Συνέχεια από: Πέμπτη 17 Ιουλίου 2025
Του Enrico Berti.
6. Η κλασική μεταφυσική στην πιο αυθεντική αριστοτελική της διατύπωσηΔύο προτάσεις είναι πραγματικά αντιφατικές μόνο όταν συναποτελούν ένα εναλλακτικό ζεύγος που καλύπτει την ολότητα, δηλαδή όλες τις δυνατές προτάσεις που αφορούν το ίδιο αντικείμενο ή θέμα. Τώρα, οι επιμέρους ειδικές επιστήμες, ακόμη και όταν προχωρούν με τη μέθοδο της διαψευσιμότητας (όπως υποστηρίζει ο Πόππερ), έχουν πάντοτε να κάνουν μόνο με αντίθετες προτάσεις ή θεωρίες, και όχι με την ολότητα· για τον λόγο αυτό, η διάψευση μιας θεωρίας δεν συνεπάγεται ποτέ την απόδειξη της αντίθετής της.
Αντιθέτως, η φιλοσοφία, εφόσον ασχολείται με την ολότητα, μπορεί να διατυπώνει εναλλακτικές επιλογές μεταξύ προτάσεων που είναι αυστηρά αντιφατικές μεταξύ τους και, επομένως, μπορεί να καταλήγει σε πραγματικές αποδείξεις. Σε αυτό, λοιπόν, έγκειται η διαφορά ανάμεσα στη λογική της επιστήμης και στη λογική της φιλοσοφίας. Εδώ βρίσκεται η διαφορά μεταξύ επιστημονικής λογικής και φιλοσοφικής λογικής.
Ωστόσο, όπως έχει δείξει πάντα ο Αριστοτέλης, οι εναλλακτικές μεταξύ αντιφατικών προτάσεων έχουν το χαρακτηριστικό ότι αποτελούνται από μία ορισμένη/συγκεκριμένη πρόταση και μία αόριστη πρόταση, η οποία τελευταία περιλαμβάνει όλες τις προτάσεις που αντιτίθενται στην πρώτη. Όταν επιχειρείται να προσδιοριστούν οι τελευταίες, ξεκινά μία διαδικασία που δύσκολα μπορεί να εξαντληθεί: από εδώ προκύπτει και η μη οριστικότητα της ίδιας της φιλοσοφικής απόδειξης. Δεδομένου ότι γίνεται δεκτό πως ο μόνος τρόπος για να αποδειχθεί μία θέση είναι να αντικρουστεί – δηλαδή να μειωθεί σε αντίφαση – η αντίθετή της, και ότι αυτή η αντικρουστική διαδικασία (η διάψευση) είναι έγκυρη μόνο αν η εναλλακτική που δημιουργείται με αυτόν τον τρόπο περιλαμβάνει όλες τις δυνατές διατυπώσεις σχετικά με το ίδιο αντικείμενο, τότε θα είναι πάντοτε πιθανό να διατυπωθεί μια νέα θέση αντίθετη προς αυτήν που επιδιώκεται να αποδειχθεί· και έτσι θα υπάρχει συνεχώς η ανάγκη να αντιμετωπίζονται νέες θέσεις, ώστε να ελεγχθεί αν μπορούν να αντικρουστούν. Με αυτήν την έννοια, η φιλοσοφική συζήτηση θα παραμένει πάντοτε ανοιχτή – και μάλιστα πρέπει να είναι – για να είναι πραγματικά φιλοσοφική, και κανένα αποτέλεσμα δεν θα είναι ποτέ οριστικό, ακόμη και αν αυτή η μη-οριστικότητα διαφέρει από εκείνη των επιμέρους ειδικών επιστημών.
Καθίσταται έτσι σαφές ότι η μεταφυσική δεν είναι καθόλου ένα κλειστό, οριστικό σύστημα έσχατων αληθειών που κατακτήθηκαν μια για πάντα. Η αναγκαία αναφορά στην ολότητα, αντί να λειτουργεί περιοριστικά για τον φιλοσοφικό λόγο, είναι ακριβώς αυτό που τον κρατά συνεχώς ανοιχτό.
Στην προκειμένη περίπτωση της αριστοτελικής εμπνεύσεως μεταφυσικής, όπως εκτέθηκε παραπάνω, η μη-οριστικότητά της συνίσταται στη δυνατότητα να διατυπώνεται πάντοτε εκ νέου μια νέα εκδοχή της αυτάρκειας της εμπειρίας· και, κατά συνέπεια, στην αναγκαιότητα να συγκρίνεται συνεχώς με κάθε προσπάθεια επίλυσης της προβληματικότητάς της είτε μέσω της προσφυγής σε μία αιτία εγγενή σε αυτήν είτε μέσω της άρνησης κάθε αιτίας, για να διαπιστωθεί αν τέτοιες προσπάθειες είναι πράγματι αυτοαντιφατικές. Με άλλα λόγια, θα είναι πάντοτε αναγκαίο να επαναδιατυπώνεται η απόδειξη της αντιφατικότητας της εμπειρίας καθαυτής – δηλαδή θεωρούμενης όχι ως προβληματικής – λαμβάνοντας υπόψη κάθε φορά τις νέες ενστάσεις που μπορούν να διατυπωθούν εναντίον της.
Γι’ αυτό οι υποστηρικτές της μεταφυσικής δεν κάνουν τίποτε άλλο από το να επαναδιατυπώνουν τη θέση τους και να συζητούν συνεχώς μεταξύ τους ή με άλλους, όπως εγώ επέτρεψα στον εαυτό μου να κάνω σε αυτές τις σελίδες έναντι του Bontadini. Αυτή η συνεχής συζήτηση δεν αποτελεί ένδειξη του ανορθολογισμού της μεταφυσικής, όπως πιστεύουν οι αντίπαλοί της, αλλά είναι ακριβώς το ίδιο το χαρακτηριστικό της ορθολογικότητάς της.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου