ΕΝΔΕΙΞΕΙΣ ΣΟΚ ΚΑΙ ΔΕΟΥΣ

Τα προβλήματα συσσωρεύονται και κλιμακώνονται στις τρεις μεγάλες οικονομικές περιοχές του πλανήτη, στις Η.Π.Α., στην Κίνα και στην ΕΕ – ενώ η Ευρωζώνη δεν είναι βιώσιμη, όσο και αν γίνονται προσπάθειες διατήρησης της. Την ίδια στιγμή, οι τιμές των βασικών τροφίμων, των πρώτων υλών και της ενέργειας συνεχίζουν την ξέφρενη ανοδική τους πορεία – θυμίζοντας σε κάποιο βαθμό τη δεκαετία του 1980, η οποία ξεκίνησε το 1971 με την έξοδο των Η.Π.Α. από τον κανόνα του χρυσού, ακολούθησε η υποτίμηση του δολαρίου, το πετρελαϊκό σοκ, ο υπερπληθωρισμός και η μεγάλη αύξηση των επιτοκίων από τη Fed που οδήγησε, μεταξύ άλλων, στη χρεοκοπία κράτη της Λατινικής Αμερικής. Στα πλαίσια αυτά η Ελλάδα, η οποία μαστίζεται από πολλά προβλήματα, με μία κυβέρνηση δυστυχώς πολύ κατώτερη των περιστάσεων, είναι ασφαλώς η πλέον ανοχύρωτη χώρα του πλανήτη – γεγονός που σημαίνει πως πρέπει να είμαστε όλοι πολύ προσεκτικοί, όσον αφορά τον τρόπο ζωής μας, ευχόμενοι να μην ξεσπάσει η αναμενόμενη προ πολλού καταιγίδα των καταιγίδων.  

.Βασίλης Βιλιάρδος

Ανάλυση

Ξεκινώντας από τις Η.Π.Α., ο πληθωρισμός αυξάνεται, έχει τεθεί σε λειτουργία ο φαύλος κύκλος μισθών-τιμών (=οι εργαζόμενοι λαμβάνουν αυξήσεις, οι εργοδότες τις μεταφέρουν στις τιμές, οπότε ξανά οι εργαζόμενοι ζητούν αυξήσεις κοκ.), ενώ ο ρυθμός ανάπτυξης είναι υψηλός – αν και «επιδοτούμενος» από τα τεράστια προγράμματα δαπανών της κυβέρνησης Biden, εκτός από την αύξηση της ποσότητας χρήματος εκ μέρους της Fed.

Βέβαια, το σημαντικότερο είναι η ταχύτητα κυκλοφορίας του χρήματος, ως βασικός συντελεστής του πληθωρισμού – η οποία είναι ακόμη σχετικά χαμηλή. Εάν όμως αυξηθεί, λειτουργώντας προσθετικά στο φαύλο κύκλο μισθών-τιμών, καθώς επίσης στα προβλήματα προσφοράς λόγω των προβλημάτων στις εφοδιαστικές αλυσίδες και των ελλείψεων εργατικού δυναμικού, ο πληθωρισμός θα ξεφύγει από τον έλεγχο της κεντρικής τράπεζας – με αποτέλεσμα να αναγκασθεί να αυξήσει τα επιτόκια.

Κάτι τέτοιο θα μείωνε την ανάπτυξη, θα αύξανε τις αθετήσεις πληρωμών των σε μεγάλο βαθμό υπερχρεωμένων αμερικανικών νοικοκυριών, θα πυροδοτούσε ένα χρηματιστηριακό κραχ, οπότε μία χρηματοπιστωτική κρίση και θα στήριζε την ισοτιμία του δολαρίου που είναι ήδη ανοδική – οπότε θα προκαλούσε διεθνείς χρεοκοπίες κρατών και επιχειρήσεων χρεωμένων σε δολάρια, όπως τη δεκαετία του 1980. Ήδη πάντως υπάρχουν υπερβολικά μεγάλες φούσκες σε όλα τα πάγια περιουσιακά στοιχεία των Η.Π.Α. – από τα ακίνητα, έως τα κρυπτονομίσματα και τις μετοχές (ανάλυση) που έχουν φτάσει να διαπραγματεύονται στο δεκαπλάσιο του ετήσιου τζίρου τους, όσον αφορά τον S&P 500 (γράφημα)!

Κορυφώσεις του δείκτη S&P 500 στα δύο προηγούμενα κραχ και σήμερα – όπου οι εταιρείες διαπραγματεύονται 10 φορές τον ετήσιο τζίρο τους!

Στην Κίνα τώρα έχουμε αναφερθεί πολλές φορές – χαρακτηρίζοντας την πρόσφατα ως μία ωρολογιακή βόμβα (ανάλυση). Η χώρα αναπτύχθηκε με τεράστιο ρυθμό τα τελευταία χρόνια, στηριζόμενη στην πίστωση – ενώ κάθε φορά που ο ρυθμός ανάπτυξης της μειώνεται, η κυβέρνηση της αναγκάζει τις τράπεζες να αυξήσουν το δανεισμό, με αποτέλεσμα το ιδιωτικό χρέος να έχει εκτοξευθεί στα ύψη (γράφημα, πηγή).

Εξέλιξη του ιδιωτικού χρέους της Κίνας ως ποσοστό του ΑΕΠ της

Με δεδομένο όμως το ότι, το κόστος των τόκων της Κίνας είναι πλέον υψηλότερο από την αύξηση του ΑΕΠ της, σε ετήσια βάση, οδηγείται είτε σε πληθωρισμό εάν διευρύνει τη ρευστότητα, είτε σε αποπληθωρισμό εάν επιλέξει την πολιτική λιτότητας – όπου όμως, ανεξάρτητα από το τι θα διαλέξει, ο ρυθμός ανάπτυξης της θα επιβραδυνθεί. Το ενδεχόμενο αυτό είναι πολύ σημαντικό για την παγκόσμια οικονομία, αφού θα επηρεάσει όλους τους εμπορικούς εταίρους της – κυρίως βέβαια την ΕΕ που εξαρτάται από τις εξαγωγές, συγκριτικά με τις Η.Π.Α. που διαθέτουν μεγάλη εσωτερική αγορά.

Η Ευρώπη

Συνεχίζοντας στην Ευρώπη, είναι ξεκάθαρο πως μετά τη χρηματοπιστωτική κρίση του 2008, έχει μείνει στάσιμη συγκριτικά με τις Η.Π.Α. (γράφημα) – κυρίως η Ευρωζώνη, όπως φαίνεται από τη μαύρη καμπύλη, αλλά επίσης η ΕΕ. Βασική αιτία ήταν η ευρωπαϊκή κρίση χρέους που ξεκίνησε από την Ελλάδα, διευρυνόμενη στην Ιρλανδία, στην Ισπανία, στην Πορτογαλία, στην Κύπρο και στην Ιταλία – υπενθυμίζοντας πως η χώρα μας καταδικάσθηκε στο ΔΝΤ το 2010, λόγω έλλειψης 10 δις €, μη γνωρίζοντας πως στις καταθέσεις των οργανισμών του δημοσίου υπήρχαν 20 έως 40 δις €! Τότε επιβλήθηκε η πολιτική λιτότητας σε όλες τις χώρες του νότου, άμεσα ή έμμεσα – οπότε λογικά βυθίστηκαν στην ύφεση.

Εξέλιξη του ΑΕΠ των Η.Π.Α. (κόκκινη καμπύλη), της ΕΕ (γαλάζια) και της Ευρωζώνης (μαύρη).

Είναι ενδιαφέρον εδώ το γεγονός ότι, από το 1994 και μετά, το χάσμα της ανόδου του ΑΕΠ μεταξύ των χωρών μελών της Ευρωζώνης και των κρατών εκτός του ευρώ αυξήθηκε από το 9% του συνόλου στο 15% – τεκμηριώνοντας πως οι χώρες που έχουν τα δικά τους νομίσματα, έχουν αναπτυχθεί πολύ καλύτερα από αυτές που συμμετέχουν στην Ευρωζώνη, με πολύ λιγότερα δημόσια χρέη. Εύλογα φυσικά, αφού εντός της Ευρωζώνης υπάρχει η γάγγραινα της Γερμανίας και δευτερευόντως της Ολλανδίας – με τα τεράστια πλεονάσματα που έχουν (γράφημα), εις βάρος των εταίρων τους που τους απομυζούν αχόρταγα.

Πλεονάσματα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών ως ποσοστό του ΑΕΠ της Γερμανίας (μπλε στήλη, αριστερή κάθετος) και της Ολλανδίας (διακεκομμένη, δεξιά),

Η ΕΚΤ έχει επιβάλλει μεν αρνητικά επιτόκια από τον Ιούνιο του 2014, μειώνοντας τα τέσσερις φορές από το -0,1% στο -0,5%, θεωρώντας πως θα αυξήσουν την πιστωτική ζήτηση για κατανάλωση και επενδύσεις, αλλά δεν συνέβη κάτι τέτοιο – αντίθετα, αυξήθηκαν τα ελλείμματα στο -7,2% του ΑΕΠ το 2020 (πηγή), οπότε  το δημόσιο χρέος της Ευρωζώνης στο 98% του ΑΕΠ, ενώ της ΕΕ στο 90% (γράφημα), κυρίως ως αποτέλεσμα του δημοσιονομικού εκτροχιασμού μετά την κακοδιαχείριση της πανδημίας (lockdown).

Δημόσιο χρέος ως προς το ΑΕΠ της Ευρωζώνης (μπλε, αριστερά) και της ΕΕ (διακεκομμένη, δεξιά)

Όσον αφορά την ποσότητα χρήματος, τα συνολικά υπόλοιπα του Ευρωσυστήματος αυξήθηκαν από 2 τρις € στα τέλη του 2008, στα 7 τρις € στα τέλη του 2020 – ένα μέρος δε από αυτά, λόγω των κλιμακούμενων ανισορροπιών στο σύστημα Target 2 (ερμηνεία). Σύμφωνα με την ΕΚΤ, τα ελλείμματα αναμένεται να αυξηθούν το 2021 στο 8,7% του ΑΕΠ της Ευρωζώνης ύψους 13,47 τρις € – δημιουργώντας ένα νέο έλλειμμα της τάξης των 1,2 τρις €, με αποτέλεσμα να αυξηθεί το δημόσιο χρέος στο 103% το 2021.

Με δεδομένο τώρα το ότι, ο επίσημος αμερικανικός πληθωρισμός τοποθετείται ήδη στο 5,4% και ο ανεπίσημος πραγματικός άνω του 13%, δεν πρόκειται να είναι παροδικός – οπότε η Fed θα υποχρεωθεί να αυξήσει τα επιτόκια, αναγκάζοντας την ΕΚΤ να προβεί σε κάτι ανάλογο. Ήδη σήμερα άλλωστε η ΕΚΤ ανακοίνωσε την επιβράδυνση των αγορών ομολόγων του προγράμματος ΡΕΡΡ, από το οποίο χρηματοδοτείται και η Ελλάδα – ενώ υπάρχει επίσης θέμα με την ποιότητα των δανείων, με την έννοια πως έχουν απομείνει πλέον «σκουπίδια» για να αγοράσει η κεντρική τράπεζα.

Εάν όμως αυξηθούν τα επιτόκια, τότε θα βρεθεί σε πολύ δύσκολη θέση η Ιταλία, κινδυνεύοντας να μην είναι σε θέση να εξυπηρετήσει τα δάνεια της – ενώ φυσικά δεν είναι η μοναδική. Το δημόσιο χρέος της εκτοξεύθηκε στο 155,8% του ΑΕΠ το 2020 (πηγή), ενώ θα υπερβεί το 165% το 2021 – της Πορτογαλίας στο 133,6% το 2020, της Ισπανίας στο 120%, της Γαλλίας στο 115,7% και τα δάνεια της Ελλάδας στα τέλη Ιουνίου στο 234%.

Το ευρωπαϊκό σύστημα Target 2

Τα προβλήματα όμως της Ευρωζώνης δεν σταματούν εδώ – αφού έχει εκτροχιαστεί επί πλέον το σύστημα διακανονισμού μεταξύ των εθνικών κεντρικών τραπεζών και της ΕΚΤ, το Target 2 (γράφημα). Το σύστημα οφείλει στη Γερμανία και στο Λουξεμβούργο 1,4 τρις €, η Ιταλία και η Ισπανία χρωστούν στο σύστημα 1,024 τρις €, ενώ η ΕΚΤ οφείλει στις εθνικές κεντρικές τράπεζες 353 δις € (προκύπτουν από τις αγορές ομολόγων που πραγματοποιήθηκαν για λογαριασμό της, από τις εθνικές κεντρικές τράπεζες).

Το βασικό πρόβλημα στο σύστημα Target 2 είναι το ότι, εκείνες οι εθνικές κεντρικές τράπεζες που εκτίθενται σε μεγάλο βαθμό σε δυνητικά κόκκινα δάνεια στην εγχώρια οικονομία τους, γνωρίζουν πως οι ζημίες τους, εάν υλοποιηθούν όταν ξεσπάσει μία γενική τραπεζική κρίση, θα τις μοιραστούν με ολόκληρο το Ευρωσύστημα – σύμφωνα με τα κλειδιά κεφαλαίου στο Target 2.

Εάν τώρα μία εθνική κεντρική τράπεζα έχει έλλειμμα Target 2 με τις άλλες κεντρικές τράπεζες, όπως η ιταλική, η ισπανική κλπ., είναι σχεδόν βέβαιο πως έχει δανείσει χρήματα σε καθαρή βάση στις εμπορικές τράπεζες της χώρας της, για να καλύψει τις μεταφορές πληρωμών – αντί να τις διαπεραιώσει, μέσω του συστήματος διακανονισμού.

Τα δάνεια αυτά εμφανίζονται ως περιουσιακά στοιχεία στον Ισολογισμό της εθνικής κεντρικής τράπεζας – τα οποία αντισταθμίζονται με υποχρεώσεις προς το Ευρωσύστημα της ΕΚΤ, μέσω του Target 2. Εάν λοιπόν κάτι λειτουργήσει λάθος, τότε το κόστος κατανέμεται από την ΕΚΤ με τον προκαθορισμένο τύπο κλειδιού κεφαλαίου. Ως εκ τούτου, συμφέρει μία εθνική κεντρική τράπεζα να έχει μεγαλύτερο έλλειμμα σε σχέση με το κεφάλαιο της – υποστηρίζοντας μέσω αυτού τις αφερέγγυες εμπορικές τράπεζες που ευρίσκονται στη δικαιοδοσία της.

Με απλά λόγια, εάν το σύστημα Target 2 καταρρεύσει, η εθνική κεντρική τράπεζα της Γερμανίας, η Bundesbank, η οποία δεν έχει ελλείμματα στο σύστημα αλλά πλεονάσματα, δεν θα χάσει μόνο το 1,1 τρις € που της οφείλουν οι άλλες κεντρικές τράπεζες, κυρίως η ιταλική και η ισπανική, αλλά επί πλέον 400 δις € από τις ζημίες – με βάση το κλειδί κεφαλαίου της (26,38%).

Στα πλαίσια αυτά, είναι προς το συμφέρον της εκάστοτε χώρας να κρίνει η εθνική τραπεζική ρυθμιστική αρχή πως τα δάνεια των εμπορικών τραπεζών εξυπηρετούνται – αφού διαφορετικά οι ζημίες τους γίνονται εθνικό πρόβλημα. Εν προκειμένω,  εάν «βαφτισθούν» εξυπηρετούμενα, η εμπορική τράπεζα μπορεί να τα χρησιμοποιήσει ως εγγύηση, δανειζόμενη από την εθνική κεντρική τράπεζα – για παράδειγμα, η Πειραιώς από την Τράπεζα της Ελλάδος. Με τον τρόπο αυτό η εθνική κεντρική τράπεζα κατανέμει τον κίνδυνο σε όλες τις άλλες κεντρικές τράπεζες του Ευρωσυστήματος, σύμφωνα με τα κλειδιά κεφαλαίου τους – αφαιρώντας έτσι τον κίνδυνο των αφερέγγυων δανείων από το εθνικό τραπεζικό σύστημα.

Εύλογα λοιπόν υποψιάζεται κανείς πως η μείωση των κόκκινων δανείων της Ιταλίας από το 17,1% στο 5,3% είναι ύποπτη – αφού η κεντρική τράπεζα, αλλά και η κυβέρνηση της χώρας, έχουν κάθε κίνητρο να μεταφέρουν το πρόβλημα των κόκκινων δανείων από την εγχώρια οικονομία στο Ευρωσύστημα. Βέβαια έχουν εκτοξευθεί τα κόκκινα δάνεια της Ιταλίας ξανά, λόγω της πανδημίας – οπότε λογικά κλιμακώθηκε η έκθεση της στο Target 2 κατά επί πλέον 137 δις €. Εδώ έχει μεγάλο ενδιαφέρον η στάση της Τράπεζας της Ελλάδας – η οποία δεν φαίνεται να στηρίζει τη χώρα, όπως η ιταλική κεντρική τράπεζα.

Το τραπεζικό σύστημα της Ευρωζώνης

Περαιτέρω, είναι δεδομένο πως η απόκρυψη επισφαλών χρεών στο Target 2 ,έχει διασώσει τις εμπορικές τράπεζες της Ευρωζώνης από την υποβάθμιση τους, εάν όχι από τη χρεοκοπία τους – πόσο μάλλον όταν θεωρούνται εξαιρετικά μοχλευμένες, τόσο με βάση τα ίδια κεφάλαια τους (πρώτη στήλη στον πίνακα που ακολουθεί), όσο και με τη χρηματιστηριακή τους αξία (τελευταία στήλη).

Για παράδειγμα, ο λόγος των περιουσιακών στοιχείων του ισολογισμού της γαλλικής Credit Agricole ως προς τα ίδια κεφάλαια της είναι 30,1 – εξαιρετικά υψηλός δηλαδή, στο νούμερο ένα της Ευρωζώνης, υποδηλώνοντας πως έχει περιουσιακά στοιχεία και άρα υποχρεώσεις 30,1 φορές μεγαλύτερα από το κεφάλαιο της. Όσον αφορά τη σχέση των περιουσιακών στοιχείων με τη χρηματιστηριακή αξία, τη μόχλευση τους, πρώτη και άρα πιο επικίνδυνη τράπεζα είναι η επίσης γαλλική Société Générale με 65 – ακολουθούμενη από τη Deutsche Bank με 61.

Για σύγκριση, ο μέσος όρος της μόχλευσης των αμερικανικών συστημικών τραπεζών είναι μόλις 11 – ενώ η χρηματιστηριακή τους τιμή ως προς τη λογιστική τους αξία είναι στο 1,3 όταν καμία ευρωπαϊκή δεν έχει πάνω από το 1 (δεύτερη στήλη στο παραπάνω γράφημα). Αυτό σημαίνει πως οι επενδυτές θεωρούν πολύ ασφαλείς τις αμερικανικές συστημικές τράπεζες, ενώ πολύ επικίνδυνες τις ευρωπαϊκές – πολύ σωστά πρώτη τη Société Générale που εκτιμούν στο 0,33 της λογιστικής της αξίας και δεύτερη τη Deutsche Bank στο 0,35.

Το γεγονός αυτό είναι ακόμη πιο σοβαρό, εάν λάβει κανείς υπ’ όψιν του πως για τις ευρωπαϊκές εγγυώνται τόσο η ΕΚΤ, όσο και οι εθνικές κεντρικές τράπεζες – με την έννοια πως θα τις βοηθήσουν σε περίπτωση κρίσης. Εάν τώρα προσθέσουμε εδώ τις υποχρεώσεις των ευρωπαϊκών τραπεζών από την υιοθέτηση της Βασιλείας 4 που, σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Αρχή Τραπεζών θα είναι 135 δις €, η κατάσταση τους θα επιδεινωθεί – επί πλέον στα προβλήματα κερδοφορίας τους.

Σε κανονικές συνθήκες βέβαια, με τις κεφαλαιοποιήσεις των τραπεζών να είναι μεγαλύτερες από τη λογιστική τους αξία, η αύξηση κεφαλαίου που πληροί τις προϋποθέσεις για τη διατήρηση των μεγεθών του Ισολογισμού τους, δεν θα ήταν πρόβλημα. Όταν όμως οι μετοχές όλων εκτιμώνται κάτω από τη λογιστική τους αξία, το πρόβλημα αύξησης των κεφαλαίων τους είναι μεγάλο – κάτι που ασφαλώς θα απασχολεί σοβαρά τους μετόχους και τις διοικήσεις τους.

Επίλογος

Ολοκληρώνοντας, από την παραπάνω ανάλυση φαίνεται καθαρά πως τα προβλήματα συσσωρεύονται και κλιμακώνονται στις τρεις μεγάλες οικονομικές περιοχές του πλανήτη – επίσης πως η Ευρωζώνη δεν είναι βιώσιμη, όσο και αν γίνονται προσπάθειες διατήρησης της.

Την ίδια στιγμή οι τιμές των βασικών τροφίμων, των πρώτων υλών και της ενέργειας συνεχίζουν την ξέφρενη ανοδική τους πορεία – θυμίζοντας σε κάποιο βαθμό τη δεκαετία του 1980, η οποία ξεκίνησε το 1971 με την έξοδο των Η.Π.Α. από τον κανόνα του χρυσού, ακολούθησε η υποτίμηση του δολαρίου, το πετρελαϊκό σοκ, ο υπερπληθωρισμός και η μεγάλη αύξηση των επιτοκίων από τη Fed που οδήγησε, μεταξύ άλλων, στη χρεοκοπία κράτη της Λατινικής Αμερικής.

Στα πλαίσια αυτά η Ελλάδα, η οποία μαστίζεται από πολλά προβλήματα (ανάλυση), με μία κυβέρνηση δυστυχώς πολύ κατώτερη των περιστάσεων, είναι ασφαλώς η πλέον ανοχύρωτη χώρα του πλανήτη – γεγονός που σημαίνει πως πρέπει να είμαστε όλοι πολύ προσεκτικοί, όσον αφορά τον τρόπο ζωής μας, ευχόμενοι να μην ξεσπάσει η αναμενόμενη προ πολλού καταιγίδα των καταιγίδων.

Ενδείξεις σοκ και δέους – The Analyst