Απαρχές και μεταμορφώσεις τού ερωτήματος περί Θεού στην σκέψη τού Martin Heidegger (δ)

Συνέχεια από: Δευτέρα 28 Ιανουαρίου 2019

Απαρχές και μεταμορφώσεις τού ερωτήματος περί Θεού στην σκέψη τού Martin Heidegger 

Του Friedrich-Wilhelm von Herrmann

                                                                 

2. Η φιλοσοφία «στην ριζική της αμφιβολία την οποία η ίδια θέτει περί τού εαυτού της» ως «επί τής αθεϊστικής αρχής»

Τις δυο παραδόσεις με θέμα την φαινομενολογία τής θρησκείας ακολουθεί το χειμερινό εξάμηνο τού 1921/22  η σειρά μαθημάτων με τον από δυο μέρη αποτελούμενο τίτλο: Φαινομενολογικές ερμηνείες του Αριστοτέλη. Εισαγωγή στην φαινομενολογική έρευνα²². Στις παραδόσεις αυτές θα διαπραγματευθεί μόνο την «Εισαγωγή στην φαινομενολογική έρευνα», η οποία όμως βρίσκεται στην υπηρεσία των «Φαινομενολογικών ερμηνειών τού Αριστοτέλη», που θα είναι το θέμα του θερινού εξαμήνου 1922: Φαινομενολογικές ερμηνείες επιλεγμένων έργων τού Αριστοτέλη με αντικειμένο την οντολογία και λογική²³. Στην «Εισαγωγή...» ο Heidegger συνεχίζει την ερμηνευτική φαινομενολογία τής πραγματικής ζωής από τις προηγούμενες παραδόσεις του και την επεκτείνει σε μεγάλο βαθμό. Κατ’ αρχάς καταπιάνεται με τις νοηματικές κατευθύνσεις της πραγματικής ζωής: το νοηματικό περιεχόμενο τής πραγματικής ζωής ως «κόσμος» που προκύπτει από την σημαντικότητα. Ως νόημα τής σχέσης αυτής της ζωής θεωρεί την μέριμνα. Κατόπιν, στα πλαίσια τής εποικοδομητικής επέκτασης, θα αρθούν οι κατηγορίες στο νόημα τής σχέσης τής ζωής: η τάση που σπρώχνει τη ζωή στον κόσμο της. Η απόσταση και η μείωση της απόστασης. Ο αποκλεισμός, ως ξαλάφρωμα του να μην κοιτάς τον εαυτό σου. Ως συνέχεια αυτών αποκαλύπτονται οι κατηγορίες τής κινήσεως στην τάση, μείωση τής απόστασης και ο αποκλεισμός (Reluzenz [η κατανόηση του κόσμου ρίχνει το φως της πίσω (relucere) στην κατανόηση τού εαυτού] και Praestruktion [προϋποθέτει την Reluzenz και προσθέτει την βεβαιότητα]). Έχοντας υπόψιν αυτές τις κατηγορίες κινήσεως αποκαλύπτεται η Ruinanz (Η θεμελιώδης κινητικότητα τής πραγματικής ζωής. Η συνοχή τής πραγματικής ζωής μέσα στην κινητικότητά της. Ο Heidegger χρησιμοποιεί την έννοια μόνο στις παραδόσεις τού συγκεκριμένου εξαμήνου) ως εκείνη η κινητοποίηση, την οποία η πραγματική ζωή εκτελεί εναντίον αυτής τής ίδιας. Στην Ruinanz  επιδεικνύεται ένας από τούς δυο τρόπους τής διεκπεραίωσης, τού νοήματος τής διεκπεραίωσης, αυτός τής αυτο-απώλειας, από τις παραδόσεις για τον Αυγουστίνο.

Η  οικοδομημένη αναλυτική τής πραγματικής ζωής με τον τρόπο αυτό θα ήταν αρκετή για να προσφέρει το έδαφος για το κτίσιμο τής φαινομενολογικής φιλοσοφίας τής θρησκείας, εισαγωγή στην οποία αποτελεί η πρώτη σειρά μαθημάτων στην φαινομενολογία τής θρησκείας. Όμως, κατά την σύντομη διάρκεια μεταξύ του τέλους των παραδόσεων για τον Αυγουστίνο και την αρχή του χειμερινού εξαμήνου, η θεμελιώδης αντίληψη τού Heidegger περί φιλοσοφίας υπέστη μια εκ βαθέων μεταβολή. Σε μια σημείωση για τις παραδόσεις αυτές, με τον τίτλο «για εισαγωγή», γράφει: «Η φιλοσοφία, στην ριζική της αμφιβολία, την οποία η ίδια θέτει για τον εαυτό της, πρέπει να είναι επί της αρχής αθεϊστική (prinzipiell a-theistisch)». Παρά την θεμελιώδη της τάση, δεν πρέπει να υπερβάλλει, και να έχει Θεό και να Τον καθορίζει. Όσο πιο ριζοσπαστική είναι, τόσο πιο βέβαιη είναι η απομάκρυνση από Αυτόν, δηλαδή στην ριζοσπαστική διεκπεραίωση τού «μακριά» ένα δύσκολο «με Αυτόν»²⁴. Ο Heidegger δίνει ένα εντελώς νέο τόνο: η φιλοσοφία ως ερμηνευτική φαινομενολογία τής πραγματικής ζωής πρέπει να μείνει ελεύθερη από το περί Θεού ερώτημα. Η φιλοσοφική εγκράτεια ως προς το περί Θεού ερώτημα χαρακτηρίζεται «επί της αρχής αθεϊσμός» (prinzipieller Atheismus)²⁵. Τι λέει όμως πως η φιλοσοφία στην διεκπεραίωση τού «μακριά» από τον Θεό είναι ένα δύσκολο «μαζί» με τον Θεό; Παραμένει τότε μια σκοτεινή αίσθηση τού Θεού, η οποία όμως δεν επιτρέπεται να συνταχθεί με την φιλοσοφία τής πραγματικής ζωής;

Αυτή η περίεργη καινούργια στάση ως προς το φιλοσοφικό περί Θεού ερώτημα και την φαινομενολογική φιλοσοφία τής θρησκείας, οξύνεται περαιτέρω στην Αναφορά Natorp (Φαινομενολογικές ερμηνείες του Αριστοτέλη [Επίδειξη τής ερμηνευτικής κατάστασης]) τού 1922, που παρουσιάζει συμπυκνωμένο το νήμα τής σκέψης των παραδόσεων των ετών 1921-22: «αν...η φιλοσοφία είναι αποφασισμένη να καταστήσει την πραγματική ζωή, με τις βαρύνουσες δυνατότητες υπάρξεως που έχει, ορατή και χειροπιαστή. Αυτό σημαίνει, πως εάν αυτή η ίδια στον εαυτό της, ριζικά και καθαρά, χωρίς λοξές ματιές στις κοσμοθεωρητικές ανησυχίες, έχει αποφασίσει, την πραγματική ζωή από τον εαυτό της, να την βάλει στην βάση των ιδίων της δυνατοτήτων, δηλαδή όταν η φιλοσοφία είναι θεμελιωδώς αθεϊστική και το κατανοεί-τότε διάλεξε αποφασιστικά και απέκτησε ως αντικείμενο την πραγματική ζωή με αναφορά στην πραγματικότητά της»²⁶. Για την λέξη «αθεϊστική» υπάρχει μια επεξηγηματική υποσημείωση: «’Αθεϊστική’ όχι με την έννοια μιας κάποιας θεωρίας τού υλισμού. Κάθε φιλοσοφία, η οποία κατανοεί τον εαυτό της με αυτό που η ίδια είναι, πρέπει ως πραγματικό πως, που η ίδια είναι, τής ερμηνείας τής ζωής, να γνωρίζει ακριβώς τότε, όταν έχει μια αίσθηση του Θεού, πως το άρπαγμα της ζωής προς τον εαυτό της, το οποίο η φιλοσοφία διεκπεραιώνει, είναι μια εναντίωση στον Θεό. Μόνο έτσι όμως στέκει ειλικρινής, δηλαδή στο μέτρο των δυνατοτήτων της, ενώπιον του Θεού. Αθεϊστική σημαίνει στο σημείο αυτό: να κρατά τον εαυτό της ελεύθερο από την παραπλανητική ανησυχία ντυμένη θρησκευτικότητα. Μήπως η ιδέα μιας φιλοσοφίας τής θρησκείας, και μάλιστα όταν λογαριάζει χωρίς την πραγματικότητα τού ανθρώπου, δεν είναι μια καθαρή τρέλα;»²⁷ Ενώπιον τής σκληρής απόρριψης τού φιλοσοφικού περί Θεού ερωτήματος, το οποίο ο Heidegger τόσο σοβαρά και γόνιμα έθεσε και επεξεργάστηκε, στο πρώτο τμήμα τού δρόμου τής ερμηνευτικής φαινομενολογίας τής πραγματικής ζωής, πρέπει να θέσουμε το ερώτημα, τι συνέβη στην σκέψη τού Heidegger εντός λίγων μηνών. Μήπως κατά την επεξεργασία τής φιλοσοφίας τής πραγματικής ζωής, βρήκε ένα ή περισσότερα στοιχεία, που καθιστούν το ερώτημα περί σχέσης προς τον Θεό ή και περί τού ίδιου τού Θεού, ασύμβατο ή και αντιφατικό; Ή μήπως πρόκειται για ένα υπαρκτικό μοτίβο: η ξαφνική απώλεια τής τόσο βαθιά βιωμένης εγγύτητας τού Θεού, μια απώλεια η οποία δεν τον ωθεί πια να συνεχίσει τα ερωτήματά του στην αναζήτηση τής αληθινής φιλοσοφίας τής θρησκείας; Ας παρακολουθήσουμε μερικές χαρακτηριστικές στιγμές τής απόρριψης τού περί Θεού ερωτήματος.

Συνεχίζεται