Emma Yung : Η ANIMA ΣΑΝ ΣΤΟΙΧΕΙΑΚΗ ΥΠΑΡΞΗ
Σαν ένα παράδειγμα ανάμεσα σε πολλά θα αναφέρω έναν θρύλο από την Ουαλλία, που τον διασώζει ο Jhon Rhys,³⁵ ένας πολύ γνωστό συλλέκτης και μελετητής της Κελτικής λαογραφίας.
Τα γεγονότα που περιγράφονται υποτίθεται ότι συνέβησαν προς το τέλος του 12ου αιώνα σ’ ένα χωριό, στο Carmarthenshire στην Ουαλλία. Εδώ ζούσε μια χήρα με τον γιό της. Μια μέρα, ενώ έβοσκε τις αγελάδες του στους λόφους, ο γιος βρέθηκε μπροστά σε μια μικρή λίμνη, όπου, προς μεγάλη του έκπληξη, είδε «ένα από τα πιο όμορφα πλάσματα που έχουν δει ποτέ θνητά μάτια… μια γυναίκα που καθόταν πάνω στην αρυτίδωτη επιφάνεια του νερού, τακτοποιώντας τα μαλλιά της με μια χτένα, και χρησιμοποιώντας τη γυαλιστερή επιφάνεια σαν καθρέφτη». Ξαφνικά αυτή είδε τον νέο, που την κοιτούσε σταθερά και της έδινε ένα κομμάτι ψωμί ελπίζοντας να την προσελκύση στη στεριά. Αυτή πλησίασε, αλλά αρνήθηκε το ψωμί επειδή ήταν πολύ σκληρό, και βούτηξε κάτω απ’ το νερό όταν αυτός προσπάθησε να την πιάση. Γύρισε στο σπίτι και ήρθε πάλι την επόμενη μέρα, οπότε, με συμβουλή της μητέρας του, πρόσφερε στη γυναίκα λίγο άψητο ζυμάρι˙ αλλά το αποτέλεσμα δεν ήταν καλύτερο. Μόνο την τρίτη μέρα, που δοκίμασε μισοψημένο ψωμί, το δέχθηκε η γυναίκα, και ακόμη τον ενθάρρυνε να πιάση το χέρι της. Μετά, και αφού αυτός προσπάθησε να την πείση, δέχθηκε να γίνη γυναίκα του, αλλά με τον όρο ότι θα ζήσουν μαζί ως τη στιγμή που αυτή θα δεχθή απ’ αυτόν «τρία χτυπήματα χωρίς αιτία». Αυτός συμφώνησε πολύ πρόθυμα, οπότε αυτή εξαφανίσθηκε κάτω απ’ το νερό. Όμως αμέσως ύστερα βγήκαν στην επιφάνεια δύο όμορφες γυναίκες ακριβώς όμοιες με αυτήν, μαζί μ’ έναν γκριζομάλλη άνδρα με επιβλητικό παράστημα, που συστήθηκε σαν πατέρας της νύφης, και είπε ότι θα συγκατατεθή σ’ αυτή την ένωση, εάν ο νέος μπορέση να διαλέξη τη σωστή γυναίκα ανάμεσα στις δύο. Αυτό δεν ήταν εύκολο, επειδή ήταν πολύ όμοιες, αλλά τελικά αναγνώρισε την αγαπημένη του απ’ τον τρόπο που ήταν δεμένα τα σανδάλια της. Τότε ο πατέρας της της υποσχέθηκε σαν προίκα όσα πρόβατα, αγελάδες, γίδες και άλογα θα μπορούσε να μετρήση «χωρίς να πάρη ανάσα», και, καθώς μετρούσε, τα ζώα έβγαιναν απ τη λίμνη. Έπειτα απ’ αυτό, το ζευγάρι πήγε να μείνη σ’ ένα κοντινό αγρόκτημα, όπου έζησαν με ευημερία και ευτυχία και έκαναν τρεις γιούς.
Μια μέρα προσκλήθηκαν σε μια βάφτιση. Η γυναίκα δεν ήθελε να πάη αλλά ο άνδρας επέμενε, και όταν άργησε να φέρη τα άλογα απ’ το λειβάδι αυτός τη χτύπησε στα αστεία στον ώμο με το γάντι του, κι αυτή του θύμισε τη συμφωνία τους.
Μιαν άλλη φορά, όταν ήταν μαζί σε έναν γάμο, αυτή ξέσπασε σε δάκρυα μέσα στην εύθυμη συντροφιά, και όταν ο άνδρας της χτυπώντας την στον ώμο ρώτησε την αιτία, αυτή απάντησε: «Τώρα αρχίζουν τα προβλήματα γι’ αυτό το ζευγάρι, και για σένα επίσης, επειδή αυτό είναι το δεύτερο χτύπημα». Έπειτα από λίγο καιρό συνέβη να παρακολουθούν μια κηδεία, και, αντίθετα στο γενικό πένθος, αυτή ξέσπασε σε ασυγκράτητα γέλια. Βέβαια αυτό ήταν εξοργιστικό για τον άνδρα της, που τη χτύπησε και της είπε να μην γελάη. Αυτή είπε ότι είχε γελάσει, επειδή οι άνθρωποι όταν πεθαίνουν απελευθερώνονται απ τα βάσανα˙ και έπειτα σηκώθηκε κι έφυγε απ’ το σπίτι, λέγοντας: «Έδωσες το τελευταίο χτύπημα˙ ο γάμος μας έσπασε. Αντίο».
Έπειτα, φωνάζοντας μαζί της όλα τα ζώα της από το κτήμα κατευθύνθηκε μαζί με όλη την αγέλη προς τη λίμνη και βυθίστηκε μέσα.
Η ιστορία δεν λέει τί συνέβη στον απαρηγόρητο σύζυγο, αλλά αναφέρει ότι τα παιδιά συχνά περιπλανιώνταν γύρω απ’ τη λίμνη, κι ότι η μητέρα τους μερικές φορές τους εμφανιζόταν εκεί. Μάλιστα αποκάλυψε στον μεγαλύτερο ότι θα ωφελούσε την ανθρωπότητα με το να γίνη θεραπευτής. Του έδωσε ένα σάκκο με ιατρικές συνταγές γι’ αυτόν τον σκοπό, και του υποσχέθηκε ότι θα ερχόταν όποτε αυτός χρειαζόταν τη συμβουλή της. Πραγματικά φανερωνόταν τακτικά και μάθαινε στους γιούς της τις ιδιότητες των θεραπευτικών βοτάνων, έτσι που αυτοί απέκτησαν μεγάλη φήμη για τις ιατρικές τους γνώσεις και ικανότητες.
Οι τελευταίοι απόγονοι αυτής της οικογένειας γιατρών λέγεται ότι πέθαναν το 1719 και το 1739.
Η ιστορία, επομένως, δεν αφορά μόνο μια ενστικτώδη, ερωτική σχέση˙ η γυναίκα του νερού φέρνει στον άνδρα της ευημερία και μεταδίδει στα παιδιά της μια γνώση σχετικά με τα θεραπευτικά βότανα, που προφανώς οφείλεται στη σύνδεσή της με τη φύση.
Ο Rhys αναφέρει αναρίθμητους παρόμοιους θρύλους που έχουν σχέση με συγκεκριμένα πρόσωπα τα οποία κατάγονται από γυναίκες του νερού και είναι υπερήφανα γι’ αυτό. Οι απαγορεύσεις δεν είναι πάντα οι ίδιες˙ σε μερικές περιπτώσεις ο άνδρας δεν πρέπει ν’ αγγίξη τη γυναίκα του με σίδερο,³⁶ή δεν πρέπει να της πή εχθρικά λόγια περισσότερες από τρεις φορές, και ούτω καθεξής. Αλλά πάντοτε η παραβίαση αυτού του όρου οφείλεται σε απροσεξία, ή σ’ ένα μοιραίο ατύχημα˙ δεν είναι ποτέ ηθελημένη.
Αν και είναι παράλογες από μόνες τους αυτές οι συμφωνίες, το αποτέλεσμα που ακολουθεί την παραβίασή τους είναι τόσο συνεπές και αμετάβλητο, όσο ένας φυσικός νόμος. Επειδή τα μισο-ανθρώπινα αυτά πλάσματα είναι ένα κομμάτι της φύσης, και δεν έχουν την ελευθερία εκλογής που έχει ο άνθρωπος, και η οποία τον κάνει ικανό μερικές φορές να συμπεριφέρεται μ’ έναν τρόπο που δεν αντιστοιχεί στους φυσικούς νόμους, όπως για παράδειγμα, όταν η συμπεριφορά του καθορίζεται από ενοράσεις και συναισθήματα που τον ανεβάζουν επάνω απ’ το καθαρά φυσικό επίπεδο.
Πολλά μπορούμε να μάθουμε σ’ αυτήν την ιστορία από τα τρία περιστατικά, στα οποία η γυναίκα του νερού δέχεται τα μοιραία χτυπήματα.
Η πρώτη περίπτωση είναι μια βάφτιση, στην οποία δεν θέλει να πάρη μέρος, και αυτό σημαίνει ότι η χριστιανική τελετή είναι κάτι που απωθεί την ειδωλολατρική της φύση. Σύμφωνα με τις αντιλήψεις εκείνης της εποχής, τα στοιχεία έφευγαν μακριά από κάθε τι χριστιανικό˙ τα κηρύγματα των χριστιανών ιεραποστόλων λέγεται ότι τα έδιωξαν, και τα έκαναν να κρυφτούν μέσα στη γη, σε μέρη που ονομάζονται νεραϊδόβουνα.
Στη δεύτερη περίπτωση ξεσπάει σε δάκρυα πάνω σ’ ένα ευχάριστο γεγονός, και στην τρίτη χαλάει την πένθιμη ατμόσφαιρα μ’ ένα απρεπές γέλιο˙ συμπεριφέρεται με έναν απροσάρμοστο τρόπο, και τα λόγια της, αν και φαίνονται λογικά σ’ αυτήν, δεν ταιριάζουν στις περιστάσεις. Αυτό είναι μια ένδειξη ότι βρίσκει έκφραση κάτι αδιαφοροποίητο, επειδή τα στοιχεία της προσωπικότητας που είναι ακόμη ασυνείδητα ή καταπιεσμένα παραμένουν πρωτόγονα και αδιαφοροποίητα, και όταν εκδηλώνονται εξωτερικά σ’ αυτήν τη μορφή, είναι απροσάρμοστα. Παρόμοιες εκδηλώσεις μπορεί να παρατηρήση μέσα του ή να δοκιμάση ο καθένας σε οποιαδήποτε εποχή. Η γοργόνα που ζει στο νερό, δηλαδή στο ασυνείδητο, παριστάνει το θηλυκό στοιχείο σε ημι-ανθρώπινη, σχεδόν ασυνείδητη κατάσταση. Επειδή είναι παντρεμένη μ’ έναν άνδρα, μπορεί κανείς να συμπεράνη ότι συμβολίζει την ασυνείδητη, φυσική του anima, καθώς και το αδιαφοροποίητο συναίσθημά του, επειδή σ’ αυτό το σημείο αυτή παραβιάζει τον δικό του χώρο. Την ίδια στιγμή πρέπει να προσέξουμε ότι είναι απροσάρμοστη όχι σε ζητήματα του ατομικού, αλλά του συλλογικού αισθήματος. Είναι γεγονός ότι τα συστατικά στοιχεία της ασυνείδητης προσωπικότητας κάποιου ( η anima, ο animus και η σκιά), ή οι κατώτερες λειτουργίες του, είναι πάντα αυτά που ο κόσμος βρίσκει προσβλητικά, και που επομένως καταπιέζονται συνεχώς. Η εξαφάνιση της νεράιδας μέσα στο φυσικό της στοιχείο περιγράφει αυτό που συμβαίνει όταν κάποιο από τα περιεχόμενα του ασυνείδητου έρθη στην επιφάνεια, αλλά που ακόμη εναρμονίζεται τόσο λίγο με την εγωϊκή συνείδηση, ώστε βυθίζεται πάλι πίσω με την παραμικρή πρόκληση εναντίον του. Το ότι τόσο λίγα απαιτούνται για να γίνη αυτό, δείχνει πόσο φευγαλέα και ευκολοπρόβλητα είναι αυτά τα περιεχόμενα του ασυνειδήτου.
Εδώ εντάσσεται και η εκδίκηση που παίρνουν τα στοιχεία όταν περιφρονούνται ή προσβάλλονται, επειδή είναι ιδιαίτερα εύθικτα και επίμονα στην κακία τους, κάτι που δεν μετριάζεται καθόλου απ’ την ανθρώπινη κατανόηση. Το ίδιο μπορεί να λεχθή και για την anima, τον animus και τις αδιαφοροποίητες λειτουργίες˙ πραγματικά, η υπερβολική ευθιξία που μπορούμε να συναντήσουμε σε σταθερούς κατά τα άλλα άνδρες είναι ένα σημάδι ανάμειξης της anima. Όμοια μπορούμε να διακρίνουμε στην anima την αστάθεια, τον απατηλό χαρακτήρα και τη συχνή κακία αυτών των στοιχειακών πνευμάτων, ιδιότητες που αποτελούν την αντίστροφη πλευρά της μαγικής γοητείας τους. Αυτά τα πλάσματα είναι απλώς μη λογικά, καλά και κακά, βοηθητικά και βλαπτικά, θεραπευτικά και καταστρεπτικά, σαν την ίδια τη φύση της οποίας είναι κομμάτι.³⁷
Και η anima σαν η ασυνείδητη, θηλυκή πλευρά του άνδρα, δεν είναι η μόνη που παρουσιάζει τέτοιες ιδιότητες˙ τις ίδιες ιδιότητες μπορούμε να τις δούμε σε πολλές γυναίκες. Επειδή η γυναίκα, γενικά, εξ αιτίας του βιολογικού της έργου έχει παραμείνει πιο κοντά στα στοιχεία της φύσης από τον άνδρα, και συχνά εκδηλώνει αυτό το είδος συμπεριφοράς λιγ’οτερο ή περισσότερο καθαρά. Είναι εύκολο για τον άνδρα να προβάλη την εικόνα της anima στις γυναίκες που βρίσκονται πιο κοντά στα στοιχεία της φύσης˙ ανταποκρίνονται ακριβώς στην ασυνείδητη θηλυκότητά του.
Εξ αιτίας αυτού στοιχειακά πλάσματα, ιδιαίτερα γοργόνες, επίσης εμφανίζονται συχνά σε γυναικεία όνειρα και φαντασιώσεις. Μπορεί να αντιπροσωπεύουν ή την μη ανεπτυγμένη και ακόμη φυσική θηλυκότητα της ενδιαφερόμενης γυναίκας, ή αλλοιώς την κατώτερη λειτουργία της˙ συχνά πάντως είναι αρχικές μορφές της ανώτερης προσωπικότητας, του Εαυτού.
Σ’ αυτόν τον θρύλο συναντάμε ένα άλλο χαρακτηριστικό στοιχείο, δηλαδή τη νεράιδα του νερού που χτενίζει τα μαλλιά της – σαν την Lorelei – και καθρεφτίζεται στη λίμνη. Το χτένισμα των μαλλιών μπορεί χωρίς δυσκολία να ερμηνευθή σαν μέσο σεξουαλικής προσέλκυσης, που ακόμη και σήμερα είναι σε χρήση. Το κοίταγμα στον καθρέφτη ανήκει στον ίδιο χώρο, και οι δύο πράξεις μαζί αποδίδονται στην anima στη λογοτεχνία και τις πλαστικές τέχνες. Αλλ’ ο καθρέφτης σαν χαρακτηριστικό της μορφής της anima έχει και μιάν άλλη σημασία.³⁸Μια λειτουργία της anima είναι να αποτελή έναν καθρέφτη για τον άνδρα, να αντανακλά τις σκέψεις, τις επιθυμίες και τις συγκινήσεις του, όπως συνέβαινε με τις Βαλκυρίες. Γι’ αυτό ακριβώς η anima έχει τόση σημασία γι’ αυτόν, είτε σαν εσωτερική εικόνα, είτε σαν προβολή σε μια συγκεκριμένη γυναίκα˙ μ’αυτόν τον τρόπο μπορεί να συνειδητοποιήση πράγματα, τα οποία βρίσκονται ακόμη στο ασυνείδητό του. Συχνά πάντως αυτή η λειτουργία της anima δεν οδηγεί σε μεγαλύτερη συνειδητότητα και αυτογνωσία, αλλά απλώς σε ένα αυτό-καθρέφτισμα που κολακεύει τη ματαιοδοξία του άνδρα, ή ακόμη σε μια συναισθηματική αυτολύπηση. Και τα δύο κανονικά μεγαλώνουν τη δύναμη της anima, και δεν είναι επομένως χωρίς κίνδυνο. Παρ’ όλα αυτά είναι χαρακτηριστικό της γυναικείας φύσης σαν χρησιμεύη στον άνδρα σαν καθρέφτης, και η εκπληκτική ικανότητα που αναπτύσσει συχνά η γυναίκα γι’ αυτόν τον ρόλο, είναι αυτό που την κάνει ιδιαίτερα κατάλληλη να γίνη δέκτης της προβολής της anima του άνδρα.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
35. John Rhys: Celtic Folklore, (Κελτική Λαογραφία) Οξφόρδη, Clarendon Press,1901.
36. Στο σίδερο αποδίδεται η δύναμη της προστασίας από τα στοιχειά.
37. Αυτό περιγράφεται με ένα πολύ εκπληκτικό τρόπο σε ένα βορεινό παραμύθι με τον τίτλο “Die waldfrau” (H γυναίκα του δάσους) (Märchen der Weltliteratur=Παραμύθια της Παγκόσμιας Λογοτεχνίας), που μας μιλάει για έναν ξυλοκόπο ο οποίος σαγηνεύεται από μιαν όμορφη κοπέλλα που συνάντησε στο δάσος. Κάθε νύχτα αυτή τον παίρνει στο βουνό της, όπου όλα είναι πιο υπέροχα από ο,τιδήποτε έχει δη ως τότε. Μια μέρα, καθώς κόβει ξύλα, αυτή του φέρνει φαγητό μέσα σ’ ένα ασημένιο δοχείο, αλλά . καθώς κάθεται επάνω στον κορμό του δέντρου, αυτός βλέπει με τρόμο ότι έχει ουρά αγελάδας, και ότι αυτή η ουρά έχει πιαστεί σε μια σχισμάδα του δέντρου. Γρήγορα τραβάει έξω τη σφήνα του, έτσι ώστε η ουρά πιάνεται και τραβιέται έξω. Έπειτα γράφει το όνομα του Ιησού επάνω στο δοχείο. Αμέσως η γυναίκα εξαφανίζεται, και το δοχείο με το φαγητό γίνεται απλώς ένα κομμάτι από κρέας μοσχαριού γεμάτο ακαθαρσίες.
38. Ο καθρέφτης είναι γνωστός στις λαϊκές δεισιδαιμονίες σαν ένα μαγικό όργανο. Έχει υπερφυσικό χαρακτήρα, επειδή βλέπει κανείς το είδωλό του μια ή και δυο φορές σ’ αυτόν. Ένας μαγικός καθρέφτης δείχνει τί συμβαίνει σε όλον τον κόσμο ή προλέγει το μέλλον, και γενικά αποκαλύπτει μυστικά και κρυφά πράγματα. (Βλ. Handwörterbuch des Deutschen Aberglaubens, Τομ. 9, λήμμα “Spiegel”).
Συνεχίζεται
Αμέθυστος
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου