Πηγή: Μαρτσέλο Βενετσιάνι
Κάθε μέρα, ένας φιλόσοφος εμφανίζεται στις πρώτες σελίδες των εφημερίδων, στην τηλεόραση ή στα βιβλιοπωλεία, αναλογιζόμενος την Τεχνητή Νοημοσύνη. Είναι το μόνο μη ειδησεογραφικό θέμα που του επιτρέπει να γίνεται πρωτοσέλιδο και να προκαλεί ευρύτερο ενδιαφέρον από το ολοένα και πιο περιορισμένο αναγνωστικό κοινό. Είναι και το μόνο θέμα που κοιτάζει μπροστά και κάνει τον γύρο του κόσμου εδώ και μερικά χρόνια, αμφισβητώντας τη σχέση μεταξύ σκέψης και δράσης, μεταξύ των διανοουμένων και των μαζών, μεταξύ του φιλοσόφου και της εποχής του. Όπως ήταν αναμενόμενο, οι φιλόσοφοι δεν αντιδρούν με τον ίδιο τρόπο, ακόμα κι αν όλοι αποφεύγουν τα ακραία όρια του αποκαλυπτικού και του ολοκληρωμένου: δεν δηλώνουν ούτε τρόμο ούτε αφοσίωση στο Νέο Τέρας που θα τους καταστήσει περιττούς, αφού τους έχει καταστήσει παρωχημένους. Η Τεχνητή Νοημοσύνη, από την άλλη πλευρά, σύμφωνα με τις πιο διαδεδομένες ανακοινώσεις, θα αντικαταστήσει κάθε φυσική νοημοσύνη, όχι μόνο αυτή του φιλοσόφου: τελικά, διακυβεύεται η αντικατάσταση της ανθρωπότητας, και για ορισμένους φιλοσόφους, ακόμη και αυτή δεν είναι η χειρότερη καταστροφή. Μεταξύ των απαντήσεων, υπάρχουν εκείνοι που καταφεύγουν στα τελευταία χαρακώματα της φιλοσοφίας και επικρίνουν την παγκόσμια κυριαρχία της τεχνολογίας, και εκείνοι που αντιθέτως προσεγγίζουν την υπεροχή της με λογική ευφορία. Και στη μέση, υπάρχουν εκείνοι που διακρίνουν, ρωτούν πολλά αν και αλλά, προσπαθούν να κρατήσουν το κριτικό μυαλό ζωντανό και την άσκησή του σε εγρήγορση και αναζητούν έντιμους συμβιβασμούς. Ωστόσο, υπάρχει μια κοινή στάση που στην πραγματικότητα αφορά πλέον ένα μεγάλο μέρος της ανθρωπότητας: η τεχνολογική μοιρολατρία, δηλαδή η πεποίθηση ότι δεν υπάρχει άλλος τρόπος, ότι αργά ή γρήγορα θα συμβεί, και κανείς δεν μπορεί να επαναστατήσει ή να γυρίσει την πλάτη. Αρχίζουμε επίσης να αναγνωρίζουμε την τελευταία εισβολή της Τεχνητής Νοημοσύνης, αυτή της σκέψης και της δημιουργικότητας: υπάρχει μια αυξανόμενη αίσθηση ότι ακόμη και η τέχνη και η φιλοσοφία αργά ή γρήγορα θα αποικιστούν από την Τεχνητή Νοημοσύνη, καθιστώντας τες περιττές. Μερικοί φιλόσοφοι, ή λεγόμενοι φιλόσοφοι, στη συνέχεια αυτοσχεδιάζουν ως τελάληδες της πόλης, και σαν τον ανόητο σε μια μπάντα του χωριού, ηγούνται της πομπής, ανακοινώνοντας την έλευση σαν να ήταν τα Καλά Νέα· ένας τρόπος να αποφύγουν να μείνουν απέξω και να χαράξουν έναν ρόλο για τον εαυτό τους, αυτόν του κήρυκα.
Διαβάζοντας καθημερινά για τα θριαμβευτικά θαύματα και την ασταμάτητη πορεία της Τεχνητής Νοημοσύνης —δώστε μας σήμερα τον καθημερινό μας πανηγυρικό— αναρωτιέμαι το αντίθετο: σε ποιο βαθμό η Ανθρώπινη Νοημοσύνη θα είναι ανέφικτη, ποια θα είναι η τελική της Θηβαΐδα, δηλαδή ο τόπος της τελευταίας, αδιαπέραστης άμυνάς της; Η πιο προβλέψιμη και έμμεση απάντηση είναι ότι η νίκη θα είναι οριστική όταν ακόμη και οι στοχασμοί των φιλοσόφων για την Τεχνητή Νοημοσύνη ανατεθούν από αυτήν και συνταχθούν εξ ολοκλήρου από τις δικές της ομάδες (όπως το Chat Gpt ή η Alexa). Αυτό θα καταστήσει περιττή οποιαδήποτε ανάλυση ή επιφώνημα «ανθρώπινο, υπερβολικά ανθρώπινο» από τον φιλόσοφο. Ωστόσο, υπάρχει ένα υπόλειμμα που εξακολουθεί να υπάρχει σε αυτό το σενάριο: όσο χρειάζεται κάποιος για να αναθέσει αυτό το κατόρθωμα στο Τέρας, θα υπάρχει πάντα ένας αρχηγός που θα παρέχει πληροφορίες στο τεχνο-θηρίο, το οποίο με τη σειρά του θα συνδυάζει δεδομένα και σκέψεις που προέρχονται από την ανθρώπινη εμπειρία και τη νοημοσύνη του.
Τι σημαίνει όμως αυτό; Ας προσπαθήσουμε να ανατρέξουμε περαιτέρω για να φτάσουμε σε μια ακόμη πιο σαφή και πιο βέβαιη πηγή, μια πηγή που μέχρι στιγμής ήταν αναντικατάστατη επειδή τοποθετήθηκε στην Αρχή. Για να γίνω σαφής, θα απαντήσω ως εξής: θα μπορούσαμε να πούμε ότι η Τεχνητή Νοημοσύνη θα έχει καταστήσει εντελώς άχρηστο το ανθρώπινο μυαλό όταν αυτή θα επαναλαμβάνει με δική της πρωτοβουλία στους στοχασμούς του φιλοσόφου, χωρίς να τής ζητηθεί. Το ίδιο, φυσικά, ισχύει και για κάθε άλλο ερώτημα: Η Τεχνητή Νοημοσύνη θα φτάσει στην αποθέωσή της και στην απόλυτη κυριαρχία της όταν αποφασίσει μόνη της να ξεκινήσει έρευνα, να γράψει ένα ποίημα ή μια φιλοσοφική πραγματεία, να κάνει ένα βήμα μπροστά, να ανοίξει ένα εργοτάξιο και να ανεγείρει ένα έργο, να ξεκινήσει αυθόρμητα και σκόπιμα ένα θεωρητικό, πρακτικό, συναισθηματικό και συμβολικό ταξίδι. Δηλαδή, όταν αποφασίζει ελεύθερα μεταξύ ενός ναι και ενός όχι και κινείται με δική της πρωτοβουλία, ακολουθώντας τη δική της παρόρμηση ή συναίσθημα, που δεν προέρχεται από καμία εξωτερική πηγή. Ποιό πράγμα, λοιπόν, δεν μπορεί να κάνει η Τεχνητή Νοημοσύνη; Να ξεκινήσει, να αναλάβει την πρωτοβουλία, να μην αντλήσει από τίποτα.
Επιστρέφω στα βασίλεια και τις γλώσσες της φιλοσοφίας και μεταφράζω: Το Είναι είναι στην Αρχή· ή, για να το θέσω σαν χρησμός, η Προέλευση είναι το Πεπρωμένο. Η Τεχνητή Νοημοσύνη δεν θα ξυπνήσει ποτέ μια μέρα και θα αναλάβει πρωτοβουλία ex nihilo (από το τίποτα), χωρίς πρώτα να λάβει μια ώθηση, μια εισροή από κάποιον· δηλαδή, χωρίς ένα δάχτυλο να πατήσει ένα κουμπί ή να το αγγίξει όπως ο Δημιουργός Θεός στην Κρίση στην Καπέλα Σιξτίνα και να πει «fiat lux» στην κτίση.
Η Αρχή πηγάζει από το Μυστήριο. Είναι το Θείο, είναι το Άνθρώπινο, είναι αυτό που η Μηχανή δεν μπορεί να κάνει επειδή της λείπει ένα αυτόνομο, ελεύθερο και πρωτότυπο μυαλό και βούληση. Μιλώντας για μηχανές, βλέπουμε ήδη αυτοκίνητα χωρίς οδηγό να κυκλοφορούν, αλλά καμία μηχανή δεν αποφασίζει μόνη της να ξεκινήσει, να ορίσει έναν προορισμό, να πάει μόνη της και να σταματήσει όπου θέλει. Μπορεί να τρελαθεί, δηλαδή τα χειριστήρια της να μην ανταποκρίνονται πλέον στη συσκευή μέσα στην οποία έχει σχεδιαστεί, και έτσι ξεκινά ένα είδος κατάρρευσης του λειτουργικού συστήματος, αλλά είναι αδιανόητο ότι μπορεί να συλλογιστεί μόνη της, να αποφασίσει μόνη της και να ξεκινήσει κάτι που μοιάζει με ανθρώπινη πρόθεση, χωρίς κανείς να το έχει προγραμματίσει και προκαθορίσει. Η Αρχή είναι Απρόβλεπτη και Μη Προβλέψιμη, ανήκει στη μοίρα και την ελεύθερη βούληση, δηλαδή στη σφαίρα του θείου ή του ανθρώπινου, και η Τεχνητή Νοημοσύνη δεν έχει κανένα από τα δύο. Η τεχνολογία είναι μια πορεία από… προς. Δεν αποφασίζει την πορεία, δεν επιλέγει τον προορισμό, ούτε έχει σημείο εκκίνησης. Κάνει, δεν σκέφτεται. πραγματοποιεί, δεν σχεδιάζει. Δουλεύει, λειτουργεί, δεν αποφασίζει.
Το ερώτημα της Αρχής μας φέρνει πίσω στο μυστήριο της γέννησης, δηλαδή του ερχομού στον κόσμο. Πέρα από την τεχνολογία, μπορούμε να πιστέψουμε ότι η ζωή είναι στα χέρια μας και μπορούμε ακόμη και να αποφασίσουμε να την τερματίσουμε. Μπορούμε να αποφασίσουμε να αναπαράγουμε, δηλαδή να φέρουμε στον κόσμο. Και μπορούμε να αποφασίσουμε να εξαλείψουμε τον εαυτό μας ή να τερματίσουμε τις ζωές των άλλων. Αλλά δεν μπορούμε να κάνουμε δύο πράγματα: δεν μπορούμε να αποφασίσουμε να έρθουμε στον κόσμο και δεν μπορούμε να αποφασίσουμε να μην πεθάνουμε ποτέ. Η τεχνολογία έχει μια συνεχώς επεκτεινόμενη δύναμη, αλλά δεν μπορεί να ξεκινήσει, όπως μπορεί ένας άνθρωπος. Και τα ανθρώπινα όντα, με τη σειρά τους, έχουν μια πολύ ευρεία δύναμη, αλλά δεν μπορούν να δώσουν στον εαυτό τους ζωή ή αθανασία. Είμαστε δημιουργικοί και αναπαραγωγικοί, σε αντίθεση με την Τεχνητή Νοημοσύνη, αλλά παραμένουμε πλάσματα. Μέσα στο όριο βρίσκεται η ανθρώπινη φύση μας, η βεβαιότητά μας και η σωτηρία μας. Πέρα από το όριο βρίσκεται το μυστήριο, το πεπρωμένο ή η θεϊκότητα.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου