«Επαναστάτης είναι ένας ασήμαντος άνθρωπος με απύθμενη φιλοδοξία». (Φιοντόρ Ντοστογιέφσκυ).

Ο  Στέλιος Ράμφος επ΄ ευκαιρία της παρουσιάσεως του βιβλίου του, Σωστά Άρχειν και Άρχεσθαι – μια περιδιάβαση στα πολιτικά του Αριστοτέλους – αποτολμά μια καταβύθιση στα υποβόσκοντα ψυχολογικά αίτια της  πολιτισμικής μας αγκυλώσεως. (3-11-2017)

06.  Τα πολιτικά μιλούν για πολίτευμα δηλαδή μιλούν για τρόπο συγκροτήσεως συνυπάρξεως των ανθρώπων με κανόνες και όχι για απλή συνάθροιση ανθρώπων. Το να συναντηθούν άνθρωποι δεν αποτελεί πόλη, η είναι μια ιδιαίτερη κατάσταση, μια ιδιαίτερη πραγματικότητα όπου η συνύπαρξη συνάγεται με κανόνες.

Συνδέεται δηλαδή με έναν συνδυασμό αναγκών και ευχαριστήσεων οι οποίες απαιτούν και θυσίες από τους ανθρώπους. Δημιουργούν απαιτήσεις, δικαιώματα, και δημιουργούν ταυτοχρόνως και υποχρεώσεις. Θέλω να πω ότι μόνο με κανόνες συνυπάρξεως υπάρχει πόλις, αλλιώς είναι συναθροίσεις, είναι μπουλούκια, είναι οτιδήποτε θέλουμε, είναι αρχαία καθεστώτα ας πούμε απολυταρχικά, είτε στην Περσία, είτε στην Βαβυλωνία, είτε οπουδήποτε θέλετε, άλλα η πόλις είναι γέννημα θρέμμα Αθηναϊκό, και έχει ακριβώς αυτό το χαρακτηριστικό, μια συνύπαρξη με κανόνες, και όχι με απόλυτες εξουσίες που θα μπορούσε να ήτανε στη Βαβυλώνα, θα μπορούσε να είναι στην Περσία, θα μπορούσε να είναι κάπου αλλού…. Γιατί η συνύπαρξη με όρους κανόνων, είναι ο τρόπος με τον οποίο μπορεί να βγει από την ζούγκλα ο άνθρωπος.

Στη ζούγκλα κάνεις ότι θέλεις αρκεί να μπορείς. Αν είσαι δυνατός κάνεις ότι σου περνάει από το μυαλό  και τρως, και κάποια στιγμή σε τρώνε και εσένα. Στην πόλη είχαμε την πιο παράδοξη ανακάλυψη, για πρώτη φορά όντα θέλουν να ζήσουν ειρηνικά. Αυτό δεν υπάρχει στον κόσμο, δεν υπάρχει, στη φύση κάθε δευτερόλεπτο δισεκατομμύρια όντα σφάζονται επι της γης, είτε είναι μικρόβια, είτε είναι άνθρωποι, είτε είναι ζώα, είτε δεν ξέρω τι.

Το παράξενο λοιπόν ήταν ότι αποφάσισαν κάποτε οι άνθρωποι να συνυπάρξουν με κανόνες, ώστε να δημιουργήσουν προϋποθέσεις για κάτι ελληνικό. Το ελληνικό εγγίζει τα όρια της τρέλας, εάν σκεφτούμε πως είναι η ζωή, πως είναι η φύση, πως είναι ο κόσμος, είναι το πιο σπάνιο πράγμα που μπορεί να συμβεί, αυτό αποφάσισαν. Και έχει κοσμοϊστορική σημασία ότι έγινε αυτό το πράγμα εδώ πέρα, διότι για πρώτη φορά πήρε υλική μορφή, τάξη και σχήμα, αυτό το παράδοξο του ανθρωπίνου πνεύματος, που έχει να κάνει με το, «α! μήπως μπορούσαμε να ζούμε χωρίς να τρωγόμαστε». Αυτό είναι η πόλις, και υπ αυτή την έννοια το βιβλίο αυτό, όπως ο Πλάτων και όλοι αυτοί οι μεγάλοι στοχαστές, έβαλλαν σε μια τέτοια προοπτική τα πράγματα, και για αυτό το λόγο κάθε φορά που εμείς νοιώθουμε λίγο στραβή την κατάσταση καλό είναι να ξαναγυρνάμε όχι γιατί εκείνοι θα μας  δώσουν απαντήσεις, αλλά γιατί εκείνοι θα δείξουν πια είναι η προοπτική.

10.16. …Ο  Αριστοτέλης όταν έλεγε πόλη εννοούσε πολίτευμα,  κανόνες συνυπάρξεως. Με ορισμένη προοπτική, με ορισμένο στόχο. … Πολιτισμός είναι ο τρόπος που ζούνε οι άνθρωποι όταν αποφασίζουν να ζήσουν με κανόνες, δηλαδή να βρίσκουνε τρόπο να ισορροπούν μεταξύ τους τις τριβές. …Όλα αυτά τα πράγματα η πόλη, το πολίτευμα, ο πολιτισμός, έχουνε ένα στόχο όπως λέει αυτό το παράξενο απαρέμφατο που χρησιμοποιούσε ο ίδιος, και που ήτανε η λέξη «ανθρωπεύεσθαι». Είναι ο μόνος τρόπος να είναι κανείς άνθρωπος, αν μπορεί να ζει,  να συνυπάρχει ειρηνικά. Το απαρέμφατο είναι δικό του, η έμφαση είναι δική του, κι όπου βεβαίως αυτομάτως μας δίνει μια κατεύθυνση για να αρχίσουμε να σκεφτόμαστε ποιες είναι αυτές οι σκοπιμότητες τις οποίος ξεχνάμε, και ξεχνώντας τες δημιουργούμε προβλήματα και σε εμάς τους ίδιους.

Ο σκοπός της πόλεως λοιπόν είναι το ανθρωπεύεσθαι. Δηλαδή δεν μπορείς να γίνεις άνθρωπος να πραγματοποιήσεις την  ύπαρξη σου ως πνευματικού όντος, εάν ακριβώς δεν ξέρεις να ζεις ειρηνικά. Αλλιώς παραμένεις ζώον και ο χώρος σου είναι πάντοτε η ζούγκλα, ο πιο δυνατός τρώει τον πιο αδύνατο…. Έργο του ατόμου για τον Αριστοτέλη είναι η ηθική του τελείωση, και έργο του πολίτη είναι η ενεργός συμμετοχή του στη σωτηρία της πόλης. …Δεν μπορεί να υπάρξει ευημερία του λαού όταν δεν υπάρχει μεσαία τάξη ποτέ. Όταν καταστρέφονται οι μεσαίες τάξεις φτωχαίνει η κοινωνία πολώνεται και αρχίζει να αποσυντίθεται. …Τα ανώμαλα πολιτεύματα είναι η τυραννία, όπου ο τύραννος είναι δεσποτική προσωπικότης, είναι η ολιγαρχία, και είναι και η δημοκρατία ως οχλοκρατία.

18.28  Για εμάς σήμερα το κράτος δεν ταυτίζεται με την κοινωνία, παρά μόνο σε περιπτώσεις ολοκληρωτισμού, όπως έχουμε γνωρίσει ας πούμε, και νοείται ακριβώς ως πολιτικός εγγυητής της κοινωνικής συνοχής. Το κράτος εγγυάται στον σύγχρονο κόσμο πολιτικά την κοινωνική συνοχή ανθρώπων, οι οποίοι συνυπάρχουν ελεύθερα με ρυθμίσεις θεσμικές, με διακυβερνήσεις οι οποίες ορίζονται με νόμους κτλ.  Υπ αυτή την έννοια ενώ στην Αρχαία Ελλάδα ήταν το ίδιο, στις νεώτερες κοινωνίες υπάρχει μια διαφορά. Οι μεν κοινωνίες είναι οι τόποι όπου οι άνθρωποι ικανοποιούν υλικές και πνευματικές ανάγκες, στο δε κράτος το οποίο είναι κάτι διαφορετικό, βρίσκουν τον κοινό σκοπό της πολιτικής τους υπάρξεως. Δηλαδή είναι δύο διαφορετικά πράγματα. … Η εμπέδωση εξουσιών ανήκει στις διεστραμμένες μορφές πολιτευμάτων κατά τον Αριστοτέλη αυτό θέλω να πω.

28.39. Λέει στους Δαιμονισμένους ο Ντοστογιέφσκι τι είναι επαναστάτης; επαναστάτης είναι ένας ασήμαντος άνθρωπος με απύθμενη φιλοδοξία. Α! δεν μιλάμε για θεσμούς, για οικονομία, η για τίποτε άλλο, μιλάμε για μια ψυχή της οποίας η δίψα έχει ορισμένη κατεύθυνση. Η κατεύθυνση, έχει ένα ορισμένο χαρακτηριστικό σ αυτές τις περιπτώσεις, «εξουσία», κι ένα ορισμένο αποτέλεσμα, πάντα καταστροφή. Δεν έχει υπάρξει κοινωνικό παράδειγμα ριζικής ανατροπής ας πούμε με επαναστατικά λάβαρα και συνθήματα που να μην καταλήξει σε βαθιά καταστροφή και αυτοκαταστροφή, με παραδείγματα στη Γερμανία στη Σοβιετική Ένωση τα πιο φανερά όπως τα ξέρουμε.

30.24. Πως γίνεται μια χώρα σαν τη Ελλάδα με βαθιά παράδοση να μην μπορεί να αλλάξει, ποιοί είναι οι παράγοντες που εμποδίζουν να αλλάξουν πράγματα; και τι ακριβώς συμβαίνει όταν κάθε φορά ικανής αξίας μεταρρυθμιστές Κουμουνδούρου Τρικούπη Ελευθερίου Βενιζέλου, επιχειρούν πράγματα και μετά ένα τεράστιο τσουνάμι έρχεται και τα σκεπάζει όλα. Τι ακριβώς συμβαίνει πως έρχεται αυτό το πράγμα; γιατί η νεοελληνική ιστορία είναι αυτό, προσπάθειες και μετά ένα τεράστιο κύμα που τα πνίγει όλα, στο κύμα είναι ολόκληρος ο λαός μέσα, είναι βαθύτατες πίστεις και νοοτροπίες οι οποίες ακολουθούν, δεν το κάνουν κακοήθεις τύποι αυτό το πράγμα.

Το κάνουν σαν ανάγκη να βρει στέρεο ένας λαός που έχει χάσει το έδαφος κάτω από τα πόδια του, και που δεν το βρίσκει βεβαίως, και όταν είναι στην κανονική του κατάσταση αλλά και που δεν μπορεί να το βρει όταν προσπαθεί να αλλάξει κάτι τι. Βρισκόμαστε λοιπόν στη θέση εκείνη που μας επιτρέπει να σκεφθούμε και να προβάλλουμε ως υπόθεση εργασίας, ότι στους λαούς και στις κοινωνίες τα νήματα πάρα πολλές φορές για να μην πω συνηθέστατα κινούνται από το συμβολικό σύστημα το οποίο διαμορφώνουν οι κοινωνίες και οι ψυχές. Δίνει ασφάλειες στους ανθρώπους και τους δίνει ταυτοχρόνως κατευθύνσεις. Δηλαδή αν έχω στο μυαλό μου μια πραγματικότητα η οποία στην τελειότητά της είναι τελείως  ακίνδυνη και επαναλαμβανόμενη αν ζω ας πούμε ψυχικά μια εμπειρία ψυχική, η οποία  κάθε Κυριακή μου λέει τα ίδια επι δυο χιλιάδες χρόνια, δεν μπορώ να καταλάβω με ποιο τρόπο θα μπορούσα να ζητήσω αλλαγές στην κοινωνία; Αν η ψυχή μου είναι έτσι οργανωμένη ώστε να βρίσκω ηρεμία στην τακτική επανάληψη, με ποιό τρόπο μπορεί αυτό το πράγμα να δημιουργήσει μια κατάσταση διαφορετική και να με κάνει ρέκτη  επιλογών και αποφάσεων,  οι οποίες έχουν να κάνουν με αλλαγές καμιά φορά ισχυρές, πιεστικές ας πούμε και επίμονες, απέναντι στα πράγματα.

Επομένως υποχρεώνεται κανείς να αρχίσει να σκέφτεται και να ψάχνει για να βρει και να αναζητήσει ποιές είναι οι σταθερές εκείνες οι οποίες παραδοσιακά διαμορφώνουν σταθερά εσωτερικά μορφώματα  στις ψυχές των ανθρώπων, ώστε τελικά  το αποτέλεσμα να είναι μια τακτικά και οργανωμένα επαναλαμβανόμενη από πάσα κατεύθυνση, η διάθεση να μην  αλλάζει τίποτα. Γιατί αν θα θέλαμε να σκεφτούμε σοβαρά την Ελλάδα και να την χαρτογραφήσουμε θα μπορούσαμε να πούμε ότι ζούμε σε μια χώρα όπου από κάθε πλευρά ένα πράγμα ζητείται ακόμη και με μορφές εμφυλίων πολέμων , να μην αλλάξει τίποτα.

Το λέω αυτό για να βγάλουμε από τη μέση τις σκέψεις για κακούς ανθρώπους, δεν μας νοιάζει μπορεί να τους βρει κανείς μετά αν θέλει να μελετήσει να σκεφθεί ότι πρόβλημα θέλει.  Αλλά μας νοιάζει μόνο η δομή, η δομή του να μην αλλάξει τίποτα, ως βαθύτερο ψυχικό αίτημα ενός λαού με μεγάλες παραδόσεις, με μεγάλους πολιτισμούς, με προσωπικότητες, με παραστάσεις και με όλα αυτά τα πράγματα. Είμαστε λοιπόν υποχρεωμένοι και αυτό προσπαθώ σ αυτό το νεοελληνικό επίμετρο να θίξω, όχι να δείξω να θίξω. Να δω που πάει το ριζικό των συμβόλων μέσα στο συμβολικό σύστημα, μέσα στην δική μας κοινωνία που έχει και μια ιδιαίτερη παράμετρο, η  ιδιαίτερη παράμετρος έγκειται ακριβώς στο γεγονός – γιατί δεν θέλουμε να αλλάξει τίποτε; – γιατί είναι πιο αναπαυτικό από την  πραγματικότητα. Δεν θέλουμε να αλλάζει ότι ( στην αλλαγή του ) μας ταράζει.

Εκείνο το οποίο ένα μεγάλο συμβολικό σύστημα πρέπει να κάνει είναι να βγάζει από τη μέση την πραγματικότητα η οποία αντιστέκεται κάθε φορά στις σκέψεις μας και στις επιλογές μας, και στη θέση της να βάζει ένα σύστημα ιδεών ομοιόμορφο καλά ταχτοποιημένο, στο οποίο να βρίσκουν φαντασιακά ασφάλεια, είτε αυτό γίνεται παλιότερα, είτε γίνεται σχίζω τα μνημόνια, και δεν ξέρω τι άλλο κάνω, έχει το ίδιο ψυχικό αντίκρισμα, την ανάγκη μη αναμετρήσεως με το πραγματικό. Όπου λοιπόν οι κουλτούρες είναι μεγάλες και τα σύμβολα πολλά, είναι αυτό που φεύγει από τη μέση, είναι η πραγματικότητα. Και τι επικρατεί, ιδεοληψίες, φαντασιώσεις, και βεβαίως δισεκατομμύρια αν χρειασθεί ας πούμε σε μνημόνια κτλ. Έχει μια ιστορία, δεν είναι τωρινό φαινόμενο κι αξίζει τον κόπο να το δει κανείς. Η πρώτη φορά όπου έχουμε μια απομάκρυνση από ρέουσα και ζωντανή πραγματικότητα ήτανε από πολύ παλιά τα χρόνια του Ιουστινιανού, ο οποίος  Ιουστινιανός  έκλεισε τις φιλοσοφικές σχολές και άφησε ας πούμε το κτίριο, το οικοδόμημα το θρησκευτικό, να κυριαρχεί.

Κλείνω φιλοσοφικές σχολές δεν σημαίνει ότι αποκλείω τύπους, είναι ότι αποκλείω την ερώτηση, γιατί η ερώτηση πάντοτε θρέφεται από την  πραγματικότητα. Αποκλείοντας την ερώτηση οργανώνω τα πλαίσια μιας πραγματικότητος  ανερώτητης, η οποία μπορεί να έχει συστατικά χαρακτηριστικά και μορφές ας πούμε μιας τέτοιας απολυτότητος, που δεν χρειάζεται να ρωτηθεί τίποτε. Αυτό έγινε τον 6ο αιώνα κιόλας.  Τα πράγματα επιδεινώθηκαν με την Αραβική κυριαρχία στην Μεσόγειο τον 8ο αιώνα,  όπου αυτή η Αραβική κυριαρχία του 8ου αιώνος, απέκλεισε και το Βυζάντιο από τη Δύση και το άνοιξε στη Μικρά Ασία, γιατί πια τα καράβια δεν είχαν πια την άνεση να πηγαίνουν  όπως πριν από εδώ και από εκεί, ήτανε ένα δεύτεροι πολύ ουσιαστικό στοιχείο το οποίο  εμπέδωσε όλους τους μηχανισμούς, κι όλες τις ροπές και στάσεις ενός κλεισίματος στον εαυτό,  και μιας αυτοαναλώσεως, αυτοκαταναλώσεως, η οποία θα μπορούσε και να είναι πολλές φορές ηδονική, επειδή τα πράγματα βέβαια δεν καταστρέφονταν, αλλά ήτανε επι μονίμου βάσεως μεταξύ φθοράς και αφθαρσίας. Είναι πολύ προφανές είναι  πολύ σημαντικό το γεγονός ότι μέσα σ αυτόν τον αποκλεισμό της πραγματικότητος θα κυριαρχήσει το πιο στέρεο σύστημα ιδεών και αντιλήψεων για τον κόσμο.

Για τον κόσμο που ζούμε και για τον κόσμο που δεν ζούμε.  Ποιός είναι ο απόλυτος διαχειριστής αυτής της πραγματικότητος; είναι η εκκλησία πάντα. Μόνο αυτή ξέρει να σου λέει τι γίνεται μετά τον θάνατο, μόνο αυτή ξέρει πως έγινε ο κόσμος, πως έγιναν όλα αυτά τα πράγματα. Μέσα λοιπόν σ αυτό το σταδιακό βαθμιαίο  κλείσιμο,  το ιστορικό ενός πολύ ζωντανού και δυνατού ας πούμε οργανισμού, αρχίζει ακριβώς μια πραγματικότητα να ασφυκτιά και να παραδίδει το πνεύμα όχι μόνο σε ιδέες, αλλά και στη υλική μορφή αυτών των ιδεών,  η οποία έχει πάντα τελετουργικό χαρακτήρα. Γιατί το σύμβολο αποκτά μεγάλη δύναμη όταν αρχίζει και παραδίδεται σε τελετές, σε τελετουργικά στοιχεία. Τα τελετουργικά στοιχεία είναι εκείνα τα οποία μπορούν να εγγυηθούν οποιαδήποτε έκβαση επιθυμιών μας ανεξαρτήτως τι θα συμβεί στα πράγματα. Το τελετουργικό στοιχείο το οποίο πολλές φορές έχει λαμπρότητα και βάθος, μεγαλοπρέπεια μεγάλη, και αισθητική πολλές φορές, έχει ένα χαρακτήρα, απηχεί με πολύ μεστό τρόπο την μαγική σκέψη.

Τι είναι η μαγεία; Μαγεία είναι η επίτευξη αποτελέσματος χωρίς πράξη.  Κουνάω τα χέρια μου τρυπάω μια κούκλα και πεθαίνει ο αντεραστής μου. Το μαγικό πνεύμα έχει σημασία, γιατί στην κοινωνία μας επικρατεί το πνεύμα της μαγείας μολονότι είμαστε εναντίον της μαγείας επισήμως και ανεπισήμως, αλλά άλλο η μαγεία που κουνάω τα χέρια και κάνω μάγια ξέρω γω, και άλλο η μαγεία η πραγματική που είναι επιδίωξη αποτελέσματος άνευ πράξεως. Τι είναι όλη η Ελλάδα σήμερα τι είναι όλη η κρίση; είναι μια κοινωνία ολόκληρη που ζητάει αποτελέσματα χωρίς πράξη. Είναι παραδομένη στη μαγεία καταρώμενη τη μαγεία, για ποιό λόγο, γιατί οι τρόποι με τους οποίους παρεισφρέουν σε βαθύτερα στρώματα ψυχικά τα γεγονότα αυτά, δεν έχουν να κάνουν με λόγια, έχουν να κάνουν με βαθύτερες ψυχικές αποδοχές, οι οποίες καθορίζουν τους τρόπους πια μετά με τους οποίους δρούμε και σκεφτόμαστε. Δηλαδή το πρόβλημα το ελληνικό είναι να κάνουμε ένα γενικό ευχέλαιο στην κοινωνία, να τελειώνουμε δηλαδή με την μαγική αντίληψη, με την φανατική επιδίωξη αποτελεσμάτων, χωρίς να κάνουμε τίποτα.

Τι είναι τα μνημόνια τι είναι η κρίση τι είναι η πτώχευση τι είναι όλα αυτά τα πράγματα; Διορισμοί εκατοντάδες χιλιάδες από εδώ και από εκεί  ας πούμε, βεβαίως πτώχευσε το (ταμείο) και γιατί αυτό; για να ζούμε χωρίς να κάνουμε. ..Θέλουμε να περνάμε καλά χωρίς να κάνουμε τίποτα. Είναι η βαθύτερη επίδραση όμως  σ αυτό μιας σκέψεως μαγικοσυμβολικής η οποία έρχεται από τα βάθη των αιώνων, και η οποία με την κατίσχυση ισχυρών τελετουργιών, μέσα στους αιώνες με μεγάλη λαμπρότητα,  με μεγάλο βάρος, με αισθητική εξαιρετική τελικά επεβλήθη ως άλλη πραγματικότης, εξού και η δίψα μας για παραμύθι, εξ ου και η διακυβέρνηση ψευτών και δεν ξέρω τι άλλο.  Επειδή υπάρχει αντιστοιχία ψυχική σ αυτά τα πράγματα. Για αυτό ένας ψεύτης μπορεί  ας πούμε να τραβάει μπροστά, γιατί θέλει παραμύθι μια κοινωνία, αλλά αυτό δεν ήρθε γιατί τρελάθηκαν οι άνθρωποι, αλλά επειδή αιώνες σφυρηλατείται μια πραγματικότητα ψυχική με κορυφαίες μορφές πολιτισμικής εκφράσεως, όπως είναι ας πούμε οι θρησκευτικές μορφές της εκφράσεως και της ζωής,  οι οποίες μπορούν να υποκαταστήσουν μια ολόκληρη πραγματικότητα, ανεξαρτήτως εάν πια η υποκατάσταση της πραγματικότητος αυτής έχει ψυχοπαθολογικά στοιχεία πάρα πολύ σοβαρά παρανοσχιζοειδή. .. Όλες οι ορθόδοξες χώρες τα ίδια είναι, απ τη Ρωσία μέχρι… όλες τα ίδια είναι.

Το συμβολικό σύστημα είναι απολύτως κυρίαρχο και η πραγματικότητα απολύτως αποκλεισμένη. Για να το καταλάβουμε αυτό το πράγμα για να μπορέσουμε να αντιληφθούμε τι γίνεται, να έχουμε στα χέρια μας τη δυνατότητα, εργαλεία τα οποία μας επιτρέπουν αυτή την προσέγγιση, πρέπει ακριβώς να προσθέσουμε καινούργιες κατηγορίες υπό ανάλυση  στην πραγματικότητα την οποία ζούμε, για να είμαστε σε θέση να δούμε καθαρότερα. Επομένως το ειδικότερο στοιχείο που πρέπει εδώ να βρούμε είναι ότι όλοι αυτοί οι συμβολισμοί για τους οποίους μιλάμε δεν είναι απλώς λόγια του αέρος, είναι διότι διαθέτουν μια πολύ εσωτερική και ισχυρή επικοινωνία με πολύ ισχυρές καταστάσεις της ζωής. Επι παραδείγματι το  βαθύ ας πούμε θρησκευτικό βίωμα αρχίζει από τη γέννηση, πάει στα βαφτίσια, και φθάνει στην κηδεία. Όλο το τόξο της ζωής του ανθρώπου είναι μέσα σε μια μεγάλη προοπτική ας πούμε μεταφυσική, εξωπραγματική, όπου δύσκολα πια η πραγματικότητα μπορεί να αντικαταστήσει τα πράγματα. Είναι αδύνατον ας πούμε να έχεις μια καύση νεκρών, για ποιό λόγο; για οποιοδήποτε λόγο.

Είναι αδύνατον να υπάρχει μια πραγματικότητα καθημερινή η οποία σου επιτρέπει επιλογές έξω από το φαντασιακό ας πούμε της κοινότητος, ανεξαρτήτως πόσο καλό μπορεί να είναι η πόσο κακό. Εκείνο το οποίο συμβαίνει όμως σ αυτές τις περιπτώσεις είναι ακριβώς ότι η στενή σχέση με ζωτικά στοιχεία της καθημερινής μας ζωής όπως είναι η γέννα, τα βαφτίσια, η εγκαίνια μιας εκκλησίας, τα εγκαίνια ενός σχολείου, η Βουλή που αρχίζει πάντα και είναι παρών ο Αρχιεπίσκοπος και ευλογεί, και όλα αυτά τα πράγματα, τα έχουν όλα, και σε επίπεδα πολύ κοινά. Αυτά όλα δεν αφήνουν περιθώρια για επαφή με τα πράγματα. Δηλαδή τι διαμορφώνεται σιγά-σιγά στη Βουλή;  Διαμορφώνεται μια αυτονόμηση των συμβολικών μορφών. Τα νομίσματα (νομίζω) μας, παίρνουνε το επάνω χέρι απέναντι στην πραγματικότητα. Η βαθιά κρίση αρχίζει όταν τα νομίσματα αρχίζουν πια  και κυριεύουν τα πράγματα. … Να ξέρουμε ότι στην κοινή ψυχοπαθολογία η αυτονόμηση πια των συμβόλων έχει να κάνει με βαριές νευρώσεις, η με ισχυρές νευρωσικές η σχιζοειδείς καταστάσεις, που πια η σχέση με τον κόσμο παύει να λαμβάνει υπ όψιν τον κόσμο, αλλά το τι νομίζουμε εμείς για τον κόσμο.  Ο σχιζοφρενής δημιουργεί πάντα εχθρούς, για να μπορέσει να ζήσει, ότι και να είναι, μπορεί να είναι και ένα τούβλο, γίνεται ένας κίνδυνος,  μπορεί να είναι ένα αυτοκίνητο, γίνεται ένας κίνδυνος, γιατί αλλιώς δεν μπορεί να ζήσει, χωρίς τέτοια πόλωση ψυχική.

Όταν αυτονομούνται λοιπόν τα σύμβολα έχουμε τέτοιες εκδοχές, όπου βεβαίως μπορεί να πούμε πάρα πολύ καλά ότι ένας λαός μπορεί να τρελαθεί. Δεν είναι πρώτη φορά στην ιστορία που συμβαίνει αυτό. Οι Γερμανοί τρελάθηκαν τα χρόνια του Χίτλερ, οι Ρώσοι με τον Στάλιν τρελάθηκαν, οι Έλληνες με τη σειρά τους τρελαίνονται, η ενδεχομένως και άλλοι. Οι Κύπριοι πήγαν να τρελαθούν αλλά κάποια στιγμή δεν ξέρω πως έγινε. αλλά η κατάσταση συγκρατήθηκε. Θέλω να πω ότι έχει μεγάλη σημασία η ψυχοπαθολογική διάσταση που παίρνει το φαινόμενο, και που βεβαίως οφείλεται αυτό  σε τέτοιου είδους φαινόμενα. Ένα πολύ χαρακτηριστικό φαινόμενο της ισχυρής επιδράσεως του τελετουργικού στη ζωή μας, είναι αυτό το οποίο θα ζήσουμε για τεσσαρακοστή φορά σε λίγες ημέρες, η γιορτή του Πολυτεχνείου. Είναι μια ισχυρά τελετουργικά εμπεδωμένη διαδικασία. εκδήλωση. και γιορτή, προς τιμή της εξεγέρσεως των φοιτητών οι οποίοι  αντέδρασαν τότε στο διδακτορικό καθεστώς. και οι οποίοι δημιούργησαν τις προϋποθέσεις για μια αλλαγή. αφού πριν περάσαμε από χειρότερη δικτατορία του Ιωαννίδη.   Έχει σημασία να κρατήσουμε τι γίνεται με αυτό τον τελετουργικό τρόπο με τον οποίο κάθε 17 Νοεμβρίου εμείς γιορτάζουμε. Τι βλέπουμε; βλέπουμε ότι εκείνοι που τότε σαν φοιτητάκια ας πούμε  ζωντανά με ιδέες, με πεποιθήσεις, με αυτοθυσία κτλ. διεκδικούσανε «ψωμί παιδεία και  ελευθερία», όταν ήρθε η ώρα να κυβερνήσουνε και κυβέρνησαν και ενδεχομένως και κυβερνούν σε κάποιο βαθμό ακόμη, σε ισχυρό βαθμό ακόμη και σήμερα, ερμήνευσαν το ψωμί, παιδεία, ελευθερία, που έβγαινε από την ψυχή τους τον καιρό εκείνο με ενδιαφέροντα τρόπο.

Παράδειγμα, ερμήνευσαν το ψωμί σαν εύκολες συντάξεις, διότι αυτοί ως κυβερνήτες αρχίσανε να δίνουνε συντάξεις και να μοιράζουν και επιδόματα, δηλαδή έφτιαξαν τη χρεοκοπία σε μεγάλο βαθμό. Χωρίς να γίνεται συνειδητός υπολογισμός, απλώς ο μηχανισμός του τελετουργικού και της σχέσεως των ιδεών με τους μηχανισμούς και τις φιλοδοξίες της εξουσίας, δημιουργεί καταστάσεις που είναι ενδιαφέρουσες, σήμερα να το καταλάβουμε. Α λοιπόν  ψωμί ήταν εύκολες συντάξεις, επιδόματα, χρεοκοπία. Παιδεία; παιδεία είναι εντοιχισμός καθηγητών, είναι επίκληση τυπικών προσόντων για διορισμούς, όχι πια παιδεία δυσκολίας, και προσπαθείας ας πούμε  πια μιας ωριμάνσεως του ανθρώπου, αλλά να μπορέσεις να βγεις από εκεί μέσα με το δημοκρατικό 5,  η με οτιδήποτε άλλο, και να βρεις μια θέση. Άρα σε ένα δεύτερο επίπεδο η παιδεία  είχε μια τέτοια εκδοχή, και βεβαίως η ελευθερία, α! ελευθερία είναι δικαιώματα χωρίς υποχρεώσεις.   Εάν θέλουμε να καταλάβουμε πως η πραγματικότητα εκείνη τελετουργικά αποσυμβολοποιήθηκε ώστε εκκοσμικευόμενη να αντιστοιχηθεί σε ορισμένη πραγματικότητα, νάτο. Ήταν κακοί οι  άνθρωποι;  όχι, ήτανε πονηροί άνθρωποι; όχι. Ο μηχανισμός και οι συμβολισμοί μέσα στους οποίους προσχωρείς σε πάνε αργά η γρήγορα σε επιλογές τέτοιες, που είναι σαν  αυτές που δρουν εδώ και σαράντα χρόνια μ αυτό τον τρόπο…. Υπάρχει λοιπόν μια κρίση η οποία οφείλεται στη σταδιακή αυτονόμηση των συμβολισμών και η οποία εκδηλώνεται και εκφράζεται με τρόπο πολύ συστηματικό στην αδυναμία μιας ολόκληρης κοινωνίας να εκσυγχρονιστεί.

Πως να εκσυγχρονιστείς όταν πρέπει να τα βγάλεις πέρα με φαντασιώσεις, και η πραγματικότητα σου ζητάει να κινηθείς, δεν μπορεί να γίνει αυτό. Το μόνο που μπορεί να συμβεί αν είσαι και καλός άνθρωπος, να κτυπάς το κεφάλι σου στον τοίχο κάθε τόσο και να μην  καταλαβαίνεις τι ακριβώς γίνεται.  Πρέπει να καταλάβουμε ένα πράγμα, δεν μπορεί να αλλάξει τίποτα αν δεν αλλάξουμε εμείς. Το θέμα λοιπόν είναι πια να σκεφτούμε με όρους θεραπευτικής το πρόβλημα που μας απασχολεί. Αν θέλουμε να σκεφτούμε με όρους θεραπευτικής το πρόβλημα μας θα πούμε πολύ χοντρικά, και πολύ σωστά, εν τάξει, το θεραπευτικό μας ζητούμενο είναι η επιστροφή στο πραγματικό. Έχουμε χάσει την πραγματικότητα αιώνες τώρα, εξακολουθούμε να την απεμπολούμε, ε τώρα, είναι η ώρα πλέον της επιστροφής στο πραγματικό.  Αλλά το πραγματικό, τι είναι πραγματικό; Είναι απλώς πραγματικό ότι αυτό είναι ξύλο; Γιατί ο κίνδυνος της πραγματικότητος είναι να σου πει κανείς α έχεις βαριά φορολογία, κόβω φόρους. Δεν είναι βέβαιο  ότι σε είκοσι χρόνια με την απλή αυτή αλλαγή να μην  έχεις παρόμοια αποτελέσματα. Μπορεί να είναι σωστό να πεις ότι είναι βαριά η κατάσταση πρέπει να την ελαφρώσω, δεν υπάρχει  αμφιβολία γιατί έτσι είναι. Αλλά είναι αλλαγή μ αυτόν τον τρόπο;  Η πραγματικότητα δηλαδή ως καθαρό γεγονός, ως αισθήσεως απτής, είναι αυτό το θέμα; η μήπως πρέπει να πάμε βαθύτερα, γιατί αυτό το κάνανε οι Βενιζέλοι, οι Τρικούπηδες, όλοι αυτοί, το κάνανε οι άνθρωποι, και ερχότανε το τσουνάμι μετά. Έχει μεγάλη σημασία εδώ να είμαστε προσεκτικότεροι, γιατί οι άνθρωποι καλής θελήσεως είναι πολλοί και μπροστά μας, δεν υπάρχει αμφιβολία.

Εάν λοιπόν όταν λέμε πραγματικότητα δεν εννοούμε κάποιο στεγνό αισθητό πράγμα χειροπιαστό το οποίο λέμε α! εύκολα θα γίνει, και μετά βεβαίως  έρχονται από τα βάθη νοοτροπίες που διαλύουν το σύμπαν, δεν μπορούμε να κάνουμε πολλά πράγματα, θα αρχίσουμε να λέμε ότι καταπολεμάται η ανεργία επειδή βρίσκω δουλειά, χωρίς δουλειά, η επειδή ανοίγουν καφενεία, και στην πραγματικότητα…εκατομμύρια καφενεία να ανοίξουνε είναι η πιο βαθιά παρακμή που μπορεί να υπάρξει σε μια χώρα, και όλοι ας απασχολούνται ως γκαρσόνια, δεν είναι, δεν έχει ενδιαφέρον αυτό το πράγμα. Έχει σημασία να καταλάβουμε κι αυτό είναι το λεπτό σημείο που πρέπει να κρατήσουμε, ότι η ενέργεια της αυτονομίας των συμβόλων δεν  είναι μόνο δομική, δεν είναι μόνο παθολογική είναι αμφίδρομη.  Μπορεί να είναι νεύρωση η αυτονομία, μπορεί να είναι δημιουργία.

Γιατί όποτε είχαμε δημιουργία είχαμε μεγάλα πετάγματα συμβολικά, ταυτοχρόνως μπορεί να είχαμε και μεγάλες αρρώστιες, όπως αυτές που περιγράφαμε τόση ώρα, αλλά θέλω να πω ότι στην αναγνώριση της αμφίδρομης πραγματικότητος η οποία συνιστά και συγκροτεί ένα σύμβολο αυτόνομο, εκεί πρέπει να πατήσει η αλλαγή.  Έχει σημασία πια ότι βγαίνουμε από τα στενά πολιτικά κριτήρια για να επανέλθουμε ανανεωμένοι σ αυτά. Και τι θέλω να πω εδώ πέρα; Θέλω να πω λοιπόν ξεκινώντας από αυτό το αμφίδρομο στοιχείο που υπάρχει μέσα στη αρρώστια και στη μαγεία, εκείνο που μας ενδιαφέρει δεν είναι να γυρίσουμε στην πραγματικότητα τέτοια που η τετράγωνη λογική επιβάλει, αλλά σε μια πραγματικότητα που θα επαναδιατυπωθεί, που θα επανασημασιωθεί.

Δηλαδή γυρνάω στην πραγματικότητα σημαίνει της δίνω νόημα. Ποιο είναι το πρόβλημα σήμερα της πραγματικότητος; ότι δεν έχει πια κανένα νόημα για εμάς. Είναι  ιδιαιτέρως σημαντικό να σκεφθούμε την επιστροφή στην πραγματικότητα ως  νέα σημασιοδοσία. Μόνο τότε θα έχουμε σταθερά αποτελέσματα σε βάθος χρόνου και σε ποιότητες ισχυρές. Αυτό είναι ένα στοιχείο το οποίο πρέπει να λάβουμε υπ όψιν μας, δεν είναι απλώς πολύ σωστά μέτρα διορθωτικά τα οποία δεν υπάρχει αμφιβολία ότι χρειάζονται, αλλά η  εικόνα της πραγματικότητος παραμένει σταθερά και συμπαγώς αναλλοίωτη. Πρέπει λοιπόν να σκεφθούμε με τέτοιους όρους, με όρους επανακαθορισμού των πραγμάτων και όχι απλώς απωλείας των πραγμάτων.

Ε ωραία, πάω και βρίσκω τον Τραμπ στην Αμερική, τι πραγματικότης είναι αυτή; Η κίνηση με τυπικά εξωτερικά κριτήρια είναι επιστροφή στο πραγματικό, τρίχες, πολλαπλασιασμός φαντασιώσεων. Γιατί η πραγματικότητα παραμένει συμπαγώς τέτοια που τη βλέπω, άρρωστη, όπως τη θέλω και την καταλαβαίνω.  Η επανασημασιοδότηση της πραγματικότητος με βγάζει απλώς από το παιχνίδι,  μου ζητάει να είμαι άλλος.  Όχι να αποκτήσω πόντους δημοσκοπικά, η δεν ξέρω κάτι άλλο.  Πρέπει να δούμε την επιστροφή στο πραγματικό σαν ένα στρατηγικό κοινωνικό πολιτικό στόχο και σκοπό ας πούμε, που δεν είναι παθητική προσαρμογή σε πράγματα, αλλά αναγεννητική ενέργεια. Τι κάνει όταν ζωγραφίζει ένας μήλα με διαφορετικό τρόπο από  έναν άλλον, επαναπροσδιορίζει τα μήλα, και μας αρέσουν τότε για πρώτη φορά, σαν να τα τρώμε για πρώτη φορά, τόσο γλυκά, η τόσο ξινά.

Έχει σημασία να καταλάβουμε αυτούς τους μηχανισμούς που είναι οι καλλιτέχνες, και οι άλλοι «άχρηστοι» άνθρωποι, που τόσους αιώνες επέμεναν σ αυτούς. Έχει σημασία να μπορούμε να καταλάβουμε με τέτοιους όρους τα πράγματα. Επομένως δεν είναι παθητική προσαρμογή σε συμβαίνοντα το ζητούμενο που μας ενδιαφέρει, να αρχίσουμε να διορίζουμε  στο Δημόσιο πάλι, για να βρεθούνε να χαρτζιλικώνονται οι άνθρωποι. Αλλά στην  πραγματικότητα εκείνο που έχει σημασία, είναι να ελευθερώσουμε δυνατότητες που έχει η πραγματικότητα και δεν τις έχει φανερώσει. Όταν ένας ποιητής μιλάει για ένα βουνό η όταν ένας ζωγράφος φτιάχνει ένα μήλο, ελευθερώνει δυνατότητες, δεν ζωγραφίζει ένα μήλο.  Επομένως η πραγματική πολιτική είναι απελευθέρωση δυνατοτήτων του κόσμου, που ελευθερώνουν πια και τους ανθρώπους οι οποίοι θέλουν να παρακολουθήσουν. Επομένως όλα τα άλλα είναι τρίχες και θα εξαρτώνται από πλειοψηφίες και από Προεδρικές εκλογές και δεν ξέρω από αναλογικές, η άλλα συστήματα τέτοια.

Η σαρωτική αλλαγή θα γίνει, όταν θα επανακαθορισθεί ο κόσμος. Αυτή είναι η δουλειά του πολιτικού. Δεν είναι να υπόσχεται από εδώ κι από εκεί πράγματα. Έχει σημασία να καταλάβουμε ότι αυτό είναι το μεγάλο κενό μιας πραγματικότητος όπως είναι η σημερινή, και που θέλει να αναζητήσει καινούργια πολιτική λύση, και μιλάμε με όρους πολιτικούς. Φυσικά έχουν έναν ορίζοντα ισχυρής πνευματικής εμβαθύνσεως αυτά τα πράγματα. Άρα λοιπόν το ζητούμενο είναι να ελευθερώσω, και να ελευθερωθώ, σε νέες δυνατότητες. Τι δεν γίνεται στην Ελλάδα; οι νέες δυνατότητες αριθμούμενες σε 450.000  είναι όλες στην Ευρώπη. Δεν είναι 450.000 δυνατότητες; είναι όλες εκεί. Απλώς πήραν διαβατήρια, η ελευθερία ήταν ελευθερία να φύγουν, τι το καλλίτερο για την κατάσταση. Επομένως και κάτι βαθύτερο ακόμα ότι ελευθερώνοντας δυνατότητες δημιουργώ  βίο συναισθηματικό, νοήματος με τα πράγματα, γιατί η μεγάλη δύναμη του παρελθόντος είναι ότι μονοπωλεί το συναίσθημα. Όλη η δύναμη της οικογένειας, όλη η δύναμη ζωτικών λειτουργιών και περιοχών της ζωής μας, είναι του συναισθήματος.  Τίποτα πιο δυνατό από την οικογένεια δεν υπάρχει.

Ε δεν μπορεί να προκόψει κράτος όταν η οικογένεια είναι παντοδύναμη συναισθηματικά. Γιατί βολεύονται τα ξαδέρφια. Έχει σημασία να καταλάβουμε τους μηχανισμούς τους πνευματικούς, που με δόλιο τρόπο είναι μέσα σε όλα αυτά τα φοβερά σχήματα, και επηρεάζουνε καλούς ανθρώπους, καλοσυνάτους, δηλαδή δεν είναι πράκτορες, και δεν ξέρω τι άλλο, κάθε άλλο. Αυτό το στοιχείο έχει νόημα επειδή διαμορφώνει νέες συναισθηματικές σχέσεις με το παρελθόν. Γιατί αν δεν κερδηθεί η μάχη του συναισθήματος, δεν μπορεί να αλλάξει ένας τόπος. Όποιος κρατάει τα κλειδιά των συναισθημάτων κυριαρχεί. Δεν πα να λέει φούμαρα, δεν πα να κάνει δεν ξέρω τι, ας πούμε  αγιαστούρες, κτλ. κυριαρχεί.

Γιατί η βάση των ανθρωπίνων σχέσεων είναι πάντα συναισθηματική. Το θέμα δεν είναι να καταργήσουμε το συναίσθημα, το θέμα είναι το συναίσθημα να αναπλαστεί, ώστε να χωράει ακριβώς μια νέα συγκίνηση όπως αυτή για την οποία μιλάμε  τώρα, δηλαδή ένα νέο κέντρισμα, για τις ενέργειες των ανθρώπων. Μα αν πιστεύεις στην Δευτέρα Παρουσία τι νόημα έχεις να κάνεις δουλειά; Τι νόημα έχει; Δεν το λέω αυτό επειδή δεν μ αρέσει η Δευτέρα Παρουσία, η δεν ξέρω τι, δεν το λέω για αυτό, λέω αν πιστεύεις στο απόλυτο απρακτείν, τι  νόημα  έχει να κάνεις οτιδήποτε άλλο; Αν οι συναισθηματικοί σου δεσμοί είναι τέτοιου χαρακτήρος. Επομένως  πρέπει να κερδηθεί αυτό το επίπεδο για να μπορέσει ένας τόπος του συναισθήματος, για να μπορέσουμε να ξεφύγουμε  από ποιό συναίσθημα; το κυρίαρχο συναίσθημα στην  Ελλάδα που λέγεται θαύμα και μαγεία. Πιστεύουμε στα θαύματα τόσο ώστε δεν χρειάζεται να κάνουμε τίποτα. Αυτό είναι το πρόβλημα της κοινωνίας μας.

-Αυτό που λέμε έχει ο Θεός.

-Έχει ο Θεός. Και έχει μεν ο Θεός αλλά πρέπει να έχουμε και εμείς. Έχει σημασία να καταλάβουμε αυτούς ας πούμε τους μηχανισμούς  γιατί το θαύμα, και η μαγεία, είναι η κινητήριος δύναμη της εθνικής μας ραστώνης. Είμαστε τεμπέληδες από πίστη στο θαύμα, όχι επειδή δεν είμαστε προκομμένοι  άνθρωποι, όχι επειδή όταν χρειάζεται να δουλεύουμε και να θυσιαστούμε δεν το κάνουμε, αλλά είναι τόσο δυνατό συναισθηματικά το θαύμα ώστε δεν χρειάζεται να κάνουμε τίποτα. Ε τι θα γίνει; ένας διορισμός και τα λύνει όλα.

Παρακολουθείστε ολόκληρη την παρουσίαση στο video που ακολουθεί. ΕΔΩ