Η ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΒΑΘΟΥΣ ΚΑΙ ΜΙΑ ΝΕΑ ΗΘΙΚΗ του ERICH NEUMANN (11)

Η ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΒΑΘΟΥΣ ΚΑΙ ΜΙΑ ΝΕΑ ΗΘΙΚΗ   

του ERICH NEUMANN

Συνέχεια από Παρασκευή 13 Ιουλίου 2018

ΚΕΦΑΛΑΙΟ  ΙV

Η ΝΕΑ  ΗΘΙΚΗ   (συνέχεια)

Θα ήταν, φυσικά, υπερβολή να ισχυρισθή κανείς ότι καμμιά προηγούμενη εποχή δεν είδε αυτήν την πλευρά της ανθρώπινης φύσης. Οι θρησκείες που κηρύττουν την λύτρωση – και ο Χριστιανισμός ανάμεσά τους – πάντα έκαναν χρήση αυτού του στοιχείου. Αλλά ενώ οι προηγούμενες εποχές θεωρούσαν τα βάθη της ανθρώπινης φύσης σαν κάτι κακό που έχει ανάγκη την λύτρωση, και παρ’ όλα αυτά τα απέρριπταν και τα απαγόρευαν, και προσπαθούσαν να τα αποβάλουν από τον κανόνα των αξιών, σήμερα αυτή η πλευρά της ζωής είναι η πηγή μιας βαθειάς, αφύσικης και επικίνδυνης γοητείας. Αυτή η γοητεία που ασκεί στον σύγχρονο άνθρωπο η σκοτεινή πλευρά «ζητάει» κάτι από αυτόν, και δεν θα πρέπει με κανένα τρόπο να την παραβλέψουμε ή να την απωθήσουμε με μια εύκολη εξήγηση. Το σκοτάδι της μπορεί να είναι επικίνδυνο, αλλά επίσης περιέχει τα σπέρματα οποιασδήποτε μελλοντικής εξέλιξης του Δυτικού ανθρώπου – αν και οι εκδηλώσεις της καταστροφής και της αποσύνθεσης χωρίς αμφιβολία καταλαμβάνουν την πρώτη θέση στα αρχικά στάδια.

Σήμερα, ο Δυτικός άνθρωπος γνωρίζει ότι καθορίζεται από την βιολογία, την ιστορία, την κοινωνιολογία και την ψυχολογία· αντιλαμβάνεται την εξάρτησή του από το ίδιο του το σώμα, και επίσης από την πολιτική και οικονομική πραγματικότητα, και γι’ αυτό κατέχεται από μια βαθειά αίσθηση της αβεβαιότητας τής ιδεολογικής και διανοητικής του κατάστασης. Είναι αλήθεια ότι στον βαθμό που ένα άτομο κατέχεται από το εγώ του, δεν έχει πάντα συνείδηση αυτής της εξάρτησης (στην ουσία αυτός είναι ο πραγματικός κίνδυνος σε αυτήν την κατάσταση)· εντούτοις, αυτό το συναίσθημα διαπερνά ολόκληρη την ατμόσφαιρα της ζωής του και είναι η βάση της υπαρξιακής του ανασφάλειας. Η τυραννία του συλλογικού στοιχείου και η εμπειρία ότι η προσωπική του φυσική κατασκευή καθορίζεται σε κάθε σημείο της, υπονομεύει την θέση του ατόμου, και μια μαζική ψυχολογία η οποία αρνείται την σημασία της ατομικής προσωπικότητας, κατ’ αρχήν στερεί το εγώ από το τελευταίο ίχνος στηρίγματος και αυτοπεποίθησης.

Αυτό είναι ιδιαίτερα πιθανό να συμβή όταν η δομή του εγώ και της συνείδησης επίσης βιώνεται στην εξάρτησή της από ένα ψυχολογικό ασυνείδητο, που σε κάθε σημείο και σε κάθε περίπτωση δείχνει την συντριπτική υπεροχή του απέναντι στο εγώ. Με λίγες ηρωικές εξαιρέσεις πάντως, ο ατομικός άνθρωπος της Δύσης δεν απέκτησε ποτέ προσωπική συνείδηση αυτής της συμβολής της σκοτεινής πλευράς, πριν από τον ερχομό της ψυχολογίας του βάθους. Αντίθετα, η Δυτική διόγκωση του εγώ – αυτή η τάση που ακολούθησε με τόση ορμή ο Ευρωπαϊκός πολιτισμός από την εποχή της Αναγέννησης – ακόμη χρωματίζει την φιλοσοφία τής ζωής του ατόμου. Αυτό σημαίνει ότι το αίσθημα ή η αμυδρή διαίσθηση ενός υπαρξιακού κινδύνου και η ανασφάλεια συνυπάρχουν με την «σιγουριά» του εγώ, που πιστεύει ότι μπορεί να κάνη, να γνωρίση και να οργανώση ο,τιδήποτε, και χαίρεται να λέει το ρητό: «όπου υπάρχει ένα θέλω, υπάρχει ένας δρόμος». Η πόλωση αυτών των δύο αντίθετων θέσεων – η βεβαιότητα του εγώ για τον εαυτό του από την μια μεριά και η όλο και αυξανόμενη πίεση της σκοτεινής πλευράς από την άλλη – οδηγεί τελικά σε έναν διχασμό της προσωπικότητας και του ατόμου και της ομάδας.

Αυτός ο συλλογικός αποπροσανατολισμός του σύγχρονου ανθρώπου, ιδιαίτερα όταν παραμένει ασυνείδητος και αναφομοίωτος – δηλαδή όταν δεν γίνεται μια προσωπική εμπειρία του ατόμου – προκαλεί μια σειρά από επικίνδυνες αντιδράσεις, που έχουν διαμορφώσει αποφασιστικά το γενικό ήθος της εποχής μας και την προσωπική ζωή των συγχρόνων μας.

Δύο κύριοι τύποι αντίδρασης μπορούν να διακριθούν, και, σύμφωνα με ένα χαρακτηριστικό ιδίωμα της ψυχής, και οι δύο μπορούν να παρουσιασθούν ταυτόχρονα στο ίδιο άτομο.

Η πρώτη αντίδραση είναι από-διογκωτικού και συλλογικού χαρακτήρα, και φέρνει την υποτίμηση και του ατόμου και του εγώ. Η δεύτερη είναι διογκωτική και ατομικιστική. Αντίθετα με την πρώτη η δεύτερη αντίδραση υπερεκτιμάει και δίνει υπερβολική αξία και στο άτομο και στο εγώ. Και οι δύο αντιδράσεις αντιπροσωπεύουν ασυνείδητες προσπάθειες αποφυγής του αληθινού προβλήματος. Κοινή και στις δύο είναι η επιθυμία απόκρυψης του γεγονότος ότι μια νέα ηθική στάση απαιτείται για την αντιμετώπιση των συγκρούσεων, από τις οποίες καταδυναστεύεται ο σύγχρονος άνθρωπος.

Η πρώτη απάντηση στην αποσύνθεση του παλιού συστήματος αξιών είναι μηδενιστική και έχει τον χαρακτήρα της άρνησης· περιλαμβάνει πολλούς και διάφορους τρόπους, με τους οποίους η αυτοεκτίμηση του ανθρώπου μπορεί να εκμηδενισθή. Το ιδεώδες του ξανθού κτήνους, της αρχής ότι «η συνείδηση είναι καταστροφική» (Βλ. Seidel: “Η συνείδηση σαν μοίρα”), και η ιδεολογία που εκφράζεται με το «γαία πυρί μειχθήτω» είναι διαφορετικές μορφές αυτής της μοιραίας αντίδρασης. Κοινή σε όλες αυτές είναι η «γνώση» ότι το σύστημα αξιών τής συνείδησης είναι πλαστό, και επομένως η εχθρότητα προς την συνείδηση που ακολουθεί, σαν αντίδραση σ’ αυτήν την «ενόραση». Εάν το σύστημα αξιών της συνείδησης είναι μια ψευδαίσθηση, αυτό σημαίνει ότι η ανανέωσή του μέσω της συνείδησης είναι αδύνατη, και ότι η προσπάθεια να επιτύχουμε κάτι τέτοιο θα πρέπει να εγκαταλειφθή. Το αποτέλεσμα είναι μια ταύτιση του εγώ με συλλογικές αντι-αξίες, η οποία έρχεται σε αντίθεση με την εγωική ταύτιση με τις συλλογικές αξίες, που ήταν χαρακτηριστικό της παλιάς ηθικής.

Η συνειδητότητα και η γνώση γίνονται τότε ψευδο-αξίες· και ενώ ακόμη πρόσφατα (για παράδειγμα, στην ψυχολογία του Alfred Adler) το ασυνείδητο εθεωρείτο σαν ένα τέχνασμα (δηλαδή ένα εξάρτημα) της συνείδησης, η μηδενιστική αντίδραση υποβιβάζει με την σειρά της την συνείδηση σε ένα τέχνασμα του ασυνειδήτου. Η συνείδηση τώρα θεωρείται απλώς σαν ένα μέσον που βοηθάει στην υλοποίηση των ασυνείδητων ενστικτωδών δυνάμεων, και το πνεύμα και η γνώση δεν είναι παρά εργαλεία στα χέρια των ποικίλων  κρυσταλλώσεων των ενστίκτων που ανήκουν στην ομάδα ή στα μέλη αυτής της ομάδας.

Αυτή η μηδενιστική αντίδραση είναι μια ριζοσπαστική μορφή της τάσης προς τον υλισμό, ο οποίος με την σειρά του είναι ένα άλλο σύμπτωμα της εισβολής της σκοτεινής πλευράς στον Δυτικό κόσμο, Οι διάφορες μορφές υλισμού στην φιλοσοφία καταλήγουν επίσης σε μια μείωση και υποβάθμιση του αυτοσεβασμού τού ανθρώπου, επειδή η συνείδηση, το πνεύμα και ο χώρος των αξιών ερμηνεύονται σαν επιφαινόμενα μιας υποδομής που ανήκει σε διαφορετική τάξη. Όπως ακριβώς στην κοινωνιολογία οι αξίες θεωρούνται σαν απλές ιδεολογίες και υπερδομές «πραγματικών» βασικών συνθηκών, έτσι, στην ψυχανάλυση, τα πολιτιστικά φαινόμενα ερμηνεύονται σαν απλά «μη πραγματικά» συμβατικά προϊόντα μιάς ψυχικής δομής, η οποία είναι κατά βάση ασυνείδητη.

Και στις δύο περιπτώσεις, μια πεσιμιστική και υποβαθμιστική φιλοσοφία αυτού του είδους είναι έκφραση της βαθειάς διαταραχής της συνείδησης, που προκαλείται από την εμπειρία της σκιώδους πλευράς της ζωής. Αλλά ενώ η Ιουδαιο-χριστιανική ηθική βίωσε τα αντίθετα με δυαλιστικό τρόπο, με τον πόνο, ή με τον πόλεμο εναντίον της άλλης πλευράς, η μηδενιστική αντίδραση είναι αρνητικά μονιστική – δηλαδή, υποβιβάζει την αρχή των αντιθέτων σε μια απλή (π.χ. υλιστική) βασική δομή, και εξηγεί την πνευματική πλευρά σαν ένα επιφαινόμενο.

Η άλλη, η διογκωτική μορφή αντίδρασης είναι επίσης μονιστική, αλλά σε αυτήν την περίπτωση το πρόσημο των αξιών έχει αλλάξει. Αυτή η στάση θα μπορούσε να περιγραφή σαν πληρωματικός μυστικισμός. Είναι μια άποψη για τον κόσμο που έχει προσελκύσει σε μεγάλο βαθμό την προσοχή των ανθρώπων της εποχής μας. Συνδέεται με μια προσπάθεια παραθεώρησης της πραγματικότητας όσον αφορά τον δεδομένο υπαρκτό χαρακτήρα της. Είναι «πληρωματική» με την έννοια ότι η πλήρωση, η ολότητα της θείας φύσης όπως ήταν πριν από την δημιουργία του κόσμου, θεωρείται σαν η «πραγματική» κατάσταση του κόσμου. Είναι μυστική, επειδή η σχέση ή η συγγένεια προς την πλήρωση μπορεί να επιτευχθή μόνο με έναν μυστικό ή φανταστικό τρόπο.

Η πληρωματική μυστική αντίδραση συναντάται γενικά σε συνδυασμό με εσχατολογικά στοιχεία – δηλαδή με τάσεις προς μια ουτοπική αναμονή μιας κατάστασης λύτρωσης, που στην πορεία των θρησκειών πήρε συνήθως την μορφή μιας προσδοκίας του τέλους του κόσμου. Αυτή η στάση περιέχει υπολείμματα της παλιάς ηθικής, αλλά η κινούσα δύναμη προέρχεται από μια εσχατολογική ψυχολογία συντελεσμένης λύτρωσης, η οποία πιστεύει ότι έχει ήδη πετύχει μια κατάσταση υπέρβασης των αντιθέτων. Το εγώ προσπαθεί να αποφύγη το πρόβλημα του σκότους και της σκιώδους πλευράς του κόσμου και του ανθρώπου με έναν απατηλό τρόπο, μέσω μιας μυστικής διογκωτικής διεύρυνσης του ατόμου, που εξισώνει τον εαυτό του με την πλήρωση, το αρχέγονο πνεύμα, την θεότητα κλπ, πετάει στο βασίλειο του απείρου και του απολύτου, και σε αυτήν την διαδικασία χάνει την ταυτότητά του.  Ένα κλασσικό σύγχρονο παράδειγμα αυτής της στάσης μας δίνεται από την λεγόμενη «Χριστιανική Επιστήμη» (Σ. τ. Μ.: “Christian Science”, σύστημα θεραπείας με πνευματικά μέσα), η οποία απλούστατα αρνείται την ύπαρξη του αρνητικού – αλλά κάτι πολύ παρόμοιο βρίσκεται και σε πολλά μυστικά, αιρετικά και πολιτικά κινήματα.

Η πληρωματική και η μηδενιστική στάση απέναντι στο πρόβλημα της σκιάς του σύγχρονου ανθρώπου βρίσκονται συχνά σε σύνδεση μεταξύ τους, μια ένωση που βρίσκουμε την προεικόνισή της σε πολλές Γνωστικές αιρέσεις. Η πληρωματική μυστική τάση εκδηλώνεται περισσότερο καθαρά σε εκείνα τα συλλογικά κινήματα που ισχυρίζονται πως προσφέρουν την λύτρωση, και που πραγματικά το κάνουν, με μια έννοια, επειδή θεωρούν ότι το άτομο έχει φθάσει στην ολοκλήρωση και το πλήρωμά του, και με αυτόν τον τρόπο το εξυψώνουν στην κατάσταση της συντελεσμένης λύτρωσης. Με αυτόν τον τρόπο το άτομο επανασυλλογικοποιείται – δηλαδή υποβιβάζεται και πάλι σε ένα συλλογικό συστατικό στοιχείο της μάζας· συγχρόνως, πάντως, λυτρώνεται από την απομόνωση του, αφού του αφαιρείται η ατομική  υπευθυνότητα.[ Η κυρίαρχη τάση τού οικουμενισμού] Η απελευθέρωση του ατόμου από τα ηθικά του προβλήματα και η ανάληψη της ευθύνης από το σύνολο είναι η πραγματική βάση για τον λυτρωτικό χαρακτήρα όλων των συλλογικών κινημάτων. Σήμερα, αυτός ο λυτρωτικός χαρακτήρας συνήθως παίρνει πολιτική μορφή, αλλά δεν είναι δύσκολο να δούμε πως, σε αυτήν την περίπτωση, η πολιτική είναι «το όπιο του λαού», και, στην ουσία, είναι ένα υποκατάστατο της θρησκείας.

Η πίστη στο δόγμα, στον αρχηγό ή τον λυτρωτή περιέχει ένα τόσο ισχυρό στοιχείο πληρωματικής ολοκλήρωσης, ώστε το ηθικό πρόβλημα εμφανίζεται σαν να έχη λυθεί και αυτό οδηγεί, μέσω της επανασυλλογικοποίησης και της διάλυσης της ατομικής συνείδησης, στην ηθική παραφροσύνη του συνόλου, σαν το απώτατο αποτέλεσμα της πληρωματικής μυστικής αντίδρασης. 

Αυτό το φαινόμενο εκδηλώνεται πολύ καθαρά στον εθνικοσοσιαλισμό, αλλά ο πολιτικός φανατισμός και η συλλογικοποίηση προκαλούν παρόμοια φαινόμενα οπουδήποτε εμφανίζονται. Η μορφή του αρχηγού ταυτίζεται με την μορφή του λυτρωτή, την «προσωπικότητα με το mana» του συλλογικού ασυνειδήτου, και το κήρυγμά του επιβάλλεται σαν ένα δόγμα σωτηρίας. Από την στιγμή που το δόγμα γίνεται δεκτό, η λειτουργία της ατομικής συνείδησης σαν αυθεντίας όσον αφορά τις αποφάσεις στα ηθικά ζητήματα αντικαθίσταται από την προσωπικότητα με το mana, και το υποκατάστατο της μορφής του λυτρωτή ταυτίζεται με το αρχέγονο πνεύμα, το οποίο υπερβαίνει όλες τις ηθικές αξίες. Αυτό έχει σαν συνέπεια να διασπασθή η ανθρώπινη προσωπικότητα, να ξεχασθή η σκιά και το άτομο να μετατραπή σε ένα φάντασμα και να οδηγηθή στην ψυχική ασθένεια. Αυτό το φαινόμενο μας είναι γνωστό από την ψυχολογία της θρησκευτικής μανίας, και στην εποχή μας ένα πλήθος από παρόμοια συλλογικά φαινόμενα μπορούν να κατανοηθούν μόνο επάνω σ’ αυτές τις γραμμές.

Και η μηδενιστική και η πληρωματική αντίδραση τείνουν προς ένα μονισμό, κατά τον οποίο γίνεται προσπάθεια να καταργηθή η αρχή των αντιθέτων, στην οποία κρυσταλλώνεται το ηθικό πρόβλημα, και να εξυψωθή ένας από τους δύο πόλους στο επίπεδο του απόλυτου. Στην μηδενιστική αντίδραση, η πνευματική πλευρά υποβιβάζεται σε ένα επιφαινόμενο της ύλης· η πληρωματική άποψη, από την άλλη μεριά θεωρεί το πνεύμα σαν μοναδικό πραγματικά υπαρκτό στοιχείο και τον υλικό κόσμο σαν επιφαινόμενό του, το οποίο μπορεί ανάλογα με την βούληση κάποιου να παραβλεφθή. Από αυτήν την άποψη, ο κόσμος γίνεται κάτι σαν λάθος προοπτικής.

Τέλος, υπάρχει μια ακόμη μορφή αντίδρασης στις επίμονες απαιτήσεις του προβλήματος της σκιάς, που θα έπρεπε ίσως να αναφερθή. Είναι η προσπάθεια να παραμείνη το άτομο ελεύθερο από κάθε πίστη στις ηθικές αξίες, και η ερμηνεία της ζωής με τους όρους του μπιχεβιορισμού  ή του λιμπερτινισμού ή του ωφελιμισμού. Είναι μια προσπάθεια να κλεισθή και πάλι έξω ο κόσμος του σκοταδιού, και με αυτόν τον τρόπο να αποτραπή η αναπόφευκτη κρίση της συνείδησης που συνδέεται με κάθε αληθινή προσπάθεια να αντιμετωπισθή στα σοβαρά το πρόβλημα του κακού.

Αυτός ο τύπος μη-αντίδρασης συνήθως εμφανίζεται σε ανάμεικτη μορφή – δηλαδή σε συνδυασμό με τις άλλες στάσεις. Προσπαθεί να εκμηδενίση το ηθικό πρόβλημα υιοθετώντας ένα είδος πολιτικής στρουθοκαμήλου απέναντι στο κακό, κατά ένα μέρος υποβιβάζοντάς το στο υλικό επίπεδο, και κατά ένα μέρος προβάλλοντάς το σε άλλες συνθήκες. Είναι χαρακτηριστικό αυτής της στάσης, επίσης, ότι ο άνθρωπος δεν παίρνει επάνω του το κακό σαν ένα πρόβλημα – και παρ’ όλα αυτά στην πράξη τού επιτρέπεται η μεγαλύτερη δυνατή ελευθερία.

Οι δύο εκδηλώσεις φυγής από το πρόβλημα της σκιάς – η συλλογική και η ατομικιστική-πληρωματική-μυστική –  αντιπροσωπεύουν ακραίες απόπειρες ταύτισης με ένα μέλος από το ζεύγος των αντιθέτων που δημιουργούν την σύγκρουση – την μάζα και την ελίτ. Στην συλλογική τάση, θυσιάζεται η εγωική συνείδηση και ο κόσμος των αξιών· στην πληρωματική μυστική τάση, θυσιάζεται ο άνθρωπος της μάζας και η σκιά.

Καμμιά από τις δύο αντιδράσεις δεν μπορεί στην πραγματικότητα να καταργήση ή να διαγράψη την πραγματικότητα του προβλήματος της σκιάς, με το οποίο ο σύγχρονος άνθρωπος απαιτείται να έρθη αντιμέτωπος. Εξ αιτίας, πάντως, της αστάθειας των πρωταγωνιστών τους, και η συλλογική κίνηση με την στάση της προς τον μηδενισμό, και η αντίστοιχή της πληρωματική κίνηση, που χρωματίζεται πολύ συχνά από τις αυταπάτες του ψευδο-λιμπεραλισμού, μπορούν να έχουν εξαιρετικά επικίνδυνα αποτελέσματα στον χώρο της πολιτικής και της κοινωνικής ζωής.

 Η ανάλυση ατόμων και συλλογικών κινημάτων δείχνει επανειλημμένα ότι και οι δύο αυτοί παράγοντες έχουν επηρεασθή και από τα δύο διαμετρικά αντίθετα στοιχεία – ότι ο υποστηρικτής της συλλογικής κίνησης μπορεί να είναι ένας κρυφός πληρωματικός μυστικός, και ο πληρωματικός μπορεί να είναι ένας κρυφός μηδενιστής. Αυτή η αλληλοδιείσδυση, που μπορεί να κατανοηθή στο επίπεδο της αντισταθμιστικής τάσης του ασυνειδήτου, ενισχύει την αστάθεια των θυμάτων της, και τα κάνει, παρ’ όλη την φαινομενική δογματικής του βεβαιότητα, εύκολη λεία σε επηρεασμούς από κάθε λογής αντίθετα στοιχεία.

Χάρις στην κατάσταση του εσωτερικού τους διχασμού, τα δογματικά μονόπλευρά άτομα αποτελούν μια ιδιαίτερα ανασφαλή μεσαία τάξη που καταρρέει, και πάντα πρέπει να καταρρέη σε οποιαδήποτε κατάσταση απαιτεί πραγματική σύγκρουση και λήψη αποφάσεων. Το τυπικό παράδειγμα μιας τέτοιας κατάρρευσης δίνεται από την αστική τάξη, που αριθμείται ανάμεσα στους αντιπροσώπους της παλιάς ηθικής, και (στην Γερμανία, για παράδειγμα) έχει μια έντονη τάση πληρωματικού ιδεαλισμού στις απόψεις της. Η κατάρρευση αυτής της τάξης – ένα φαινόμενο που δεν περιορίζεται καθόλου μόνο στην Γερμανία, όπως πρόκειται να δείξη το μέλλον – ήταν πάντα ένα αίνιγμα. Η ισχυρή ηθική τους βούληση στο συνειδητό επίπεδο φαινόταν να δίνη την ικανότητα στους εκπροσώπους αυτής της τάξης να είναι ανεξάρτητα ηθικά άτομα και πρωταγωνιστές της παλιάς ηθικής· ασυνείδητα, όμως, αυτά τα άτομα ήταν στην πραγματικότητα σε μεγάλο βαθμό αιχμάλωτα της αντίθετης πλευράς, την οποία είχαν καταπιέσει. Τα μονόπλευρου χαρακτήρα άτομα και οι ομάδες αυτού του τύπου είναι από την φύση τους μέλη τής πέμπτης φάλαγγας, χωρίς να το γνωρίζουν· στην πραγματικότητα ανήκουν στο εχθρικό απέναντι στην ίδια τους την συνειδητή ιδεολογία στρατόπεδο, επειδή σε αυτούς η σκιά ζει πιο δυναμικά από ότι το ηθικό εγώ του συνειδητού συστήματος. Την στιγμή της απόφασης, αυτοί οι άνθρωποι κάνουν μια τέλεια μεταβολή και πηγαίνουν στο στρατόπεδο του εχθρού. Οι λόγοι που τους οδηγούν να συνάψουν με τόση ευκολία συνθήκες με τις εχθρικές δυνάμεις έχουν το βαθύτερο κίνητρό τους στην ίδια τους την πραγματική κατάσταση εσωτερικού διχασμού.

Η αβεβαιότητα τής στάση που προκαλείται από την παρουσία τής αντίθετης προς το συνειδητό θέσης μέσα στο ασυνείδητο, δεν περιορίζεται στον μέσο άνθρωπο, ο οποίος, σαν ένα μέλος της μάζας, αποτελεί τον οπαδό σε όλα τα «κινήματα»· βρίσκεται επίσης – και αυτό είναι ακόμη πιο επικίνδυνο – ανάμεσα στις ονομαζόμενες ηγετικές προσωπικότητες, όπως σε εκπαιδευτικούς, δασκάλους και πολιτικούς. Η ανικανότητα των πολιτικών, που έχει γίνει φανερή στον σύγχρονο άνθρωπο με τόσο άγριο και αιματηρό τρόπο, οφείλεται βασικά στην ανθρώπινη ανεπάρκειά τους – δηλαδή, σε μια ηθική υπονόμευση της ψυχικής τους δομής, που κορυφώνεται με την καθολική τους κατάρρευση όταν βρεθούν μπροστά στην λήψη κάποιας πραγματικής απόφασης. Στις μελλοντικές γενιές, το γεγονός ότι οι πολιτικοί ηγέτες της εποχής μας δεν χρειάσθηκε να περάσουν από ένα οποιουδήποτε είδους τεστ για να δοκιμασθούν τα ανθρώπινα και τα ηθικά προσόντα τους, θα φαίνεται ακριβώς τόσο παράλογο, όσο θα φαινόταν σ’ εμάς σήμερα το να τοποθετηθή κάποιος φορέας διφθερίτιδας επικεφαλής του παιδικού τμήματος ενός νοσοκομείου.

Από την άποψη της νέας ηθικής, η ηθική ανεπάρκεια ενός πολιτικού δεν βρίσκεται στο γεγονός ότι στο συνειδητό επίπεδο είναι μια ηθικά αποδεκτή προσωπικότητα – αν και δεν υπάρχει καμμιά εγγύηση ότι συμβαίνει και αυτό! Βρίσκεται κυρίως στην απόλυτη ασυνειδησία εκ μέρους του της σκιάς και του απατηλού προσανατολισμού της συνείδησης που συνοδεύει αυτό το είδος της ασυνειδησίας, η οποία είναι ο αποφασιστικός – και, πολύ συχνά ο μοιραία αποφασιστικός – παράγοντας.

Συνεχίζεται