Η Θεολογική ανακάλυψη του Ζιράρ: Χριστιανισμός, Σταυρός και τέλος της θυματοποίησης (ελλ. υπότιλοι) Μόνο συνδρομητές
https://www.youtube.com/watch?v=XjYx9ER4FR4&t=570s
Μπορούμε να κάνουμε ένα είδος ανακεφαλαίωσης, ελάχιστες παρατηρήσεις προσανατολιστικές, Εκείνο που θέλω να πω κατ’ αρχήν, είναι ότι ο Ζιράρ είναι γόνος όλης αυτής της διαδικασίας αυτοταπεινώσεως, η οποία ξεκίνησε από το 19ο αιώνα, για το φιλοσοφικό μεταφυσικό υποκείμενο της Δύσης, με μια τεράστια κλιμάκωση εξαιρετικών δράσεων, οι οποίες ουσιαστικά το αποσάρθρωσαν και το άφησαν στο έλεος των φαντασιώσεων του, από πολλές κατευθύνσεις.
Να πούμε ότι πρέπει να προσθέσουμε την βασική φροϋδική κατεύθυνση της ανακάλυψης του ασυνειδήτου, στην οποία προσωπικά εντάσσω λίγο ως πολύ τον Ζιράρ, όχι μόνο σε αυτή βέβαια. Να προσθέσουμε την μαρξιστική ανακάλυψη της κοινωνικής διάστασης, το απομονωμένο εγώ, και να προσθέσω επίσης, τη συλλογική ας πούμε πλευρά, η οποία έρχεται με τον Δαρβίνο, αυτό το υπερβατικό ον, το οποίο είναι υποτίθεται ελεύθερο από κάθε είδους συνάρτηση και εξάρτηση η οποία μπορεί να το προσδιορίσει καταγωγικά, ή να του θέσει όρια στην ελευθερία. Ο καθαρός αυτός νους, η καθαρή αυτή βούληση αν το θέλετε, αποδεικνύεται παγιδευμένη βούληση. Παγιδευμένη, όταν μιλάμε τη φροϋδική γλώσσα, στον χώρο των ενορμήσεων. Όλη αυτή η περιπλοκότητα της επιθυμίας, όταν μιλάμε για καθαρή βούληση, είναι εύκολο να δώσουμε απάντηση στο τι επιθυμούμε.
Ο Νίτσε απάντησε, ο Heidegger εξήγησε την απάντηση του Νίτσε. Βούλομαι, ή βούλομαι το είναι πλείον, το να είμαι περισσότερο συνέχεια από ότι είμαι. Θέλω την κυριαρχία, θέλω την κατοχή, είναι η ουσία της πνευματικότητας, θέλω να δώσω νόημα, το δικό μου νόημα.
Αυτό το πράγμα, η εύκολη λύση στο θέμα της επιθυμίας και βουλήσεως, υπονομεύεται από τον Φρόϋδ, έτσι, όταν δείχνει ότι υπάρχει ένα σκοτεινό υπόγειο, το οποίο ουσιαστικά, διαδραματίζονται μάλιστα απολύτως ριζωμένα στο σωματικό, δράματα των οποίων δεν έχεις την κυριότητα. Η μόνη τους κυριότητα, από το πεπρωμένο, ακόμα και των κατευθύνσεων της καθαρής βούλησης. Εάν αυτή δεν στραφεί να αναμετρηθεί με αυτά. Και αν δεν θελήσει να τα προσλάβει, να δικαιώνουν την ύπαρξη τους. Η έννοια του ασυνειδήτου είναι μια φοβερή σε πλόυτο έννοια. Και μόνο η ανασκόπηση των θεμελιωδών ψυχαναλυτικών κατευθύνσεων, αποδεικνύει αυτό. Μια τεράστια χωρητικότητα. Σε κάθε περίπτωση η κυριαρχία του ergo cogito έχει τελειώσει. Ομοίως διασυνδέεται αυτό με τη δαρβινική πρόταση, η οποια δείχνει, και ο νεοδαρβινισμός, έχουμε μια πολύ μεγάλη περιεκτικότητα μέσα μας. Σε φυσική κατάσταση, το ον, φυσικό ον, το οποίο είμαστε μέσα μας, ξεκινώντας από πάρα πολύ βαθιά. …μετά η μαρξιστική διάνοιξη, η οποία και αυτή είναι οριακή, υπό την έννοια ότι ο κοινωνικός προσδιορισμός επίσης μου διαφεύγει.
Στη συνέχεια, βέβαια, θα πάμε μαζί με την μετά-αξίωση των αξιών του Νίτσε, μια επανεστροφή στις αξίες της γης, η οποία είναι ενεργεί ως μια ταπείνωση, θα λέγαμε, κοσμολογική του υπερεξηρμένου υποκειμένου. Και κατάφερε ο δυτικός άνθρωπος να είναι ολόκληρος ένα πρόβλημα. Δεν είναι τυχαίο ότι η μόνη φιλοσοφία που επέζησε μέχρι τις μέρες μας είναι η φαινομενολογία. Που είναι ουσιαστικά ένας συλλαβισμός. Συλλαβίζουμε τις πρωταρχικές μας εμπειρίες της αμεσότητας. Χωρίς να μπορουμε να δημιουργήσουμε συστήματα πλέον. Έχουμε να κάνουμε με ένα ισχυρό πλήγμα στη βαθιά πίστη του δυτικού ανθρώπου στην υπερβατικότητα του.
Γόνος αυτής της παράδοσης είναι και Ζιράρ, και άλλοι στρουκτουραλιστές. Και έρχονται να ανάγουν αυτοί οι άνθρωποι ηρωικά τον άνθρωπο στο στοιχειώδες του. Αυτό το πράγμα, για να το καταλάβει κανείς, την τόλμη και το πάθος με το οποίο το επιχείρησαν, πρέπει να καταλάβει το γερμανικό ιδεαλισμό για παράδειγμα. Να διαβάσει τι τρομερά πράγματα είπαν αυτοί οι γερμανοί ιδεαλιστές. Τόλμησαν, πόσο βαθιά νόμισαν ότι μπήκαν στη σφαίρα του Θεού. Πόσο ταυτίστηκαν, πόσο μίλησαν, πόσο ταυτίστηκαν με το Θεό οι ίδιοι αυτοί άνθρωποι. Ο Hegel είναι ένα κρινόμενος με συνήθη ψυχιατρικά κριτήρια, ένας παρανοϊκός, αλλά αυτού του είδους η παράνοια είναι απολύτως βολική για τον πολιτισμό που δημιούργησε η δύση. Και τον οποίο ασθμαίνοντας ακολουθουμε και εμείς, προσπαθώντας με μερικούς φίλους που δεν είναι εδώ, να κόψουμε δρόμο.
Το θέμα είναι ότι η φύση στην πραγματικότητα έκοψε δρόμο. Είναι γοητευτικό, γιατί είναι πολύ ταπεινωτικό. Όποιος έχει διαβάσει Χέγκελ ή Φίχτε, θα διαβάσει τον Ζιράρ μετά από λίγο. Όχι γιατί δεν έχουν αξία τα ανθρώπινα πράγματα, όχι γιατί ο Ζιράρ είναι όλη η αλήθεια, ούτε ο Φρόυδ είναι όλη η αλήθεια, το ξέρουμε αυτό. Αλλά χωρίς αυτή την ένσταση, δεν μπορούμε το γιατί απέτυχε το πλάνο το κοινωνικό και οντολογικό του δυτικού πολιτισμού.
Η ψυχολογία έχει αρκετά προχωρήσει, ώστε να έχει ανακαλύψει και την απώθηση του πνευματικού. Το συμβολικό πεδίο της επιθυμίας ο Ζιράρ δεν το αγγίζει. Δεν πειράζει. Το σημαντικό για μένα, μέσα από όλη αυτή την περιπέτεια, η οποία σας είπα πόσο βαθιά σε περιεχόμενο είναι, είναι ότι φτάνει σε μια καταπληκτική κατανόηση του χριστιανισμού.
Μια κατανόηση του Χριστιανισμού η οποία κάνει το έργο του να έχει τεράστια θεολογική αξία. Εγώ νομίζω, και έχοντας μια μακρά επαφή με τη θεολογία τη δυτική, ότι είναι από τα σημαντικότερα θεολογικά έργα της εποχής μας, το έργο του Ζιράρ. Διότι ανακαλύπτει τη δύναμη και την αξία του Χριστιανισμού μέσα στο στοιχειώδες του, όχι στον χώρο των ιδεών, όχι σε μια αναγωγή, όχι σε μια έξοδο, έκσταση, αλλά την ανακαλύπτει μέσα στην πτώση. Σαν μια αδίρητη αναγκαιότητα, για να μη γίνει η απόλυτη πτώση ένα απόλυτο γεγονός. Ένα αίωνιο γεγονός που μας εγκλωβίζει για πάντα. Και συλλαβίζει το Χριστιανισμό βήμα προς βήμα. Είναι φοβερά αυτά που λέει για το Σταυρό. Μερικές φορές είναι σαν να διαβάζει κανείς μερικούς προχωρημένους πατέρες της εκκλησίας, που δεν τους ήξερε. Για παράδειγμα, το πως ξαφνικά, μέσα από την απόλυτη θυματοποίηση ξαφνικά κάποιος βρίσκεται και αναλαμβάνει την ευθύνη, και από θυματοποίηση γίνεται βασιλεία. Γίνεται απόλυτη ευθύνη. Αν εκλέξουμε κάποιον από εδώ ως θύμα για να λύσουμε τις ασυνείδητες συγκρούσεις μας, τις επιθυμίες μας, για να το χωνέψουμε, θα αναγκαστούμε να το μεταβάλουμε σε μηχανισμό άμυνας συλλογικό σε όλους. Όμως, αν αυτός ο ίδιος δεχθεί να αναλάβει την ευθύνη, αυτό είναι τελείως διαφορετικό. Είναι η ανάληψη της ευθύνης του Θεού μέσα στη δημιουργία του. Αποδεικνύει ο Θεός ότι είναι δημιουργός. Αναλαμβάνοιντας την ευθύνη της δημιουργίας Του. Αναλαμβάνει την ευθύνη της τρέλας που προέκυψε από την ελευθερία του. Της τρέλας που προέκυψε από την λειτουργία της επιθυμίας. Η οποία ήταν και αυτή μέσα στην ελευθερία του ανθρώπου. Αναλάμβάνει την ευθύνη της, και να την παιδαγωγίσει. Και ξαφνικά γίνεται φως. Αντί για σκοτεινό θυματοποιητικό μηχανισμό, γίνεται μια φωτεινή διδασκαλία. Αναλαμβάνω την ευθύνη για όλους και ξαφνκά τελειώνει όλη αυτή η διαδικασία της επιθυμίας. Και έρχεται αυτό που λέω εγώ, στο βιβλίο μου, θέληση για το ομοούσιο. Υπάρχει θεληση για δύναμη, και θέληση για το ομοούσιο. Υπάρχει η θέληση για την περιχώρηση. Ξαφνικά αρχίζω να θέλω την πληρότητα όλων των όντων μέσα μου. Και με τον τρόπο αυτό να θέλω να συναντήσω οντολογικά την αγάπη. Όχι ηθικά, αλλά οντολογικά, ως νόμο του Είναι.
Νομίζω ότι ο Ζιράρ προχώρησε πιο μακριά. Αυτό μπορώ εγώ να ψυχανενμιστώ ως θεολόγος, μπορώ να φανταστώ δηλαδή ότι κατάλαβε περισσότερα πράγματα από αυτά που είπε. Είναι μεγάλη κουβέντα, ότι αυτό που έρχεται στο μέλλον είναι μια παγκοσμιοποίηση χωρίς θυσιαστική κουλτούρα. Φοβερή κουβέντα. Είναι φοβερή ανακάλυψη, ότι ο Χριστιανισμός είναι η μόνη θρησκεία που σήμερα διώκεται. Είναι ο αποδιοπομπαίος τράγος, ακριβώς διότι σταματά όλη την χρήσιμη αυτή διαδικασία, χρήσιμη σε πολλούς. Δεν μπορεί να έχει ελεύθερη οικονομία, δεν μπορεί να έχει καπιταλισμό, χωρίς να διαγράφει το σταυρό. Αν μπει ο σταυρός στη μέση. Ο σταυρός σημαίνει να σηκώνω εγώ την ευθύνη όλων. Αντί να σταυρώνω εκείνους. Σκεφτείτε λίγο. Αυτό το θύμα που πετροβολάω. Το θύμα που διαλέγω και λέω, αυτός είναι ο διάβολος. Χτυπάτε τον. Τι αισθάνεται μέσα του; Αισθάνεται την επιθυμία να πετροβολήσει όλους αυτούς. Η διαφορά με τον Χριστό είναι ότι εκείνη την στιγμή λέει, ου γαρ οίδασι, άφες αυτοίς, ήπλωσας τα παλάμας, και κάνει μια κίνηση εναγκαλισμού, και ταυτίζεται μάλιστα τόσο πολύ με τους διώκτες του, ώστε φτάνει να πει αυτή τη φοβερή ακατανόητη κουβέντα, Θεέ μου, Θεέ μου γιατί με εγκατέλειψες; Ουσιαστικά ταυτίζεται με την εγκατάλειψη αυτή με τους διώκτες του. Ταυτίζεται με τους φονείς απόλυτα. Είναι το τέλος πραγματικά μιας ιστορίας, και αρχή μιας άλλης. Είναι τόσο τέλειο σε σύλληψη και εκτέλεση, που δεν μπορούμε να το βρούμε πουθενά αλλού εκτός από τον Χριστιανισμό.
Μιλάμε για μια αποκάλυψη. Ο Ζιράρ μιλά για αποκάλυψη, ξεκάθαρα. Μιλάει επίσης για το Άγιο Πνεύμα. Δεν μπορεί λέει να σπάσει ο μυθικός κύκλος, και όλα αυτά τα τρομαγμένα ανθρωπάκια, οι μαθητές, να γίνουν ξαφνικά ηρωικά όντα, τα οποία τρέχουν την οικουμένη, και λένε όχι, τα πράγματα έγινα αλλιώς, και θα σας πούμε εμείς πως γράφτηκαν. Και αυτοί οι απλοί άνθρωποι, δεν είναι φιλόσοφοι. Αναλαμβάνουν ουσιαστικά το μαρτύριο μιας κατάθεσης η οποία πάει αντίθετα με τις ρίζες του πολιτισμού της εποχής. Και βεβαίως πεθαίνουν. Αυτό το πράγμα είναι η παρουσία του Αγίου Πνεύματος. Υπάρχουν μεγάλες ανακαλύψεις. Και νομίζω, ότι αν ο Χριστιανισμός είναι να ανακαλυφθεί ξανά, ο Ζιράρ λέει ότι πλησιάζει για κάθε εποχή, δεν υπάρχει τόπος να ξεφύγει από τον Χριστιανισμό, θα ανακαλυφθεί με τέτοιο τρόπο. Αυτοί είναι οι καινούργιοι δρόμοι. Θα ανακαλυφθεί μέσα στην αγριότητα της αδυσώπητης επιθυμίας. Θα ανακαλυφθεί μέσα στην απόλυτη ερημιά του ναρκισσισμού, στην αδυσώπητη ερημιά του. Δεν μπορεί σήμερα η ψυχανάλυση να μας απαντήσει, γιατί ο άνθρωπος βρίσκεται στον ναρκισσισμό. Δεν υπάρχει απάντηση, όυτε υπάρχει τρόπος να το απαντήσουμε μόνοι μας. Δεν υπάρχει ψυχολογικός τόπος μέσα στον άνθρωπο να σταθεί, ενώ καταλαβαίνει τα πάντα. Δεν υπάρχει τρόπος να αντιμετωπίσει το πρόβλημα της θανατηκότητας που είναι ο ναρκισσισμός του. Δεν υπάρχει. Αυτός σημαίνει ότι τρόπος υπάρχει, αλλά είναι απ’ έξω. Δεν είναι ανθρώπινο, …
Νομίζω είναι σημαντικό, δυο λόγια για τον Πλάτωνα. Γιατί πρέπει να διαβάζουμε αυτούς τους διανοητές πάντοτε, τους μεγάλους, και τον Πλάτωνα, και τον Ζιράρ, με ένα τρόπο, κριτικό, στοχαστικό. Το σημαντικό είναι, ότι ο Πλάτων είπε αυτά που είπε, αλλά άφησε κάποια πράγματα απ’ έξω. Δηλαδή όταν διαβάζουμε για παράδειγμα το Συμπόσιο, θαυμάζουμε όλη αυτή την υπεροχη προσπάθεια να θεμελιωθεί η αιώνια (υποκείμενο;). Πλήν όμως με τι τίμημα. Το παρακολουθούμε βήμα βήμα. Ένα τίμημα που εγκαταλείπει ουσιαστικά ένα μέρος του φυσικού εαυτού του. Ουσιαστικά μια ριζική ασκητική. Ο Πλάτων δεν μεταμορφώνει. Ως μεταφυσικός ήταν ριζικός. Γι’ αυτό και όταν έφτασε στην κορυφή της μεταφυσικής, που συμπυκνώνεται στη φοβερή φράση, όταν τελειώσει η διαδικασία, και φτάσουμε στο Εν…ανακαλύπτουμε βλέποντας το Εν, ότι θεός ανθρώπω ου μείγνυται. Ο Σολοβιώφ έχει γράψει ένα ωραίο βιβλίο γι’ αυτό. Για να δείξει τη συντριβή του. Συντρίβει με αυτά ως μεταφυσικός. Και επανέρχεται στην πολιτική θεωρία, η οποία είναι διαδικασία μίμησης, η οποία είναι ένα άλλο βιβλίο και μια άλλη πλατωνική φιλοσοφία ουσιαστικά.
Θελω να πω, ότι όλα αυτά που είπε ο Φρόυδ, ξέχασα να πω τον Λακάν, που είναι πολύ κοντά στο Ζιράρ στο θέμα της επιθυμίας. Πρέπει να το διαβάσουμε ως ένα σχόλιο σ’ όλα αυτά τα οποία χάνουμε ανεβαίνοντας πάρα πολύ ψηλά, με ένα τρόπο που ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς το περιέγραψε με τη λεξούλα «φανταστικός». Υπάρχουν δυο είδη ανόδου στο Θεό, λέει σε μια μεγαλοφυή φράση του, την οποία έχω σχολιάσει πολλές φορές. Το ένα είναι δια της θεωρίας. Και αυτό είναι φανταστικό. Υπάρχει και ένα άλλο είδος, το οποίο είναι πραγματικό. Ποιο είναι αυτό; Μετά παντός είδους κτήσεως. Έλεος. Κουβαλάς όλη την οικουμένη μαζί σου. Τα τραβολογάς όλα. Αυτά δεν μπορεί να τα φανταστεί. Ο Φρόυδ όμως, ο Λακάν, ο Ζιράρ, σχολιάζουν ακριβώς αυτό το πράγμα.
Πολύ ψηλά ανέβηκες, λένε στον Πλάτωνα. Το καταλαβαίνει και ο ίδιος στη δεύτερη φάση της φιλοσοφίας του, φαίνεται καθαρά ότι διχάστηκε εσωτερικά. Και αυτά που άφησες πίσω, είναι ένα μεγάλο μέρος της φυσικής πραγματικότητας, της ιστορίας του εαυτού σου. Εδώ είναι το όλο θέμα. Γι΄αυτό το λόγο τα διαβάζουμε αυτά τα κείμενα ως ένα ειρωνικό μύθο. Ένα μεγάλο ειρωνικό σχόλιο στα δράματα που δημιούργησε ο υπέροχος ιδεαλισμός. Τα δράματα που είναι ανθρώπινα και κοινωνικά. Έτσι θα διαβάσουμε τον Κίρκεγκωρ αργότερα, τον Νίτσε. Όχι ότι θα πετάξουμε τον Πλάτωνα, αλίμονο! Ο Πλάτων είναι πραγματικά η κορυφή αυτής της νοσταλγίας του ενός, η οποία μας συνιστά στον πυρήνα. Το θέμα είναι πως θα γίνει αυτή η οικείωση. Ξανά λέω, έχω στο μυαλό μου την ενσάρκωση, αλλά αυτό το πράγμα είναι βέβαια μια άλλη ιστορία. Από τον Χριστιανισμό που ξέρει ο Ζιράρ, ξέρει ένα ορισμένο είδος, τον Άνσελμο, η θεωρία της ικανοποίησης. Αν πάτε τα Χριστούγεννα στις εκκλησίες, θα ακούσετε τους παπάδες να λένε αυτό το παραμύθι. Έχουμε τις τελείως αντίθετες απαντήσεις, οι οποίες θα ικανοποιούσαν τον Ζιράρ, αν τις ήξερε. Αλλά και με τέτοιο υλικό, φτάνει να κάνει τέτοιες συνειδητοποιήσεις
Να πούμε ότι πρέπει να προσθέσουμε την βασική φροϋδική κατεύθυνση της ανακάλυψης του ασυνειδήτου, στην οποία προσωπικά εντάσσω λίγο ως πολύ τον Ζιράρ, όχι μόνο σε αυτή βέβαια. Να προσθέσουμε την μαρξιστική ανακάλυψη της κοινωνικής διάστασης, το απομονωμένο εγώ, και να προσθέσω επίσης, τη συλλογική ας πούμε πλευρά, η οποία έρχεται με τον Δαρβίνο, αυτό το υπερβατικό ον, το οποίο είναι υποτίθεται ελεύθερο από κάθε είδους συνάρτηση και εξάρτηση η οποία μπορεί να το προσδιορίσει καταγωγικά, ή να του θέσει όρια στην ελευθερία. Ο καθαρός αυτός νους, η καθαρή αυτή βούληση αν το θέλετε, αποδεικνύεται παγιδευμένη βούληση. Παγιδευμένη, όταν μιλάμε τη φροϋδική γλώσσα, στον χώρο των ενορμήσεων. Όλη αυτή η περιπλοκότητα της επιθυμίας, όταν μιλάμε για καθαρή βούληση, είναι εύκολο να δώσουμε απάντηση στο τι επιθυμούμε.
Ο Νίτσε απάντησε, ο Heidegger εξήγησε την απάντηση του Νίτσε. Βούλομαι, ή βούλομαι το είναι πλείον, το να είμαι περισσότερο συνέχεια από ότι είμαι. Θέλω την κυριαρχία, θέλω την κατοχή, είναι η ουσία της πνευματικότητας, θέλω να δώσω νόημα, το δικό μου νόημα.
Αυτό το πράγμα, η εύκολη λύση στο θέμα της επιθυμίας και βουλήσεως, υπονομεύεται από τον Φρόϋδ, έτσι, όταν δείχνει ότι υπάρχει ένα σκοτεινό υπόγειο, το οποίο ουσιαστικά, διαδραματίζονται μάλιστα απολύτως ριζωμένα στο σωματικό, δράματα των οποίων δεν έχεις την κυριότητα. Η μόνη τους κυριότητα, από το πεπρωμένο, ακόμα και των κατευθύνσεων της καθαρής βούλησης. Εάν αυτή δεν στραφεί να αναμετρηθεί με αυτά. Και αν δεν θελήσει να τα προσλάβει, να δικαιώνουν την ύπαρξη τους. Η έννοια του ασυνειδήτου είναι μια φοβερή σε πλόυτο έννοια. Και μόνο η ανασκόπηση των θεμελιωδών ψυχαναλυτικών κατευθύνσεων, αποδεικνύει αυτό. Μια τεράστια χωρητικότητα. Σε κάθε περίπτωση η κυριαρχία του ergo cogito έχει τελειώσει. Ομοίως διασυνδέεται αυτό με τη δαρβινική πρόταση, η οποια δείχνει, και ο νεοδαρβινισμός, έχουμε μια πολύ μεγάλη περιεκτικότητα μέσα μας. Σε φυσική κατάσταση, το ον, φυσικό ον, το οποίο είμαστε μέσα μας, ξεκινώντας από πάρα πολύ βαθιά. …μετά η μαρξιστική διάνοιξη, η οποία και αυτή είναι οριακή, υπό την έννοια ότι ο κοινωνικός προσδιορισμός επίσης μου διαφεύγει.
Στη συνέχεια, βέβαια, θα πάμε μαζί με την μετά-αξίωση των αξιών του Νίτσε, μια επανεστροφή στις αξίες της γης, η οποία είναι ενεργεί ως μια ταπείνωση, θα λέγαμε, κοσμολογική του υπερεξηρμένου υποκειμένου. Και κατάφερε ο δυτικός άνθρωπος να είναι ολόκληρος ένα πρόβλημα. Δεν είναι τυχαίο ότι η μόνη φιλοσοφία που επέζησε μέχρι τις μέρες μας είναι η φαινομενολογία. Που είναι ουσιαστικά ένας συλλαβισμός. Συλλαβίζουμε τις πρωταρχικές μας εμπειρίες της αμεσότητας. Χωρίς να μπορουμε να δημιουργήσουμε συστήματα πλέον. Έχουμε να κάνουμε με ένα ισχυρό πλήγμα στη βαθιά πίστη του δυτικού ανθρώπου στην υπερβατικότητα του.
Γόνος αυτής της παράδοσης είναι και Ζιράρ, και άλλοι στρουκτουραλιστές. Και έρχονται να ανάγουν αυτοί οι άνθρωποι ηρωικά τον άνθρωπο στο στοιχειώδες του. Αυτό το πράγμα, για να το καταλάβει κανείς, την τόλμη και το πάθος με το οποίο το επιχείρησαν, πρέπει να καταλάβει το γερμανικό ιδεαλισμό για παράδειγμα. Να διαβάσει τι τρομερά πράγματα είπαν αυτοί οι γερμανοί ιδεαλιστές. Τόλμησαν, πόσο βαθιά νόμισαν ότι μπήκαν στη σφαίρα του Θεού. Πόσο ταυτίστηκαν, πόσο μίλησαν, πόσο ταυτίστηκαν με το Θεό οι ίδιοι αυτοί άνθρωποι. Ο Hegel είναι ένα κρινόμενος με συνήθη ψυχιατρικά κριτήρια, ένας παρανοϊκός, αλλά αυτού του είδους η παράνοια είναι απολύτως βολική για τον πολιτισμό που δημιούργησε η δύση. Και τον οποίο ασθμαίνοντας ακολουθουμε και εμείς, προσπαθώντας με μερικούς φίλους που δεν είναι εδώ, να κόψουμε δρόμο.
Το θέμα είναι ότι η φύση στην πραγματικότητα έκοψε δρόμο. Είναι γοητευτικό, γιατί είναι πολύ ταπεινωτικό. Όποιος έχει διαβάσει Χέγκελ ή Φίχτε, θα διαβάσει τον Ζιράρ μετά από λίγο. Όχι γιατί δεν έχουν αξία τα ανθρώπινα πράγματα, όχι γιατί ο Ζιράρ είναι όλη η αλήθεια, ούτε ο Φρόυδ είναι όλη η αλήθεια, το ξέρουμε αυτό. Αλλά χωρίς αυτή την ένσταση, δεν μπορούμε το γιατί απέτυχε το πλάνο το κοινωνικό και οντολογικό του δυτικού πολιτισμού.
Η ψυχολογία έχει αρκετά προχωρήσει, ώστε να έχει ανακαλύψει και την απώθηση του πνευματικού. Το συμβολικό πεδίο της επιθυμίας ο Ζιράρ δεν το αγγίζει. Δεν πειράζει. Το σημαντικό για μένα, μέσα από όλη αυτή την περιπέτεια, η οποία σας είπα πόσο βαθιά σε περιεχόμενο είναι, είναι ότι φτάνει σε μια καταπληκτική κατανόηση του χριστιανισμού.
Μια κατανόηση του Χριστιανισμού η οποία κάνει το έργο του να έχει τεράστια θεολογική αξία. Εγώ νομίζω, και έχοντας μια μακρά επαφή με τη θεολογία τη δυτική, ότι είναι από τα σημαντικότερα θεολογικά έργα της εποχής μας, το έργο του Ζιράρ. Διότι ανακαλύπτει τη δύναμη και την αξία του Χριστιανισμού μέσα στο στοιχειώδες του, όχι στον χώρο των ιδεών, όχι σε μια αναγωγή, όχι σε μια έξοδο, έκσταση, αλλά την ανακαλύπτει μέσα στην πτώση. Σαν μια αδίρητη αναγκαιότητα, για να μη γίνει η απόλυτη πτώση ένα απόλυτο γεγονός. Ένα αίωνιο γεγονός που μας εγκλωβίζει για πάντα. Και συλλαβίζει το Χριστιανισμό βήμα προς βήμα. Είναι φοβερά αυτά που λέει για το Σταυρό. Μερικές φορές είναι σαν να διαβάζει κανείς μερικούς προχωρημένους πατέρες της εκκλησίας, που δεν τους ήξερε. Για παράδειγμα, το πως ξαφνικά, μέσα από την απόλυτη θυματοποίηση ξαφνικά κάποιος βρίσκεται και αναλαμβάνει την ευθύνη, και από θυματοποίηση γίνεται βασιλεία. Γίνεται απόλυτη ευθύνη. Αν εκλέξουμε κάποιον από εδώ ως θύμα για να λύσουμε τις ασυνείδητες συγκρούσεις μας, τις επιθυμίες μας, για να το χωνέψουμε, θα αναγκαστούμε να το μεταβάλουμε σε μηχανισμό άμυνας συλλογικό σε όλους. Όμως, αν αυτός ο ίδιος δεχθεί να αναλάβει την ευθύνη, αυτό είναι τελείως διαφορετικό. Είναι η ανάληψη της ευθύνης του Θεού μέσα στη δημιουργία του. Αποδεικνύει ο Θεός ότι είναι δημιουργός. Αναλαμβάνοιντας την ευθύνη της δημιουργίας Του. Αναλαμβάνει την ευθύνη της τρέλας που προέκυψε από την ελευθερία του. Της τρέλας που προέκυψε από την λειτουργία της επιθυμίας. Η οποία ήταν και αυτή μέσα στην ελευθερία του ανθρώπου. Αναλάμβάνει την ευθύνη της, και να την παιδαγωγίσει. Και ξαφνικά γίνεται φως. Αντί για σκοτεινό θυματοποιητικό μηχανισμό, γίνεται μια φωτεινή διδασκαλία. Αναλαμβάνω την ευθύνη για όλους και ξαφνκά τελειώνει όλη αυτή η διαδικασία της επιθυμίας. Και έρχεται αυτό που λέω εγώ, στο βιβλίο μου, θέληση για το ομοούσιο. Υπάρχει θεληση για δύναμη, και θέληση για το ομοούσιο. Υπάρχει η θέληση για την περιχώρηση. Ξαφνικά αρχίζω να θέλω την πληρότητα όλων των όντων μέσα μου. Και με τον τρόπο αυτό να θέλω να συναντήσω οντολογικά την αγάπη. Όχι ηθικά, αλλά οντολογικά, ως νόμο του Είναι.
Νομίζω ότι ο Ζιράρ προχώρησε πιο μακριά. Αυτό μπορώ εγώ να ψυχανενμιστώ ως θεολόγος, μπορώ να φανταστώ δηλαδή ότι κατάλαβε περισσότερα πράγματα από αυτά που είπε. Είναι μεγάλη κουβέντα, ότι αυτό που έρχεται στο μέλλον είναι μια παγκοσμιοποίηση χωρίς θυσιαστική κουλτούρα. Φοβερή κουβέντα. Είναι φοβερή ανακάλυψη, ότι ο Χριστιανισμός είναι η μόνη θρησκεία που σήμερα διώκεται. Είναι ο αποδιοπομπαίος τράγος, ακριβώς διότι σταματά όλη την χρήσιμη αυτή διαδικασία, χρήσιμη σε πολλούς. Δεν μπορεί να έχει ελεύθερη οικονομία, δεν μπορεί να έχει καπιταλισμό, χωρίς να διαγράφει το σταυρό. Αν μπει ο σταυρός στη μέση. Ο σταυρός σημαίνει να σηκώνω εγώ την ευθύνη όλων. Αντί να σταυρώνω εκείνους. Σκεφτείτε λίγο. Αυτό το θύμα που πετροβολάω. Το θύμα που διαλέγω και λέω, αυτός είναι ο διάβολος. Χτυπάτε τον. Τι αισθάνεται μέσα του; Αισθάνεται την επιθυμία να πετροβολήσει όλους αυτούς. Η διαφορά με τον Χριστό είναι ότι εκείνη την στιγμή λέει, ου γαρ οίδασι, άφες αυτοίς, ήπλωσας τα παλάμας, και κάνει μια κίνηση εναγκαλισμού, και ταυτίζεται μάλιστα τόσο πολύ με τους διώκτες του, ώστε φτάνει να πει αυτή τη φοβερή ακατανόητη κουβέντα, Θεέ μου, Θεέ μου γιατί με εγκατέλειψες; Ουσιαστικά ταυτίζεται με την εγκατάλειψη αυτή με τους διώκτες του. Ταυτίζεται με τους φονείς απόλυτα. Είναι το τέλος πραγματικά μιας ιστορίας, και αρχή μιας άλλης. Είναι τόσο τέλειο σε σύλληψη και εκτέλεση, που δεν μπορούμε να το βρούμε πουθενά αλλού εκτός από τον Χριστιανισμό.
Μιλάμε για μια αποκάλυψη. Ο Ζιράρ μιλά για αποκάλυψη, ξεκάθαρα. Μιλάει επίσης για το Άγιο Πνεύμα. Δεν μπορεί λέει να σπάσει ο μυθικός κύκλος, και όλα αυτά τα τρομαγμένα ανθρωπάκια, οι μαθητές, να γίνουν ξαφνικά ηρωικά όντα, τα οποία τρέχουν την οικουμένη, και λένε όχι, τα πράγματα έγινα αλλιώς, και θα σας πούμε εμείς πως γράφτηκαν. Και αυτοί οι απλοί άνθρωποι, δεν είναι φιλόσοφοι. Αναλαμβάνουν ουσιαστικά το μαρτύριο μιας κατάθεσης η οποία πάει αντίθετα με τις ρίζες του πολιτισμού της εποχής. Και βεβαίως πεθαίνουν. Αυτό το πράγμα είναι η παρουσία του Αγίου Πνεύματος. Υπάρχουν μεγάλες ανακαλύψεις. Και νομίζω, ότι αν ο Χριστιανισμός είναι να ανακαλυφθεί ξανά, ο Ζιράρ λέει ότι πλησιάζει για κάθε εποχή, δεν υπάρχει τόπος να ξεφύγει από τον Χριστιανισμό, θα ανακαλυφθεί με τέτοιο τρόπο. Αυτοί είναι οι καινούργιοι δρόμοι. Θα ανακαλυφθεί μέσα στην αγριότητα της αδυσώπητης επιθυμίας. Θα ανακαλυφθεί μέσα στην απόλυτη ερημιά του ναρκισσισμού, στην αδυσώπητη ερημιά του. Δεν μπορεί σήμερα η ψυχανάλυση να μας απαντήσει, γιατί ο άνθρωπος βρίσκεται στον ναρκισσισμό. Δεν υπάρχει απάντηση, όυτε υπάρχει τρόπος να το απαντήσουμε μόνοι μας. Δεν υπάρχει ψυχολογικός τόπος μέσα στον άνθρωπο να σταθεί, ενώ καταλαβαίνει τα πάντα. Δεν υπάρχει τρόπος να αντιμετωπίσει το πρόβλημα της θανατηκότητας που είναι ο ναρκισσισμός του. Δεν υπάρχει. Αυτός σημαίνει ότι τρόπος υπάρχει, αλλά είναι απ’ έξω. Δεν είναι ανθρώπινο, …
Νομίζω είναι σημαντικό, δυο λόγια για τον Πλάτωνα. Γιατί πρέπει να διαβάζουμε αυτούς τους διανοητές πάντοτε, τους μεγάλους, και τον Πλάτωνα, και τον Ζιράρ, με ένα τρόπο, κριτικό, στοχαστικό. Το σημαντικό είναι, ότι ο Πλάτων είπε αυτά που είπε, αλλά άφησε κάποια πράγματα απ’ έξω. Δηλαδή όταν διαβάζουμε για παράδειγμα το Συμπόσιο, θαυμάζουμε όλη αυτή την υπεροχη προσπάθεια να θεμελιωθεί η αιώνια (υποκείμενο;). Πλήν όμως με τι τίμημα. Το παρακολουθούμε βήμα βήμα. Ένα τίμημα που εγκαταλείπει ουσιαστικά ένα μέρος του φυσικού εαυτού του. Ουσιαστικά μια ριζική ασκητική. Ο Πλάτων δεν μεταμορφώνει. Ως μεταφυσικός ήταν ριζικός. Γι’ αυτό και όταν έφτασε στην κορυφή της μεταφυσικής, που συμπυκνώνεται στη φοβερή φράση, όταν τελειώσει η διαδικασία, και φτάσουμε στο Εν…ανακαλύπτουμε βλέποντας το Εν, ότι θεός ανθρώπω ου μείγνυται. Ο Σολοβιώφ έχει γράψει ένα ωραίο βιβλίο γι’ αυτό. Για να δείξει τη συντριβή του. Συντρίβει με αυτά ως μεταφυσικός. Και επανέρχεται στην πολιτική θεωρία, η οποία είναι διαδικασία μίμησης, η οποία είναι ένα άλλο βιβλίο και μια άλλη πλατωνική φιλοσοφία ουσιαστικά.
Θελω να πω, ότι όλα αυτά που είπε ο Φρόυδ, ξέχασα να πω τον Λακάν, που είναι πολύ κοντά στο Ζιράρ στο θέμα της επιθυμίας. Πρέπει να το διαβάσουμε ως ένα σχόλιο σ’ όλα αυτά τα οποία χάνουμε ανεβαίνοντας πάρα πολύ ψηλά, με ένα τρόπο που ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς το περιέγραψε με τη λεξούλα «φανταστικός». Υπάρχουν δυο είδη ανόδου στο Θεό, λέει σε μια μεγαλοφυή φράση του, την οποία έχω σχολιάσει πολλές φορές. Το ένα είναι δια της θεωρίας. Και αυτό είναι φανταστικό. Υπάρχει και ένα άλλο είδος, το οποίο είναι πραγματικό. Ποιο είναι αυτό; Μετά παντός είδους κτήσεως. Έλεος. Κουβαλάς όλη την οικουμένη μαζί σου. Τα τραβολογάς όλα. Αυτά δεν μπορεί να τα φανταστεί. Ο Φρόυδ όμως, ο Λακάν, ο Ζιράρ, σχολιάζουν ακριβώς αυτό το πράγμα.
Πολύ ψηλά ανέβηκες, λένε στον Πλάτωνα. Το καταλαβαίνει και ο ίδιος στη δεύτερη φάση της φιλοσοφίας του, φαίνεται καθαρά ότι διχάστηκε εσωτερικά. Και αυτά που άφησες πίσω, είναι ένα μεγάλο μέρος της φυσικής πραγματικότητας, της ιστορίας του εαυτού σου. Εδώ είναι το όλο θέμα. Γι΄αυτό το λόγο τα διαβάζουμε αυτά τα κείμενα ως ένα ειρωνικό μύθο. Ένα μεγάλο ειρωνικό σχόλιο στα δράματα που δημιούργησε ο υπέροχος ιδεαλισμός. Τα δράματα που είναι ανθρώπινα και κοινωνικά. Έτσι θα διαβάσουμε τον Κίρκεγκωρ αργότερα, τον Νίτσε. Όχι ότι θα πετάξουμε τον Πλάτωνα, αλίμονο! Ο Πλάτων είναι πραγματικά η κορυφή αυτής της νοσταλγίας του ενός, η οποία μας συνιστά στον πυρήνα. Το θέμα είναι πως θα γίνει αυτή η οικείωση. Ξανά λέω, έχω στο μυαλό μου την ενσάρκωση, αλλά αυτό το πράγμα είναι βέβαια μια άλλη ιστορία. Από τον Χριστιανισμό που ξέρει ο Ζιράρ, ξέρει ένα ορισμένο είδος, τον Άνσελμο, η θεωρία της ικανοποίησης. Αν πάτε τα Χριστούγεννα στις εκκλησίες, θα ακούσετε τους παπάδες να λένε αυτό το παραμύθι. Έχουμε τις τελείως αντίθετες απαντήσεις, οι οποίες θα ικανοποιούσαν τον Ζιράρ, αν τις ήξερε. Αλλά και με τέτοιο υλικό, φτάνει να κάνει τέτοιες συνειδητοποιήσεις
ΤΑ ΘΑΥΜΑΤΑ ΤΟΥ ΔΥΤΙΚΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ ΜΕ ΤΟ ΜΠΑΣΤΟΥΝΙ ΤΟΥ ΟΙΔΙΠΟΔΑ, ΤΗΝ ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΤΑΥΤΟΤΗΤΟΣ. Η ΦΥΣΗ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ Η ΦΥΣΗ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ ΚΑΙ ΠΡΟΚΕΙΜΕΝΟΥ ΝΑ ΝΑ ΔΕΧΘΕΙ ΕΝΑ ΕΙΔΟΣ ΑΝΘΡΩΠΟΥ, ΤΟ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟ, ΒΑΠΤΙΣΤΗΚΕ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ. ΕΙΝΑΙ ΑΛΗΘΕΙΑ ΟΤΙ ΧΩΡΙΣ ΤΗΝ ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΜΗ-ΑΝΤΙΦΑΣΕΩΣ ΔΕΝ ΥΦΙΣΤΑΤΑΙ ΛΟΓΟΣ ΚΑΙ Η ΕΚΦΡΑΣΗ ΔΕΝ ΔΙΑΘΕΤΕΙ ΝΟΗΜΑ.
Η ΟΥΣΙΑ ΤΟΥ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟΥ ΕΙΝΑΙ ΕΞ'ΑΡΧΗΣ ΚΟΣΜΟΛΟΓΙΑ, ΕΚΚΟΣΜΙΚΕΥΣΗ:Σταμάτησε την ορμή τής εξωτερικεύσεως τού πόθου για δράση ή πραγματοποίηση, και την ορμή αυτή εσωτερίκευσέ την. Εκεί θα διυλιστεί και θα γίνει στοχασμός, το θεμέλιο της αυτοκυριαρχίας, της ατομικότητος, του προσώπου (ΑΥΓΟΥΣΤΙΝΟΣ).
ΑΣ ΠΡΟΣΘΕΣΟΥΜΕ ΣΤΗΝ ΑΥΤΟΔΙΚΑΙΩΣΗ ΤΗΣ ΝΕΟΟΡΘΟΔΟΞΙΑΣ ΟΤΙ Ο ΣΤΑΥΡΟΣ ΤΟΥ ΚΥΡΙΟΥ ΕΙΝΑΙ Η ΑΠΟΔΕΙΞΗ ΟΤΙ Ο ΘΕΟΣ ΑΝΘΡΩΠΩ ΟΥ ΜΕΙΓΝΥΤΑΙ. Η ΝΕΟΟΡΘΟΔΟΞΙΑ ΘΕΛΕΙ ΝΑ ΣΩΣΕΙ ΤΟΝ ΠΑΛΑΙΟ ΑΝΘΡΩΠΟ ΠΙΣΤΕΥΟΝΤΑΣ ΟΤΙ Ο ΚΥΡΙΟΣ ΣΤΟ ΣΤΑΥΡΟ ΜΑΣ ΣΥΓΧΩΡΕΣΕ ΟΛΟΥΣ. ΑΡΝΕΙΤΑΙ ΛΟΙΠΟΝ ΤΗΝ ΑΝΑΚΑΙΝΙΣΗ ΤΟΥ ΚΑΤ' ΕΙΚΟΝΑ ΣΑΝ ΣΥΝΕΠΕΙΑ ΤΗΣ ΕΝΣΑΡΚΩΣΕΩΣ. Ο ΛΟΓΟΣ ΤΟΥ ΠΕΤΡΟΥ ΣΤΗΝ ΠΕΝΤΗΚΟΣΤΗ ΕΙΝΑΙ ΑΛΛΗ ΜΙΑ ΑΠΟΔΕΙΞΗ ΟΤΙ Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΔΕΝ ΧΩΡΑ ΤΟΝ ΘΕΟ ΠΑΡΑ ΜΟΝΟ ΜΕ ΘΑΥΜΑ. ΟΠΩΣ ΕΓΙΝΕ. ΕΝΑΣ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΣ ΧΩΡΙΣ ΨΥΧΗ. Ο ΛΟΥΔΟΒΙΚΟΣ ΘΕΛΕΙ ΝΑ ΣΩΣΕΙ ΤΟΝ ΝΑΡΚΙΣΣΙΣΜΟ ΤΟΥ. ΑΣ ΠΡΟΣΠΑΘΗΣΕΙ, ΤΙ ΝΑ ΠΟΥΜΕ. ΤΟ ΕΞΙΛΑΣΤΗΡΙΟ ΘΥΜΑ ΠΟΥ ΑΝΑΚΑΛΥΨΕ Ο ΖΙΡΑΡ ΕΙΝΑΙ ΤΡΟΠΟΣ ΚΑΘΑΡΜΟΥ ΤΗΣ ΠΡΟΙΣΤΟΡΙΚΗΣ ΑΝΘΡΩΠΟΤΗΤΟΣ. Ο ΠΑΛΑΙΟΣ ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΔΕΝ ΑΝΗΚΕΙ ΣΤΗΝ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ ΜΟΝΟ ΣΤΟΝ ΠΑΠΙΣΜΟ. Ο ΠΛΑΤΩΝ ΔΕΝ ΛΥΤΡΩΣΕ ΤΟΝ ΑΛΚΙΒΙΑΔΗ.
ΕΜΕΙΣ ΜΕΝΟΥΜΕ ΜΕ ΤΟΝ ΑΓΙΟ ΣΥΜΕΩΝ ΤΟΝ ΝΕΟ ΘΕΟΛΟΓΟ.
Πράγματι δεν υπάρχουν αυθεντίες, όπως πειστικά εξηγεί ο κ. Γιανναράς. Μπορεί κανείς να γράψει ένα βιβλίο και μετά να το αποσύρει, αναγνωρίζοντας ότι κάτι τούρθε και έγραψε ανοησίες. Αυτό θάπρεπε να συμβεί με το βιβλίο αυτό. Υπήρξε μία προθεσμία τριών χρόνων, αλλά δεν συνέβηκε. Και τώρα πρέπει να πάρουμε θέση για το αν αποδεχόμαστε να γίνει μία Σύνοδος της Ορθόδοξης Εκκλησίας για να αποφασίσει ότι οι Άγγελοι δεν υπάρχουν, ποτέ δεν υπήρξαν. Μία τέτοια συνοδική απόφαση θα μετέτρεπε αυτομάτως την Καινή Διαθήκη, τα Πατερικά κείμενα και όλη την γραπτή παράδοση της Ορθοδοξίας σε θρίλλερ του Χόλλυγουντ. Και τα κοινά βιώματα της αλήθειας, σε ομαδική παράκρουση δύο χιλιάδων χρόνων. Οι Άγγελοι ακόμη γελούν με αυτό το τεράστιο καλαμπούρι του διάσημου θεολόγου μας.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου