Ο ΟΡΕΚΤΙΚΟΣ ΝΟΥΣ ΚΑΙ Η ΔΙΑΝΟΗΤΙΚΗ ΟΡΕΞΙΣ ΣΤΟΝ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ. (5).

Συνέχεια από: Πέμπτη 31 Οκτωβρίου 2019

Ο ΟΡΕΚΤΙΚΟΣ ΝΟΥΣ ΚΑΙ Η ΔΙΑΝΟΗΤΙΚΗ ΟΡΕΞΙΣ ΣΤΟΝ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ. 

Του Angelo Marchesi.

9. Κοινός δεσμός ανάμεσα στήν σοφία και τήν αρετή.

Στην συνέχεια ο Αριστοτέλης γίνεται πιο ακριβής και λέει, ότι όπως με το γνωμικό μέρος τής ψυχής απαιτούνται δύο παράγοντες, η ικανότης και η σοφία, έτσι και για το ηθικό πλαίσιο υπάρχουν δύο στοιχεία: η φυσική αρετή και αυτό που διατάζει και αποφασίζει (η φυσική αρετή και η Κυρία), μ’έναν τέτοιο τρόπο ώστε εκείνη που ήταν απλή προδιάθεση ή φυσική τάση να γίνει, οδηγημένη από την σοφία, μία επιλογή εκούσια, συνειδητή (προαίρεσις).

Για τον Αριστοτέλη είναι λοιπόν ξεκάθαρο ότι «η επιλογή δεν θα είναι σωστή (ορθή) εάν δεν ενωθεί με την φρόνηση και την αρετή: και πράγματι η δεύτερη βοηθά στην ολοκλήρωση (τέλος), ενώ η πρώτη προσφέρει τα μέσα για να την αποκτήσουμε».

10. Μία επιπλέον διάκριση του Αριστοτέλη αφορούσε τον δεσμό ανάμεσα στην «όρεξη» και την αγάπη. 

Ερευνώντας στο βιβλίο ΙΧ το θέμα τής φιλίας, ο Αριστοτέλης υπονοώντας την καλοσύνη (εύνοια), η οποία έχει την όψη ενός συναισθήματος φιλίας, αλλά δεν είναι οπωσδήποτε φιλία, και δεν είναι ούτε αγάπη (φίλησις) δηλώνει: «η καλοσύνη δεν έχει την ορμή και την επιθυμία (όρεξιν) τα οποία συνοδεύουν πάντοτε την αγάπη». (1166 b, 30-34).

Δηλώνεται επι πλέον ότι η αγάπη πέραν τού ότι διαθέτει ορμή και επιθυμία (όρεξη) «δεν πρέπει να διαχωρίζεται από μία συχνότητα συνήθειας (μετά συνήθειας), ενώ η καλοσύνη δεν τα απαιτεί όλα αυτά».

Έτσι έχουμε εδώ έναν συγκεκριμένο σύνδεσμο τής ορέξεως με την γέννηση τής ανθρώπινης αγάπης η οποία απαιτεί, για τον Αριστοτέλη, ορμή, επιθυμία και συνήθεια, σε απόλυτη διαφορά με την καλοσύνη η οποία δεν απαιτεί ούτε ορμή ούτε επιθυμία!

11. Συμπεράσματα στο θέμα του αληθινού αγαθού για τον άνθρωπο.

Μετά από διάφορες άλλες εμβαθύνσεις ο Αριστοτέλης αντιμετωπίζει, στις αρχές τού βιβλίου Χ τής Ηθικής Νικομάχειας, το τελικό τών Ηθικών, το θέμα τής ηδονής συμφωνώντας ότι: "όλοι ισχυρίζονται ότι η ηδονή συγκατοικεί (συνοικειώσθαι) με το δικό μας ανθρώπινο γένος, ώστε μορφώνονται οι νέοι οδηγώντας τους μέσω τής ηδονής και τής οδύνης!" Ηδονή και οδύνη πράγματι επεκτείνονται κατά την διάρκεια όλου τού τόξου τής ζωής και επηρεάζουν και αναδεικνύουν, σύμφωνα με την αρετή, την ευτυχία τής ζωής (προς ευδαίμονα βίον), καθότι επιλέγονται τα ευχάριστα πράγματα και αποφεύγονται τα οδυνηρά!

Αφού επικαλείται λοιπόν αυτά τα βασικά θέματα, τα οποία είχε ήδη εξετάσει και μετά από άλλες συζητήσεις πάνω στους διάφορους τύπους τής ηδονής, συνεχίζει με αυτές τις παρατηρήσεις: «Ας αφήσουμε για την ώρα τον καθορισμό τής επιλογής μας, εάν ζούμε για την ηδονή ή εάν επιλέγουμε την ηδονή σαν πρόθεση ή αιτία τής ζωής. Είναι γνωστό εξάλλου ότι ζωή και ηδονή είναι στενά συνδεδεμένα και δεν είναι εφικτός ένας διαχωρισμός, διότι χωρίς δραστηριότητα (ενέργεια) δεν γεννάται ηδονή, ενώ η ηδονή φέρει εις πέρας κάθε μας ενέργεια (πράξη)».

Όμως αμέσως μετά διευκρινίζει ότι «όλοι αναγνωρίζουν ότι οι ηδονές διαφέρουν ως προς το είδος (τώ είδει διαφέρειν)».

Συνεχίζοντας με άλλες διευκρινίσεις, ο Αριστοτέλης βεβαιώνει: «Δεδομένου ότι οι διάφορες ενέργειες (πράξεις) διαφέρουν λόγω τής ηθικής αξιοπρέπειας και τής βαρβαρότητος και λόγω του ότι η ηθική αξιοπρέπεια πρέπει να επιλέγεται ενώ η βαρβαρότης πρέπει να αποφεύγεται και άλλες δεν είναι ούτε το ένα ούτε το άλλο πράγμα, με τον ίδιο τρόπο βρίσκονται και οι ηδονές. Και πράγματι σύμφωνα με κάθε ξεχωριστή ενέργεια υπάρχει και η αντίστοιχη ηδονή. Επομένως η ηδονή η οποία ανήκει ακριβώς σε μία άξια ενέργεια αρετής είναι καλή, η ηδονή η οποία ανήκει σε μία βάρβαρη ενέργεια είναι ανώμαλη και αφύσικη»!

Μετά από αυτές, τις απαραίτητες διακρίσεις για μία ανάλυση της ηθικής συμπεριφοράς τού ανθρώπου, ο Αριστοτέλης προσθέτει μία πολύ λεπτή διάκριση ανάμεσα στις ενέργειες και την ηδονή που τις συνοδεύει: «Ακόμη, οι επιθυμίες τών καλών πραγμάτων εκτιμούνται, ενώ οι επιθυμίες τών σκοτεινών πραγμάτων κατηγορούνται και αποδοκιμάζονται. Παρ’όλα αυτά οι ηδονές οι οποίες δοκιμάζονται σ’αυτές τις ενέργειες είναι πιο πραγματοποιήσιμες από τις επιθυμίες, καθώς αυτές είναι ξεχωριστές από τις πράξεις (διότι οι επιθυμίες (ορέξεις) είναι η επαρκής αιτία των ενεργειών τις οποίες ο άνθρωπος τοποθετεί στο Είναι, στην ύπαρξη και δεν ταυτίζονται με την ίδια την ενέργεια, την πράξη, όπως η ηδονή η οποία συνδέεται μ’αυτή), τόσο λόγω τών χρόνων όσο και λόγω της φύσεως, ενώ οι ηδονές βρίσκονται πλησίον τών ενεργειών και έτσι είναι αξεχώριστες από αυτές, τόσο που γίνεται συζήτηση εάν είναι το ίδιο πράγμα η ενέργεια και η ηδονή (που συνδέεται μ’αυτή)».

Ο Αριστοτέλης για να διευκρινίσει αυτή την ακριβέστατη διαφορά ανάμεσα στην ενέργεια και την επιθυμία (όρεξη) λέει: «Βεβαίως δεν φαίνεται η ηδονή να είναι σκέψη ούτε αίσθηση (θα ήταν παράλογο) αλλά για να μην είναι χωρισμένη από αυτά σε μερικούς φαίνεται να είναι το ίδιο πράγμα. Όπως λοιπόν οι ενέργειες είναι διαφορετικές, έτσι είναι και οι ηδονές, παρομοίως διαφοροποιούνται και οι ηδονές και ανάμεσα σ’αυτές εκείνες που αφορούν την διάνοια διαφοροποιούνται από τις άλλες».

Βλέπουμε λοιπόν πώς η ηδονή, στην ανθρώπινη πραγματικότητα, δεν είναι σκέψη ή αίσθηση, αλλά τις συνοδεύει και όπως οι ηδονές διαφέρουν σύμφωνα με την εξάρτηση τους από το αισθητό επίπεδο και το σωματικό ή αντιθέτως, στην διαφορά τους την ριζική αναφορικά μ’αυτό το επίπεδο, αφορούν μόνον την πνευματική διάσταση!

Συνεχίζεται.

Αμέθυστος.