Προηγουμένου Ἱερᾶς Μονῆς Ἰβήρων
ΗΡΑΚΛΕΙΤΟΣ
Κλέος ἀέναον θνητῶν
Θεολογική προσέγγισι
Ιερά Μονή Ιβήρων, 2025
Εἰσαγωγικά
Όταν πήγα νὰ μιλήσω σε κάποιον γιὰ τὸν Ηράκλειτο, ἀντέδρασε ἀπότομα λέγοντας μου: Δὲν μ' ἐνδιαφέρουν οἱ φιλοσοφίες τῶν ἀρχαίων, οὔτε τῶν νέων. Δὲν ἔχω διάθεσι νὰ ἀκούσω καὶ ἄλλες θεωρίες.
Στὴν ἀντίδρασι αὐτὴ πόνεσα γιατί συμφωνοῦσα. Ἀλλὰ αὐτὴ εἶναι ἡ ἀντίδρασι τοῦ ἴδιου τοῦ Ἡρακλείτου ποὺ τὸν κάνει ἀείποτε οἰκεῖο καὶ ἀγαπητό.
Δὲν ἐνδιαφέρεται γιὰ φιλοσοφικὲς ἀπόψεις καὶ ἀνθρώπινα δοξάσματα. Οὔτε γιὰ ποιητικές καλλιέπειες, ἔστω καὶ τοῦ ἐπιπέδου τῆς Σαπφοῦς. Τὰ ἀφήνει ὅλα στὴν ἄκρη καὶ πάει παραπέρα. Αὐτὸ τὸν καθιστᾶ συνέχεια σύγχρονο καὶ ἐνδιαφέροντα γιὰ ὅλους ὡς παρόντα καὶ ἀπόντα. Μᾶς κρίνει καὶ μᾶς προβληματίζει μὲ τὸν τρόπο τῆς ζωῆς καὶ τῆς δουλειᾶς του. Τὰ ξεπερνᾶ ὅλα, καὶ τὸν ἑαυτό του.
Φτάνει στὸ ἀνέλπιστο, ὅπου ὅλα ὑπάρχουν καὶ συλλειτουργοῦν ἄλλως.
Γεννήθηκε στὴν Ἔφεσο. Ἐκεῖ ἔζησε, πέθανε καὶ ἀναστήθηκε τὸ μεγάλο καὶ ἀείφυλλο δέντρο τῆς ὑπάρξεώς του ποὺ κάλυψε τὴν οἰκουμένη. Κατέστη φύλακας ζώντων καὶ νεκρῶν, ὑλιστῶν καὶ ἰδεαλιστῶν σὲ Ἀνατολὴ καὶ Δύσι.
Ζῶντας μέσα στὴν ἐλευθερία καὶ τὴ χάρι τοῦ ὀρθοδόξου Πνεύματος συγκινείσαι ὅταν συν αντᾶς κάποιον συγγενῆ στὰ ξένα, ποὺ εἶναι οἱκεία. Κάποιον ποὺ βλέπει καὶ ζῆ τὰ πράγματα ὡς ἀφιερωμένος στη μία Ἀλήθεια.
Ἀκοῦς τὸν Κύριο νὰ λέη: «οὐδὲ ἐν τῷ Ἰσραήλ τοσαύτην πίστιν εὔρον» (Ματθ. 8, 10,). Αὐτὸ συμβαίνει στο μέγιστο βαθμὸ μὲ τὸν Ἡράκλειτο ποὺ μὲ τὸ πλησίασμά του σὲ ἐκπλήττει. Σὲ κρίνει καὶ σὲ ἐλευθερώνει. Γιατὶ ἐνῶ ζῆ τόσες χιλιετίες πρίν, βρίσκεται ἀγωνιζόμενος τόσο κοντά. Σὰ νὰ τὸν γνώριζες πρὶν τὸν συναντήσης. Σὰ νὰ σὲ εἶχε ἐπηρεάσει πρὶν τὸν γνωρίσης. Σὰ νὰ μὴν λέη τί ποτε δικό του. Ἀλλὰ ἐξαφανιζόμενος ὁ ἴδιος σε ἀφήνει νὰ ἀκούσης τὸν ἀπ᾿ ἀρχῆς Θεὸν Λόγου καὶ νὰ ἐλλαμφθῆς ἀπὸ τὸ Πνεῦμα ποὺ ἦν ἀεὶ καὶ ἔστι καὶ ἔσται. Σὰ νὰ τρεφώμαστε ἀπὸ τὴν ἴδια πηγή. Μιλᾶμε τὴν ἴδια γλώσσα ὅλοι οἱ ἄνθρωποι. Αὐτὸ σὲ παραξενεύει καὶ σὲ ἀναπαύει. Ὅλα εἶναι προλεγόμενα (προεόρτια) καὶ ἐπιλεγόμενα (μεθέορτα) τοῦ Ἑνὸς γεγονότος ποὺ λέγεται Ἡράκλειτος. Αὐτὸς μπαίνει στὴν ἱστορία τοῦ πνεύματος ὡς ἕνα ἕκτακτο φαινό μενο ἀπειλητικῆς καταιγίδας, ποὺ τρομάζει τὸν κόσμο. Κρίνει τὶς ὑπάρχουσες αὐθεντίες τῆς φιλοσοφίας, τῆς ποιήσεως, τοῦ πολιτεύματος καὶ τῆς λατρείας. Δὲν ἀφήνει τίποτε χωρὶς νὰ τὸ περάση κάτω ἀπὸ μιὰ ἀμείλικτη κριτική. Αὐτὸ προκαλεῖ τὴν ἀντίδρασι τῶν συγχρόνων του που τὸν φορτώνουν ἁμυνόμενοι μὲ τοὺς πιὸ βαρεῖς χαρακτηρισμούς· τοῦ σκοτεινοῦ, ὑπερόπτη, όχλο λοίδορου, κοκκυστή... Μὲ τὴ συμπεριφορὰ καὶ τοὺς λόγους των τὸν διώχνουν.
Ἀπομακρύνεται, φεύγει. Συνεχίζει τὸν ἀγῶνα του. Διζεῖται έωυτόν. Ψάχνει τὸν ἑαυτόν του. Ὅλα τὰ ἀκούει, τὰ βλέπει, τὰ ὀσφραίνεται μὲ τὶς αἰσθήσεις ποὺ διαθέτει.
Σὰν μαγνητική βελόνη στρέφεται ὁλόκληρη ἡ ὕπαρξί του στὴ μία κατεύθυνσι. Σαν λαγωνικό μυρίζεται τὸ θήραμά του, ποὺ γι' αὐτὸν εἶναι πολὺ κοντὰ καὶ γιὰ τοὺς πολλοὺς εἶναι ἀνύπαρκτο. Κτυπιέται ὁλόκληρος καὶ τρέχει. Τὰ ἐγκαταλείπει ὅλα. Δὲν ἐνδιαφέρεται γιὰ τίποτε ἄλλο, πέρα ἀπ' αὐτὸ τὸ ἕνα. Φαίνεται παράξε νος καὶ μονομανής. Δημιουργεί προβλήματα καὶ ἀπορίες στοὺς συγχρόνους του. Εἶναι ἀκατα-νόητος, μὲ ἀδικαιολόγητη συμπεριφορά. Δὲν ἀναπαύεται πουθενά. Οὔτε μπορεῖ νὰ κάνη κάποια ἔργα ποὺ ἐκτιμοῦνται ἀπὸ τοὺς ἀνθρώπους τοῦ περιβάλλοντός του. Δὲν σταδιοδρομεῖ ὅπως οἱ πολλοί. Τὰ θυσιάζει ὅλα καὶ βγαίνει στὴν ἀναζήτησι τοῦ ἑνός.
Αὐτὸ εἶναι ὁ σκοπὸς τῆς ζωῆς του καὶ ὁ λό γος τῆς ὑπάρξεώς του. Γιὰ νὰ τὸ πετύχη ἀρνείται ὅ,τι τοῦ προτείνουν ὡς μόρφωσι καὶ ἀπασχόλησι. Ἀπεκδύεται τὰ κληρονομικά προνόμια ποὺ θεωρεῖ φορτία γιὰ τὴν ἀναζήτησι. Παραδίδει στὸν νέωτερο ἀδελφό του τὸ προνόμιο νὰ προΐσταται στις πανηγύρεις. Κρίνει καὶ κατα κρίνει ὅλες τὶς αὐθεντίες του καιρού του. Άπο φαίνεται ὅτι οἱ πολλοὶ εἶναι κακοί, ὀλίγοι δὲ ἀγαθοί. Δὲν δέχεται νὰ συμμετάσχη στη διοίκησι τῆς πόλεως· οὔτε νὰ νομοθετήση. Γιατὶ ἔχουν παραδοθή ὅλοι σὲ πονηρὰ πολιτεία. Ἔκθειάζει τὸν ἄριστο ποὺ τὰ θυσιάζει ὅλα χάριν τοῦ ἑνὸς καὶ καθίσταται τὸ κλέος, ἡ δόξα καὶ τὸ καύχημα τῶν θνητῶν.
Γιὰ νὰ ἐπιτευχθῆ τὸ αἰτούμενο πρέπει νὰ τὰ ξεπεράση ὅλα, νὰ τὰ θυσιάση, νὰ τὰ χάση. Νὰ θυσιάση καὶ τὸν ἴδιο τὸν ἑαυτόν του γιὰ νὰ βρῆ τὸ ἕνα, ποὺ διοικεῖ καὶ διοργανώνει τὰ πάντα. Καὶ ἀποδεικνύει ὅτι τὰ πάντα στὸ τέλος εἶναι ένα.
Κάτι ὑπάρχει ποὺ εἶναι πολὺ μακρινὸ καὶ ταυτόχρονα οἰκεῖο. Αὐτὸ διοργανώνει καὶ ρυ θμίζει τὰ πάντα χωρὶς νὰ ἐνοχλή κανένα.
Ἀξίζει τὸν κόπο νὰ τὰ θυσιάσης ὅλα καὶ τὸν ἑαυτό σου, γιὰ νὰ βρῆς αὐτό. Χωρὶς τὴν εὔρεσί του όλα σβήνουν, γκρεμίζονται στὸ σκοτάδι, σω ριάζονται σὰν σκουπίδια.
Ὅταν βρεθῆ αὐτὸ ὅλα ἐρμηνεύονται. Άπο κτοῦν νόημα. Παίρνουν τὴ θέσι τους στὸ ἕνα συλλείτουργο τῶν πάντων. Ψάχνει τὸν ἑαυτό του (δὲν ἔχει ἄλλον). Δι' αὐτοῦ ψάχνει καὶ ζητὰ τὰ πάντα. Μελετᾶ ὅλους τοὺς ἄλλους, ποὺ τὸν βοηθοῦν θετικὰ ἢ ἀρνητικά.
Δὲν μπορεῖ νὰ ἀναπαυθῆ στὴν ψευτιά. Δὲν θέλει νὰ διαπρέψη στη φθορά. Ὁ ἄνθρωπος δὲν χωρά στη φθαρτὴ κίνησι τῆς φθορᾶς. Ἀρνείται νὰ σταδιοδρομήση σ' αὐτὸ τὸ χώρο μ' αὐτὴ τὴ λογική.
Εἶναι θαυμάσιος ἐκ παίδων. Διαγράφει μια πορεία πραγματικής θυσίας.
Προχωρεῖ ἀπὸ τὴν ἄγνοια τῆς νεότητος στη γνῶσι τῆς τελειότητος.
Ἀπὸ τὴ γνῶσι στὴν πίστι.
Ἀπὸ τὸν κάματο στὴν ἀνάπαυσι.
Ἀπὸ τὴν ἐπανάστασι στὴν ὑπακοή.
Ἀπὸ τὴν ἀντιλογία στὴν ὁμολογία.
Ἀπὸ τὴ φθαρτὴ κίνησι τῶν φθαρτῶν στὴν ἀἱδια τῶν ἀϊδίων.
Ἀπὸ τὸν ὀρυμαγδὸ τοῦ πολέμου στη χαρὰ τοῦ παιχνιδιού.
Ἀπὸ τὴν ἄρνησι νὰ πολιτευθῆ καὶ νὰ νομο-θετήση στη γενέτειρά του πόλι στὸ νὰ ἀναδείξη τὴν οἰκουμένη μιὰ πόλι, ὅπου νομοθετεῖ ὁ θεῖος νόμος ποὺ ἐξαρκεῖ πᾶσι καὶ περιγίνεται (Απ. 114. Οἱ παραπομπές στὸν Ηράκλειτο ἀφοροῦν τὴν ἔκδοσι Η. Diels - W. Kranz. Die Fragmente der Vor-sokratiker. Ὁ ἀριθμὸς μετὰ τὴν ἔνδειξι Ἀπ. άφορά δικά του ἀποσπάσματα, ἐνῶ αὐτὸς μετὰ τὴν ἔνδειξι Τest. παραπέμπει σε μαρτυρίες ἄλλων συγγραφέων γιὰ τὸν Ηράκλειτο.).
Ἀπὸ τὴν ἀπόρριψι σχεδὸν ὅλων μὲ τὸν ἀφο ρισμό: «οἱ πολλοὶ κακοί, ὀλίγοι δὲ ἀγαθοί», στὴν ἀποδοχὴ ὅλων, ὡς δυνάμει ἀγαθῶν, μὲ τὴν ὁμολογία: «πᾶσι μέτεστι γινώσκειν έωυτοὺς καὶ σωφρονεῖν» (Απ. 116).
Ἐνῶ στὸ χῶρο τῆς φθορᾶς δὲν μποροῦν ὅλα νὰ πρωτεύσουν (εἶναι ἀδύνατο καὶ ἀνάξιο λόγου). Μποροῦν ὅμως νὰ ταπεινωθοῦν προσφερόμενοι στὸν ἕνα καὶ νὰ ἀναδειχθοῦν κλέος ἀέναον θνητῶν. Βρίσκει τὸ ἕνα ποὺ τοῦ χαρίζει τὰ πάντα. Καὶ ζῇ αὐτὴ τὴ γνῶσι ὡς ἐπιστροφή πρὸς ὅλους καὶ δικαίωσι τῶν πάντων. Τοὺς ἀναφέρει τι συμβαίνει καὶ ποῦ καταλήγει: Ενώ ἔκρινα τοὺς πάντας γιατὶ δὲν μὲ ἀνέπαυαν, βρήκα κάποιον ποὺ δὲν τὸν κρίνω, ἀλλὰ αὐτὸς μὲ κρίνει. Αὐτὸς εἶναι τὸ κριτήριο τῆς ἀλήθειας, Τὸν δέχομαι. Μὲ ἀναπαύει, γιατὶ ἀναπαύει ὅλους. Γι' αὐτὸν ὅλα εἶναι καλά. Αὐτὸς ἦν ἀεὶ καὶ ἔστι καὶ ἔσται. Μετέχοντες αὐτοῦ ἀληθεύομε, ἰδιάζοντες ψευδόμεθα...
Βρῆκα τὸ ἀνέλπιστο ποὺ ζητοῦσα, ποὺ μοῦ χαρίζει τὰ πάντα γιὰ χάρι τῶν πολλῶν.
Βρήκα τὸ ἕνα ποὺ εἶναι ἐπιτυχία, εὐαγγέλια χαρᾶς γιὰ ὅλους. Ἀλλιῶς ἂν δὲν εἶναι χαρὰ γιὰ ὅλους, δὲν εἶναι γιὰ κανένα.
Δὲν νίκησε τελικὰ ὁ Ἡράκλειτος ἀλλὰ ἐκεῖνος ποὺ διοικεῖ τὰ πάντα διὰ πάντων, ἄρα νικᾶ ἡ οἰκουμένη. Δὲν ἐπιβάλλεται μὲ τὴ δύναμι τῶν στοχασμῶν του, οὔτε μὲ τὴν εὐγλωττία τῆς ποιήσεως. Ἀλλὰ λάμπει μὲ τὴ μαρμαρυγὴ τῆς πίστεως καὶ τὴν τόλμη τῆς θυσίας τῶν πάντων καὶ τοῦ ἑαυτοῦ του. Βρήκε τὸ ἕνα που σώζει ὅλους. Βγήκε ἀπὸ τὴ φθαρτὴ κίνησι τῶν φθαρτῶν καὶ πέρασε στὴν ἀΐδια τῶν ἀἰδίων. Τοῦ χαρίστηκαν τὰ πάντα χάριν τῶν πολλῶν. Αὐτὰ δὲν τὸν ὁδηγοῦν στὴν ἔπαρσι τῆς οἰήσεως ἀλλὰ στὴν ὁμολογία τῆς ἀλήθειας καὶ στὴν ὁμόνοια τῆς εἰρήνης ποὺ σώζει ὅλους.
Αὐτὸ λέγεται μὲ τὴ φράσι: «πᾶσι μέτεστι γινώσκειν ἑωυτοὺς καὶ σωφρονεῖν» (Απ. 116). Εἶναι δυνατὴ γιὰ ὅλους ἡ αὐτογνωσία καὶ ἡ φρόνησι.
ΣΧΟΛΙΟ: ΑΥΤΟΣ Ο ΜΥΣΤΗΡΙΩΔΗΣ ΤΕΛΕΥΤΑΙΟΣ ΚΑΡΠΟΣ ΤΟΥ ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ ΜΑΣ ΜΗΠΩΣ ΚΑΤΟΡΘΩΣΕΙ ΝΑ ΜΑΣ ΑΠΟΚΑΛΥΨΕΙ ΤΟΝ ΚΡΥΜΕΝΟ ΜΑΣ ΕΑΥΤΟ; ΒΡΗΚΑΜΕ ΜΠΡΟΣΤΑ ΜΑΣ ΤΑ ΕΡΕΙΠΙΑ ΤΗΣ ΠΑΛΙΑΣ ΠΙΣΤΗΣ. ΜΠΟΡΟΥΜΕ ΝΑ ΤΗΝ ΑΝΑΣΤΗΛΩΣΟΥΜΕ; ΟΛΑ ΜΟΙΑΖΟΥΝ ΔΥΣΚΟΛΑ. ΕΙΜΑΣΤΕ ΦΟΡΕΙΣ ΤΟΥ ΝΕΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ. Η ΕΠΟΧΗ ΜΆΣ ΦΟΡΤΩΣΕ ΜΕ ΕΓΩ ΤΟ ΟΠΟΙΟ ΑΠΟΥΣΙΑΖΕ ΣΑΦΩΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΜΑΣ. ΤΟ ΠΡΟΣΩΠΟ ΣΤΟ ΟΠΟΙΟ ΚΡΥΨΑΜΕ ΤΟ ΕΓΩ ΜΑΣ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΑΡΚΕΤΟ. ΑΠΕΤΥΧΕ ΗΤΑΝ ΜΙΑ ΕΤΕΡΟΤΗΣ. ΕΝΑΣ ΝΕΟΣ ΝΑΡΚΙΣΣΙΣΜΟΣ.ΟΠΟΤΕ; ΜΠΟΡΟΥΜΕ ΝΑ ΞΕΦΥΓΟΥΜΕ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΠΟΣΤΑΣΙΑ Η ΟΠΟΙΑ ΣΑΝ ΤΗΝ ΒΑΡΥΤΗΤΑ ΤΟΥ ΓΑΛΙΛΑΙΟΥ, ΣΑΝ Ο ΝΕΟΣ ΘΕΟΣ, ΚΥΡΙΕΥΣΕ ΤΗΝ ΦΥΣΗ ΜΑΣ ΚΑΙ ΤΗΝ ΟΥΣΙΑ ΜΑΣ;
ΑΥΤΗ ΤΗΝ ΕΡΩΤΗΣΗ ΘΑ ΑΠΕΥΘΥΝΟΥΜΕ ΣΤΟΝ ΓΕΡΟΝΤΑ ΟΠΩΣ ΣΤΙΣ ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΜΑΣ ΡΩΤΗΣΑΝ ΤΟ ΜΑΝΤΕΙΟ ΤΩΝ ΔΕΛΦΩΝ. ΕΙΔΟΜΕΝ.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου