Η ΝΟΗΣΕΩΣ ΝΟΗΣΙΣ ΚΑΙ Η ΘΕΣΗ ΤΗΣ ΣΤΗ ΜΕΤΑΦΥΣΙΚΗ ΤΟΥ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ (6) - HANS KRÄMER

 Συνέχεια από: Σάββατο 3 Μαΐου 2025

HANS KRÄMER

Η ΝΟΗΣΕΩΣ ΝΟΗΣΙΣ ΚΑΙ Η ΘΕΣΗ ΤΗΣ ΣΤΗ ΜΕΤΑΦΥΣΙΚΗ ΤΟΥ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ

V - ΠΡΩΤΟΤΥΠΙΑ ΚΑΙ ΘΕΣΗ ΣΤΗ ΓΕΝΙΚΗ ΔΟΜΗ ΤΗΣ «ΜΕΤΑΦΥΣΙΚΗΣ»

Μόνο εάν αποδοθεί στην έννοια της νόησις νοήσεως η πλήρης σημασία της, αποκαλύπτεται δίκαια η πρωτότυπη συμβολή του Αριστοτέλη σε σχέση με τον πλατωνισμό της εποχής του. Ο Αριστοτέλης ήταν ο πρώτος που απέδωσε σε ολόκληρη την πρώτη σφαίρα του είναι τον χαρακτήρα της διαισθητικής σκέψης. Με αυτόν τον τρόπο, εισήγαγε τη διαισθητική σκέψη ως την ανώτερη κατηγορία του είναι, η οποία σκοπίμως επιλύει και αναιρεί το πρόβλημα των αρχών και των καθολικών εννοιών που χαρακτήριζε τους Προσωκρατικούς και τον πλατωνισμό. Η κατηγορία της καθαρής διαισθητικής σκέψης που σκέφτεται τον εαυτό της αποτελεί την κορύφωση ενός βιομορφικού συστήματος που δομεί ιεραρχικά τα επίπεδα της ζωής. Ένα τέτοιο σύστημα αντικαθιστά μερικώς το δίκτυο των συνδέσεων που θεμελιωνόταν στη διαλεκτική φιλοσοφία του πλατωνικού εννοιολογισμού (των εννοιών του Πλατωνισμού). Δεν είναι, ωστόσο, θεμιτό να απομονωθεί και να απολυτοποιηθεί η αριστοτελική νοολογία, η οποία, παράλληλα με τη διδασκαλία περί ''δυνάμει'' και ''ενεργεία'', αποτελεί την πιο πρωτότυπη κατάκτηση της πρώτης φιλοσοφίας του Αριστοτέλη.

Η πρώτη φιλοσοφία του Αριστοτέλη, σύμφωνα με την πλούσια προϊστορία της, διαρθρώνεται με πολυδιάστατο τρόπο. Γι’ αυτό, είναι απαραίτητο να διακρίνουμε από τη νοολογία την ίδια τη δυναμική και ρυθμιστική λειτουργία της υπερβατικής σφαίρας. Αυτό ισχύει ακόμη περισσότερο για τη θέση του οντολογικού προβλήματος της πρώτης φιλοσοφίας, η οποία, ως γενική επιστήμη του είναι, θεμελιώνεται στη θεολογία, αλλά αποκλειστικά σε σχέση με κατηγοριακές και τροπικές προσδιορισμούς, οι οποίοι αφορούν όλα τα επίπεδα του είναι στο σύνολό τους και οι οποίοι στην πρώτη σφαίρα διαμορφώνονται μόνο με την καθαρότερη και, θα λέγαμε, υπερβατική μορφή. Η νοολογία της πρώτης σφαίρας είναι βεβαίως περιορισμένη σε ένα «περιφερειακό» είδος και όχι καθολική. Παρόλα αυτά, από αυτήν μπορεί να γίνει παραδειγματικά κατανοητή η ουσία της καθαρής και άυλης ουσίας, δηλαδή της ελεύθερης μορφής και της εντελέχειας, καθώς και η σχέση τους με τις άλλες κατηγορίες, και να προκύψουν έτσι οι μονάδες μέτρησης για την εκτίμηση/αξιολόγηση των σχέσεων που ενυπάρχουν στον αισθητό τομέα. Οι κατηγοριακές και τροπικές διαφοροποιήσεις που ο Αριστοτέλης επεξεργάστηκε σε αντιπαράθεση με τον πλατωνισμό, οφείλουν να ισχύουν με τον καθαρότερο τρόπο εντός της πρώτης σφαίρας. Σε αυτό το πλαίσιο, δεν μπορεί να παραμείνει ανοιχτό το ερώτημα σε ποιο βαθμό ο Αριστοτέλης κατόρθωσε να υπερβεί μια μεταφυσική και να φθάσει σε μια πρώτη φιλοσοφία 26, και μάλιστα σε μια τέτοια πρώτη φιλοσοφία από την οποία να μπορούν να παραχθούν μια γενική επιστήμη του είναι και όλες οι άλλες περιφερειακές φιλοσοφίες, κατά τρόπο ανάλογο προς ό,τι συνέβαινε στον πλατωνισμό της εποχής. Παρ’ όλα αυτά, η θεμελιώδης σύνδεση για μια πρακτική φιλοσοφία είναι εμφανής, εκεί όπου η θεωρητική μορφή ζωής προσανατολίζεται, ως η ανώτερη μορφή ζωής, στο πρότυπο της θείας ζωής· αλλά ακριβώς, αυτού του είδους η σύνδεση δεν είναι καθολικού, αλλά περιφερειακού χαρακτήρα. Η πυραμιδοειδής διάταξη του βιομορφικού συστήματος, μέσα στην οποία όλη η ζωή κορυφώνεται στη θεία σκέψη, εκτείνεται ακόμη περαιτέρω, αλλά το άψυχο γίνεται αντιληπτό μόνο μέσω της σχέσης του με εκείνο που του προσδίδει κίνηση, και όχι βάσει μιας οντολογικής θεμελίωσης.

Σημειώσεις
26. Αριστοτέλη Περὶ ζῴων μορίων, Βιβλίο Α', Κεφάλαιο 5, 644 b, 22 επ., δεν παρέχει ως προς αυτό ένα ενιαίο κριτήριο, καθώς εκεί γίνεται λόγος για την προσβασιμότητα των αστρονομικών φαινομένων, ενώ τα μεταφυσικά συμπεράσματα που αντλεί ο Αριστοτέλης στο Λ από συγκεκριμένες αστρονομικές προϋποθέσεις, ανταποκρίνονται σε κάθε περίπτωση σε μια διαφορετική, δηλαδή σε μια εικαστική μέθοδο [με έμφαση στη φιλοσοφική συλλογιστική και όχι στην εμπειρική μελέτη].