ΟΙ ΔΥΟ ΣΗΜΑΣΙΕΣ ΤΗΣ ΕΤΕΡΟΤΗΤΟΣ ΣΤΟΝ ΠΛΩΤΙΝΟ (4)

Συνέχεια από: Τρίτη 14 Μαρτίου 2017 

ΤΟ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟ ΚΑΙ ΤΟ ΑΝΤΙΘΕΤΟ

Του Pietro Prini.

         
 3. Ο Πλωτίνος είχε το κουράγιο ή την αγαθότητα, να προτείνει αυτό το ιδανικό τής δημιουργικής θεωρίας, του διαλογισμού, στους μαθητές του, αλλά επίσης, σύμωνα με το ουτοπικό σχέδιο της πλατωνόπολης, σε μία κοινότητα η οποία θα έπρεπε να αντιπροσωπεύει το καλύτερο εκείνης τής διανοητικής ελίτ η οποία αυταπατάτο ότι μπορούσε να ξαναβρεί την αρχαία αίγλη, όταν είχαν ήδη εμφανισθεί καθαρά τα σημεία τής οριστικής απορρίψεως ακόμη και απο τις διοικητικές υποχρεώσεις τού Ρωμαϊκού κράτους! Σ'αυτή την αποφασιστική στροφή τής απέραντης αυτοκρατορίας διέρχονται ταχύτατα τα τελευταία ταραγμένα χρόνια της διακυβερνήσεως του Γαληνού (Gallieno), όπου η πολιτική μειώνεται πλέον σε μία προσπάθεια επικρατήσεως με σκληρές ενέργειες, στην αναρχική διάλυση, στην διαρκή αταξία και στις ανατριχιαστικές μάστιγες της εποχής με την απελπισμένη θέληση τής αντιστάσεως. Στο χαμένο ιδανικό των ηθικών καθοδηγητών της πολιτικής είναι έτοιμη η αντικατάστασή του με την μυστικιστική ιδεολογία τής αυθεντίας ενός αρχηγού ενδεδυμένου με τους χαρακτήρες τής ιερότητος! Προβάλλεται ήδη με τον Gallieno και θα εμφανισθεί καθαρά με τον Μάρκο Αυρήλιο και στην συνέχεια στους αυτοκράτορες τής Τετραρχίας, αυτό το πρόσωπο μίας εποχής Θεοκρατίας η οποία θα διαρκέσει σχεδόν χίλια χρόνια μετά την μεταφορά τού κέντρου της αυτοκραατορίας στην Ανατολή!

          Μπορούμε να βρούμε την βαθειά αντιστοιχία αυτής της μεγάλης στροφής τής προοπτικής τής πολιτικής σε μία απο τις τελευταίες πραγματείες των Εννεάδων, την 51η στην χρονολόγηση του Πορφύριου : ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΤΙΝΑ ΚΑΙ ΠΟΘΕΝ ΤΑ ΚΑΚΑ; (Ι,8). Εδώ σχηματίζεται μέσω τής θεωρίας του καθαυτό κακού, το κακόν το μέν αυτό (3, 23) μία διαλεκτική της αντιθέσεως, η οποία μπορεί να φανεί ξένη απο την διαλεκτική τής μετοχής ή της ετερότητος, σαν διαφοράς, για την οποία μιλήσαμε μέχρι τώρα, ανακαλύπτοντας την σημασία της, ιδιαιτέρως στην πρώτη πραγματεία τού Πλωτίνου στο πρόβλημα του κακού και της ύλης, στις ΕννεάδεςΙΙ, 4, την 12η στον έλεγχο του Πορφύριου και επομένως γραμμένη στους πρώτους χρόνους της ρωμαϊκής διδασκαλίας του Πλωτίνου : Οι δύο ύλες! δηλαδή ΠΕΡΙ ΥΛΗΣ!

          Στο πόθεν τα κακά, συνταχθέν κατά πάσαν πιθανότητα μετά τον τραγικό θάνατο του Gallieno και την αποτυχία τού σχεδίου της πλατωνόπολης, ο Πλωτίνος εκθέτει το μάθημα που έμαθε απο την σκληρή εμπειρία τής εποχής του! Το κακό είναι μία αδάμαστη αρχή η οποία ενεργεί ασταμάτητα μέσα στον κόσμο! Πρόκειται για μία καθαρή, διαυγέστατη θεωρία αυτού που δέν μπορεί να παραμείνει κρυφό: Την φύση, ουσιαστικώς "πολεμική", όπως θα έλεγε ο Vico τής ιστορίας των ανθρώπων, όπου αντικατοπτρίζεται η ίδια η ιστορία τής φύσης στην ολότητά της! Οι διαμάχες μέσω των οποίων κινείται η ιστορία τόσο του ανθρώπου, όσο και του κόσμου, ξεκινούν απο τις ρίζες τους, απο ένα κακό, το πρωτογενές κακό, το οποίο υπερβαίνει μαζί και το φυσικό και το ηθικό πλαίσιο! Αυτό λοιπόν πράγματι, δέν είναι ένα ενυπάρχον συστατικό των όντων ούτε προέρχεται απο μία ηθική αμαρτία! Ο φυσικός κόσμος τον οποίο είχε αναγνωρίσει ο Πλωτίνος στην πραγματεία του "Εναντίον των Γνωστικών", στην Θετικότητα του ή αγαθότητα, στην μετοχή του στο "κάλλος της τάξεως και της σοφίας"(ΙΙ, 9/33) τού όλου, αφήνει όμως να φανερωθεί η ουσιώδης του αδυναμία, το γεγονός ότι είναι ανοχύρωτη απέναντι στο κακό, "όπως εκείνα τα ασθενέστατα έργα της τέχνης ή της φύσης, τα οποία με μόνη τήν ριπή του ανέμου ή ένα κύμα υψηλής θερμοκρασίας αρκούν για να τα καταστρέψουν" (Ι, 8/51). Το κάλλος τού κάθε αισθητού πράγματος αντικατοπτρίζεται απο το νοητικό του μοντέλο, καί είναι τέτοιο ώστε να είναι δυνατόν να παραμορφώνεται και να καταστρέφεται ακριβώς όπως και μία πόλη καλά οργανωμένη διαλύεται απο ένα σεισμό σε έναν σωρό ερείπια ή η ανθοστολισμένη υγεία ενός νέου σώματος μπορεί να καεί και να σβύσει απο τις τερατώδεις επινοήσεις της ασθένειας και του θανάτου ή όπως η αρμονία μίας ενάρετης ζωής κομματιάζεται και διαλύεται στην τρέλλα του πάθους, όταν η ψυχή υποχωρεί στους πειρασμούς της ύλης η οποία στέκεται δίπλα της "ζητιανεύοντας και σαν να την παγιδεύει ακόμη-ακόμη, ακράτητη, για να εισχωρήσει στο εσωτερικό της" (35-37). Εάν αυτό είναι αλήθεια "δέν πρέπει να δεχθούμε ότι εμείς είμαστε αρχή των κακών, σαν να είμαστε μέσα μας κακοί, διότι ήδη πρίν απο εμάς υπάρχουν αυτά τα κακά, τα οποία ακόμη και αν αποκτούν τους ανθρώπους, τους κατέχουν ενάντια στην επιθυμία τους".

          Η ταύτιση της ύλης με το κακό στην οποία οδηγείται φανερά μόνον σ'αυτή την πραγματεία και επομένως στο τέλος της διδασκαλίας του, αποκτά μεγάλη σπουδαιότητα στην ιστορία του νεοπλατωνισμού. Η ύλη δέν κατανοείται πλέον σαν μία συστατική αρχή των όντων και επομένως σαν ένα ουσιώδες στοιχείο τής κατανοήσεως τους-σύμφωνα με μία σημασία η οποία είχε επικρατήσει σιγά-σιγά στην πλατωνική παράδοση απο τον Αριστοτέλη-αλλά σαν μία ξένη παρουσία, μία δύναμη που αλλοτριώνει, που μπορεί να μολύνει όλο το σωματικό σε μία σημαντική η οποία περιλαμβάνει τις αρχαίες θρησκευτικές δοξασίες του προπατορικού αμαρτήματος, του δαιμονικού, του κολασμένου (και σ'αυτή την πραγματεία επίσης είναι παρούσες όλες οι εικόνες, κοινές στην ευσπλαχνία των νεοπλατωνικών, ο Άδης ο σκοτεινός βάλτος, η αρχαία φύση!)

Συνεχίζεται

Αμέθυστος.