ΤΑΜΙΩΛΑΚΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ - Η ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΩΝ ΠΑΤΕΡΩΝ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΝΤΙΧΡΙΣΤΟ (21)

Συνέχεια από Δευτέρα, 31 Αυγούστου 2020

ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ

Η ΠΑΡΟΥΣΙΑ ΤΟΥ ΑΝΤΙΧΡΙΣΤΟΥ.

Η ΕΜΦΑΝΙΣΗ ΚΑΙ Η ΠΡΩΤΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΗΣ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣ ΤΟΥ ΑΝΤΙΧΡΙΣΤΟΥ

1) Η έλευση τού Αντιχρίστου ως μίμηση τής ενανθρώπησης τού Σωτήρος

Η έλευση τού Αντιχρίστου στη γη θα συντελεσθεί κατά μίμηση τής ενανθρώπησης τού Κυρίου. Η σύλληψη και γέννηση τού Αντιχρίστου θα συμβεί « κατά μίμησιν » αλλά και « κατ’αντιζηλίαν » της σύλληψης και γέννησης του Χριστού. Στόχος του σατανά θα είναι να υποκλέψει την αποδοχή και υποστήριξη όσων με νωθρότητα και οκνηρία αναγινώσκουν τις μεσσιανικές προφητείες για την έλευση τού Χριστού.

Ο Αντίχριστος θα επιχειρήσει, λοιπόν, να μιμηθεί την ενανθρώπηση τού Σωτήρος. Ο Κύριος ήλθε στον κόσμο « ἐν σχήματι ἀνθρώπου ». Έλαβε την ανθρώπινη φύση. Ετέχθη εκ της Παρθένου Μαρίας, και έτσι, ως άνθρωπος, πραγμάτωσε τη σωτηρία τού ανθρωπίνου γένους. Κατ’ανάλογο τρόπο και ο Αντίχριστος θα έλθει και αυτός « ἐν σχήματι  ἀνθρώπου »,  προκειμένου  να  εξαπατήσει  τους  ανθρώπους757.  Βέβαια,  ο

Σατανάς δεν θα προσλάβει την ανθρώπινη φύση. Απλά θα βρεί έναν άνθρωπο άξιο τής πονηρίας του, θα κατοικήσει μέσα σ’ αυτόν και χρησιμοποιώντας τον ως όργανο θα ενεργεί μέσω αυτού758.

2) Γέννηση και ανατροφή τού Αντιχρίστου

Ο Αντίχριστος θα γεννηθεί « εκ πορνείας »759 από γονείς αναλόγου ήθους και ποιού προς το τέκνο τους. Η μεν μητέρα του χαρακτηρίζεται « μιαρά κόρη »760 , « ακάθαρτος »761, και « ρίζα πικραίνουσα »762. Ο δε πατέρας του, σύμφωνα με μια ερμηνευτική άποψη που αναφέρεται από τον ιερό Φώτιο, θα είναι « μιαρώτατος », τέτοιος που να είναι ικανός να γεννήσει τέτοιο τρισάθλιο υιό που με τη σειρά του θα δύναται να χωρέσει μέσα του ολόκληρη την ενέργεια του σατανά763. Ο Αντίχριστος, λοιπόν, θα είναι τέκνο πορνείας. Ωστόσο, ο ίδιος θα παρουσιάσει τη γέννησή του ως παρθενική και θα εξαπατήσει πολλούς ανόμους με τους ισχυρισμούς του ότι τον έτεκε παρθένος764.

Τίποτε απ’ όσα γράφονται για την μητέρα τού Αντιχρίστου δεν στηρίζεται σε κάποια αγιογραφική βάση. Προφανώς, είναι απόψεις που στηρίχτηκαν στην εμπειρία που θέλει πονηρά παιδιά να γεννώνται από πονηρούς γονείς και αγαθούς γονείς να γεννούν αγαθά παιδιά. Άλλωστε, τα στοιχεία της κληρονομικότητας αλλά και της διαπαιδαγώγησης, που θεωρείται πως παίζουν καθοριστικό ρόλο στην πορεία του ανθρώπου – ο Χριστιανισμός προσθέτει και το στοιχείο της προσωπικής προαίρεσης του καθενός – εξαρτώνται απ’ τους γονείς. Άλλωστε, υπάρχει και η αρχή της απόλυτης αντίθεσης Χριστού και Αντιχρίστου. Και, αν τον Χριστό τον γέννησε η αμόλυντη και καθαρωτάτη Παναγία, δικαιολογημένα θα μπορούσε κάποιος να υποθέσει πως αυτή που  θα γεννήσει τον Αντίχριστο θα πρέπει να είναι σε όλα αντίθετη προς την Μητέρα του Θεού.

Όσον αφορά στα σχετικά με τον πατέρα τού Αντιχρίστου πρέπει να πούμε πως είναι μια ερμηνευτική θέση που αναφέρεται απ’ τον Ιερό Φώτιο στην ερμηνεία του στο Ιω. 8,44(765). Βέβαια, αυτή η ερμηνεία δεν είναι η επικρατέστερη, ούτε αυτή που θεωρεί πιθανότερη ο Μέγας Φώτιος, γι’ αυτό και καμία σύγχρονη μετάφραση της Αγίας Γραφής δεν την λαμβάνει υπ’ όψιν. Είναι, όμως, μια ερμηνεία, γι’ αυτό και την αναφέρουμε. Άλλωστε, υπάρχει και το στοιχείο της ανθρώπινης εμπειρίας που θέλει τα παιδιά να ακολουθούν, συνήθως, πορεία ανάλογη με αυτήν των γονέων τους. Όπως αναφέρει και ο Ιερός Φώτιος στα πλαίσια άλλης ερμηνείας του χωρίου, « ἡ γάρ τῶν τέκνων κακία πατρός ἐστίν ἀτιμία »766.

Ο Αντίχριστος, σύμφωνα με τον Ιππόλυτο, θα περιτμηθεί κατά μίμηση τής περιτομής τού Χριστού767. Και αυτή η θέση δεν έχει συγκεκριμένη βιβλική βάση. Προφανώς, στηρίζεται στην Ιουδαϊκή καταγωγή τού Αντιχρίστου και την τακτική του να μιμείται σε όλα τον Χριστό.

Για την ανατροφή τού Αντιχρίστου δεν γνωρίζουμε πολλά πράγματα. Την μοναδική σχετική πληροφορία οφείλουμε στον Άγιο Ιωάννη το Δαμασκηνό. « Ανατραφήσεται λεληθότως », γράφει ο ιερός Πατήρ. Δηλαδή η ανατροφή του θα διαλάθει της προσοχής των ανθρώπων. Ο Αντίχριστος θα ανατραφεί και θα μεγαλώσει ως άγνωστος, χωρίς κανείς να γνωρίζει τίποτε γι’ αυτόν.

3) Η καταγωγή τού Αντιχρίστου απ’ τη φυλή τού Δάν

Η καταγωγή τού Αντιχρίστου θα είναι ιουδαϊκή απ’ τη φυλή τού Δαν. Αυτήν την πληροφορία μας παρέχουν οι Άγιοι Ειρηναίος, Ιππόλυτος, Θεοδώρητος Κύρου και Βέδας και ο Νικηφόρος Κάλλιστος Ξανθόπουλος768. Στην ευρύτερη χριστιανική γραμματεία κάνουν λόγο για αυτήν οι συγγραφεύς τού Περί Συντελείας, συγγραφεύς τού « Προς Αντίοχον », Ανδρέας και Αρέθας Καισαρείας. Η συγκεκριμένη θέση στηρίζεται σε χωρία- προφητείες των βιβλίων τής Γενέσεως769, του Δευτερονομίου770, του Ιεζεκιήλ771 και της Αποκάλυψης772. Ο Άγιος Κύριλλος Αλεξανδρείας διαφοροποιείται, καθώς αναφέρει πως ο Αντίχριστος δεν θα είναι καν Ιουδαίος. Ωστόσο, η θέση του στερείται αγιογραφικής βάσης και έρχεται σ’ αντίθεση με την περί Ιουδαϊκής καταγωγής του Αντιχρίστου πατερική παράδοση773.

Στην ευρύτερη χριστιανική γραμματεία δίνονται περισσότερες σχετικές πληροφορίες. Σύμφωνα με τον Αρέθα Καισαρείας, η φυλή του Δαν δεν θα « μαιεύσει » απλώς τον Αντίχριστο αλλά θα διαδραματίσει και κάποιο ρόλο στην ανέλιξή του. Αφού συγκροτηθεί και οργανωθεί απ’  αυτόν, στη συνέχεια θα τον  υποστηρίξει και θα τον προβάλλει ως καύχημα και « κλέος ἀκλεές καί ὀλέθριον »774. Οι δύο Αρχιεπίσκοποι Καισαρείας γράφουν ότι μέλη τής φυλής τού Δαν υπήρχαν την εποχή τους στα ανατολικά μέρη της Περσίας. Ο Ανδρέας αναφέρει πως, ίσως, ο Αντίχριστος επιτεθεί απ’ αυτήν την περιοχή εναντίον άλλων βασιλέων775.

Βέβαια, πρέπει να σημειώσουμε πως στη σύγχρονη βιβλιογραφία έχει διατυπωθεί και καταγραφεί ένας προβληματισμός και μια ένσταση σχετικά με την καταγωγή του Αντιχρίστου απ’ τη φυλή του Δαν776. Ο προβληματισμός αυτός οφείλεται και στο ότι ο διαχωρισμός του Ισραήλ σε φυλές δεν υπάρχει απ’ τον πρώτο μ.Χ. αιώνα, όταν συνέβη η καταστροφή των σχετικών καταλόγων777.

4) Η χρονική διάρκεια τής παρουσίας τού Αντιχρίστου

Η χρονική διάρκεια τής επί γης κυριαρχίας τού Αντιχρίστου θα είναι σύμφωνα με ομόφωνη πατερική μαρτυρία τριάμισι έτη. Σχετικά με το ζήτημα αυτό δεν εκφράζεται κάποια διαφορετική άποψη. Η θέση αυτή θεμελιώνεται στα  χωρία  7,25(778),  9,27(779), 12,7(780) και 12,11-12(781) του Δανιήλ και στα 11,2(782), 12,6(783) και 13,5(784) της Αποκάλυψης.

Αυτό το χρονικό διάστημα δηλώνεται στην Α.Γ. με ποικίλες εκφράσεις. Στον Δανιήλ είναι το δεύτερο μισό τής εβδομάδας των εσχάτων ( Δαν. 9,27 ), ο « καιρός, οι καιροί και το ήμισυ του καιρού » ( Δαν, 7,25 και 12,7 )785, οι 1290 ημέρες ( Δαν. 12,11 ) και οι 1335 ημέρες ( Δαν. 12,12 ). Στην Αποκάλυψη είναι οι 42 μήνες τής καταπάτησης της Αγίας Πόλεως ( Απ. 11,2 ) και τής εξουσίας τού εκ θαλάσσης θηρίου ( Απ.13,5 ) και οι 1260 ημέρες τής φυγής τής γυναικός Εκκλησίας στην έρημο ( Απ.12,6 ). Διαφορετικές εκφράσεις, που όλες τους, όμως, δηλώνουν το ίδιο χρονικό διάστημα, τα τρεισήμισυ έτη τής κυριαρχίας τού Αντιχρίστου.

Αξίζει να σημειωθεί πως ο Άγιος Κύριλλος Ιεροσολύμων ερμηνεύοντας το Δαν. 7,25 διακρίνει την περίοδο τής τυραννίας του Αντιχρίστου σε δύο υποπεριόδους• στον ένα χρόνο κατά τον οποίο η παρουσία του στήν εξουσία θα φτάσει στο αποκορύφωμά της και στα υπόλοιπα δυόμισι έτη, που, προφανώς, η τυραννική παρουσία του θα είναι λιγότερο έντονη786.

Στα χωρία 12,11-12 του Δανιήλ αναφέρονται 2 αριθμοί, 1290 και 1335 ημέρες. Στο τέλος των 1290 ημερών συμβαίνει το τέλος και η κατάργηση του Αντιχρίστου. Ο Κύριλλος Ιεροσολύμων λέγει πως από κάποιους θεωρήθηκε πως και οι δύο αριθμοί αναφέρονται στο χρονικό διάστημα της κυριαρχίας του Αντιχρίστου787. Ωστόσο, το μεσοδιάστημα των 45 ημερών ερμηνεύτηκε και ως ένας χρόνος αναμονής μέχρι την έλευση της Β΄ Παρουσίας του Κυρίου788. Ο Ιππόλυτος αναφέρει και τα δύο χωρία, όταν δίνει το χρονικό διάστημα της κυριαρχίας του Αντιχρίστου, ενώ επιχειρεί και μια ερμηνεία της διαφοράς των 45 ημερών μεταξύ των δύο αριθμών789. Κατά τον Άγιο Ιερώνυμο αυτή η διαφορά είναι ένα θέμα που ανήκει στην γνώση του Θεού, ενώ μπορεί να θεωρηθεί πως αυτή η καθυστέρηση της βασιλείας των Αγίων θα συμβεί ώστε να δοκιμαστεί η υπομονή τους790. Την θέση του αναφέρει και ο Άγιος Βέδας791.

Αξίζει να επισημανθεί πως ο Ιουστίνος στον διάλογο προς Τρύφωνα επικρίνοντας την άγνοια των Ιουδαίων απορρίπτει την εσφαλμένη θέση τους πως η λέξη « καιρός » στο συγκεκριμένο χωρίο δηλώνει τα 100 έτη, θέση, που, αν γίνει αποδεκτή, οδηγεί στο συμπέρασμα, πως ο Αντίχριστος θα βασιλεύσει 350 έτη792.

Ένα θέμα που συνδέεται με τον χρόνο τής κυριαρχίας τού Αντιχρίστου είναι η σχέση τού χρόνου τού κηρύγματος τών δύο προφητών προς τον χρόνο τής δράσης τού Αντιχρίστου. Ο χρόνος τού κηρύγματος των δύο προφητών προσδιορίζεται στην Αποκάλυψη σε 42 μήνες, δηλαδή τρεισήμισυ έτη793.

Η προφητεία της εσχάτης εβδομάδος τών ετών τού Δαν. 9,27 είναι ιδιαίτερα σημαντική καθώς χρησιμοποιείται απ’ τους Αγίους Ιππόλυτο, Ρωμανό και Βέδα και τον Νικηφόρο Κάλλιστο Ξανθόπουλο, ως ο συνδετικός κρίκος μεταξύ τής περιόδου δράσης τών δύο προφητών, που συμπίπτει με την πρώτη περίοδο τής δράσης τού Αντιχρίστου και τού χρόνου τών τρεισήμισι ετών τής απόλυτης τυραννικής εξουσίας τού Αντιχρίστου794.

Σύμφωνα μ’ αυτούς τούς Πατέρες, στους έσχατους καιρούς θα υπάρξει μια « εσχάτη », όπως χαρακτηρίζεται, « εβδομάς ετών ». Το πρώτο μισό αυτής τής εβδομάδος θα κηρύξουν οι δύο προφήτες. Στο μέσον αυτής τής εβδομάδας θα παύσει η λατρεία τού Θεού και θα κηρυχθεί ο τελευταίος μεγάλος διωγμός κατά τής Εκκλησίας τού Χριστού απ’ τον Αντίχριστο. Θα ακολουθήσει η περίοδος τής κυριαρχίας τού Αντιχρίστου και τής « μεγάλης Θλίψεως » το δεύτερο μισό τής επταετίας τών εσχάτων. Αυτή θα τερματιστεί με την Β΄ Παρουσία τού Κυρίου και την συντέλεια τού κόσμου.

Η πρώτη περίοδος, την οποία θα εξετάσουμε ευθύς αμέσως, περιλαμβάνει την εμφάνιση τού Αντιχρίστου στον δημόσιο βίο, τα πρώτα του βήματα σ’ αυτόν, την εν συνεχεία σταδιακή ανέλιξή του σε πολιτικά αξιώματα, την βαθμιαία αύξηση τής επιρροής και δύναμής του, την κατάληψη και εδραίωση τής εξουσίας του, και, τέλος, την προβολή του ως παγκόσμιου πολιτικού και θρησκευτικού ηγέτη.

Η πρώτη αυτή περίοδος θα διαρκέσει για ένα σύντομο χρονικό διάστημα τρεισήμισυ ετών, που μπορεί να είναι πραγματικά ή συμβολικά. Το κύριο χαρακτηριστικό αυτής τής περιόδου θα είναι η περιορισμένη εξουσία τού Αντιχρίστου, η υποκριτική αγαθότητα εκ μέρους του, και, κυρίως, η σύγκρουσή του με τους δύο προφήτες. Θα είναι περίοδος που θα επιδιώκει με καλό τρόπο να τού δοθεί εξουσία που δεν έχει. Η αποκάλυψη τής κακίας του θα γίνεται σταδιακά. Όσο περισσότερη δύναμη αποκτά, τόσο πιο απότομος θα φαίνεται. Προς το τέλος τής πρώτης περιόδου τής εξουσίας του θα έχει, ήδη, αρχίσει να αποκαλύπτει το σατανικό του πρόσωπο. Ας δούμε, όμως, τα πράγματα πιο αναλυτικά.

5) Η εμφάνιση τού Αντιχρίστου στόν δημόσιο βίο

Δεν είναι γνωστό, πώς, ακριβώς, θα κάνει την εμφάνισή του ο Αντίχριστος. Ο Άγιος Ιερώνυμος γράφει πως ο Αντίχριστος θα ξεκινήσει τήν δράση του με πόλεμο κατά τού Βασιλέα τής Αιγύπτου, στην συνέχεια θα καταλάβει τήν Λιβύη και τήν Αιθιοπία και μετά θα μεταβεί στη γη τού Ισραήλ795. Και ο Άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός λέγει πως ο Αντίχριστος, αιφνιδιαστικά, θα επαναστατήσει, θα καταλάβει την εξουσία και θα βασιλεύσει, δίνοντας, έτσι, ένα δυναμικό χαρακτήρα στην εμφάνιση τού Αντιχρίστου στη σκηνή τών δημοσίων πραγμάτων796. Ο Άγιος Εφραίμ πάλι, παρουσιάζει τον Αντίχριστο να κηρύττει με ειρηνικό τρόπο και, έτσι, να καταλαμβάνει την εξουσία797. Μπορεί, βέβαια, να συμβούν και τα δύο, να μετέλθει, δηλαδή, ο Αντίχριστος ένα συνδυασμό ειρηνικών κηρυγμάτων με επαναστατικές ή βίαιες μεθόδους και πρακτικές. Στο συναξάριο τής Κυριακής τής Απόκρεω αναφέρεται πως πρώτα θα επαναστατήσει και μετά θα δώσει την εντύπωση αγαθού και επιεικούς ανδρός798. Πάντως, αυτή η ασάφεια στις πληροφορίες σχετικά με τον τρόπο τής σταδιακής ανέλιξης τού Αντιχρίστου, σε συνδυασμό με την απουσία βιβλικής θεμελίωσης δείχνει, κατά την γνώμη μας, πως δεν μπορούμε να γνωρίζουμε με ακρίβεια πώς θα εξελιχθούν τα γεγονότα που θα οδηγήσουν τον Αντίχριστο στο κέντρο των εξελίξεων. Και πρέπει να είμαστε πολύ επιφυλακτικοί, αφού δεν έχουμε συγκεκριμένες πληροφορίες.

Στην ευρύτερη χριστιανική γραμματεία υπάρχουν και κάποιες συγκεχυμένες πληροφορίες σχετικά με την περιοχή απ’ την οποία ο Αντίχριστος θα ξεκινήσει τη δράση του. Σύμφωνα με τους συγγραφείς τού « Προς Αντίοχον » και τού « Περί Συντελείας » αλλά και τον Αρέθα Καισαρείας, αυτή η περιοχή θα είναι η Γαλιλαία και, πιο συγκεκριμένα, η περιοχή της Βασάν799. Αιτία τής επιλογής τής συγκεκριμένης περιοχής απ’ τον Αντίχριστο θα είναι η σταθερή τακτική τής εξωτερικής μίμησης τού βίου τού Ιησού Χριστού. Οι Ανδρέας και Αρέθας αναφέρουν ως πιθανή και την εξόρμηση τού Αντιχρίστου απ’ τα ανατολικά μέρη τής Περσίας, όπου υπήρχαν Εβραίοι τής φυλής  Δαν800.

Σημειώσεις

757. Βλ. Εφραίμ, Λόγος εις την παρουσίαν του Κυρίου, σελ. 119, « Διδαχθῶμεν, ὧ φίλοι, ὁποίῳ σχήματι ἔρχεται ἐπί τῆς γῆς ὁ ἀναίσχυντος Ὄφις. Ἐπειδή ὁ Σωτήρ σῶσαι βουλόμενος τό γένος τῶν ἀνθρώπων ἐκ Παρθένου ἐτέχθη καί σχήματι ἀνθρώπου ἐπάτησε τον Ἐχθρόν, ἐν ἁγίᾳ δυνάμει τῆς αὐτοῦ θεότητος, ἐλογίσατο οὗτος ἀναλαβεῖν το σχῆμα τῆς αὐτοῦ παρουσίας και ἀπατῆσαι ἡμᾶς », Θεοδωρήτου, Εἰς τόν Δανιήλ, Ζ΄, ΚΣΤ΄, P.G. 81, 1433, « Μιμήσεται γάρ ὁ διάβολος τοῦ Θεοῦ καί Σωτῆρος ἡμῶν τήν ἐνανθρώπησιν. Καί καθάπερ ὁ Κύριος δι᾿ ἀνθρωπείας φύσεως ἐπιφανείς, τήν ἡμετέραν ἐπραγματεύσατο σωτηρίαν. Οὕτω καί ὁ διάβολος ἄξιον ὄργανον τῆς ἑαυτοῦ πονηρίας λαβών, δι᾿ αὐτοῦ τήν οἰκείαν ἐνέργειαν ἐπιδείξεται … » και Αἱρετικῆς κακομυθίας ἐπιτομή, P.G. 83, 528, « Ὁ μέντοι τῆς ἀληθείας ἀντίπαλος τήν Δεσποτικήν ὡς ἐπίπαν μιμήσεται παρουσίαν, καί σκεῦος ἀνθρώπειον ἐκλεξάμενος τῆς οἰκείας ἄξιον ἐνεργείας, οὕτω παραχρήσεται τοῖς ἀνθρώποις, ταῖς ψευδέσι  κεχρημένος  τερατουργίαις  »,  Ρωμανού,  Εις  την  Β΄  παρουσίαν,  Ζ΄,  σελ.  268,  «  Εὕρη  δέ  ῥίζαν πικραίνουσαν  ὁ  Ἀντίχριστος  καί ἐκ  ταύτης  τεχθήσεται,  τήν  τοῦ  Χριστοῦ  ἐνανθρώπησιν   θέλων ἐκμιμεῖσθαι ὁ δεινός καί παμμίαρος, ὁ μισῶν τήν ἀλήθειαν. Τῆς αὐτοῦ πονηρίας ἐπάξιον ὄργανον ἀναλήψεται σώματος ». Στην ευρύτερη χριστιανική γραμματεία βλ. Περί Συντελείας, ΧΧΙΙ, σελ. 284, « καθώς προείπομεν, ὅτι εἰς πάντα ἐξισοῦσθαι μέλλει τῶ σωτήρι ἡμῶν ὁ διάβολος και ὑιός τῆς ἀνομίας… ἐπειδή ὁ ὁ σωτήρ τοῦ κόσμου, βουλόμενος το γένος τῶν ἀνθρώπων σῶσαι, ἐκ τῆς ἀχράντου και παρθένου Μαρίας ἐτέχθη και ἐν σχήματι σαρκός τον εχθρόν κατεπάτησεν ἐν ἰδίᾳ δυνάμει τῆς αὐτοῦ Θεότητος. Τόν αυτόν τρόπον καί ὁ διάβολος ἐκ μιαρᾶς γυναικός εξελεύσεται ἐπί τῆς γῆς », και Αρέθα Καισαρείας, Ε.Α., ΛΓ΄, σελ. 354, « καί τήν τοῦ Κυρίου σύλληψίν τε καί γέννησιν, ὡς ἀντιζήλως ταύτης καί τοῦ κοινοῦ τῶν πάντων ἡμῶν ἐχθροῦ Σατανᾶ τόν Ἀντίχριστον προβαλλομένου, κλέψει τῆ ὁμοιότητί τινας … ».

758. Βλ. στην ενότητα σχετικά με την φύση του Αντιχρίστου, σελ. 171-172.

759. Ιωάννου Δαμασκηνού, Περί Αντιχρίστου, σελ. 442, « ἀλλ’ ἄνθρωπος ἐκ πορνείας τίκτεται καί… τίκτεται τοίνυν ἐκ πορνείας, ὡς ἔφημεν … ».

760. Εφραίμ, Λόγος εις την παρουσίαν του Κυρίου, σελ. 119 « τίκτεται δέ ἀκριβῶς ἐκ κόρης μιαρᾶς τό ἐκείνου ὄργανον, οὐχ οὕτως δέ σαρκοῦται ». Στην ευρύτερη χριστιανική γραμματεία βλ. και Περί Συντελείας, XXII, σελ. 284, « καί ὁ διάβολος ἐκ μιαρᾶς γυναικός ἐξελεύσεται ἐπί τῆς γῆς ».

761. Βλ. Ρωμανού, Εις την Β΄ παρουσίαν, Ζ΄, σελ. 269.

762. Ρωμανού, Εις την Β΄ παρουσίαν, Ζ΄, σελ. 268, « Εὕρη δέ ῥίζαν πικραίνουσαν ὁ Ἀντίχριστος καί ἐκ ταύτης τεχθήσεται ».

763. Βλ. Φωτίου, Εις το κατά Ιωάννην, Η΄, Johannes-Kommentare aus der griechischen kirche, Berlin, 1966, σελ. 59 και Ε.Π.Ε. 14, σελ. 149-150, « ὅς χρηματίσει ἀντίχριστος ἐκ τοιούτου φύσεται μιαρωτάτου πατρός, ὅς ἐστιν ἄξιος τοιοῦτον παῖδα φῦναι ὅλην χωρῆσαι δυνάμενον τήν ἐνέργειαν τοῦ σατανᾶ ».

764. Βλ. Ρωμανού, Εις την Β΄ παρουσίαν, Ζ΄, σελ. 269, « Ἐκ γυναικός μέν ταῖς φαντασίαις γεννᾶται ἀκαθάρτου, ἐκπλανήσει δέ ἀνόμους ὡς παρθένος αὐτόν τίκτει ». Βλ. και Συναξάριον Κυριακής της Απόκρεω, σελ. 32, « … ἐκ γυναικός μιαρᾶς καί παρθένου μέν τό δοκεῖν… ἄνθρωπος ἐκ πορνείας γεννηθείς… ». Ο Άγιος Νεόφυτος ο έγκλειστος αναφέρει μια περίεργη θέση σύμφωνα με την οποία η γυνή η περιβεβλημένη τον ήλιον που αναφέρεται στο 12ο κεφάλαιο της Αποκάλυψης είναι « ἀντιθεοτόκος διεφθαρμένη καί τοῦ ἀντιχρίστου μητέρα » ( Βλ. Νεοφύτου του Εγκλείστου, Σαφήνεια, Υπόθεσις Ε΄, σελ. 230-231 ). Η άποψη ότι η μητέρα του Αντιχρίστου θα είναι διεφθαρμένη συμφωνεί με την πατερική παράδοση για την μητέρα του Αντιχρίστου. Η ταύτιση, όμως, της γυναίκας του δωδεκάτου κεφαλαίου της Αποκάλυψης με την μητέρα του Αντιχρίστου έρχεται σ’ αντίθεση με την πατερική αλλά και την ευρύτερη χριστιανική ερμηνευτική παράδοση που την ταυτίζει με την  Παναγία ή, συνηθέστερα, με την Εκκλησία. Βλ. Σάκκου Στ., « Η γυναίκα του Απ. 12 κατά την ερμηνεία των οκτώ πρώτων αιώνων », Η Αποκάλυψη του Ιωάννη. Προβλήματα φιλολογικά, ιστορικά, ερμηνευτικά, θεολογικά. ( Εισηγήσεις Στ΄ Συνάξεως Ορθοδόξων Βιβλικών Θεολόγων, Λευκωσία 1991 ), σελ. 165-179 και Αμοιρίδου, ο.π., σελ. 141-150.

765. Ιω. 8,44, « Ὑμεῖς ἐκ τοῦ πατρός τοῦ διαβόλου ἐστέ καί τάς ἐπιθυμίας τοῦ πατρός ὑμῶν θέλετε ποιεῖν ».

766. Φωτίου, Εις το κατά Ιωάννην, Η΄, Johannes-Kommentare aus der griechischen kirche, Berlin, 1966, σελ. 59 και Ε.Π.Ε. 14, σελ. 152.

767. Βλ. Ιππολλύτου, Περί Χριστού και Αντιχρίστου, VI, σελ. 199-200.

768. Βλ. στις υποσημειώσεις της επόμενης σελίδας. Βλ. και Συναξάριον Κυριακής της Απόκρεω, σελ. 32. Σχετικά με

αυτό το θέμα βλ. και Ηill E. Charls, Antichrist from the tribe of Dan, Journal of Theological Studies, 1995, ( 46 ), σελ. 99-117.

769. Γεν. 49,16-18,  « Δάν κρινεῖ τόν ἑαυτοῦ λαόν ὡσεί καί μία φυλή ἐν Ἰσραήλ καί γενηθήτω Δάν ὄφις  ἐφ’ ὁδοῦ ἐγκαθήμενος ἐπί τρίβου δάκνων πτέρναν ἵππου καί πεσεῖται ὁ ἱππεύς εἰς τά ὀπίσω τήν σωτηρίαν περιμένων κυρίου ». Βλ. Ιππολύτου, Περί Χριστού και Αντιχρίστου, XIV, σελ. 201, Θεοδωρήτου Κύρου, Εις την Γένεσιν, Ερώτησις ΡΙ΄, P.G. 80, 221-224 και Βέδα, Ε.Α., VII, P.L. 93,150 και Marshall, σελ. 46. Στην ευρύτερη χριστιανική γραμματεία βλ. Περί Συντελείας, XVIII, σελ. 282, και Αρέθα Καισαρείας, Ε.Α., ΙΘ΄, σελ. 290. 

770. Δευτερονόμιο 33,22, « Σκύμνος λέοντος Δάν καί ἐκπηδήσεται ἐκ Βασάν ». Βλ. και Ιππολύτου, Περί Χριστού και Αντιχρίστου, XIV, 201. Στην ευρύτερη χριστιανική γραμματεία βλ. Μ. Αθανασίου, αμφιβαλλόμενα, Προς Αντίοχον άρχοντα, Β.Ε.Π.Ε.Σ. 6, σελ. 132, Περί Συντελείας, XVIII, σελ. 282. Βλ. και Αρέθα, Ε.Α., σελ. 218.

771. Ιερεμία 8,16. « Σπουδήν ἐκ Δάν ἀκουσόμεθα ὀξύτητος ἵππων αὐτοῦ, ἀπό φωνῆς χρεμετισμού ἱππασίας ἵππων αὐτοῦ ἐσείσθη πᾶσα ἡ γῆ ». Βλέπε Ειρηναίου, Έλεγχος, V, 30,2, σελ. 379, Ιππολύτου, Περί Χριστού και Αντιχρίστου, XV, σελ. 202, Περί Συντελείας, σελ. XIX, σελ. 282.

772. Αποκάλυψη 7,4-8. Βλ. Ειρηναίου, Έλεγχος, V, 30,2, σελ. 379, Βέδα, Ε.Α., VII, P.L. 93,150 και Marshall, σελ. 46. Στην ευρύτερη χριστιανική γραμματεία βλ. Ανδρέα Καισαρείας, Ε.Α., ΙΘ΄, σελ. 281 και Αρέθα Καισαρείας, Ε.Α., ΙΘ΄, σελ. 288-290.

773. Κυρίλλου Αλεξανδρείας, Περί της εν Πνεύματι και αληθεία προσκυνήσεως, P.G. 68, 576.

774. Αρέθα Καισαρείας, ΙΘ΄, σελ. 290, « Ἤ καί κατά τήν τελευταῖαν τοῦ Ἀντιχρίστου ἐπιδημίαν , ἐν ᾗ καί ἣ τοῦ Δάν φυλή τῆς σωτηρίας ἐκβέβληται, ἄτε μαιεύουσα τόν Ἀντίχριστον, καί ἐπ᾿ αὐτοῦ συγκροτουμένη, καί τούτῳ προσανέχουσα, καί καύχημα τοῦτον προβαλλομένη καί κλέος ἀκλεές καί ὀλέθριον ».

775. Βλ. Ανδρέα Καισαρείας, Ε.Α., ΝΑ΄, 368, « Εἰκός δέ καί τόν Ἀντίχριστον, ἐκ τῶν ἀνατολικῶν μερῶν τῆς Περσικῆς γῆς, ἔνθα ἡ φυλή τοῦ Δάν, ἐκ ρίζης Ἐβραίων ἐξερχόμενον… », και Αρέθα, Ε.Α., ΝΑ΄, σελ. 417. Σχετικά με την καταγωγή του Αντιχρίστου απ’ την φυλή του Δαν στην Βυζαντινή Αποκαλυπτική παράδοση βλ. Paul

J. Alexander, The Byzantine apocalyptic tradition, ed. By Dorothy deF. Abrahamse, University of California Press, California, 1985, σελ. 195 κ.εξ..

776. Βλ. Θεοδώρου Ανδρέα, « Η ώρα του Αντιχρίστου », Παρουσία, Αθήνα 1997, σελ. 8.

777.  Βέβαια, υπάρχουν διάφορες ιστορικές μαρτυρίες για την παρουσία Ιουδαίων της φυλής του Δαν σε διάφορες περιοχές. Ο Ιώσηπος αναφέρει πως απόγονοι του Δαν κατοικούσαν στην περιοχή ανατολικά του ποταμού Ευφράτη. Αναφέραμε ήδη τις πληροφορίες των Ανδρέα και Αρέθα Καισαρείας. Τον 9ο αιώνα ο Eldad ha dani έγραψε ένα κείμενο για κάποιο ανεξάρτητο Ιουδαϊκό βασίλειο της Ανατολικής Αφρικής, στο οποίο κατοικούσαν και απόγονοι του Δαν. Το κείμενο καταλήγει με την εγκατάσταση αυτών των ανθρώπων στην περιοχή του Cush στην Αιθιοπία. Σήμερα, είναι γνωστό πως αυτή τη στιγμή στο Ισραήλ καθαρές υπάρχουν μόνο οι φυλές του Ιούδα και Λευί. Ωστόσο, κυκλοφορούν πληροφορίες για κατάλοιπα διαφόρων ισραηλιτικών φυλών σε διάφορα μέρη, που, αν και δεν είναι βέβαιο, αν ισχύουν και αν είναι πραγματικές, πάντως, υπάρχουν. Η φυλή του Δαν θεωρείται πως μαζί με τις 10 υπόλοιπες φυλές του βασιλείου εξαφανίστηκαν με την πολιτική που επέβαλαν οι Ασσύριοι μετατοπίζοντας πληθυσμούς σε διάφορους τόπους της αυτοκρατορίας τους. Ωστόσο, υπάρχουν διάφορες παραδόσεις για καταγωγή κάποιων φυλών από τον Δαν. Ειδικά, στην περιοχή του Αφγανιστάν υπάρχουν πολλές φυλές που ισχυρίζονται πως είναι υπολείμματα των χαμένων φυλών του Ισραήλ. Βλ. σχετικά και Κουτσούκη Δημητρίου, Χριστός, Αντίχριστος, άνθρωπος, Εκδόσεις Καστανιώτη, Αθήνα 1988, σελ. 108-9. Στις αρχές της δεκαετίας του 90 ολόκληρη η κοινότητα των falashas, των μαύρων Ιουδαίων της Αιθιοπίας, πάνω από είκοσι χιλιάδες άτομα μεταφέρθηκε με αεροπλάνα στο Ισραήλ. Οι falashas θεωρούνται από επιφανείς ραββίνους απόγονοι του Δαν ( Βλ. Rabbi Yaakov Kleiman, « Tribes of Israel lost and found / ancient and modern », αποσπάστηκε από τον δικτυακό τόπο www.cohen- levi.org/the_tribe/tribes_of_israel.htm. Στο τέλος του άρθρου παρατίθεται και σχετική βιβλιογραφία ). Άλλωστε, υπάρχει πάντα το ενδεχόμενο του διαχωρισμού του Ισραήλ σε φυλές σε μελλοντικό χρόνο. Στα βιβλία των Έσδρα και του Νεεμία αναφέρεται πως όταν παρουσιάστηκαν κάποιοι που ισχυρίζονταν ότι είναι απόγονοι του Ααρών χωρίς, όμως, να έχουν τα σχετικά αποδεικτικά έγγραφα, αποφασίστηκε η υπόθεσή τους να επιλυθεί από φωτισμένο Αρχιερέα ( Βλ. Νεεμία 7,65 « Καί εἶπεν Ἀθερσασθά, ἵνα μή φάγωσιν ἀπό τοῦ ἁγίου τῶν ἁγίων, ἕως ἀναστῇ ἱερεύς φωτίσων ». Βλ. και Έσδρα 2,63 ). Κάτι ανάλογο μπορεί να συμβεί και στο μέλλον. Επομένως, η μη ύπαρξη φυλών στο Ισραήλ σήμερα δεν σημαίνει κάτι το ιδιαίτερο και δεν θα πρέπει να μας προβληματίζει. Σήμερα, δεν υπάρχουν φυλές στο Ισραήλ. Αύριο, μπορεί να υπάρχουν. Και στο παρελθόν συνέβη κάτι παρόμοιο. Άλλωστε, η υπόθεση της διάκρισης των φυλών του Ισραήλ βρίσκεται ακόμη στις αρχές της. Μπορεί στο μέλλον να διαπιστωθεί είτε από λαϊκές παραδόσεις είτε από την εξέλιξη της μοριακής βιολογίας, είτε ακόμη και με άλλο τρόπο, η ύπαρξη και άλλων πληθυσμών που κατάγονται απ’ την φυλή του Δαν. Στην Ιουδαϊκή θρησκεία, ο διαχωρισμός των Ιουδαίων σε φυλές θεωρείται ως κάτι που εν μέρει θα προηγηθεί και εν μέρει θα συντελεστεί στην μεσσιανική εποχή. Ο τελικός και ακριβής διαχωρισμός των φυλών, σύμφωνα μ’ αυτήν τήν άποψη ) θα συντελεστούν από τον Προφήτη Ηλία και τον Μεσσία τους ( τον δικό μας Αντίχριστο ). Στα πλαίσια της προετοιμασίας της Μεσσιανικής εποχής αυτοί πράττουν ότι μπορούν ( Βλ. Rabbi Yaakov Kleiman, « Tribes of Israel lost and found / ancient and modern », o.π.. Αυτός ο δικτυακός τόπος ασχολείται αποκλειστικά με το θέμα των Ιουδαϊκών φυλών και της αναβίωσης της λατρείας του Ναού του Σολομώντα. Παρατίθεται και βιβλιογραφία σχετικά με το θέμα των χαμένων φυλών του Ισραήλ ). Προς το παρόν ασχολούνται κυρίως με τις φυλές του Ιούδα και του Λευί. Με την πρώτη, γιατί υπάρχουν γι’ αυτήν περισσότερα επιστημονικά στοιχεία και διότι πιστεύουν πως απ’ αυτήν θα προέλθει ο Μεσσίας τους, και με την δεύτερη διότι είναι απαραίτητη για να λειτουργήσει ο τρίτος ναός, που φαίνεται να είναι ο άμεσος στόχος τους αυτήν την στιγμή. Η καταγωγή του Αντιχρίστου φαίνεται να είναι ένα σημείο διαφοροποίησης απ’ τον Ιησού Χριστό, ένα σημείο-εξαίρεση στον κανόνα της τακτικής της μίμησης του Χριστού. Διότι ο Χριστός καταγόταν από τη γενιά του Δαβίδ, της φυλής του Ιούδα. Αντίθετα, ο Αντίχριστος θα έλκει την καταγωγή του απ’ τη φυλή του Δαν. Πάντως, στην Ιουδαϊκή παράδοση υπάρχει μια αναφορά που φαίνεται να συνδυάζει αυτές τις δυο απόψεις. Συγκεκριμένα, υπάρχει μια Ιουδαϊκή παράδοση σύμφωνα με την οποία ο πατέρας του Αντιχρίστου θα κατάγεται απ’ τη φυλή του Ιούδα, ενώ  η μητέρα του απ’ τη φυλή του Δαν. Βλ. Louis Ginzberg, “ Antichrist ”, Αποσπάστηκε απ’ την ηλεκτρονική διεύθυνση http://Jewishencyclopedia.com/view-friendly.jsp?arbid=1577&letter=A.

778. Δαν. 7,25, « Καί ῥήματα εἰς τόν ὕψιστον λαλήσει καί τούς ἁγίους τοῦ ὑψίστου κατατρίψει καί προσδέξεται ἀλλοιῶσαι καιρούς καί νόμον καί παραδοθήσεται πάντα εἰς τάς χεῖρας αὐτοῦ ἕως καιροῦ καί καιρῶν καί ἥμισυ καιροῦ ». Βλ. Ειρηναίου, Έλεγχος, V, 25,3, σελ. 317, Ιουστίνου, Διάλογος προς Τρύφωνα, ΛΒ΄, Ε.Π.Ε. σελ. 346-8, Ιππολύτου, Εις τον Δανιήλ, XIV, σελ. 83, Θεοδωρήτου Κύρου, Εις τον Δανιήλ,VII, P.G. 81, 1432 Αυγουστίνου, Η Πολιτεία του Θεού, σελ. 133 και Κυρίλλου, Κατήχησις ΙΕ΄, ΙΣΤ΄, P.G. 33, 892 και Ε.Π.Ε. 2, σελ. 142 .

779. Δαν. 9,27, « Καί δυναμώσει διαθήκην πολλοῖς ἑβδομάς μία καί ἐν τῷ ημίσει τῆς ἑβδλομάδος ἀρθήσεταί μου θυσία καί σπονδή καί ἐπί τό ἱερόν βδέλυγμα τῶν ἐρημώσεων καί ἕως συντελείας καιροῦ συντέλεια δοθήσεται ἐπί τήν ἐρήμωσιν ». Βλ. και Ιππολύτου, Εις τον Δανιήλ, ΧΧΧV, σελ. 96, L, σελ. 105 , Ειρηναίου, Έλεγχος, V, 25, 4, σελ. 323 και Ρωμανού, Εις την Β΄ Παρουσίαν του Κυρίου, ΣΤ΄ και ΙΓ΄, σελ. 268.271, Βέδα, Ε.Α., ΙΑ΄, P.L. 93, 164. Στην ευρύτερη χριστιανική γραμματεία βλ. Περί Συντελείας, XXI, σελ. 283, XXV, σελ. 285-6, XXXVI, σελ. 289.

780. Δαν. 12,7, « Ὅτι εἰς καιρόν καί καιρούς καί ἥμισυ καιροῦ ἡ συντέλεια χειρῶν ἀφέσεως λαοῦ ἁγίου  καί συντελεσθήσεται πάντα ταῦτα ». Βλ. Ιππολύτου, Εις τον Δανιήλ, LVII, σελ. 109 και Κυρίλλου, Κατήχησις ΙΕ΄, ΙΣΤ΄, P.G. 33, 892 και Ε.Π.Ε. 2, σελ. 144.

781. Δαν. 12,11-12, « οὗ ἄν ἀποσταθῇ ἡ θυσία διά παντός καί ἑτοιμασθῇ δοθῆναι τό βδέλυγμα τῆς ἐρημώσεως ἡμέρας χιλίας διακοσίας ἐνενήκοντα. Μακάριος ὁ ἐμμένων καί συνάξει εἰς ἡμέρας χιλίας τριακοσίας τριάκοντα πέντε ». Βλ. και Ιππολύτου, Εις τον Δανιήλ, L, σελ. 105, LV, σελ. 107, LVII, σελ. 109, Κυρίλλου, Κατήχησις ΙΕ΄, ΙΣΤ΄, P.G. 33, 892-893 και Ε.Π.Ε. 2, σελ 144 και Θεοδωρήτου Κύρου, Εις τον Δανιήλ,VII, P.G. 81, 1432.

782. Απ. 11,2, « καί τήν αὐλήν τήν ἔξωθεν τοῦ ναοῦ ἔκβαλε ἔξωθεν καί μή αὐτήν μετρήσῃς, ὅτι ἐδόθη  τοῖς ἔθνεσιν, καί τήν πόλιν τήν ἁγίαν πατήσουσιν μῆνας τεσσεράκοντα καί δύο ». Βλ. καί Βικτωρίνου και Ιερωνύμου, Ε.Α., ΙΑ΄, CSEL, σελ. 98-99, CCEL, σελ. 354, Βέδα, Ε.Α., ΙΑ΄, P.L. 93, 164 και Marshall, σελ. 72, Nεοφύτου του εγκλείστου, Σαφήνεια, Υπόθεσις ς΄, σελ. 231-232. Στην ευρύτερη χριστιανική γραμματεία βλ. Ανδρέα Καισαρείας, Ε.Α., ΚΘ΄, σελ. 312 και Αρέθα Καισαρείας, Ε.Α., ΚΘ΄, σελ. 337.

783. Απ. 12,6, « Καί ἡ γυνή ἔφυγεν εἰς τήν ἔρημον, ὅπου ἔχει ἐκεῖ τόπον ἥτοιμασμένον ὑπό τοῦ Θεοῦ, ἵνα ἐκεῖ τρέφωσιν αὐτήν ἡμέρας χιλίας διακοσίας ἕξήκοντα ». Βλ. Ιππολύτου, Περί Χριστού και Αντιχρίστου, LXI, σελ. 219, και Βικτωρίνου και Ιερωνύμου, Ε.Α., CSEL, σελ. 110-113 και CCEL, σελ. 356. Στην ευρύτερη χριστιανική γραμματεία βλ. Οικουμενίου, Ε.Α., VII, σελ. 177, Ανδρέα Καισαρείας, Ε.Α., ΛΓ΄, 324-5 και Αρέθα Καισαρείας, Ε.Α., ΛΓ΄, σελ. 358.

784. Απ. 13,5, « Καί ἐδόθῃ αὐτῷ στόμα λαλοῦν μεγάλα καί βλασφημίας καί ἐδόθη αὐτῷ ἐξουσία ποιῆσαι μῆνας τεσσεράκοντα καί δύο ». Βλ. και Νεοφύτου, Σαφήνεια, Υπόθεσις ΣΤ΄, σελ. 231, « Ὁ δέ πλάνος Ἀντίχριστος καί ὁ εἰς αὐτόν πλανώμενος λαός δύο καί μ΄ μῆνας ἕξουσι μακροθυμίαν προς Θεοῦ, εἴτουν ἔτη τρία καί ἥμισυ, καί εἶθ’οὕτως οὐαί καί τῷ ἄρχοντι καί τῷ ἀρχομένῳ αὐτῷ ἀσεβεστάτῳ λαῷ ». Στην ευρύτερη χριστιανική γραμματεία βλ. και Οικουμενιου, Ε.Α., VII, σελ. 187, Ανδρέα Καισαρείας, Ε.Α., ΛΣΤ΄, 333-6 και Αρέθα Καισαρείας, Ε.Α., ΛΣΤ΄, σελ. 376.

785 Στα χωρία Δαν. 7,25 και 12,7 ο « καιρός » ερμηνεύεται ως έτος, το ήμισυ του καιρού ως εξάμηνο και οι « καιροί » ως δύο έτη λόγω του δυικού αριθμού που χρησιμοποιείται στο εβραϊκό κείμενο, όπως εύστοχα παρατηρεί ο Αυγουστίνος. Βλέπε και Ιουστίνου, Διάλογος προς Τρύφωνα, 32, Δ΄, σελ. 348 στην σχετική υποσημείωση, όπου αναφέρεται πως το εβραϊκό κείμενο του Δανιήλ λέγει για δύο καιρούς.

786. Κυρίλλου Ιεροσολύμων, Κατήχησις ΙΕ΄, ΙΣΤ΄, P.G. 33, 892 και Ε.Π.Ε. 2, σελ. 142-145, « Καιρός μέν, ὁ εἷς ἐνιαυτός, ἐ ᾦ τέως αὔξει ἡ παρουσία αὐτοῦ• καιροί δέ, τά ἐπίλοιπα δύο ἔτη τῆς παρανομίας, εἰς τρία ὁμοῦ συναριθμούμενα• καί τό ἥμισυ τοῦ καιροῦ, ἡ ἐξάμηνος ».

787. Κυρίλλου Ιεροσολύμων, Κατήχησις ΙΕ΄, ΙΣΤ΄, P.G. 33, 892-893 και Ε.Π.Ε. 2, σελ. 144.

788. Βλ. Θεοδωρήτου Κύρου, Εις τον Δανιήλ, 12,12, P.G. 81, 1541.

789. Βλ. Ιππολύτου, Eις τον Δανιήλ, Δ΄, L, σελ, 105. Βλ. και LV, σελ. 107 « Τοῦ γάρ βδελύγματος

παραγενομένου και πολεμοῦντος τους ἁγίους. ὅς ἄν ὑπερβῆ τάς ἡμέρας αὐτοῦ και ἐγγίση εἰς ἡμέρας τεσσαράκοντα πέντε ἑτέρας ἐγγιζούσης πεντηκοστῆς, ἔφθασεν εἰς βασιλείαν οὐρανῶν• ἔρχεται γάρ ὁ ἀντίχριστος εἰς μέρος πεντηκοστῆς ὡς την βασιλείαν ἄμα Χριστῶ κληρονομεῖν μέλλων. Και διά τοῦτο Ἡσαΐας λέγει: “ Ἀρθήτω ὁ ἀσεβής, ἵνα μη ἴδη την δόξαν κυρίου “ και Παῦλος ἐν τῆ προς Θεσσαλονικεῖς φησίν: “ Ὅν ὁ κύριος Ἰησοῦς ἀνελεῖ τῶ πνεύματι τοῦ στόματος αὐτοῦ και καταργήσει τῆ ἐπιφανεία τῆς παρουσίας αὐτοῦ “ , την δε βασιλείαν οἱ ἅγιοι ἅμα Χριστῶ κληρονομεῖν μέλλουσιν ». 

790. Βλ. Ιερωνύμου, Εις τον Δανιήλ, 12,12, 730, P.L. 25, 579.

791. Βλ. Bέδα, Ε.Α., VIII, P.L. 93, Marshall, σελ. 55.

792. Βλ. Ιουστίνου, Διάλογος προς Τρύφωνα, Ε.Π.Ε. σελ. 346-8.

793. Βλ. Βικτωρίνου και Ιερωνύμου, Ε.Α., ΧΙ, CCEL, σελ. 354, « That is, three years and six months: these make forty-two months. Therefore their preaching is three years and six months, and the kingdom of Antichrist as much again », και CSEL, σελ. 98-99, Βέδα, Ε.Α., ΧΙ, Marshall, σελ. 77, « … to be Enoch and Elijah, and that they are to preach for three years and a-half, and confirm the hearts of the faithfull against the perfidy of Antichrist, which is presently to follow; and that, after their death, his cruelty is to rage for the same period of time… For Daniel says… » και P.L. 93,164.

794. Βλ. Ιππολύτου, Περί Χριστού και Αντιχρίστου, XLIII, σελ. 211, « Δείξει δέ ἥμῖν Δανιήλ τά προκείμενα. Λέγει γάρ: “ Καί διαθήσει διαθήκην πολλοῖς ἑβδομάς μία. Καί ἔσται ἐν τῷ ἥμισυ τῆς ἑβδομάδος, ἀρθήσεταί μου θυσία καί σπονδή ”. Μίαν μέν οὖν ἐβδομάδα εἰπών, τήν ἐσχάτην τήν ἐπί τῷ τέρματι τοῦ σύμπαντος κόσμου ἐσομένην ἐπ’ ἐσχάτων ἐσήμανεν, ἧς ἑβδομάδος τό μέν ἥμισυ λήμψονται οἱ δύο προφῆται Ἐνώχ καί Ἠλίας », LXIV, σελ. 220, « Τούτων οὖν ἐσομένων, ἀγαπητέ, καί τῆς μιᾶς ἑβδομάδος εἰς δύο μερισθεῖσης καί τοῦ βδελύγματος τῆς ἐρημώσεως τότε ἀναφανέντος, καί τῶν δύο προφητῶν καί προδρόμων τοῦ κυρίου τόν ἴδιον δρόμον τελειωσάντων… », Ρωμανού, Εις την Β΄ παρουσίαν, ΣΤ΄, σελ. 268, « Πάντα σαφῶς προεμήνυσε τά ἐσόμενα Δανιήλ ὁ θεσπέσιος, ἄν ἀκριβῶς ἐρευνήσωμεν. “ Μίαν ἑβδομάδα ”, λέγων, “ θήσω διαθήκην ”. καί εὐθέως ἐπήγαγεν. “ Εἰς τό ἥμισυ τῆς ἑβδομάδος ἀρθήσεται τῆς λατρείας τό καύχημα ”. Καί ἑρμηνεύει ὡς τρία ἔτη καί ἥμισυ κηρύξει ἡ δυάς ἡ τῶν ἁγίων τήν δευτέραν παρουσίαν. Ἄλλον δέ τοσούτον χρόνον κυριεύσει ὁ ἄδικος Ἀντίχριστος δεινῶς τιμωρούμενος τούς σε περιμένοντας, κριτά δικαιότατε », Βέδα, Ε.Α. ΧΙ, Marshall, σελ. 77 και P.L. 93,164, Συναξάριον Κυριακής της Απόκρεω, σελ. 32, « Πρό δέ ἑπτά χρόνων, ὥς φησί Δανιήλ, ἐλεύσεται Ἐνώχ καί Ἠλίας… ». Στην ευρύτερη χριστιανικη γραμματεία βλ. Περί Συντελείας, ΧΧΙ, σελ. 283-284 και ΧΧV, σελ. 285-6.

795. Βλ. Ιερωνύμου, Εις τον Δανιήλ, 721, P.L. 25, 572.

796. Ιωάννου Δαμασκηνού, Περί Αντιχρίστου, σελ. 442, « καί αἰφνίδιον ἐπανίσταται καί ἀνταίρει καί  βασιλεύει ».

797. Εφραίμ, Λόγος εις την Παρουσίαν του Κυρίου, σελ. 120. Στην ευρύτερη χριστιανική γραμματεία. Βλ. Περί Συντελείας, ΧΧV, σελ. 285.

798. Βλ. Συναξάριον Κυριακής της Απόκρεω, σελ. 32, « καί αἰφνηδόν ἐπαναστήσεται εἶτα χρηστός καί ἐπιεικής ἅπασι δόξει ».

799. Μ. Αθανασίου, Αμφιβαλλόμενα, Προς Αντίοχον άρχοντα, Β.Ε.Π.Ε.Σ. 6, σελ. 132, « Ὁ γάρ Ἀντίχριστος … ἐκ τῆς Γαλιλαίας, ὅθεν ὁ Χριστός ἐξῆλθεν, ἐξέρχεται, ὥς φησιν ἡ Γραφή. « Σκύμνος λέοντος Δάν καί ἐκπηδήσει ἐκ Βασάν » ( Δευτ. 33,22 ), Αρέθα Καισαρείας, Ε.Α., ΣΤ΄, σελ. 218, « Ἐπεί καί λέων ὁ Χριστός ἐκ βλαστοῦ τοῦ Ἰούδα ἀναθορῶν, καί ἐκ Βασάν δέ λέων ὁ Ἀντίχριστος κατά τήν θείαν γραφήν ἀφορμώμενος … ». Βλ. και Περί Συντελείας, XVIII, σελ. 282, « Τοῦ μέν γάρ κυρίου Ἰησοῦ Χριστοῦ κατά σάρκα ἐπιδημήσαντος … καί τήν τοῦ Ἰούδα φυλήν ἀναλαβομένου καί ἐξ αὐτῆς προελθόντος, τό βασιλικόν τῆς συγγενείας ἐδήλωσε κατά τόν Ἰακώβ, τόν ἐν ταῖς εὐλογίαις ἀναφωνοῦντα πρός τόν ἑαυτοῦ υἱόν « Ἰούδα, σε αἰνέσουσι οἱ ἀδελφοί σου.… σκύμνος λέοντος Ἰούδα• ἐκ βλαστοῦ μου, υἱέ ἀνέβης• ἀναπεσών ἐκοιμήθης ὡς λέων καί ὡς σκύμνος… Οὐκ ἐκλείψει ἄρχων ἐξ Ἰούδα… ». Ἴδε τοῦ Ἰακώβ τά ρήματα ἐπί Κυρίου πληρωθέντα. Τό αὐτό δή καί ἐπί τοῦ ἀντιχρίστου ὁ πατριάρχης βοᾶ. Διό ὥσπερ εἰς τόν Ἰούδα υἱός αὐτοῦ ὑπήρχε τέταρτος, ὁ δέ Δάν καί αὐτός υἱός αὐτοῦ ἕβδομος. Τί γάρ ἐπ᾿ αὐτοῦ ἐβόησεν; « γεννηθήτω Δάν ὄφις ἐφ᾿ ὁδοῦ καθήμενος, δάκνων πτέρναν ἵππου ». Ὅφις τίς ἦν ἀλλ᾿ ἤ ὁ ἀπ᾿ ἀρχῆς πλάνος, ὁ ἐν τῇ γενέσει εἰρημένος, ὁ πλανήσας τήν Εὔαν καί πτερνίσας τόν Ἀδάμ; ἀλλ᾿ ἐπειδή διά πλειόνων δεῖ ἀποδεῖξαι τά λεγόμενα οὐκ ὀκνήσομεν. ὅτι μέν γάρ οὗτος ἐκ τῆς φυλῆς τοῦ Δάν μέλλει γεννᾶσθαι καί ἀντιτάσσεσθαι, τύραννος ὤν, βασιλεύς, κριτής δεινός καί διάβολος, ὥς φησιν ὁ προφήτης «Δάν κρινεῖ τόν … λέγει γάρ καί Ἱερεμίας οὕτως…καί πάλιν Μωϋσῆς φησιν « σκύμνος λέοντος Δάν καί ἐκπηδήσεται ἐκ τοῦ Βασάν … ». Οι κάτοικοι της φυλής Δαν άλλαξαν πολλές φορές τόπους διαμονής. Σχετικά με το ποιες περιοχές του Δαν αναφέρονται στην Αγία Γραφή βλ. Θ.Η.Ε., τ. 4, σελ. 940. Σχετικά με τα όρια της περιοχής Βασάν βλ. Θ.Η.Ε. 3, σελ. 657 και Dictionary of the Bible, ed. by J. Hastings, vol. 1, σελ. 548-9. Αξίζει, τέλος, να αναφέρουμε πως πριν περίπου 100 χρόνια ο κορυφαίος αρχαιολόγος Ρόμπινσον υποστήριξε πως η πόλη Τελ Αλ Καμμι είναι η βιβλική πόλη Δαν.

800. Βλ. Ανδρέα Καισαρείας, Ε.Α., ΝΑ΄, 368 και Αρέθα Καισαρείας, Ε.Α., ΝΑ΄, σελ. 417.