξτε, το θέμα είναι ότι η έννοια της εξουσίας, έτσι όπως σήμερα γίνεται αντιληπτή, είναι περίπου παγκόσμια. Δεν ξέρω αν μπορούμε να μιλάμε για ορθόδοξη κατανόηση της εξουσίας. Παρά το ότι η ορθόδοξη θεολογία μπορεί να παίξει έναν ρόλο στο πώς θα την καταλάβουμε τελικά. Δηλαδή, η εξουσία είναι ένα γεγονός μέσα στην ιστορία, το οποίο ξεφεύγει από την ανθρώπινη μελέτη, προσδιορισμό, γιατί έχει να κάνει με αρχέγονες δυνάμεις, με την ιστορία της ισχύος μέσα μας, αλλά και την ιστορία της ισχύος ως ιστορικό μέγεθος. Δηλαδή, όλες οι απόπειρες που έγιναν για να οροθετηθεί η εξουσία, από την αρχαία ακόμα εποχή, ήταν απόπειρες οι οποίες σε πολλές περιπτώσεις έμειναν στα χαρτιά.
Αυτό δεν σημαίνει ότι διαφοροποιημένες προσεγγίσεις δεν έχουν αποτελέσματα. Συνδέεται η εξουσία λοιπόν με την αντίληψη της ιστορίας πρώτον, περί ιστορίας, συνεκδοχικά με την αντίληψη περί κράτους, και οπωσδήποτε με την ανθρωπολογική διάσταση όλων αυτών. Το πόσο άνθρωπος είναι μέσα στην ιστορία και πόσο ο άνθρωπος είναι μέσα στο κράτος. Και βεβαίως, το θέμα του πώς σχετίζεται ο άνθρωπος, όχι μόνο με την ιστορία και το κράτος, αλλά και τον Θεό. Και συνεπώς συσχετίζει και αυτά τα δύο. Και την εξουσία τρίτη μέτρα του Θεού.
Τώρα, κοιτώντας έτσι προς τα πίσω, εγώ θα ξεκινούσα ακριβώς από τον Ακινάτη. Έτσι, τα νεότερα χρόνια. Ο Ακινάτης έχει χρεωθεί, όχι από Ορθοδόξους, αλλά από δυτικούς στοχαστές, όπως είναι ο Τζον Μίρμπαντ, για παράδειγμα, ο οποίος είναι θωμιστής. Έτσι, έχει χρεωθεί με την πρώτη ουσιαστική διάσχιση μεταξύ όχι απλά μιας σφαίρας φυσικού και υπερφυσικού, όπου το καθένα μοιάζει να είναι αυτόνομο, αλλά και στην ιδέα, ακριβώς όσον αφορά το κράτος, σε μια αυτόνομη αντίληψη και της ιστορίας, της ιστορίας και του κράτους, η οποία συναντά την … σε ένα δεύτερο κύμα;. Και πάντως, κι αν δεν τη συναντήσει, έχει την δυνατότητα μιας αυτάρκους πορείας, δεν ξέρω αν είμαι σαφής.
Δημοσιογράφος.: Μια αυτόνομη αντίληψη μας λέτε.
ΝΛ.: Γεννιέται η αυτονομία αυτή. Και έχω μπροστά μου τώρα και το βιβλίο του φίλου του John Milbank, The Theology of Social Theory, που θα αναπτύξει ακριβώς αυτά.
Και λέει ακριβώς, ότι ενώ στον Αυγουστίνο αυτό δεν υπάρχει, υπάρχει μια, μεταφράζω από τα αγγλικά, μια μόνιμη πολιτική σφαίρα, η οποία ασχολείται με θετικές αξίες του κοσμικού ευ είναι, ευτυχίας. Και αποτελεί μια φυσική θεσμική, ας πούμε κρατική κατάσταση, η οποία αντιπαρατίθεται στην εκκλησία, η οποία είναι υπερφυσική. Εντάξει.
Λοιπόν, και βέβαια, ο Ακινάτης, όπως και ο Αυγουστίνος, θεωρεί ότι η αγάπη πρέπει να μπει και στην ιστορία, και στο κράτος και λοιπά και λοιπά. Ναι. Αλλά, ταυτόχρονα επιτρέπει μια σφαίρα κοσμικής αυτονομίας, για πρώτη φορά.
Λοιπόν, να σας θυμίσω ότι ο Πλάτων, στο δικό του, και την Πολιτεία, δεν την επιτρέπει αυτή την αυτονομία. Ο Πλάτων είναι ένα αντανάκλαση στον οποίο πραγμάτωνε η πολιτεία. Βέβαια για τον λόγο αυτό είναι και αυστηρός και λοιπά και λοιπά. Τα ξέρουμε αυτά. Αλλά εδώ υπάρχει για πρώτη φορά στην ιστορία, η αυτονομία, η κοσμική του κράτους και της ιστορίας, όπως έχω δείξει στο βιβλίο μου, ονομάζεται «Η Ανοιχτή Ιστορία και οι εχθροί της». Στο πρώτο κεφάλαιο, ε. Βλέπω πώς γεννιέται, προσπαθώ να δω πώς γεννιέται μέσα στον Ακινάτη η έννοια της ιστορίας ως αυτοδικαιούμενο μέγεθος. Αυτοδικαιούμενο μέγεθος, καταλάβατε.
Δηλαδή σε μια φυσική σφαίρα, έτσι, πάντως υπάρχει ιστορία και ασχολούνται με το με θετικά αγαθά αυτού του, πώς το λένε, του καθημερινού είναι μας. Έτσι. Λοιπόν, αλλά το θέμα δεν ξεκινά όταν θα βλέπουμε το οικονομικό, το κοινωνικό, αλλά και το θέμα της εξουσίας ως ουσιωδώς, απλά φυσικό. Έτσι. Και ένα μέρος της πολιτικής σφαίρας ξεκάθαρα ξεχωρισμένο από την εκκλησία, με τον τρόπο αυτό ό,τι είναι, θα είναι το τρόπο να δει κανείς την εκκλησία ως ένα οργανισμό, ο οποίος ειδικεύεται με αυτά που συμβαίνουν μέσα μας, μέσα στις ψυχές μας. Όταν λέει, για παράδειγμα, ότι ο νέος νόμος του Ευαγγελίου δεν έχει και πολλά πράγματα να προσθέσει σε αυτό που ξέρουμε εμείς ως κράτος, παραδόξως είναι πάρα πολύ κοντά σε αυτό που μερικούς αιώνες μετά, να θυμίσω 15ο αιώνα και 16ο αιώνα αρχές, θα κάνει ο Μακιαβέλλι.
Και εδώ είναι χρήσιμο να πιάσουμε την κουβέντα για τον Μακιαβέλλι, προτού ασχοληθούμε με τον Χέγκελ, και να αντιπαραθέσουμε αυτά όλα τα κάνω εγώ σε ένα βιβλίο μου που υπάρχει μέχρι στιγμής μόνο στα αγγλικά. Church on the Making λέει είναι ο τίτλος, ελπίζω να εμφανιστεί στα ελληνικά ό,τι από αυτό δεν υπάρχει ήδη στα ελληνικά.
Δημοσιογράφος: Θα είχε ενδιαφέρον να το διαβάσουμε και στα ελληνικά αυτά.
ΝΛ.: Ναι, ναι, ναι. Και κάνω μια σύγκριση εδώ από τα κείμενα του ηγεμόνος του Φωτίου, έτσι. Με τον ηγεμόνα, τον πρίγκιπα, τον Μακιαβέλλι, έτσι.
Τι κάνει ο Μακιαβέλλι, βασικά παρουσιάζει…(δεν ξεχωρίζει), τις συνέπειες αυτού του διαχωρισμού της φυσικής τάξης. Φυσική τάξη. Όπου το κράτος αυτονομείται με έναν τρόπο, καταλάβατε. Αυτό είναι ανόητο στο Φώτιο. Θεωρητικά πάντα μιλάμε. Αν ο Βυζαντινό κράτος δεν εδίσταζε να κάνει τα πάντα ή του Θεοφάνους στη χρονογραφία, ας πούμε, έτσι. Θα δείτε ότι υπήρχαν πολλές αιμοσταγής πρακτικές στη Βυζαντινή πολιτική και εντός και εκτός του Βυζαντινού κράτους, έτσι. Αναγκαστικά μιλώντας θεωρητικά. Μιλάμε με κείμενα, όμως, έτσι. Το θέμα είναι ότι ο Φώτιος δεν τα επέτρεπε αυτά. Ενώ ο Μακιαβέλλι θα τα επιτρέψει. Καταλάβατε.
Γι' αυτό και το νεότερο κράτος δεν κατάγεται από το Φώτιο, απ' το Μακιαβέλλι, τελικά. Χωρίς να εξιδανικεύουμε, σας είπα να διαβάστε την. Δεν είναι το πρώτο που σας στο μυαλό μου. Την Αλεξιάδα, δίτομο έργο στην ελληνική του νεότερη έκδοση. Αλεξιάδα, έτσι. Θα δείτε ότι η Βυζαντινή διπλωματία ήταν εγκληματική, σε πολλές περιπτώσεις.
Δε δίσταζε προ ουδενός. Την χρονογραφία που είπα προηγουμένως του Θεοφάνους και άλλων. Θα δείτε ότι η Βυζαντινή αυλή δεν είχε όρια, φυσικά. Έτσι, σε ότι έπρεπε. Σε πολλές περιπτώσεις. Το θέμα είναι, όπως λέει ο Runciman, λειτουργούσε η μετάνοια στο Βυζάντιο.
Δηλαδή, όλα αυτά γινόταν ως παρεκκλίσεις. Δεν γινόταν ως τρόπος και μέτρο της πολιτικής ορθοπραξίας. Καταλαβαίνετε.
Δεν όριζε την πολιτική ορθοπραξία αυτό. Δεν την όριζε. Ήταν κανόνα ως παρέκκλιση. Γιατί αυτοί που κάναν τα εγκλήματα γινόταν μοναχοί μετά. Οι αυτοκράτορες, οι πρωθυπουργοί, ξέρω γω. Καταλάβατε. Και είχαν την αίσθηση ότι κανένας από εσάς δεν στήριξε θεωρητικά, όπως το έκανε ο Μακιαβέλλι. Αυτό το είδους την καθημερινή εγκληματικότητα του ηγεμόνος. Γιατί αυτό το δεύτερο ουσιαστικά μας ανοίγει σε μια πλέον ανεξάρτητη οντολογία της ισχύος, έτσι. Η οποία θα φτάσει και που ξέρουμε ότι έφτασε μετά το διαφωτισμό, στον ολοκληρωτικό κράτος. Εντάξει. Λοιπόν, στο Φώτιο, λοιπόν, θα δείτε ότι έχω το κείμενο μπροστά μου. Το πρώτο χρέος του ηγεμόνος είναι να ακολουθεί τις ευθείες εντολές με όλη την ισχύ του. Έτσι. Η φιλανθρωπία είναι η πρώτη το... ο πρώτο χρέος του μετά την προσευχή. Η προσευχή δεν μνημονεύεται ούτε άπαξ στον Μακιαβέλλι. Για το Φώτιο, ο ηγεμόνας δεν πρέπει ποτέ να ξεχνάει ό,τι καλό του έχει γίνει. Για το Φώτιο, ο πρίγκιπας ποτέ δεν πρέπει να παραβαίνει τις υποσχέσεις του. Για το Φώτιο, η αυτογνωσία και η αυτοκριτική είναι απαραίτητες. Απαραίτητες οπωσδήποτε. Να. Για το Φώτιο είναι πολύ σημαντικό για τον πρίγκιπα να προστατεύει τα υποκείμενα τα οποία είναι κάτω από την εξουσία του. Για το Φώτιο, επίσης, είναι ουσιαστικό για τον ηγεμόνα να κτίζει εκκλησίες και να μην; μετέχει σε λειτουργίες και κοινές προσευχές κλπ. Να μην τιμωρεί ανθρώπους χωρίς σοβαρές αιτίες. Να μην παίρνει εκδίκηση. Και γενικά να ζει μια πνευματική ζωή, ξεκάθαρη από ηδονές, μεθύσια, πολυτέλειες κλπ.
Να πιάσουμε τώρα τον Μακιαβέλλι. Ακριβώς τα αντίθετα. Έχω επίσης το κείμενο μπροστά μου. Ο ίδιος πρίγκιπας διαβάζουμε … για να μπορέσει να κρατήσει την εξουσία του. Πρέπει να μάθει να είναι ικανός, όχι να είναι καλός, αλλά να χρησιμοποιεί την καλοσύνη. Ή να μην την χρησιμοποιεί, ανάλογα με την περίσταση. Συνεχίζω. Πώς το λένε, τα εγκλήματα και οι φρικαλεότητες. Είναι απολύτως επίσης αναγκαία, αλλά και έτσι, όταν χρειάζονται, για να επιβάλλει την εξουσία του πρίγκιπας, ο ηγεμόν, αλλά πρέπει να μην καταστρέφουν την εντύπωση, προσέξτε εδώ, ότι ο πρίγκιπας τελικά είναι και γεμάτος ευσπλαχνίας. Δηλαδή, μου γίνεται η ζημιά... Χρειάζεται και ένα επίχρισμα ευσπλαχνίας.
Χρειάζεται και ένα σαφές επίχρισμα. Λοιπόν, ο Μακιαβέλλι ρητώς απαγορεύει την γενναιοδωρία. Δεν πρέπει, δηλαδή, ότι αυτό οπωσδήποτε δημιουργεί την εντύπωση ότι είναι χαλαρός ο πρίγκιπας. Ο Μακιαβέλλι λέει, είναι απολύτως απαραίτητο να παραβαίνει τις υποσχέσεις του και να ψεύδεται. Είναι απαραίτητο, μας είπατε. Να … τις υποσχέσεις του, να παραβαίνει τις υποσχέσεις του, δηλαδή, και να είναι ένας ψεύτης.
Επίσης, ξεκάθαρα για τον Ιταλό αυτόν φιλόσοφο, τον Μακιαβέλλι, νομίζω 1467, αν δεν με απατά η μνήμη,, 1527 έτσι, ο Μακιαβέλλι, λέμε για τα κρίσιμα χρόνια που διαμορφώνεται το νεότερο κράτος στο Μεσαίωνα. Νομίζω αυτό είναι τρομακτική επίδραση. Και βέβαια, ξεκάθαρα λέει ότι είναι σημαντικό για τον ηγεμόνα να χρησιμοποιεί ανήθικες και ξεγελαστικούς τρόπους, ανήθικους, για να κάνει, να δημιουργεί, να στηρίζει την εξουσία του. Επίσης, λέει ξεκάθαρα από εδώ, ότι είναι πολύ σημαντικό για τον ηγεμόνα να χρησιμοποιεί τις δύσκολες περιστάσεις, στις οποίες περιπτουν οι άνθρωποι, γύρω του, και με τέτοιο τρόπο, ώστε να παίρνει αυτός πάντοτε θετικά, αποτελέσματα για τον εαυτό του, να επωφελείται ο ίδιος. Και σας είπα, δεν υπάρχει καμία αναφορά σε λειτουργία σε προσευχές και τέτοια. Δεν ασχολείται με την πιθανότητα ο πρίγκηπας να είναι ευλαβής.
Να δείχνει ευλαβής, θα το ήθελε. Αλλά να είναι, είναι κάτι που πρέπει να δείτε. Εντάξει, τώρα πως από …, κάνουμε ένα πήδημα, δεν και πολύ, κάνουμε ένα πήδημα δυο αιώνων, ας πούμε, και ο Μακιαβέλλι είχε το θεολογικό υπόβαθρο για να το γράψει αυτό το πράγμα.
Αυτό θα το σας πω. Το θεολογικό υπόβαθρο ήταν η διάκριση, οντολογική διάκριση, μεταξύ φυσικής και υπερφυσικής σφαίρας. Είναι ό,τι λένε αυτές του Ακινάτη, έχουν προσπαθήσει να τον αντιπαρατάξουν... Είναι δύσκολο, δεν είναι εύκολο. Λοιπόν, αυτό. Γιατί τα κείμενα είναι μερικές φορές. Δεν είναι να πούν ότι κατά κάποιο τρόπο το φυσικό και το υπερφυσικό είναι χωρισμένα. Αλλά τρόπον τινά το φυσικό, συνεχώς αναζητά το υπερφυσικό. Εντάξει.
Το θέμα είναι γιατί να είναι χωρισμένα αυτά δύο. Ποια είναι η ανάγκη για να υπάρχει αυτός ο διαχωρισμός. Γιατί είναι μέσα στην ιστορία να μην δίνουμε λογαριασμό στο Θεό για τα πάντα.
Γιατί ο ηγεμόνας να μην είναι υπόλογος στο Θεό. Πραγματικά, αυτό είναι το πρόβλημα. Δηλαδή, μπορεί ένας ηγεμόνας μη λαμβάνοντας καθόλου υπόψη την παρουσία ή την ύπαρξη του Θεού να φτιάξει ένα κράτος το οποίο θα είναι παραταύτα ακίνδυνο και μονοχρήσιμο. Είναι το ερώτημα. Και το ερώτημα αυτό βέβαια νομίζω απαντήθηκε άπειρες φορές αρνητικά. Και απαντιέται και σήμερα αρνητικά.
Εδώ πάμε στο χωρίς Θεό αλλά επιτρέπονται. Ναι, στο χωρίς Θεό είναι αυτό που λέει ο Πόπερ ότι ουσιαστικά ιστορία είναι ιστορία της ισχύος. Και η αποθέωση της ισχύος προσπάθησε και εγώ σε δικά μου βιβλία να το αναλύσω αυτό.
Ειδικά στις αναλογικές ταυτότητες. Τώρα θα βγει σε λίγο και ο δεύτερος τόμος μεταφρασμένος στα ελληνικά. Θα αναλύσω βέβαια το πώς από τον Αυγουστίνο περάσαμε στον Καρτέσιο σε μια αντίληψη για τη θέληση που είναι υπερβατική. Και αυτό συνοδεύεται. Μας συνοδεύει μέχρι τον Νίτσε έτσι που είναι ο προφήτης της Νεωτερικότητας όπου η θέληση για δύναμη γίνεται εσωτερική αυτοϋπέρβαση συνεχώς. Δηλαδή και αυτοδικαίωση εσωτερική. Πριν να γίνει βέβαια υπήρξε ο Χέγκελ, ο Έγελος ο οποίος είναι εντελώς σαφής. Εντελώς σαφής σε σχετικά με τι είναι το κράτος. Και θα μ' έχω κείμενα μπροστά μου.
Το κράτος, λέει ο Χέγκελ, στη Φαινομελογία του πνεύματος. Έτσι έτσι. Είναι η θεία ιδέα που αγκαλιάζει τα πάντα όπως υπάρχει πάνω στη γη. Είναι μια παρουσία του Θεού στη γη. Διότι συνιστά την πρόοδο του Θεού μέσα στον κόσμο. Το ακούσατε αυτό; Έτσι. Στο Χέγκελ το πνεύμα ή ο Θεός. όπως θέλετε πέστε το. Βγαίνει από τον εαυτό του. Αποξενώνεται και γίνεται φύση. Μετά γίνεται ιστορία. Έτσι. Έχω δείξει στο βιβλίο μου ότι η έννοια της κτιστής χάριτος του Θωμά και η έννοια της του λόγου του πνεύματος Χέγκελ είναι αδερφάκια. Καταλαβαίνετε πόσο μακριά πάμε.
Δηλαδή, ουσιαστικά ο λόγος πορεύεται μέσα στην ιστορία και γίνεται κράτος τελικά. Το κράτος αυτό έχει όλα τα χαρακτηριστικά της παρουσίας του πνεύματος μέσα στην ιστορία. ..της κτιστής χάριτος του Θεού όπως μεταφράζεται σε κράτος και ιστορία.
Δημοσιογράφος: Αυτό το κράτος έχει και έναν τελεολογικό χαρακτήρα μέσα στην ιστορία;
ΝΛ.: Απολύτως. Στον Χέγκελ απολύτως. Απολύτως. Κοιτάξτε μετά πώς παράγεται ο Μάρξ εδώ. Δηλαδή, στον Hegel όλο το θεμέλιο στη φιλοσοφία του Hegel είναι η ιστορία. Η ιστορικότητα. Δηλαδή, τα πάντα γίνονται μέσα στην ιστορία. Και ο Θεός ακόμα μέσα στην ιστορία συμβαίνει. Εν τάξει. Και προχωρεί, γίνεται φύση οργανική, γίνεται κράτος, μετά γίνεται θρησκεία, τέχνη θρησκείας, τέλος γίνεται φιλοσοφία. Και εκεί επέρχεται η τέλεια επίγνωση. Ο άνθρωπος καταλαβαίνει τον Θεό και ο Θεός καταλαβαίνει τον εαυτό του μέσα στον άνθρωπο. Αυτό εννοεί ο Ελληνισμός. Είναι κάτι τρομακτικά φοβερό. Δεν έχει ειπωθεί ποτέ ξανά από τον άνθρωπο αυτό. Όσοι τον ακολούθησαν έφτιαξαν τερατώδη πράγματα. Ο Μάρξ, λοιπόν, είναι αυτό το πράγμα.
Πράγματα είναι το απόλυτο μέσα στην ιστορία, αλλά όχι, το απόλυτο αυτό δεν είναι ο Θεός πια, γιατί δεν υπάρχει Θεός για τον Μάρξ. Αλλά είναι η προνομιούχα της ιστορικής τάξης που είναι το προλεταριάτο. Ο άνθρωπος, όπως τελειώνει όταν τελειώσει η εξάρτησή του κλπ, από τις αλλοτριώσεις, …, το μέσο παραγωγής, και επιτυγχάνεται ο επίγειος παράδεισος υποχρεωτικά, προσέξτε.
Όπως για το Hegel, το πρωσικό κράτος το οποίο ζούσε, γι' αυτό και τον έκανε ο βασιλιάς καθηγητή στο Βερολίνο, είναι η απόλυτη τελειότητα, η παρουσία του πράγματος μέσα στην ιστορία. Έτσι, λοιπόν, και για τον Μάρξ η αταξική κοινωνία, η τελική, δηλαδή, κατάσταση στην οποία θα περιέλθει η ιστορία, είναι ο απόλυτος παράδεισος. Στο σοβιετικό μαρξισμό δεν υπήρχε άνθρωπος ο οποίος να τολμούσε να πει, όπως λέμε διακεκριμένοι μελέτες μαρξισμού, όπως λέμε μετά από το Σαλμπέτε, όπως λέμε, για παράδειγμα, ο οποίος έλεγε ότι το χειρότερο πράγμα που μπορείς να κάνεις ακριβώς στον μαρξιστικό καθεστώς είναι να επικρίνεις το κράτος. Ετιμωρείτο με γκουλάγκ, απευθείας. Θυμάμαι τώρα, έναν Ρουμάνο φίλο στοχαστή αυτή τη στιγμή και πολιτικός στη Ρουμανία, ο οποίος μου έλεγε ο ίδιος ότι θυμάται τον εαυτό του να είναι 12 χρονών να ταξιδεύει με τον πατέρα του στη Ρουμανία μέσα στο τρένο και να υπάρχει πολύ χιόνι έξω και κάτω από το μηδέν μέσα στο τρένο και να παρακαλάει το παιδάκι τον πατέρα του να πει σε κάποιον να και ανάψει το καλοριφέρ και ο πατέρας να λέει ότι αν το κάνουμε αυτό, όταν φτάσουμε στο σταθμό θα πάμε φυλακή. Κάνουμε κριτική στο κράτος, το οποίο είναι τέλειο. Θυμάστε όταν ήρθαν οι πρώτοι Αλβανοί στην Ελλάδα, δεν ξέρετε είστε νέος εσείς. Αλλά εγώ τους θυμάμαι πάρα πολύ καλά και τους όλα αυτά έλεγαν οι άνθρωποι είχαν μεγαλώσει με την ιδέα ότι έξω από την Αλβανία οι άνθρωποι πέθαιναν όσουςστους δρόμους ή τρώνε ο ένας τον άλλονε. Ξέρετε αυτό.
Είχε περάσει αυτή η προπαγάνδα. Τελείως. Αυτό είναι το ολοκληρωτικό κράτος που γνώρισε η ανθρωπότητα. Λοιπόν, πίστευαν εδώ ότι όταν ήρθαν είδαμε ότι είχαμε καταρχήν ρούχα, πίστευαν ότι είμαστε γυμνοί και κυκλοφορούμε με ρόπαλα στους δρόμους. Αυτό το έχω ακούσει ο ίδιος. Μου τα λένε 35 χρόνια πριν, Αλβανοί. Και ότι τα ίδια έλεγε η Σοβιετική προπαγάνδα για τη Δύση. Αυτό και δεν επιτρέπετο ποτέ κανείς να βγει έξω από την κλούβα εκεί και να πάει κάπου …. Λοιπόν, και όλα αυτά ξεκινάνε πιθανώς απ' τη θεολογία.
Είπαμε τον Ακινάτη προηγουμένως και λέω ο Ακινάτης … και απ' τον Αυγουστίνο. Σας είπα, ο Αυγουστίνος λέει για την πολιτεία του Θεού. Αλλά θεωρεί την πολιτεία του Θεού μπαίνει παντού τρόπον τινά.
Εντάξει υπάρχει η πολιτεία κοσμική αλλά η πολιτεία του Θεού επεκτείνεται σε όλα τα πράγματα. Το ξεκάθαρο ξεχώρισμα των δύο αν έχει δίκιο ο Μίλμπαγκ και νομίζω ότι έχει, οφείλεται στον Ακινάτη. Από τον Ακινάτη πάμε στο Μακιαβέλλι όπου ακριβώς επειδή η φυσική σφαίρα είναι αυτόνομη μπορούμε να κάνουμε ό,τι θέλουμε ως ηγεμόνες δηλαδή δεν έχει φραγμό η εξουσία πλέον η εξουσία αυτοβεβαιούται έτσι η εξουσία ισχύει επειδή η ίδια ισχύει γι'αυτό δεν έχει εξωτερική δικαίωση. Δεν χρειάζεται εξωτερική δικαίωση. Υπάρχει για να υπάρχει.
Γι 'αυτό και εγώ μιλάω για μια κλειστή ιστορία στο βιβλίο μου, κλειστή ιστορία είναι μια αυτοδικαιούμενη ιστορία. Το επόμενο βήμα βέβαια είναι αυτό που ζούμε είναι τώρα ένας καθολικός δικαιωματισμός, δεν υπάρχει τρόπος να μου πείτε από τη στιγμή που είναι δικαίωμά σας να μου ασκείτε τέτοια εξουσία ότι εγώ δεν έχω δικαιώματα επίσης. Και κάποια στιγμή που αυτό το πράγμα θα αλλά βέβαια η δική μου θέση στο βιβλίο εκείνο, που μας ενδιαφέρει, είναι ότι υπάρχει ένα ξεγέλασμα εδώ. δηλαδή η τελευταία μορφή που το χρησιμοποιούμε, το ονομάζω βελούδινο, είναι μια μορφή που θα ρθει, έρχεται ήδη, όπου θα δίνει την εντύπωση ότι και εμείς μετέχουμε στην απόλαυση. Απολαμβάνοντας …αλλά με την καθοδήγηση των παθών πλέον του life style και μόνα τα μέσα και ταυτόχρονη τρομαχτική επιτήρηση ψηφιοποίηση της εξουσίας, θα παραχθεί τεράστια απαγόρευση.
Ίσως να είμαστε πολύ κοντά σε αυτό πατέρα Νικόλαε. Επιτρέψτε μου.
Μα είμαστε πολύ κοντά. Είμαστε πολύ κοντά Να ξέρει ποιος είστε εσείς αυτή τη στιγμή, ποιος είμαι εγώ μπορεί να το εξετάσει και να το βρει με απόλυτη ακρίβεια. Ανά πάσα στιγμή και μάλιστα σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα.
Επιτρέψτε μας στο σημείο αυτό μια μικρή διακοπή, λίγο δευτερολέπτο να ακούσουμε την ώρα και το σήμα του σταθμού και επιστρέφουμε. Είναι ο 89,5 ο ραδιοφωνικός σταθμός της εκκλησίας και η εκπομπή Ορθόδοξη Θεολογική Προσέγγιση της Εξουσίας Εντάσσεται και αυτή η εκπομπή στο ευρύτερο πλαίσιο του αφιερώματος του 89,5 με τον γενικότερο τίτλο Θρησκεία Χριστιανισμός, Πολιτική, Εξουσία, Ηγεσία Στη σημερινή εκπομπή έχουμε τη χαρά και την τιμή να συνομιλούμε με τον πατέρα Νικόλα Λουδοβίκο καθηγητή θρησκειολογίας και ερμηνευτικής της θρησκείας στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων και μετά από τα όσα πολύ σημαντικά ακούσαμε στο πρώτο ημίωρο της σημερινής εκπομπής σε μια ιστορική και φιλοσοφική διάσταση του θέματος της εξουσίας μας εξήγησε πολύ σημαντικά με έναν πολύ ωραίο τρόπο όλα αυτά τα σημαντικά μεγέθη έτσι όπως πέρασαν μέσα από τους μεγάλους στοχαστές και θεολόγους της Δύσης και φτάνουν να επικρατούν μέχρι τις μέρες μας ως έννοιες που συντροφεύουν τελικά την θεμελιώδη έννοια της εξουσίας.
Είπατε όμως στην εισαγωγή μας πατέρα Νικόλαε ότι η Ορθόδοξη Θεολογία μπορεί να παίξει έναν ρόλο για το πώς τελικά μπορούμε να καταλάβουμε την εξουσία.
ΝΛ.: Ο ρόλος αυτός μπορεί να παίξει δεν το ξέρουμε. Δεν το ξέρουμε. Γιατί ή το ξέρουμε, το ξέρουμε με έναν ευρύτερο τρόπο. Εγώ το λέω και νομίζω το συμφωνώ και με κάποιους άλλους ότι μπορούμε να έχουμε στο ελληνικό χώρο μια ανθρωποκεντρική αντίληψη της εξουσίας. Για το να χρησιμοποιήσω και τον όρο του καθηγητή του Κοντογιώργη, το ελληνικό κοσμοσύστημα έχει προϋποθέσεις. Είπατε μπορούμε να το κάνουμε γιατί δεν υπάρχουν άνθρωποι να καταλάβουν αυτά που λέμε τώρα, καταλάβατε; Στον χώρο μας πολύ λίγοι τα καταλαβαίνουν αυτά που λέμε τώρα για το κοσμοσύστημα, το ελληνικό ή πρόταση αυτή η οποία αναδύθηκε κάποια στιγμή έτσι, ατελώς, περισσότερο στην αρχαιότητα μετά με μεγαλύτερη ευκρίνεια, αλλά πάντως και το λέω και στο βιβλίο μου αυτό το ζήτημα είναι μπορούμε να έχουμε μια ανθρωποκεντρική πολιτική; αυτό είναι ο τίτλος του κεφαλαίου από ένα βιβλίο που έχει εκδοθεί πριν από εννέα χρόνια στην Αμερική. Και αν είναι ανθρωποκεντρική ίσως να μην χρειάζεται να είναι κυβέρνηση..
Όπως το λέω εδώ έναν εσχαστολογικό πολιτικό ανθρωποκεντρισμό. Για μένα μπαίνει και η ανάγκη να κατορθωθεί αυτό το πράγμα γιατί το να κατορθωθεί σημαίνει ένα είδος αγώνος θέλει αγώνα, πρέπει να παλέψουν ανθρώπινα πάθη λέει ο Κοντογιώργης, έχει δίκαιο, δεν έχουμε δημοκρατία σήμερα έχουμε εκλόγιμη μοναρχία. λοιπόν και σε αυτό ο άνθρωπος φαίνεται από τα γεγονότα ότι έχει δίκαιο, δεν είναι; Λοιπόν, το ζήτημα είναι ότι πέραν αυτού για να αξιοποιηθεί αυτή η διάσταση που κορυφώνεται στο μέγα Φώτιο, δεν είναι Φώτιος μόνο που, υπάρχουν πάρα πολλά κείμενα τα οποία δείχνουν στην κατεύθυνση αυτή σε παρόμοια κατεύθυνση. ποια κατεύθυνση; Την κατεύθυνση δηλαδή ότι δεν υπάρχει τίποτα αυτονόμως αυτοδικαιούμενο ότι τα πάντα είναι για τον άνθρωπο ο άνθρωπος όμως είναι ένα ον μεταφυσικό, όχι μόνο φυσικό δεν μου αρέσει να το λέω έτσι θέλω να πω ότι ο άνθρωπος είναι ένα ον, το οποίο πάει πολύ πέρα από τη βιολογικότητά του. Το έχω πει και σε άλλες περιπτώσεις είναι βιολογικό ον και τελείως, όπως λέει ο Χάιντεγκερ μη βιολογικό. διότι εσείς μαγειρεύετε την τροφή σας με χίλιους περίτεχνουσ τρόπους, και θέλετε 15.000 όρους για να απολαύσετε ένα φαγητό, καταλάβατε; Να είστε εκείνο να μιλάτε με εκείνον να είστε εκείνο να λέτε το ναι ή όχι; Κάνετε μια επέμβαση. η σεξουαλικότητα που δεν μου αρέσει όλες δεν υπάρχει άλλο σεξουαλικότητα από μόνο.
Λοιπόν καταλάβατε το λόγο αναπαράγεται, δεν είναι; ο άνθρωπος ερωτεύεται γίνεται χαμός παραγει ολόκληρους πολιτισμούς γιατί ερωτεύτηκε. γραφές, ζωγραφιές μουσικές πράγματα υπερβολές, απίστευτα πράγματα ναι ή όχι; γιατί ο άνθρωπος είναι θεοειδής. ο άνθρωπος είναι εικόνα του απολύτου, όχι αναγκαστικώς φύλακας του απολύτου όπως λέει ο Χέγκελ, το θεό τον έχει στο μυαλό σου, όχι δεν είναι το μυαλό σου είναι το άνοιγμα αυτό που μπορεί να κάνει ο άνθρωπος. Και με τα πάντα το άνθρωπος κάνει άνοιγμα όλα τα πράγματα που κάνει ανοίγεται ουσιαστικά. Ακριβώς για το λόγο αυτό, του αξίζει μια πολιτεία η οποία είναι πολύ διαφορετική από όλα αυτά που είπαμε.
Δεν λέω ότι ο Χέγκελ ή ο διαφωτισμός αργότερα είχαν κακό σκοπό. δεν είναι εκεί το θέμα. είχαν σκοπό να κάνουν μια κατανόηση όλων αυτών των πραγμάτων αλλά δεν είναι επαρκές το πλαίσιο του φυσικού όπως λέει ο Ακινάτης δεν επαρκεί. Χρειάζεται το άνοιγμα στο υπερφυσικό για να καταλάβουμε το φυσικό. Γιατί το φυσικό είναι έργο του υπερφυσικού πώς να σας πω. Ο Πλάτων θα σας πει ότι ο κόσμος αυτός είναι η δημιουργία του Θεού και μέσω των ιδεών, αλλά ο πραγματικός κόσμος δεν είναι τούτος απλά ο κόσμος καταλαβαίνετε; Πώς λοιπόν εγώ θα αποφασίσω αυτό το μεγάλο κλείσιμο, ο διαφωτισμός, παρότι έθεσε θέματα για δικαιώματα και λοιπά και λοιπά στην ταυτόχρονα άρχισε το μεγάλο κλείσιμο και επέτρεψε αυτή την εκκοσμικευμένη δυνατότητα.
Δημοσιογράφος: παρουσιάστηκε όμως ως το μεγάλο άνοιγμα ο διαφωτισμός όχι ως μεγάλο κλείσιμο έχει εξαιρετικό ενδιαφέρον η τοποθέτησή σας ότι μιλάμε για το μεγάλο κλείσιμο.
ΝΛ.: αλλά αυτό το άνοιγμα είναι το άνοιγμα στο φυσικό καταλαβαίνετε το άνοιγμα στο φυσικό, που ξαναβάζουμε το σώμα και τα συναισθήματα και τον πραγματικό άνθρωπο στην οντολογία μας είναι αληθινό, καλώς το έκανε αυτό ο διαφωτισμός. το θέμα είναι ότι με τον τρόπο αυτό θέλει να σβήσει αυτό το οποίο υπάρχει πίσω και πέρα από όλα αυτά και ταυτόχρονα τα προσδιορίζει όλα αυτά.
Δημοσιογράφος: έθεσε είπατε τον άνθρωπο στην οντολογία μας αλλά ποιον άνθρωπο ποιον άνθρωπο, έθεσε ο διαφωτισμός;
ΝΛ.: ο Χιουμ, ο πολύ σημαντικός στοχαστής αυτός βλέπετε ότι εγκλώβισε όλη την , τον δυτικό κόσμο σήμερα ακόμα στην αναζήτηση μιας ηθικής η οποία δεν έχει κανένα έρεισμα εκτός από τη φύση τη δική μας. ακόμα αυτά ασχολούνται σήμερα οι φιλόσοφοι της ηθικής, παραπαίουν, ούτε βήμα δεν πάνε. Τρεις αιώνες μετά γιατί διότι δεν υπάρχει πηγή ηθικής δεν υπάρχει πηγή εξουσίας έξω από το ηθική σφαίρα, για αυτούς. Επομένως αγωνίζομαι να φτιάξω μια ηθική και μια θεωρία για την εξουσία η οποία θα γίνει δεκτή αλλά το θέμα είναι ότι για να γίνει δεκτή κοινές πηγές έξω μας που να την προσδιορίζουν δεν υπάρχουν. Αν εσείς τώρα μου πείτε ότι εγώ θα κάνω μια εξουσία, θα φτιάξω ένα κράτος με βάση το Ευαγγέλιο, έτσι δεν είναι, εγώ μπορώ να σας κρίνω αμέσως γιατί έχω το Ευαγγέλιο στα χέρια μου. εάν όμως μου πείτε ότι απλά και μόνο εγώ κάνω κοινωνικό συμβόλαιο ο Ρουσσώ τα ξεκίνησε όλα αυτά, το κοινωνικό συμβόλαιο το κοινωνικό συμβόλαιο δεν υπάρχει κανένας τρόπος να είστε βέβαιος ούτε εσείς, ούτε εγώ ότι δεν είναι ρευστό, μεταβλητό, ναι ή όχι; Ότι αν θέλω εγώ δηλαδή όπως θα κάνει ο Χίτλερ να δώσει ένα μεγάλο στόχο στο γερμανικό για παράδειγμα έθνος, τα κοινωνικά συμβόλαια πάνε περίπατο. γιατί διότι η ιστορία δικαιώνεται και το κράτος και η εξουσία ενδοϊστορικά κατάλαβα και μετά βρίσκομαι από αυτό δεν τα χατάχαμε τόσο ωραία ξεσπάει μετά μετά μετά νεωτερικότητα, και όλα αυτά κινδύνευουν να διαλυθούν με το δικαιωματισμό.
Εξ αυτού πατέρα Νικόλα έχουμε και την αίσθηση μιας ανεξέλεγκτης εξουσίας πολλές φορές..
ΝΛ.: η εξουσία είναι ανεξέλεγκτη γιατί είναι καταρχήν ο πρώτος δικαιωματισμός. Αυτό είπα προηγουμένως ότι αν ο Μακιαβέλλι προτείνει στον πολιτικό να έχει απόλυτο δικαίωμα για τα πάντα και να μη σέβεται κανένα κώδικα καμιάς κοινής ηθικής ή λογικής ή θρησκείας. Αυτό είπα. Πώς αυτό δε θα φτάσει κάποια στιγμή αφού καταρρεύσουν όλα τα ολοκληρωτικά κράτη και φτάσουν όλους απογοητευτεί και πάψει να πιστεύει την ιστορία και στο κράτος. Πώς δε θα φτάσουν αυτά σε μια πλήρη διάλυση. Και σήμερα ζούμε σε μια φοβερή κατάσταση γιατί είναι κατά δύο πιθανά. Να ξέρετε Σήμερα υπάρχει η πολύ ισχυρή ψηφιοποιημένη όπως λέγαμε δυνατότητα εσωτερικής εξουσίας και ταυτόχρονα τεράστια νοσταλγία διάσπασης. εθνότητες ομαδούλες θρησκειούλες αιρέσεις. όλοι ονειρεύονται την αυτονομία και το θέμα είναι ότι το ένα είναι η σκύλλα το άλλο είναι η χάρυβδη.
Δ.: έχουμε φτάσει δηλαδή σε αυτό το σημείο;
ΝΛ.: έχουμε φτάσει φυσικά απλώς στη δύση ακόμα δεν φαίνεται γιατί η κεντρική εξουσία είναι ισχυρή ακόμα. Ως πότε θα είναι ισχυρή αυτή η εξουσία όταν οι ελίτ πολλαπλασιάζονται ξέρετε παράγονται νέα δικαιώματα. Άμα αυτή τη στιγμή εγώ φτιάξω 200 διδάκτορες φτιάχνω μια ελίτ η οποία είναι αποτυχημένη γιατί δεν έχει διέξοδο στην πραγματικότητα καμιά. Αλλα θα την αναζητήσει και με τον τρόπο αυτό θα ροκανίσει την κεντρική εξουσία στην ακαδημαϊκή αυτή η ελίτ πάντοτε αυτό σε επίπεδο δικαιωμάτων και το είδαμε σήμερα πριν από λίγο καιρό, στον ορθόδοξο χώρο αν έχει ένα νόημα το λέμε αυτό εγώ είμαι απαισιόδοξος γι' αυτό, στα βιβλία μου έχω πει και δημόσια ότι στην πράξη το κυρίαρχο δόγμα είναι ο προτεσταντισμός έτσι, να εξηγούμαστε εδώ η ορθοδοξία υπάρχει ενσαρκωμένη εδώ και εκεί, σε πέντε ανθρώπους που μιλάνε, σε πέντε ανθρώπους ξέρωγω που έχουν αγιοκαταταγεί,, σε μερικούς ανθρώπους οι οποίοι είναι απλοί άνθρωποι ή απλοί παπάδες, οι απλοί πιστοί αλλά ο κυρίαρχος λόγος στον ακαδημαϊκό χώρο για παράδειγμα είναι προτεστάντικος. υπάρχει μια νοσταλγία μια νοσταλγία καθαρού στους φονταμενταλισμού και υπάρχει και πολύ ελευθερισμός λιμπεραλισμός. ολόκληρα μορφώματα εκκλησιαστικά σήμερα, να μην πω και ονόματα γιατί έχω τον πειρασμό να πω το παραπέντε είμαι είναι αφιερωμένα στην κατάλυση ουσιαστικά αυτό που λέμε ορθόδοξος χώρος ή αυτό που αυτοί λένε παράδοση, και το μισούν σαν το διάβολο. Δεν πρέπει να το ξέρουν ότι υπάρχει αλλά η παράδοση σίγουρα είναι διάβολος και αυτές οι δυνάμεις αυτές οι ομάδες ακαδημαϊκές ομάδες συγκεκριμένες, είναι έτοιμες να αποδεχθούν οτιδήποτε καταλύει αυτό το πράγμα το οποίο είναι η παράδοση. Το έλεγε ένας φιλόσοφος πάρα πολύ όμορφο αυτό, σύγχρονος περίπου λέει τέσσερες είναι οι κατηγορίες μέσα στις γενεές των σχέσεων με την αλήθεια. Η πρώτη γενιά συνήθως φτιάχνει, η δεύτερη είναι υποταγμένη στην ισχύ της πρώτης η τρίτη αμφισβητεί, και η τέταρτη απλά δεν θέλει να θυμάται.
Εμείς είμαστε μεταξύ τρίτης και τέταρτης. βλέπω ανθρώπους που δεν έχουν διαβάσει ποτέ στη ζωή τους πατέρες να μιλάνε για μεταπατερική θεολογία. είναι από τα πιο γελοία πράγματα που έχω ακούσει. Βλέπετε πως εκφράζομαι. να μην έχει διαβάσει ποτέ Πλάτωνα και να λέει ότι ζούμε σε μεταπλατωνική εποχή και … δεν ξέρεις τι λες. ζούμε πλέον μέσα ζούμε πλέον μέσα σε αυτό.
Το θέμα είναι να κάτσεις, εγώ αυτό προσπαθώ ταπεινά να κάνω και να βγάλεις καινούργιους όρους ερμηνείας αυτού του πράγματος. Δεν θα κάνεις αντιγραφή. Δεν αντιγράφεται η παράδοση η παράδοση είναι κάτι σαν την κολυμβήθρα. Είχα πει παλιότερα μπαίνεις μέσα, βαπτίζεσαι, αποκτάς.. και βγαίνεις. Αν μείνεις μεσα θα σαπίσεις. εδώ είμαστε νέες γενιές σε όλα τα επίπεδα. φιλοσοφία, θεολογία κλπ οι οποίες όμως έχουν συνέχεια, αυτό είναι το θέμα μιλάω, για αναλογικές ταυτότητες, μιλάω για διεννοημάτωση για παράδειγμα το νέο βιβλίο. Δεν υπάρχει πουθενά η διεννοημάτωση σαν όρους ούτε ο μεταναρκισσισμός υπάρχει ούτε η αυτοκαθολικοποίηση που θα λέγαμε ο τίτλος. αλλά εγώ τα βρίσκομαι στην παράδοση προσπαθώ να τα φέρω σε διάλογο με το σήμερα για να πούμε τα πράγματα τα οποία είναι σημερινά.
Δ.: αυτή η παράδοση μπορεί να είναι ένα βασικό χαρακτηριστικό αυτού του ελληνικού τρόπου για τον οποίο μιλήσατε;
ΝΛ.: δεν είναι γνωστός αυτός ο ελληνικός τρόπος είναι μεταπρατική η ελληνική διανόηση. Ντρέπονται που είναι Έλληνες και Ορθοδοξοι αυτοι που σας λέω. δεν έχουν τσαγανό γι' αυτό και δεν έχουν τίποτα να πούνε. δεν είναι δηλαδή, τους έχει απορροφήσει η ιστορική αποτελεσματικότητα του δυτικού κράτους, της Ακαδημίας κλπ. και δεν βλέπουν και τα κενά και τις δυσκολίες και τα αδιέξοδα. είπατε ντρέπονται που είναι Ορθόδοξοι. πάρα πολύ λίγους ανθρώπους με πολύ λύπη το λέω αυτό στον ελληνικό χώρο πού να μπορούν αυτά τα πράγματα να τα δούνε. έχουν ανθρώπους που θέλουν να πούν σε όλους καλημέρα, να τους αγκαλιάσουν όλους να τους φιλήσουν να σου πούνε πόσο ωραίοι είστε καταλάβατε από εσωτερική αβεβαιότητα. Και γενικά να πούνε ναι σε όλα ει δυνατόν σε όλα ναι. γιατί η κοινωνία έχει τα προβλήματά της και εμείς τις πρέπει να ακολουθήσουμε. τέτοιους έχουμε κάπου πολλούς που κάνουν τα καριέρα. Αν εγώ βγω έξω τώρα και αντί να λέω αυτά..
Δ.: ίσως και εξ αυτού κάνουν καριέρα εξ αυτού κάνουν καριέρα.
ΝΛ.: άμα βγω έξω τώρα εγώ και αρχίσω και λέω ότι είστε όλοι εξαίσιοι και .. ένα ταλαίπωρο ποιητή και σε έναν άλλο δύσταλαίπωρο ποιητή που είναι έξυπνοι, μπορεί να έχουν ξέρετε κάτι είναι άλλο πράγμα να είσαι σημαντικός σαν συγγραφέας έτσι ή σαν μουσικός, και είναι άλλο πράγμα να έχεις πνευματικό περιεχόμενο. Αυτή τη διάκριση έκανε ο Γιάσπερς ο μεγάλος φιλόσοφος. Είπε μερικές φορές και υπό όρους η ποίηση έχει αλήθεια. Μπορεί να κάνει κανείς ποίηση και έξυπνη ποίηση, πανέξυπνη ποίηση μην πω ονόματα πάλι τα έχω στο στόμα μου, αλήθεια μέσα βάθος πνευματικό δεν έχει. Αυτό θα οδηγούσε τον Πλάτωνα στο να εξορίσει τον ποιητή από την πολιτεία, γιατί για αυτό το λόγο. Και υπάρχει μεγάλη ποίηση ο Έλλιοτ το έλεγε στο βιβλίο για την ποίηση που είχε γράψει το θεωρητικό πασίγνωστο, οι ελάσσονες ποιητές αυτοί διακρίνονται από τους μείζονες, ως προς αυτό. αυτός ακριβώς τον ίδιο είναι μια απόδειξη μείζονος ποιητού αλλά τι έκανε αυτός. πού να τους βρεις αυτούς σήμερα; αλλά αν θες να είσαι ευχάριστος προς ένα μεγάλο αυτό τους υποκλίνεσαι σε όλους, και λέμε ανοιχτό μυαλό αυτός ο θεολόγος. Αλλά το θέμα είναι ότι αυτοί οι μεγάλοι που ανέφερα μερικά ονόματα φιλόσοφοι, στοχαστές ακόμα και δεν λέω για χριστιανούς και καλά παρενέβαιναν στην εποχή, ανακατεύθυναν την εποχή τους, διόρθωναν τα πράγματα. δεν έλεγαν απλώς ένα μεγάλο ναι για να τους πούνε μπράβο οι άλλοι. συγγνώμη όταν λέω όλα αυτά γιατί μου λέτε για τον ενικό και σκέφτομαι συνεχώς από το πράγμα ότι οι άνθρωποι που αρθρώνουν σήμερα λόγο και έχουν σοβαρό λόγο, είναι πάρα πολύ λίγοι. ανέφεραν κάποιους περιστασιακά, αλλά δεν είναι όλοι Δεν ήταν πάντοτε λίγοι σε όλες τις εποχές αυτοί οι άνθρωποι Δεν ήταν τόσοι λίγοι ..το κονσένσους κάποτε ήταν υψηλότερο τουλάχιστον αυτή την εντύπωση μου δίνει δική μου μελέτη της ιστορίας των ιδεών καταλάβατε;
Ας πούμε ο ελληνικός διαφωτισμός είναι πάρα πολύ σοβαρό και αυτό δεν το καταλαβαίνουν σωστά κάποιοι. Έχει μερικές ισορροπίες πάρα πολύ όμορφες πετύχει όχι όλοι τους, αλλά οι πιο πολύ, αρκετοί περισσότεροι θα έλεγα αλλά αυτό δεν... τι σημαίνει ακολουθήθηκε η άκριτη μίμηση και τα ανοίγματα πέρα από το διαφωτισμό που είχαν οι Έλληνες διαφωτιστές καταλάβατε, λέω, έχουμε κάτι δύο μας με το διαφωτισμό και μάλιστα δύο εκπομπές αλλά το θέμα είναι ότι τα ανοίγματα αυτά που είχαν ας πούμε αυτοί, ο Βουλονταρίζη για παράδειγμα και όχι μόνο έρχονται …και αυτά σήμερα έχουμε μια τέλεια συμμόρφωση δηλαδή μιλάμε για κάτι το οποίο είναι συγκλονιστικό είμαστε μεταπράτες και οι πολιτικοί μας είναι μεταπράτες και η συγκλονιστική πλειοψηφία των ελλήνων που ασχολούνται με στοχασμό, με φιλοσοφία και με θεολογία.
Δ.: Ο Μακιαβέλλι κέρδισε λοιπόν;
Ο Μακιαβέλλι έχει κερδίσει σαφώς έχει κερδίσει, και ο Ακινάτης κέρδισε. ζούμε στην εποχή τους το λέω και στο βιβλίο μου για τον ολοκληρωτισμό. είμαστε στην εποχή του Ακινάτη. το θέμα είναι ότι δεν είμαστε καν εδώ στην Ελλάδα ούτε φανταζόμαστε ότι μπορεί να έρθει μια άλλη εποχή στην οποία μπορούμε να συνδράσουμε, με αυτόν τον εσχατολογικό ανθρωποκεντρισμό που λέω εγώ. και με όλα αυτά τα οποία δηλαδή αυτός ο διάλογος θα γίνει κάποιοι από εμάς θα συμμετάσχουν σε αυτό το διάλογο, θα συμβεί στη Δύση, όχι στην Ελλάδα δεν θα συμβεί τίποτα γίνεται εδώ είναι μονάχα γέλαμε να σε γελώ, να περνάμε τον καιρό. Και η επίσημη εκκλησία δεν καταλαβαίνει γρι από όλα αυτά τα πράγματα που λέω. Πλην ελαχίστων εξαιρέσεων. σας πειράζει που μένεις απόλυτος; Είναι η άποψή σας Είμαι λίγο απαισιόδοξος, είμαι απαισιόδοξος γιατί βλέπω ότι οι άνθρωποι της Εκκλησίας εμείς δηλαδή αναλίσκουμε τα τελευταία ψυχία εξουσίας που μας δίνονται χωρίς να βλέπουμε ότι δεν είναι καθόλου αυτονόητη η επόμενη μέρα. Ότι η πραγματικότητα κατακτιέται σε πνευματική δουλειά., υπάρχουν και οι άνθρωποι που το καταλαβαίνουν αυτό , μειοψηφίες υπάρχουν. Αλλα θα έπρεπε να είναι πλειοψηφίες και στον ακαδημαϊκό χώρο και στο θεολογικό χώρο ο οποίος έχει αυτή τη στιγμή κάποιες δυνατότητες και μονάδες αλλά η μεγάλη πλειοψηφία δεν ενοχλείται κανένα από αυτά τα ζητήματα και από την πιθανή θέση που έχουν στην ιστορία και στην πολιτική φιλοσοφία όλες αυτές οι δυνατότητες … εδώ γιατί θεωρητικά δεν μπορείτε ποτέ πατώντας στο Ευαγγέλιο και σε ορισμένες ερμηνείες του Ευαγγελίου οι οποίες έχουν όμως ισχύ στην παραδοση, ακόμα και δυτικές, δηλαδή ο Ακινάτης είναι Ακινάτης αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι όλη η Δύση είναι Ακινάτης, προσέξτε αυτό, δεν το είπα αλλά πρέπει να το πω έτσι. Και πριν τον Ακινάτη και μετά τον Ακινάτη και σήμερα α βέβαια, υπάρχουν άνθρωποι που θα μπορούσαν να συμπορευτούν μαζί μας κι εμείς μαζί τους αλλά να συμπορευτούν διανοητικά καταλάβετε όχι.. μα αυτοί είναι τέλειως άγνωστοι πιο πολύ στην Ελλάδα και στην Ελλάδα υπάρχουν άνθρωποι που προσπαθούν να κάνουν υπακοή στο τι λέει η ταδε γαλλική, αγγλική think tank να ακολουθήσω από πίσω να μιλάμε για μια δημοκρατία η οποία έχει περιεχόμενο πολύ βαθύτερο είναι πιο φιλάνθρωπη είναι πιο ανοιχτή στην ανθρωπινότητα της λογοδοσίας είναι πιο αληθινή φανταστείτε ήταν ηγέτη μια πνευματική ζωή, και ο οποίος θέλει να έχει φιλαλήθεια και προτιμάει την αλήθεια την υπαρξιακή του από το να ασκεί μια εξουσία η οποία είναι, τον αναγκάζει να είναι αήθης. Δεν έχουμε εφεύρει ακόμα κάτι τέτοιο φανταστείτε όμως ότι αν εφανιζόταν κάποιος αυτός να ξέρετε θα έπαινε το 90% των ψήφων μόλις ο κόσμος καταλάβαινε. Αυτό είναι το μεγάλο θέμα βλέπετε τώρα αυτή η Αλβανίδα αυτό μόνο λέω και τελειώνω που ξεκινάει την ανθρώπινη τεχνητή νοημοσύνη αυτή, Μοράνι όπως τη λένε και έχει γίνει χαμός, δεν το ξεκίνησε καλά καλά ακόμη και η εταιρεία που είναι στην αρχή της αρχής ηθικές αρχές τεχνητής νοημοσύνης κλπ και όλα αυτά έχει εκτοξευθεί η αξία της που δεν είναι τα αρχή ακόμα.
Δ.: νομίζω ότι μας δώσατε υλικό για τουλάχιστον 10-15 εκπομπές μέσα από τα όσα είπαμε στην σημερινή μας συζήτηση συνομιλούμε με τον πατέρα Νικόλαο Λουδοβίκο καθηγητή θρησκειολογίας και ερμηνευτικής της θρησκείας στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων κάπου εδώ ο ραδιοφωνικός χρόνος δεν μας επιτρέπει να πούμε περισσότερα εμείς όμως θέλουμε να σας ευχαριστήσουμε θερμά για το χρόνο που βρήκατε και μπορέσαμε έτσι να έχουμε αυτή την ζεστή επικοινωνία σήμερα.
"εδώ στην Ελλάδα ούτε φανταζόμαστε ότι μπορεί να έρθει μια άλλη εποχή στην οποία μπορούμε να συνδράσουμε, με αυτόν τον εσχατολογικό ανθρωποκεντρισμό που λέω εγώ. και με όλα αυτά τα οποία δηλαδή αυτός ο διάλογος θα γίνει κάποιοι από εμάς θα συμμετάσχουν σε αυτό το διάλογο, θα συμβεί στη Δύση, όχι στην Ελλάδα δεν θα συμβεί τίποτα γίνεται εδώ είναι μονάχα γέλαμε να σε γελώ, να περνάμε τον καιρό."
Τονίζει την ανάγκη για νέες ερμηνευτικές έννοιες που να συνδέουν την παράδοση με το σήμερα.
ΠΟΙΟ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΣΗΜΕΡΑ; Η ΔΥΤΙΚΗ ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ ΚΑΙ ΤΩΝ ΠΡΑΓΜΑΤΩΝ. ΟΛΟΙ ΟΙ ΑΝΤΙΠΡΟΣΩΠΟΙ ΤΗΣ ΝΕΟΡΘΟΔΟΞΙΑΣ ΑΣΧΟΛΗΘΗΚΑΝ ΚΑΙ ΑΦΙΕΡΩΘΗΚΑΝ ΣΤΟ ΚΤΙΣΙΜΟ ΜΙΑΣ ΓΕΦΥΡΑΣ Η ΟΠΟΙΑ ΘΑ ΣΥΝΔΕΕΙ ΤΗΝ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ ΜΕ ΤΟΝ ΠΑΠΙΣΜΟ, ΤΟΝ ΝΕΟΘΩΜΙΣΜΟ ΚΑΙ ΤΟΝ ΓΕΡΜΑΝΙΚΟ ΙΔΕΑΛΙΣΜΟ, ΤΟΝ ΣΕΛΛΙΝΓΚ ΚΑΙ ΤΟΝ ΧΑΙΝΤΕΓΚΕΡ.
ΜΙΑ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΑ ΠΟΥ ΞΕΚΙΝΗΣΕ ΜΕ ΤΟΥΣ ΡΩΣΟΥΣ ΤΗΣ ΔΙΑΣΠΟΡΑΣ ΚΑΙ ΜΕΣΩ ΤΗΣ Β' ΒΑΤΙΚΑΝΕΙΑΣ ΣΥΝΟΔΟΥ Η ΟΠΟΙΑ ΚΗΡΥΞΕ ΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΗΣΕ ΤΗΝ ΝΕΑ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ ΜΕ ΤΟΝ ΖΗΖΙΟΥΛΑ, ΤΟΝ ΓΙΑΝΝΑΡΑ, ΤΟΝ ΡΑΜΦΟ, ΤΟΝ ΖΗΣΙΜΟ ΛΟΡΕΝΤΖΑΤΟ ΤΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ PERENNE.
MIA ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ ΣΥΜΒΑΤΗ ΜΕ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΔΥΣΗΣ ΚΑΙ ΤΟΝ ΕΠΙΣΤΗΜΟΛΟΓΙΚΟ ΙΣΤΟΡΙΚΙΣΜΟ. Ο ΕΧΘΡΟΣ ΤΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΕΩΣ ΜΑΣ Η ΜΕΤΑΦΥΣΙΚΗ. Ο ΠΛΑΤΩΝ ΚΑΙ Ο ΗΣΥΧΑΣΜΟΣ. ΑΠΟΣΙΩΠΗΘΗΚΕ Ο ΔΕΥΤΕΡΟΣ ΠΛΟΥΣ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΘΕΣΗ ΤΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΗΘΗΚΕ Ο ΤΡΙΤΟΣ ΠΛΟΥΣ ΤΟΥ ΑΥΓΟΥΣΤΙΝΟΥ, Η ΑΓΑΠΗ Η ΟΠΟΙΑ ΣΥΝΔΕΕΙ ΤΟ ΚΤΙΣΤΟ ΜΕ ΤΟ ΑΚΤΙΣΤΟ. ΕΤΣΙ ΥΠΟΤΙΜΗΘΗΚΕ Η ΕΝΑΝΘΡΩΠΗΣΗ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΝΟΗΘΗΚΕ ΜΙΑ ΝΕΑ ΟΝΤΟΛΟΓΙΑ Η ΟΠΟΙΑ ΠΡΟΥΠΟΘΕΤΕΙ ΜΙΑ ΗΔΗ ΥΠΑΡΧΟΥΣΑ ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΟΠΩΣ ΤΟΠΟΘΕΤΕΙΤΑΙ Ο ΞΙΩΝΗΣ. ΤΗΝ ΑΙΡΕΣΗ ΤΟΥ ΑΚΙΝΔΥΝΟΥ. ΤΟ ΘΕΜΑ ΕΙΝΑΙ ΟΤΙ ΟΛΟΙ ΟΙ ΚΤΙΣΤΑΔΕΣ ΓΕΦΥΡΟΠΟΙΟΙ ΑΓΝΟΟΥΝ ΤΗΝ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ ΚΑΘΟΤΙ ΕΜΠΕΙΡΙΑ ΕΠΕΚΕΙΝΑ ΤΗΣ ΕΝΝΟΙΑΣ. ΣΗΜΕΡΑ Η ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ ΑΝΤΙΠΡΟΣΩΠΕΥΕΤΑΙ ΑΠΟ ΟΡΓΑΝΩΣΕΙΣ ΚΑΙ ΟΜΙΛΟΥΣ ΜΕΛΕΤΩΝ ΚΑΙ ΠΙΣΤΩΝ. Η ΠΕΙΡΑΙΚΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΕΙΝΑΙ ΜΙΑ ΑΠΟ ΤΙΣ ΤΕΛΕΥΤΑΙΕΣ ΜΑΖΙ ΜΕ ΤΗΝ ΠΛΟΥΣΙΑ ΜΟΝΗ ΒΑΤΟΠΑΙΔΙΟΥ.
ΚΩΣΤΑΣ ΠΑΠΠΑΣ. Η ΖΩΗ ΜΑΣ ΟΛΗ.
ΓΙΑΤΙ ΚΥΡΙΑΡΧΕΙ ΤΟ ΦΙΛΙΟΚΒΕ ΣΕ ΔΥΣΗ ΚΑΙ ΑΝΑΤΟΛΗ; ΔΙΟΤΙ ΣΥΣΤΗΝΕΙ ΤΟ ΙΕΡΑΤΕΙΟ ΤΟ ΟΠΟΙΟ ΣΤΗ ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΔΙΑΤΑΖΕΙ ΤΟ ΑΓΙΟ ΠΝΕΥΜΑ.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου