Περί πνεύματος, ψυχής και σώματος 18

Συνέχεια από: Δευτέρα 15 Ιουνίου 2020

Αγίου Λουκά Συμφερουπόλεως

Πνεύμα, Ψυχή, Σώμα

Κεφάλαιο 7: Υπερβατικές πνευματικές ιδιότητες γ

Στο βιβλίο «Μελέτες στον ζωικό μαγνητισμό» βρίσκουμε την αναφορά στον John Everdtveger, ο οποίος μετά από μακροχρόνια ασθένεια έπεσε για μερικές ώρες σε μια κατάσταση που έμοιαζε με θάνατο. Όταν άνοιξε τα μάτια του, είπε στον εξομολόγο του, πως είδε όλη του τη ζωή, όλες τις αμαρτίες του, ακόμη και αυτές που εδώ και καιρό είχαν σβηστεί από την μνήμη του. Το όραμα ήταν τόσο ζωντανό, σαν να είχε για πρώτη φορά την εμπειρία αυτή. Η ικανότητα μιας τέτοιας φαντασμαγορικής εκ νέου βίωσης ολόκληρης της ζωής από τους ετοιμοθάνατους, συνοδευόμενη από την συμπίεση πολλών ετών μέσα σε λίγα δευτερόλεπτα, και στοχασμός πάνω στις διάφορες φάσεις της ζωής τους, που θεωρούνται βαθμοί ανάπτυξης της πνευματικής τους ζωής, ήταν ήδη από την αρχαιότητα γνωστή και θεωρήθηκε ως ικανότητα της ανθρώπινης ψυχής, που την διακρίνει από τις άλλες. Ο φιλόσοφος Πλωτίνος λέει στις «Εννεάδες»: «Αλλά μετά από καιρό, στο τέλος της ζωής, εμφανίζονται οι μνήμες της πρότερης περιόδου ύπαρξης…επειδή, εξαπολυμένη από το σώμα, η ψυχή θυμάται ό, τι δεν μπορούσε να θυμηθεί εδώ». Αναλογιζόμενοι το γεγονός αυτό, το οποίο διαρκεί 2-3 λεπτά, μέσα στα οποία αναπαράγονται τα γεγονότα ολόκληρης της ζωής, η οποία διήρκησε δεκαετίες, μας εντυπωσιάζουν δυο πράγματα: πρώτο, η υπερφυσική ταχύτητα ενθύμησης, και δεύτερο, η εκπληκτική πληρότητα και σαφήνεια της ανάμνησης.

Ας συζητήσουμε το πρώτο σημείο. Εικόνες αναμνήσεων μπαίνουν στην συνείδηση με υπερβατική ταχύτητα όταν καπνίζει κανείς όπιο ή χασίς. Ο T. Ribot στο βιβλίο του «Ασθένειες της μνήμης», γράφει την εξομολόγηση του Kepsey, ενός παθιασμένου χρήστη οπίου. Λέει λοιπόν, πως όταν είναι ναρκωμένος έχει όνειρα που διαρκούν δέκα, είκοσι, τριάντα, εξήντα χρόνια. Ακόμα και τέτοια που ξεπερνούν κάθε όριο της ανθρώπινης ζωής. Ασήμαντα γεγονότα της νεότητας του, ξεχασμένες σκηνές από τα πρώτα του χρόνια, αναδύονται συχνά μπροστά του. Δεν θα μπορούσε να πει πως τα θυμάται, καθώς αν του τα διηγούνταν κάποιος όσο είναι ξύπνιος, δε θα αναγνώριζε πως είναι γεγονότα από την ζωή του. Όταν όμως περνούσαν ενώπιον σαν όνειρο, σε μια από καιρό ξεχασμένη ατμόσφαιρα και αίσθημα, τα αναγνώριζε αμέσως.

Πως μπορούμε να εξηγήσουμε αυτή την απίστευτη ταχύτητα των αναμνήσεων; Στην φυσιολογία είναι γνωστό πως όλες οι διεργασίες του νευρικού συστήματος απαιτούν ορισμένο χρονικό διάστημα, αν και πολύ μικρό, κλάσματα του δευτερολέπτου. Όσο πιο μακρύ το νεύρο, τόσο πιο μεγάλο το χρονικό διάστημα που απαιτείται για να περάσει το ερέθισμα από τον υποδοχέα μέχρι το αισθητικό νεύρο. Κάποιο χρονικό διάστημα απαιτείται για τον σχηματισμό της ανταπόκρισης στα νευρικά κύτταρα, τα οποία έλαβαν το ερέθισμα. Κάποιο χρονικό διάστημα απαιτείται για την μεταφορά της ανταπόκρισης δια μέσου του κινητικού νεύρου. Όλες οι διανοητικές και αισθητηριακές διεργασίες που λαμβάνουν χώρα στον εγκέφαλο χρειάζονται χρόνο. Και αν ήταν δυνατό να υπολογίσουμε τον χρόνο, όλων των διανοητικών διεργασιών που συμβαίνουν κατά την διάρκεια της ζωής μας, θα ήταν ένα αρκετά μεγάλο χρονικό διάστημα. Είναι επομένως αδύνατο αυτή η ανάμνηση ολόκληρης της ζωής, η οποία τελείται σε μια στιγμή, να συμβαίνει εντός του υλικού εγκεφάλου.

Μπορούμε λοιπόν να συμπεράνουμε πως δεν συμβαίνει εντός του εγκεφάλου.

Που όμως λαμβάνει χώρα; Όπως είπαμε, η ζωή του πνεύματος είναι αδιαχώριστα συνδεδεμένη με όλη την νευροψυχική δραστηριότητα. Εκεί μέσα, στο πνεύμα, είναι εντυπωμένα όλα όσα συμβαίνουν στην συνείδηση μας, δηλαδή σκέψεις, αισθήματα, βουλήματα. Και αυτό είναι κάτι διαφορετικό από τα ίχνη και τις εντυπώσεις στα νευρικά κύτταρα, τα οποία οι φυσιολόγοι και ψυχολόγοι θεωρούν πως είναι ο μηχανισμός της μνήμης.

Εμείς φυσικά δεν αρνούμαστε την ύπαρξη και αναγκαιότητα αυτών των ιχνών και εντυπώσεων στα νευρικά κύτταρα, όπως και την ορθή εξήγηση που δίνουν σε πολλές, ίσως και όλες τις συνηθισμένες λειτουργίες της μνήμης. Η βαθμιαία παρακμή και εν τέλει η εξαφάνιση της μνήμης που προκαλεί η γεροντική ανία, εξαρτάται φυσικά από την ατροφία και τον θάνατο των νευρικών κυττάρων του εγκεφαλικού φλοιού, που μπορεί να μειωθούν στο μισό ή και το ένα τρίτο του αρχικού τους αριθμού. Γνωρίζουμε επίσης πως η μνήμη μπορεί να εξαφανιστεί λόγω βλαβών μετά από τραύμα ή μόλυνση. Η εξήγηση λοιπόν της μνήμης, στις πιο πολύπλοκες εκδηλώσεις της, με την θεωρία των μοριακών ιχνών στα εγκεφαλικά κύτταρα και τις συσχετιστικές ίνες, δεν μας ικανοποιεί καθόλου.  Αν και τα νευρικά κύτταρα δεν διαιρούνται και δεν αντικαθίστανται, όπως συμβαίνει με τα υπόλοιπα όργανα και ιστούς του σώματος, αλλά μόνο πεθαίνουν, υπάρχουν όμως  συνεχείς ανταλλαγές ανάμεσα τους, και πολύ πιθανόν αλλαγές των μορίων τους. Πως θα μπορούσαμε να φανταστούμε άλλο κατάλληλο μηχανισμό σταθεροποίησης και διατήρησης για πάντα των ιχνών όλων των διανοητικών πράξεων; Και σε ποιο βαθμό έχουμε το δικαίωμα να μιλούμε για διατήρηση αυτών των ιχνών για πάντα, όταν γνωρίζουμε πόσο εύθραυστη είναι η μνήμη και τι μεγάλο μέρος εξαφανίζεται ανεπιστρεπτί;

Η άλλη πτυχή είναι ακόμα πιο σημαντική. Είναι αδύνατο να θεωρήσουμε πως το ανατομικό υπόστρωμα της μνήμης εντυπώνεται σε ένα μόνο κύτταρο, καθώς στη μνήμη θα πρέπει να εντυπωθούν οι διανοητικές διεργασίες, που είναι πάντα πολύπλοκες, και περιλαμβάνουν την συμμετοχή μιας σειράς κυττάρων και ινών. Στον εγκέφαλο πρέπει να διατηρηθούν οι εντυπώσεις, όχι των μεμονωμένων αλλαγών στα μεμονωμένα κύτταρα, αλλά να διατηρηθούν οι αλυσίδες «των δυναμικών συσχετίσεων», σύμφωνα με τον T. Ribot. Κατά την διάρκεια της ζωής λαμβάνουν χώρα αναρίθμητες τέτοιες δυναμικές συσχετίσεις, που αλλάζουν και μεταβάλλουν διαρκώς η μια την άλλη. Ο αριθμός τους είναι τόσο μεγάλος όσα τα μέτρα από την Γη μέχρι τον Σείριο. Ο αριθμός των εγκεφαλικών κυττάρων, αν και πολύ μεγάλος (6 δισεκατομμύρια σύμφωνα με τον Meinert), είναι ασήμαντος σε σχέση με τον αριθμό των διανοητικών διεργασιών που εντυπώνονται σε αυτά. Αυτός είναι ο λόγος που μόνο μερικές εντυπώσεις, οι πιο ζωηρές αποθηκεύονται στην μνήμη, και είναι αδύνατο, ο εγκέφαλος να διατηρήσει για πάντα τις εντυπώσεις και των πιο μικρών της ζωής μας με όλες τους τις λεπτομέρειες, την αισθητηριακή χροιά και την ηθική αξιολόγηση.

Πρέπει να αναγνωρίσουμε λοιπόν, πως πέραν του εγκεφάλου, υπάρχει ένα άλλο, πολύ πιο σημαντικό και ισχυρό υπόστρωμα της μνήμης. Και εμείς πιστεύουμε πως τέτοιο υπόστρωμα είναι το πνεύμα του ανθρώπου, όπου εντυπώνονται για πάντα όλες οι ψυχοφυσικές δραστηριότητες. Για τις εκδηλώσεις του πνεύματος δεν υπάρχει όριο, δεν έχει ανάγκη κάποιας σειράς ή συσχέτισης αιτίας και αποτελέσματος, για να θυμηθεί τις εμπειρίες, πράγματα που είναι απαραίτητα για την λειτουργία του εγκέφαλου.

Το πνεύμα τα αγκαλιάζει όλα με την μια, και τα αναπαράγει στιγμιαία στην ολότητα τους.

Επιπλέον, πιστεύουμε πως είναι κατάλληλο να θυμηθούμε τα πολύτιμα λόγια του Richet: «Το πνεύμα μπορεί να λειτουργήσει χωρίς η συνείδηση να το γνωρίζει: οι πολύ πολύπλοκες διανοητικές διεργασίες περνούν απαρατήρητες από την συνείδηση μας. Ένα ολόκληρος κόσμος ιδεών, άγνωστος σε μας, πάλλεται εντός μας». Ίσως δεν σβήνεται καμιά μνήμη. Η συνείδηση ξεχνά πολλά, η μνήμη τίποτα. Όλη η σειρά εικόνων από το παρελθόν παραμένει σχεδόν αναλλοίωτη, αν και εξαφανίστηκαν από την συνείδηση μας. Γιατί το ασυνείδητο παραμένει ξύπνιο. Αν υποθέσουμε πως όλος ο πλούτος της μνήμης διατηρείται σε πλήρη ισχύ μέσα στο πνεύμα, τότε γίνονται ξεκάθαρα τα εκπληκτικά φαινόμενα της υπερμνήμης (hypermnesia) τα οποία αναφέρουν πολλοί συγγραφείς. Ας αναφέρουμε απλώς μερικά παραδείγματα. Πολλοί συγγραφείς αναφέρουν το εκπληκτικό φαινόμενο μνήμης γλωσσών οι οποίες ξεχάστηκαν προ πολλού. Ένας άνδρας που καταγόταν από την Ουαλία, και είχε φύγει μικρός από εκεί, είχε ξεχάσει την γλώσσα. Εβδομήντα χρόνια αργότερα, σε κατάσταση παραληρήματος, μίλησε σε άπταιστα ουαλικά. Όταν συνήλθε δεν μπορούσε να πει ούτε λέξη στην γλώσσα αυτή.

Ο Farihagen παρατήρησε ένα καλαθά, ο οποίος είχε ακούσει ένα κήρυγμα για την μετάνοια, το οποίο τον είχε αγγίξει βαθιά. Το επόμενο βράδυ σηκώθηκε από το κρεβάτι του, ενώ ακόμα κοιμόταν. Επανέλαβε ολόκληρο το κήρυγμα κατά λέξη, βαδίζοντας μέσα στο δωμάτιο του. Όταν ξύπνησε δεν μπορούσε να το επαναλάβει. Ακόμα και σαράντα χρόνια αργότερα, απάγγελε αποσπάσματα από το κήρυγμα αυτό, όταν μιλούσε σε κάποιον.

Ένας αγρότης από το Rostov, ευρισκόμενος σε πυρετώδες παραλήρημα, άρχισε ξαφνικά να απαγγέλει την αρχή του κατά Ιωάννην Ευαγγελίου στα ελληνικά, που είχε τυχαία ακούσει 60 χρόνια πριν. Ο Σενέκας αναφέρει την περίπτωση μιας χωρικού, η οποία στο παραλήρημα πρόφερε συριακές, χαλδαϊκές και εβραϊκές λέξεις, τις οποίες είχε ακούσει από κάποιον επιστήμονα, με τον οποίο ζούσε μαζί όταν ήταν μικρή. Ακόμα και οι παρατηρήσεις που έγιναν σε διανοητικά καθυστερημένους, έδειξαν όχι μόνο υπερμνήμη, αλλά και εκπληκτική εκδήλωση κρυφής συνειδητής ζωής.

Ο Maudsley στο βιβλίο του «Φυσιολογία και Παθολογία της Ψυχής», λέει: «Η εξαιρετική μνήμη των διανοητικά καθυστερημένων, παρά τους περιορισμούς της διάνοιας τους, αναπαράγει μακρές διηγήσεις με μεγάλη ακρίβεια, και παρέχει έτσι μαρτυρία για την ασυνείδητη δραστηριότητα της ψυχής. Πολλοί διανοητικά καθυστερημένοι σε κατάσταση έκστασης, που προκαλείται από μεγάλη θλίψη ή άλλους λόγους (τελευταία αναλαμπή της ζωής που τελειώνει) επιδεικνύουν πως είναι ικανοί για μια τέτοια εσωτερική ζωή, για την οποία ήταν φαινομενικά ανίκανοι. Αυτό δείχνει πως πολλά πράγματα που δεν μπορούν να εκφράσουν τα προσλαμβάνουν και αφήνουν εντυπώσεις στην ψυχή τους».

Δεν υπάρχουν αρκετά λόγια για να εκφράσουν την αλήθεια πως η συνείδηση μας δεν αποτελεί την ψυχή μας. Η συνείδηση δεν μπορεί να μας δώσει αναφορά ως προς τον τρόπο που δημιουργούνται αυτές οι εντυπώσεις και πως διατηρούνται στην ψυχή μας σε λανθάνουσα κατάσταση.

Ο T. Ribot προσπαθεί να εξηγήσει την υπερμνήμη με την αυξημένη ροή αίματος στον εγκέφαλο, την οποία προκαλεί ο πυρετός. Η εξήγηση αυτή όμως είναι ακατάλληλη, καθώς η υπερμνήμη παρατηρήθηκε και κατά τη διάρκεια του ύπνου, όταν η δραστηριότητα του εγκεφαλικού φλοιού είναι ιδιαίτερα μειωμένη. Αν η υπερμνήμη μπορεί να συμβαίνει σε δυο αντίθετες καταστάσεις του εγκεφάλου, στον ύπνο και σε κατάσταση υπερέντασης κατά τον παραληρηματικό πυρετό, τότε οι καταστάσεις του εγκεφάλου δεν μπορεί να είναι η αιτία της υπερμνήμης, αλλά απλώς κατάλληλες ευκαιρίες να εκδηλωθεί. Αυτό θα το συζητήσουμε λεπτομερώς στο επόμενο κεφάλαιο. Η ορθότητα της εξήγησης που δίνουμε για την μνήμη επιδεικνύεται και αποδεικνύεται στις Γραφές. Η εγγαστρίμυθος του Ενδόρ επικαλέστηκε το πνεύμα του Προφήτη Σαμουήλ, μετά από παράκληση βασιλιά Σαούλ. Η συνομιλία του Σαούλ με το πνεύμα του Προφήτη Σαμουήλ (Α’ Σαμουήλ 28: 13-15) καταδεικνύει πως το πνεύμα του Σαμουήλ, διατήρησε και μετά τον θάνατο του όλες τις αναμνήσεις από την στρατιωτική του ζωή, όλες τις ικανότητες της διάνοιας του, την θέληση και τα αισθήματα. Το ίδιο ισχύει προφανώς για τον Μωυσή και τον Ηλία που εμφανίστηκαν κατά την Μεταμόρφωση του Κυρίου στο Όρος Θαβώρ.

Πως θα μπορούσαν οι νεκροί να εμφανιστούν στους αγαπημένους τους και να τους μιλήσουν, αν το πνεύμα δεν διατηρούσε όλες τις μνήμες της ζωής τους στη γη; Ο μικρός αδελφός μπορούσε να δει και να ακούσει τον νεκρό αδελφό του, ο οποίος τον κάλεσε να τον ακολουθήσει. Το κοριτσάκι είδε και άκουσε την νεκρή θεία Louise, η οποία της εμφανίστηκε πολλές φορές και την κάλεσε να την ακολουθήσει στον κόσμο πίσω από την κουρτίνα. Ο νεκρός πατέρας προείπε στον μητροπολίτη Φιλάρετο τον θάνατο του την 19^η μέρα. Η λίστα αυτή μπορεί πολύ εύκολα να συνεχιστεί.

                             Τέλος κεφαλαίου.

Συνεχίζεται