Συνέχεια από Δευτέρα 7 Οκτωβρίου 2013
ΔΟΜΗ ΚΑΙ ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΜΕΤΑΦΥΣΙΚΗΣ ΤΟΥ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ
Enrico Berti
ΒΙΒΛΙΑ Ι, Κ - Χ, ΧΙ
Μετά το Γιώτα, σύμφωνα με το Ελληνικό αλφάβητο έρχεται το Κάππα και πράγματι βρίσκουμε στο κείμενο της Μεταφυσικής που μας μεταφέρθηκε από τα αρχαία χειρόγραφα, και βρίσκεται στην βάση των μοντέρνων εκδόσεων, μετά το Γιώτα αυτό το βιβλίο Κάππα, το οποίο παρουσιάζει μερικούς πολύ παράξενους χαρακτήρες. Γιατί; πρώτα απ’ όλα χωρίζεται σε δύο μέρη: στο πρώτο μέρος, που περιλαμβάνει τα πρώτα οκτώ κεφάλαια, το βιβλίο Κάππα δεν είναι τίποτε άλλο από μια σύνοψη των βιβλίων Βήτα, Γάμμα και Έψιλον. Ας θυμηθούμε πως το Βήτα ήταν μια έκθεση των αποριών, το Γάμμα ήταν η παρουσίαση της επιστήμης του όντος σαν όντος, των αρχών, της αρχής της μη-αντιφάσεως και του τρίτου εξαιρούμενου. Μετά το Γάμμα ερχόταν το Δέλτα, όμως εδώ, στο Κάππα, το Δέλτα αγνοείται, και αφού έχει συνοψίσει Βήτα και Γάμμα, το βιβλίο Κάππα συνοψίζει το έψιλον. Έτσι λοιπόν από το ένα μέρος είναι μια μαρτυρία για την συνέχεια που υπάρχει ανάμεσα στο Βήτα, το Γάμμα και το Έψιλον, και από το άλλο γεννιέται η αμφιβολία ότι μπορεί να μην είναι έργο του Αριστοτέλη, διότι δεν γίνεται κατανοητός ο λόγος που θα μπορούσε να αναγκάσει τον Αριστοτέλη, αφού πρώτα έγραψε τα βιβλία Βήτα, Γάμμα και Έψιλον, να τα συνοψίσει. Στο δεύτερο μέρος το βιβλίο Κάππα είναι μια σύνοψη μερικών τμημάτων της Φυσικής, εκείνων δηλαδή που διαπραγματεύονται την κίνηση και τον σκοπό.
ΔΟΜΗ ΚΑΙ ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΜΕΤΑΦΥΣΙΚΗΣ ΤΟΥ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ
Enrico Berti
ΒΙΒΛΙΑ Ι, Κ - Χ, ΧΙ
Μετά το Γιώτα, σύμφωνα με το Ελληνικό αλφάβητο έρχεται το Κάππα και πράγματι βρίσκουμε στο κείμενο της Μεταφυσικής που μας μεταφέρθηκε από τα αρχαία χειρόγραφα, και βρίσκεται στην βάση των μοντέρνων εκδόσεων, μετά το Γιώτα αυτό το βιβλίο Κάππα, το οποίο παρουσιάζει μερικούς πολύ παράξενους χαρακτήρες. Γιατί; πρώτα απ’ όλα χωρίζεται σε δύο μέρη: στο πρώτο μέρος, που περιλαμβάνει τα πρώτα οκτώ κεφάλαια, το βιβλίο Κάππα δεν είναι τίποτε άλλο από μια σύνοψη των βιβλίων Βήτα, Γάμμα και Έψιλον. Ας θυμηθούμε πως το Βήτα ήταν μια έκθεση των αποριών, το Γάμμα ήταν η παρουσίαση της επιστήμης του όντος σαν όντος, των αρχών, της αρχής της μη-αντιφάσεως και του τρίτου εξαιρούμενου. Μετά το Γάμμα ερχόταν το Δέλτα, όμως εδώ, στο Κάππα, το Δέλτα αγνοείται, και αφού έχει συνοψίσει Βήτα και Γάμμα, το βιβλίο Κάππα συνοψίζει το έψιλον. Έτσι λοιπόν από το ένα μέρος είναι μια μαρτυρία για την συνέχεια που υπάρχει ανάμεσα στο Βήτα, το Γάμμα και το Έψιλον, και από το άλλο γεννιέται η αμφιβολία ότι μπορεί να μην είναι έργο του Αριστοτέλη, διότι δεν γίνεται κατανοητός ο λόγος που θα μπορούσε να αναγκάσει τον Αριστοτέλη, αφού πρώτα έγραψε τα βιβλία Βήτα, Γάμμα και Έψιλον, να τα συνοψίσει. Στο δεύτερο μέρος το βιβλίο Κάππα είναι μια σύνοψη μερικών τμημάτων της Φυσικής, εκείνων δηλαδή που διαπραγματεύονται την κίνηση και τον σκοπό.
Είναι δηλαδή μια ένωση δύο ανακεφαλαιώσεων. Γι’ αυτόν τον λόγο από παλιά, ξεκινώντας από το 800, υπήρξαν αμφιβολίες για την αυθεντικότητα του βιβλίου. Το μεγαλύτερο μέρος των μελετητών ισχυριζόταν πως δεν είναι αυθεντικό. Μια πολύ δυνατή προσπάθεια να δείξει και να ξανααποκτήσει την αυθεντικότητά του, έγινε από τον μεγάλο γερμανό φιλόλογο Weiner Jaeger, ο οποίος βοηθούμενος από την υπόθεσή του της εξελίξεως της σκέψεως του Αριστοτέλη, υπέθεσε πως το βιβλίο Κάππα αντιπροσώπευε μια πρώτη γραφή εκείνων των τμημάτων της Μεταφυσικής, τα οποία στην συνέχεια, σε μια δεύτερη στιγμή, ο Αριστοτέλης είχε εκθέσει με έναν πληρέστερο τρόπο, γράφοντας τα βιβλία Βήτα, Γάμμα και Εψιλον.
Πάνω σ’ αυτό το πρόβλημα υπήρξε, μερικά χρόνια πριν, ένα διεθνές συμπόσιο στο Βερολίνο, στο οποίο συγκρούστηκαν, για το βιβλίο Κάππα ακριβώς, δύο από τους καλύτερους μελετητές του Αριστοτέλη του ΄900 δηλαδή, ο Γάλλος Pierre Aubenque και ο Καναδός Vianney Décarie. O Aubenque ήταν καθηγητής στο Παρίσι, στην Σορβόννη, ο Décarie ήταν καθηγητής στο Μόντρεαλ, στο Κεμπέκ. Ενώ ο Décarie ισχυρίστηκε την αυθεντικότητα του βιβλίου Κάππα, ο Aubenque έφερε επιχειρήματα εναντίον της αυθεντικότητός του, όχι μόνον επειδή το βιβλίο όπως είπε, ανακεφαλαιώνει άλλα βιβλία της Μεταφυσικής και μέρη της Φυσικής, αλλά επειδή, κάνοντας μια σύγκριση ανάμεσα στις θεωρίες, σύμφωνα με τον Aubenque, παρατηρούνται μερικές παραξενιές, εκφράσεις του βιβλίου Κάππα που μας υποχρεώνουν να σκεφθούμε πως αυτό δεν μπορεί να έχει γραφεί από τον Αριστοτέλη, εκφράσεις δηλαδή που ο Αριστοτέλης δεν θα είχε χρησιμοποιήσει ποτέ.
Τα επιχειρήματα όσων ισχυρίζονται ότι το βιβλίο Κάππα είναι αυθεντικό συμπυκνώνονται με τον ακόλουθο τρόπο: «Ο Αριστοτέλης μας μίλησε για την αισθητή ουσία, μας μίλησε για το Ένα και τα πολλά, ύστερα στο 12ο βιβλίο αρχίζει να μιλά για την υπεραισθητή ουσία. Αλλά πριν, ξεκινήσει αυτό το θέμα, ο Αριστοτέλης θεωρεί χρήσιμο να ανακεφαλαιώσει όλα όσα είπε πριν, για να προετοιμάσει καλύτερα, για να εισάγει την διαπραγμάτευση ακριβώς της υπεραισθητής ουσίας!
Είναι πιθανόν. Όλα είναι πιθανά. Αλλά έχει άραγε κάποιο νόημα να ανακεφαλαιώσει ο Αριστοτέλης τα βιβλία Βήτα, Γάμμα και Έψιλον; Τότε κάποιος μπορεί να αναρωτηθεί! Γιατί δεν ανακεφαλαίωσε και το Ζήτα, το Ήτα και το Θήτα, αλλά στην θέση τους συνέθεσε μερικά μέρη της Φυσικής που δεν έχουν καμμία σχέση; Εκτός αυτού όμως, και αυτό δεν είναι απόδειξη βεβαίως, υπάρχουν – και σ’ αυτό το σημείο πιστεύω πως ο Aubenque έχει δίκιο – κάποιες ανωμαλίες στο βιβλίο Κάππα, οι οποίες φανερώνουν πως δεν γράφτηκε από το χέρι του Αριστοτέλη. Για παράδειγμα, όταν το βιβλίο παρουσιάζει την έννοια του όντος σαν όντος, την παρουσιάζει μ’ αυτή την έκφραση: Το ὂν ἦ ὂν και χωριστόν (1064 a 28-29), που κυριολεκτικώς σημαίνει : το ὂν σαν ὂν και κεχωρισμένο!
Αυτός ο τρόπος έκφρασης οδήγησε μερικούς μελετητές – λίγους αλλά ανάμεσα σ’ αυτούς και έναν σημαντικό, στην Γερμανία, τον Philip Merlan – να πουν πως το ὂν σαν ὂν, που συστήνει το αντικείμενο της φιλοσοφίας στο βιβλίο Γάμμα, είναι το χωριστό ὂν, δηλαδή το υπερβατικό ὂν, το άυλο, το κινητό ακίνητο, ο Θεός. Και επομένως στον Αριστοτέλη δεν υπάρχει οντολογία, αλλά μόνον μια θεολογία, διότι το ὂν σαν ὂν, για το οποίο μιλάει ο Αριστοτέλης, δεν είναι άλλο από τον ίδιο τον Θεό. Και αυτό δεν είναι δυνατόν! Γιατί; Διότι στο βιβλίο Γάμμα όπως θα ενθυμείσθε, ο Αριστοτέλης λέει: «Εμείς πρέπει να ερευνήσουμε τις αρχές και τις πρώτες αιτίες του Όντος σαν όντος (1003 a 31-32). Έτσι, εάν το ὂν σαν ὂν μπορούσε να είναι το κινητό ακίνητο, ο Θεός, δεν θα είχε κανένα νόημα να πούμε πως πρέπει να ψάξουμε τις αρχές, διότι ο Θεός είναι μια αρχή. Αντιθέτως το ὂν σαν ὂν είναι κάποιο πράγμα του οποίου η πρώτη φιλοσοφία πρέπει να ψάξει τις πρώτες αιτίες, πρέπει να ψάξει τις αρχές, πρέπει να δώσει μια εξήγηση δηλαδή και επομένως το ὂν σαν ὂν είναι ένα πράγμα που έχει ανάγκη εξηγήσεως, είναι ένα πράγμα που εξαρτάται από κάποιες αιτίες, δεν είναι Θεός. Το βιβλίο Κάππα προδίδει λοιπόν την σκέψη του Αριστοτέλη από απόψεως θεωρητικής.
Ποια είναι λοιπόν η πιο απλή εξήγηση που μπορούμε να σκεφθούμε; Πως είναι το έργο κάποιου άλλου συγγραφέως, διαφορετικού από τον Αριστοτέλη, αλλά πολύ κοντινού του, ίσως ενός μαθητού του ή ενός εκδότη της Μεταφυσικής, οποίος θέλησε να φτιάξει αυτή την ανακεφαλαίωση υποπίπτοντας όμως ταυτοχρόνως σε σοβαρά λάθη.
Σήμερα η πλειοψηφία των μελετητών και εμείς βρισκόμαστε μαζί της, είναι σίγουρη και πεπεισμένη πως το βιβλίο Κάππα δεν είναι ένα βιβλίο του Αριστοτέλη, δεν είναι αυθεντικό. Και γι’ αυτό τα αποσπάσματα από αυτό το βιβλίο δεν μπορούν να στηρίξουν οποιαδήποτε ερμηνεία, της Μεταφυσικής ιδιαιτέρως του Αριστοτέλη, διότι αυτό το ίδιο βιβλίο είναι μια ερμηνεία και επομένως κατατάσσεται μαζί με τις υπόλοιπες ερμηνείες και δεν μπορεί να θεωρηθεί κείμενο που μπορεί να στηρίξει λύσεις οποιουδήποτε προβλήματος.
Δεν γνωρίζουμε τον συγγραφέα αυτού του βιβλίου, αλλά πιστεύουμε πως γράφτηκε λίγο μετά τον θάνατο του Αριστοτέλη από κάποιον μαθητή του.
Αμέθυστος
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου