ANIMUS ΚΑΙ ANIMA – Δύο δοκίμια της Εmma Yung

Συνέχεια από : Τρίτη, 5 Οκτωβρίου 2010

Ο animus όπως εμφανίζεται στις εικόνες του ασυνείδητου.

Όλες αυτές οι εικόνες έχουν αρχετυπικό χαρακτήρα ⁹ , έχουν επομένως παράλληλα στοιχεία στη μυθολογία, και είναι συνεπώς απρόσωπες ή υπερ-προσωπικές, παρ’ όλο που απ’ τη μια πλευρά είναι στραμμένες προς το άτομο και σχετίζονται μαζί του. Μαζί τους εμφανίζεται ο προσωπικός animus, που ανήκει στην ατομική γυναίκα˙ δηλαδή το αρσενικό ή πνευματικό στοιχείο που αντιστοιχεί στις φυσικές της ιδιότητες, και μπορεί να εξελιχθή σε μια συνειδητή λειτουργία ή στάση, εναρμονισμένη με το σύνολο της προσωπικότητάς της. Εμφανίζεται στα όνειρα σαν ένας άνδρας με τον οποίον είναι ενωμένη, είτε με δεσμούς αισθήματος ή αίματος, είτε με κοινή δραστηριότητα. Εδώ μπορούμε να βρούμε πάλι τις μορφές του ανώτερου και του κατώτερου animus, που μερικές φορές αναγνωρίζονται από θετικά και αρνητικά σημάδια. Μερικές φορές είναι ένας φίλος ή αδελφός που τον έψαχνε για καιρό, μερικές φορές ένας δάσκαλος που την καθοδηγεί, ένας ιερέας που εκτελεί έναν μαγικό χορό μαζί της, ή ένας ζωγράφος που θα ζωγραφίση το πορτραίτο της. Κάποτε ένας εργάτης με τον όνομα Ernest (=θερμός, γεμάτος ζήλο) έρχεται να μείνη στο σπίτι της, και ένα παιδί του ασανσέρ, ο Constantin (=σταθερός, πιστός), μπαίνει στην υπηρεσία της. Σε άλλες περιστάσεις αυτή πρέπει να πολεμήση με έναν αναιδή επαναστάτη, ή πρέπει να φυλαχτή από έναν κακό Ιησουίτη ή της προσφέρονται όλα τα θαυμάσια πράγματα από εμπόρους του τύπου του Μεφιστοφελή. Μια ξεχωριστή μορφή, αν και εμφανίζεται μόνο σπάνια, είναι αυτή του «ξένου». Συνήθως αυτό το άγνωστο όν, που της είναι οικείο αν και είναι ξένος, φέρνει, σαν ένας πρεσβευτής, κάποιο μήνυμα ή εντολή απ’ τον μακρινό πρίγκηπα του Φωτός.

Με το πέρασμα του χρόνου εικόνες σαν αυτές που περιγράφονται εδώ γίνονται οικείες μορφές, όπως συμβαίνει στον εξωτερικό κόσμο με τους ανθρώπους, κοντά στους οποίους βρίσκεται κάποιος, ή τους οποίος συναντάει συχνά. Καταλαβαίνει κανείς γιατί εμφανίζεται τώρα αυτή η εικόνα, έπειτα εκείνη. Μπορεί κανείς να τους μιλήση, να τους ζητήση συμβουλή ή βοήθεια. Αλλά συχνά παρουσιάζεται η ανάγκη να αμυνθή κανένας στην επιμονή τους ή να οργισθή με την ανυποταξία τους. Και πρέπει πάντα να είναι αφυπνισμένη η προσοχή για να εμποδίση κάποια απ’ αυτές τις μορφές του animus να κερδίση την υπεροχή και να κυριέψη την προσωπικότητα. Το να διακρίνουμε τον εαυτό μας από τον animus και να περιορίσουμε δραστικά τη σφαίρα επιρροής του είναι εξαιρετικά σπουδαίο˙ μόνο μ’ αυτόν τον τρόπο είναι δυνατόν να απελευθερωθή κανείς απ’ τις μοιραίες συνέπειες της ταύτισης με τον animus και της κατοχής απ’ αυτόν. Χέρι με χέρι μ’ αυτήν τη διάκριση πηγαίνει η ανάπτυξη της συνείδησης και η συνειδητοποίηση του αληθινού μας Εαυτού, που γίνεται τώρα ο αποφασιστικός παράγοντας.

Στον βαθμό που ο animus είναι μια υπερ-προσωπική οντότητα, δηλαδή ένα πνεύμα κοινό για όλες τις γυναίκες, μπορεί να σχετισθή με την ατομική γυναίκα σαν ένας οδηγός της ψυχής και ένα βοηθητικό πνεύμα, αλλά δεν μπορεί να υποταχθή στον συνειδητό νου της. Η κατάσταση είναι διαφορετική με την προσωπική οντότητα που θέλει να αφομοιωθή με τον animus σαν αδελφό, φίλο, γιό ή υπηρέτη. Όταν βρίσκεται αντιμέτωπη με μιαν απ’ αυτές τις όψεις του animus, το έργο της γυναίκας είναι να δημιουργήση έναν χώρο γι’ αυτήν στη ζωή της και την προσωπικότητά της, και να ξεκινήση κάποιο έργο με την ενέργεια που ο animus κατέχει. Συνήθως τα ταλέντα, τα χόμπυ μας κλπ. μάς έχουν ήδη δώσει υπαινιγμούς σχετικά με την κατεύθυνση, στην οποία αυτή η ενέργεια μπορεί να διοχετευθή. Συχνά επίσης τα όνειρα δείχνουν το δρόμο και, ανάλογα με τις ατομικές, φυσικές κλίσεις, περιέχουν αναφορές σε σπουδές, βιβλία και συγκεκριμένες επαγγελματικές κατευθύνσεις ή καλλιτεχνικές δραστηριότητες. Αλλά οι εργασίες που προτείνονται θα είναι πάντα ενός αντικειμενικού πρακτικού είδους, που αντιστοιχεί στην αρσενική οντότητα που αντιπροσωπεύει ο animus. Η στάση που απαιτείται εδώ – δηλαδή, να κάνης κάτι για χάρη δική του και όχι για χάρη κάποιου άλλου ανθρώπινου όντος – είναι αντίθετη στη γυναικεία φύση, και συχνά μπορεί να επιτευχθή μόνο μετά από προσπάθεια. Αλλ’ αυτή ακριβώς η στάση είναι που έχει σημασία, γιατί αλλοιώς η απαίτηση που είναι μέρος της φύσης του animus, και επομένως δικαιολογημένη, θα προβάλη τον εαυτό της με άλλους τρόπους, διεκδικώντας πράγματα που όχι μόνον είναι ακατάλληλα, όπως ήδη ειπώθηκε, αλλά που φέρνουν ακριβώς τα λανθασμένα αποτελέσματα.

Εκτός απ’ αυτές τις ειδικές δραστηριότητες, ο animus μπορεί και πρέπει να μας βοηθήση να αποκτήσουμε τη γνώση, κι έναν περισσότερο απρόσωπο και λογικό τρόπο θέασης των πραγμάτων. Για τη γυναίκα, με το αυτόματο και πολλές φορές τελείως υποκειμενικό αίσθημα συμπάθειας, ένα τέτοιο επίτευγμα είναι πολύτιμο˙ μπορεί ακόμη να τη βοηθήση στον τομέα που είναι ιδιαίτερα δικός της, δηλαδή των ανθρώπινων σχέσεων. Για παράδειγμα, το αρσενικό στοιχείο μέσα της μπορεί να τη βοηθήση να καταλάβη έναν άνδρα – κι αυτό πρέπει να τονισθή –, επειδή, παρ’ όλο που ο animus με την αυτόματη λειτουργία του και την απρόσφορη «αντικειμενικότητά» του έχει ένα βλαπτικό αποτέλεσμα πάνω στις ανθρώπινες σχέσεις, εν τούτοις είναι επίσης σημαντικό για την ανάπτυξη και το καλό μιας σχέσης η γυναίκα να μπορή να πάρη μιαν αντικειμενική, απρόσωπη στάση.

Έτσι βλέπουμε ότι όχι μόνον υπάρχουν διανοητικές δραστηριότητες στις οποίες μπορεί να εξωτερικευθή η δύναμη του animus, αλλ’ ότι πάνω απ’ όλα κάνει δυνατή την ανάπτυξη μιας πνευματικής στάσης που μας απελευθερώνει απ’ τον περιορισμό και τη φυλακή μιας στενά προσωπικής οπτικής γωνίας. Και τί άνεση και βοήθεια μάς δίνει το να μπορούμε να υψωθούμε επάνω από τα προσωπικά μας προβλήματα σε υπερ-προσωπικές σκέψεις και συναισθήματα, που, σε σύγκριση μαζί τους, κάνουν ακόμη και τις ατυχίες μας να φαίνονται ασήμαντες και μικρές!

Για να επιτύχη κανείς μια τέτοια στάση και να μπορέση να εκπληρώση το έργο του, απαιτείται πάνω απ’ όλα πειθαρχία, κι αυτό είναι σκληρότερο για τη γυναίκα, που βρίσκεται ακόμη πιο κοντά στη φύση, παρά για τον άνδρα. Χωρίς αμφιβολία, ο animus είναι ένα πνεύμα που δεν αφήνεται να δεθή σε μιαν άμαξα σαν ένα ήμερο άλογο. Ο χαρακτήρας του είναι οπωσδήποτε αυτός της στοιχειώδους ύπαρξης. Επειδή ο animus μας μπορεί να σέρνεται βαρειά πίσω από μας μέσα σ’ έναν λήθαργο, ή να μας κάνη να μπερδευόμαστε με ατάκες, στιγμιαίες εμπνεύσεις, ή ακόμη να αιωρήται μεταφέροντάς μας μακριά σαν λεπτός αέρας. Αυστηρή και σταθερή καθοδήγηση χρειάζεται για να μπη κάτω από έλεγχο αυτό το ασταθές και απροσανατόλιστο πνεύμα, να το κάνη κανείς να υπακούση και να εργασθή για έναν ορισμένο σκοπό.

Για έναν μεγάλο αριθμό γυναικών σήμερα, ο δρόμος είναι εντούτοις διαφορετικός. Αναφέρομαι σ’ εκείνες που μέσω της σπουδής ή κάποιας άλλης καλλιτεχνικής ή διοικητικής επαγγελματικής δραστηριότητας, έχουν συνηθίσει στην πειθαρχία πριν να αντιληφθούν το πρόβλημα του animus καθ’ εαυτό. Γι’ αυτές, αν έχουν αρκετό ταλέντο, η ταύτιση με τον animus είναι απόλυτα δυνατή. Εντούτοις, απ’ όσο έχω μπορέσει να παρατηρήσω, το πρόβλημα τού πώς να είσαι γυναίκα παρουσιάζεται συχνά στο μέσον της πιο επιτυχημένης επαγγελματικής δραστηριότητας. Συνήθως εμφανίζεται με τη μορφή της μη ικανοποίησης, σαν ανάγκη για προσωπικές, όχι αποκλειστικά αντικειμενικές αξίες, μια ανάγκη για τη φύση και τη θηλυκότητα γενικά. Πολύ συχνά επίσης, το πρόβλημα αυτό αναφύεται επειδή αυτές οι γυναίκες, χωρίς να το θέλουν, βρίσκονται μπλεγμένες σε δύσκολες σχέσεις˙ ή τυχαία ή μοιραία, σκοντάφτουν πάνω σε χαρακτηριστικά γυναικείες καταστάσεις, απέναντι στις οποίες δεν ξέρουν τί στάση να πάρουν. Τότε το δίλλημά τους είναι σαν αυτό του άνδρα σε σχέση με την anima˙ δηλαδή αυτές οι γυναίκες αντιμετωπίζουν επίσης τη δυσκολία να θυσιάσουν αυτό που, σε κάποιον βαθμό, είναι μια ανώτερη εξέλιξη του ανθρώπου, ή τουλάχιστον ένα στοιχείο ανωτερότητας. Πρέπει να αποδεχθούν αυτό που θεωρείται κατώτερης αξίας, αυτό που είναι αδύναμο, παθητικό, υποτακτικό, άλογο, δεμένο με τη φύση – με μια λέξη τη θηλυκότητα.

Αλλά κατά βάθος αυτές οι δυό στάσεις προϋποθέτουν τον ίδιο στόχο, και από όποιον δρόμο κι αν πάμε, οι κίνδυνοι και οι δυσκολίες είναι τα ίδια. Οι γυναίκες για τις οποίες η διανοητική ανάπτυξη και η αντικειμενική δράση είναι δευτερεύουσας σημασίας, κινδυνεύουν επίσης να καταβροχθισθούν απ’ τον animus, δηλαδή να ταυτισθούν μαζί του. Επομένως έχει ύψιστη σημασία να έχουμε ένα αντίβαρο, που θα κρατάη τις δυνάμεις του ασυνειδήτου κάτω από έλεγχο, και θα διατηρή το Εγώ συνδεδεμένο με τη φύση και την ζωή.

Πρώτα και κύρια, βρίσκουμε έναν τέτοιον έλεγχο στην αύξηση της συνειδητότητας και στην όλο και πιο σταθερή αίσθηση της ατομικότητάς μας˙ έπειτα, σε εργασίες όπου μπορούν να εφαρμοσθούν οι πνευματικές δυνάμεις˙ και τελευταίο, αλλά όχι μικρότερης σημασίας, στις σχέσεις μας με τους άλλους ανθρώπους, που δημιουργούν ένα ανθρώπινο προστατευτικό τείχος και σημείο προσανατολισμού απέναντι στον υπερ – ή μη ανθρώπινο χαρακτήρα του animus. Η σχέση μιας γυναίκας με άλλες γυναίκες έχει μεγάλη σημασία σ’ αυτό το σημείο. Είχα την ευκαιρία να παρατηρήσω ότι όταν το πρόβλημα του animus γίνεται οξύ, πολλές γυναίκες αρχίζουν να δείχνουν αυξημένο ενδιαφέρον για άλλες γυναίκες, και η σχέση μεταξύ γυναικών γίνεται αισθητή σαν μια ανάγκη που διαρκώς μεγαλώνει, ακόμη και σαν μια υποχρέωση. Ίσως αυτό μπορεί να είναι η αρχή μιας γυναικείας αλληλεγγύης, για την οποία μέχρι τώρα υπήρχε η ανάγκη, και η οποία μόνο τώρα γίνεται δυνατή μέσα απ’ την αυξημένη μας συνείδηση ενός κινδύνου που μας απειλεί όλους. Το να μάθουμε να εκτιμούμε και να τονίζουμε τις γυναικείες αξίες είναι ο πρωταρχικός όρος για να μπορέσουμε να κρατηθούμε απέναντι στην αρσενική αρχή, η οποία είναι ισχυρή με δύο έννοιες – και μέσα στην ψυχή και έξω απ’ αυτήν. Εάν επιτύχη την αποκλειστική κυριαρχία, απειλεί αυτό το πεδίο στη γυναίκα που είναι το πιο χαρακτηριστικά δικό της, αυτό το πεδίο στο οποίο μπορεί να πετύχη αυτό που είναι το πιο αληθινό γι’ αυτήν και αυτό που κάνει καλύτερα – πραγματικά, βάζει σε κίνδυνο την ίδια της την ύπαρξη.

Αλλ’ όταν οι γυναίκες επιτύχουν να διατηρήσουν την ατομικότητά τους απέναντι στον animus αντί να αφεθούν να καταβροχθισθούν από αυτόν, τότε σταματάει να είναι μόνο ένας κίνδυνος και γίνεται μια δημιουργική δύναμη. Οι γυναίκες χρειαζόμαστε αυτήν τη δύναμη, επειδή, όσο κι αν φαίνεται παράξενο, μόνον όταν αυτή η αρσενική οντότητα γίνη ένα οργανικό μέρος της ψυχής και εκτελέση την ανάλογη λειτουργία της εκεί, είναι δυνατόν για μια γυναίκα να είναι πραγματικά γυναίκα με την ανώτερη έννοια, και συγχρόνως, ενώ θα είναι ο εαυτός της, να εκπληρώνη το ατομικό της ανθρώπινο πεπρωμένο.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

9.C.G.Jung: «Ψυχολογικοί Τύποι», ο.π., Κεφ. 11, τμήμα 26˙επίσης: «Δύο κεφάλαια πάνω στην Αναλυτική Ψυχολογία», ο.π., σελ. 135.

Τέλος του πρώτου Δοκιμίου

Aμέθυστος