Η εποχή των μάγων(3)

 Συνέχεια από: Τρίτη 12 Ιανουαρίου 2021

Η ΝΕΩΤΕΡΗ ΔΥΣΗ ΚΑΙ ΟΙ ΘΕΟΙ ΤΗΣ

Η εποχή των  μάγων

Η μεγάλη δεκαετία της φιλοσοφίας

1919-1929

Wolfram Eilenberger

Εκδόσεις Klett-Cotta, 2018

Πρός τίς κορφές

Ο Martin Heidegger πρέπει να αισθάνθηκε στην κυριολεξία πως έφτασε, όταν στις 17 Μαρτίου 1929 μπήκε στην αίθουσα τελετών του ξενοδοχείου «Grand Hotel & Belvedere» στο Davos. Γιατί δεν υπάρχει αμφιβολία, πως αυτή είναι η μεγάλη φιλοσοφική σκηνή, την οποία ο 39-χρονος πια φιλόσοφος από τον Μέλανα Δρυμό θεωρούσε από την νεότητα του πως είναι προορισμένος να κατακτήσει. Για τον λόγο αυτό, τίποτα στο παρουσιαστικό του δεν έπρεπε να θεωρηθεί τυχαίο. Το αθλητικό, στενά ραμμένο κοστούμι, που διέφερε σαφώς από τα φράκα των άλλων προσκεκλημένων, τα προς τα πίσω χτενισμένα μαλλιά, το μαυρισμένο από τον ήλιο χωριάτικο πρόσωπο, η πολύ αργοπορημένη του άφιξη στην αίθουσα, και φυσικά το γεγονός πως δεν κάθισε στην κρατημένη για τον ίδιο θέση, αλλά χωρίς να διστάζει κάπου ανάμεσα στους πολυάριθμους φοιτητές και ερευνητές. Δεν υπήρχε περίπτωση να υποκύψει στις κυρίαρχες συμβατικότητες χωρίς να σπάσει τα ταμπού. Γιατί για κάποιον σαν τον Heidegger δεν υπήρχε καμιά σωστή φιλοσοφία μέσα σε μια ψεύτικη. Και στο είδος αυτό της συνάντησης των διαβασμένων σε ένα πολυτελές ελβετικό ξενοδοχείο, πρέπει κάθε τι να του φαινόταν ψεύτικο.

Το προηγούμενο έτος, την εναρκτήρια ομιλία είχε κάνει ο Albert Einstein. Το 1929 ήταν αυτός, ο Martin Heidegger, ο κύριος ομιλητής. Θα έδινε τρεις διαλέξεις στις επόμενες μέρες, και στο τέλος θα είχε μια δημόσια αντιπαράθεση με τον Ernst Cassirer-τον δεύτερο βαρέων βαρών φιλόσοφο της συνάντησης. Και ας μη του άρεσε καθόλου το εξωτερικό πλαίσιο, η συνδεόμενη καθιέρωση και  αναγνώριση με αυτό , ανακίνησαν μέσα στον Heidegger πολύ βαθιές επιθυμίες.⁶

Μόλις 2 χρόνια προηγουμένως, την Άνοιξη του 1927, είχε δημοσιεύσει το «Είναι και Χρόνος», ένα έργο το οποίο μέσα σε λίγους μήνες είχε αναγνωριστεί ως ορόσημο της σκέψης. Με το μεγάλο του επίτευγμα, ο γιος του νεωκόρου από το Meßkirch της Βάδης, επιβεβαίωσε μια φήμη, σύμφωνα με την οποία, για να το πούμε με τα λόγια της μαθήτριας (και ερωμένης) του την εποχή εκείνη, της Hannah Arendt, ήταν ο «μυστικός βασιλιάς» της γερμανόφωνης φιλοσοφίας. Ο Heidegger είχε συγγράψει το έργο το 1926 κάτω από μεγάλη πίεση χρόνου-και στην πραγματικότητα μόνο το μισό έργο. Με το «Είναι και Χρόνος», ένα έργο του αιώνα, είχε δημιουργήσει τις τυπικές προϋποθέσεις, να επιστρέψει στο πανεπιστήμιο του Freiburg, φεύγοντας επιτέλους από το Marburg που δεν τού άρεσε. Το 1928, ο Martin Heidegger αναλαμβάνει την τιμημένη έδρα του αλλοτινού δασκάλου και υποστηρικτή του, του φαινομενολόγου Edmund Husserl.

Ενώ ο John Maynard Keynes είχε επιλέξει την υπερβατική έννοια του «θεού» κατά την επιστροφή του Wittgenstein στο Cambridge, η επιλογή της έννοιας «βασιλιάς» από την Arendt υποδεικνύει μια βούληση για δύναμη και συνεπώς για κοινωνική κυριαρχία, η οποία ήταν ξεκάθαρη σε κάθε παρατηρητή μετά από λίγα δευτερόλεπτα. Όπου και να εμφανιστεί: ο Heidegger δεν είναι ποτέ ένας μεταξύ πολλών. Στην αίθουσα τελετών του Davos θεμελιώνει την απαίτηση του αυτή με την συμβολική του άρνηση να καθίσει ανάμεσα στους άλλους καθηγητές φιλοσοφίας, στην προκαθορισμένη γι’ αυτόν θέση. Μουρμουρίζουν, ψιθυρίζουν, κοιτάνε μάλιστα προς τα πίσω: ο Heidegger είναι εδώ. Η εκδήλωση μπορεί να ξεκινήσει.

Κράτα τήν ψυχραιμία

Είναι κάτι περισσότερο από απίθανο, και ο Ernst Cassirer να συμμετείχε στο γενικό μουρμουρητό μέσα στην αίθουσα. Μόνη του έγνοια, να μην αφήσει να φανεί κάποια αντίδραση: να κρατήσει τον τύπο- και πάνω απ’ όλα την στάση του. Αυτή είναι η πεποίθηση που κατευθύνει την ζωή του. Και ο πυρήνας της φιλοσοφίας του. Και εν τέλει από τι είχε να φοβηθεί; Κανένα περιβάλλον δεν είναι πιο οικείο στον 54χρονο καθηγητή στο Πανεπιστήμιο του Αμβούργου, από το τελετουργικό πλαίσιο των μεγάλων ακαδημαϊκών εκδηλώσεων. Εδώ και ακριβώς δέκα χρόνια κατέχει την έδρα του. Το χειμερινό εξάμηνο του 1929/30 θα αναλάμβανε μάλιστα-ο τέταρτος μόλις Εβραίος στην ιστορία των γερμανικών πανεπιστημίων- την πρυτανεία του πανεπιστημίου του. Αλλά και στα πολυτελή ξενοδοχεία της Ελβετίας θα ήταν μάλλον συνηθισμένος από την παιδική του ηλικία, αυτός που ήταν γόνος εύπορων εμπόρων από το Breslau. Και όπως ήταν στους κύκλους του συνηθισμένο, περνούσε τους καλοκαιρινούς μήνες κάθε χρόνο στα ελβετικά βουνά, μαζί με την σύζυγο του Τόνι. Το 1929 όμως, ο Cassirer βρίσκεται στο ζενίθ της φήμης του, στην κορυφή της δημιουργικότητας του. Τα τελευταία δέκα χρόνια είχε συγγράψει το τρίτομο έργο του «Η φιλοσοφία των συμβολικών μορφών». Η εγκυκλοπαιδική ευρύτητα και συστηματική αυθεντικότητα του έργου-ο τρίτος και τελευταίος τόμος του οποίου κυκλοφόρησε λίγες εβδομάδες πριν τη συνάντηση στο Davos- καθιέρωσε τον Cassirer ως τον αδιαμφισβήτητο αρχηγό του νέο-καντιανισμού, δηλαδή του κυρίαρχου ακαδημαϊκού ρεύματος της γερμανικής φιλοσοφίας.

Η άνοδος του Cassirer στο βαθμό ενός μάστορα της σκέψης, σε αντίθεση με τον Heidegger, δεν ήταν απότομη και ξαφνική. Η φήμη του μεγάλωνε διαρκώς μέσα στις δεκαετίες, δια της φιλοσοφικής και εκδοτικής εργασίας. Ήταν υπεύθυνος της έκδοσης των απάντων του Leibniz  και του Kant, αλλά και κατά την περίοδο που ήταν υφηγητής στο Βερολίνο, είχε εκδώσει ένα ογκώδες έργο πάνω στην ιστορία της φιλοσοφίας της νεότερης εποχής. Την παρουσία του δεν χαρακτηρίζει κάτι το χαρισματικό και η πολυπλοκότητα της γλώσσας, αλλά το γεγονός πως ήταν πολύ διαβασμένος και μια σχεδόν υπεράνθρωπη μνήμη, που του επέτρεπε να παραθέτει από στήθους ολόκληρες σελίδες από φιλοσοφικά και λογοτεχνικά έργα. Σχεδόν διαβόητη ήταν η ισορροπία χαρακτήρος του Cassirer, που διαρκώς στόχευε στη διαμεσολάβηση και τη μετριοπάθεια. Ο ίδιος ενσαρκώνει-και το γνωρίζει πολύ καλά- στο Davos εκείνο τον τρόπο του φιλοσοφείν, χαρακτηριστικό για την ακαδημαϊκή φιλοσοφία της εποχής, το οποίο ο Heidegger ήθελε να αναστατώσει, μέσα στις τάξεις των πολυάριθμων φοιτητών που ήταν παρόντες. Η φωτογραφία της τελετής έναρξης δείχνει τον Cassirer-δεύτερη σειρά αριστερά- δίπλα στη σύζυγο του Τόνι. Τα πυκνά άσπρα μαλλιά, το βλέμμα είναι στραμμένο προς το αναλόγιο του ομιλητή. Η καρέκλα μπροστά και αριστερά από αυτόν, είναι άδεια. Ένα χαρτί στην πλάτη της γράφει «reservé». Είναι η θέση του Heidegger.

Συνεχίζεται