SCHELLING: ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΟΥΣΙΑΣ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ (1809)
Του Martin Heidegger
ΠΡΟΚΑΤΑΡΚΤΙΚΗ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ
c) Βιογραφικά στοιχεία του Schelling, εκδόσεις έργων και συγγράμματα για αυτόν
Πριν ξεκινήσει η ερμηνεία της Πραγματείας του Schelling, προηγούνται εν συντομία δύο στοιχεία:
1.μια σύντομη και περισσότερο εξωτερική επισκόπηση της ζωής του Schelling,
2.μια αναφορά στα απολύτως απαραίτητα και χρήσιμα εργαλεία για τη δουλειά μας.
Σχετικά με το 1: Όπου διασώζεται το έργο ενός στοχαστή ή τμήματα και ίχνη του έργου του, η «ζωή» ενός φιλοσόφου παραμένει δευτερεύουσας σημασίας για το κοινό. Άλλωστε, δεν μαθαίνουμε μέσα από μια βιογραφία το ουσιώδες της φιλοσοφικής του ύπαρξης. Εφόσον, παρ’ όλα αυτά, δοθούν κάποιες γενικές ενδείξεις για τη ζωή του Schelling, αυτό γίνεται περισσότερο με την πρόθεση να δοθεί η δυνατότητα να ενταχθεί αυτή η βιογραφία πιο καθαρά μέσα στο γνωστό ιστορικό πλαίσιο της εποχής του.
Ο Schelling, όπως και πολλοί άλλοι σπουδαίοι Γερμανοί, καταγόταν από ένα προτεσταντικό σπίτι ιερέων. Γεννήθηκε στις 27 Ιανουαρίου 1775 στην μικρή σουηβική πόλη Leonberg – όχι μακριά από τον τόπο γέννησης του μεγάλου αστρονόμου Ιωάννη Κέπλερ. Δύο χρόνια αργότερα, το 1777, ο πατέρας του Schelling διορίστηκε ιεροκήρυκας και καθηγητής στην προπαρασκευαστική θεολογική σχολή στο Bebenhausen κοντά στην Τυβίγγη.
Σε ηλικία 10 ετών, ο μικρός Schelling πήγε στο λατινικό σχολείο της πόλης Nürtingen, όπου τότε επίσης πέρασε τα παιδικά του χρόνια ο Hölderlin. Έναν μόλις χρόνο αργότερα, ο πατέρας του έπρεπε να τον αποσύρει από το σχολείο, καθώς –σύμφωνα με τους δασκάλους– δεν είχε πια τίποτα να μάθει εκεί. Έτσι, ο Schelling διδάχθηκε στο Bebenhausen μαζί με μεγαλύτερους μαθητές μέχρι το 1790, χρονιά κατά την οποία –μόλις 15 ετών– εγγράφηκε ως φοιτητής στο Πανεπιστήμιο της Τυβίγγης.
Ήδη οι δάσκαλοι στο Bebenhausen αναγνώρισαν σε αυτόν ένα ingenium praecox, μια πρώιμη δημιουργική ιδιοφυΐα. Ο Schelling ήδη πριν από τα πανεπιστημιακά του χρόνια είχε ασχοληθεί με διάφορα φιλοσοφικά ρεύματα, ανάμεσα στα οποία απέρριψε τη Μοναδολογία του Λάιμπνιτς. Αυτό το έργο υπήρξε αποφασιστικό σημείο αναφοράς για όλη τη μεταγενέστερη φιλοσοφική του σκέψη.
Για τον Καντ δεν γνώριζε ακόμη τίποτα. Αλλά την ίδια χρονιά, το 1790, όταν ο Schelling άρχισε τις σπουδές του στην Τυβίγγη, κυκλοφόρησε το έργο του Καντ που επρόκειτο να γίνει θεμέλιος λίθος για την ανανέωση του φιλοσοφικού στοχασμού και τη διαμόρφωση του γερμανικού ιδεαλισμού: Η Κριτική της Κριτικής Ικανότητας (Kritik der Urteilskraft).
Ο Schelling σπούδασε 5 χρόνια στην Τυβίγγη – 2 χρόνια Φιλοσοφία και 3 χρόνια Θεολογία· και ακολούθησε την ίδια πορεία σπουδών με τους Hölderlin και Hegel. Οι δυο τους ήταν της ίδιας ηλικίας, αλλά πέντε χρόνια μεγαλύτεροι απο τον Schelling, και αποφοίτησαν πιο νωρίς.
Η φιλοσοφία του Καντ, η Γαλλική Επανάσταση, οι Έλληνες, και η διαμάχη περί πανθεϊσμού που προκλήθηκε από το έργο του Jacobi για τον Σπινόζα (1785), διαμόρφωσαν τον πνευματικό κόσμο της Τυβίγγης – μέχρι και τις καθημερινές της συνήθειες. Ο Schelling δημοσίευσε, όπως ήδη αναφέρθηκε, στο τελευταίο κιόλας έτος των σπουδών του την πρώτη του φιλοσοφική πραγματεία, η οποία βρισκόταν πλήρως υπό την επίδραση της μόλις τότε διαμορφωμένης επιστημολογίας του Fichte.
Όταν το Πάσχα του 1795 ο Hölderlin, που τότε εργαζόταν ως οικοδιδάσκαλος στην Ιένα, άκουσε τον Fichte να διδάσκει, και αργότερα επισκέφθηκε τον Schelling στην Τυβίγγη, μπόρεσε να επιβεβαιώσει το εξής: ότι ο Schelling βρισκόταν «ακριβώς στο ίδιο επίπεδο με τον Fichte».
Και ο Schelling, όπως και οι φίλοι του, εργάστηκε ως οικοδιδάσκαλος, και συγκεκριμένα στη Λειψία, όπου ταυτόχρονα σπούδαζε με ενθουσιασμό φυσικές επιστήμες. Το 1798, δηλαδή στα 23 του χρόνια, ο Schelling διορίστηκε καθηγητής φιλοσοφίας στην Ιένα, άνευ αποδοχών, κατόπιν πρότασης του Fichte και με τη μεσολάβηση του Γκαίτε. Τα ονόματα της Βαϊμάρης και της Ιένας αρκούν για να δείξουν το ζωντανό και θυελλώδες πνευματικό περιβάλλον στο οποίο ο Schelling μπορούσε να αναπτυχθεί. Το 1801, επιπλέον, ήρθε και ο Hegel από τη Φρανκφούρτη στην Ιένα για να ανακηρυχθεί υφηγητής.
Η περίοδος της Ιένας, 1798–1803, είναι η πιο γόνιμη στη ζωή του Schelling· τότε θεμελίωσε το σύστημά του, χωρίς όμως να προσκολληθεί δογματικά σε αυτό. Στην Ιένα παρέδωσε για πρώτη φορά τις διάσημες διαλέξεις του για τη μέθοδο της ακαδημαϊκής διδασκαλίας. Πραγματικά και προσωπικά ζητήματα τον οδήγησαν το 1803 στην αποχώρησή του. Μετά από ένα σύντομο διδακτικό πέρασμα στο Βίρτσμπουργκ, ο Schelling μετακόμισε το 1806 στο Μόναχο, όπου τότε δεν υπήρχε ακόμα πανεπιστήμιο.
Ο Schelling έγινε μέλος της Ακαδημίας Επιστημών και γενικός γραμματέας της Ακαδημίας Καλών Τεχνών. Παρέμεινε –πλην μιας διακοπής λόγω της παραμονής του στο Erlangen (1820–1827)– έως το 1841 στο Μόναχο. Το 1826 μεταφέρθηκε το παλαιό-βαυαρικό πανεπιστήμιο του Ingolstadt από το Landshut (όπου βρισκόταν από το 1800) στο Μόναχο. Ο διορισμός του Schelling στο πανεπιστήμιο ήταν –παρά τις μηχανορραφίες– αυτονόητος.
Το 1831 πέθανε ο Hegel, ο οποίος από το 1818 είχε αναπτύξει στο Βερολίνο μια λαμπρή δραστηριότητα και είχε κατακτήσει τη φιλοσοφία στη Γερμανία. Σύντομα αναζωπυρώθηκε το σχέδιο να διοριστεί ο Schelling ως διάδοχός του. Όμως μόλις το 1841, μετά την ανάληψη της εξουσίας από τον Φρειδερίκο Γουλιέλμο Δ΄, πραγματοποιήθηκε αυτό.
Ο Schelling δίδαξε στο Βερολίνο μέχρι το 1846, αλλά δεν κατάφερε να αναπτύξει μια εξίσου λαμπρή επίδραση όπως ο Hegel. Αυτό δεν οφειλόταν μόνο στη φύση της τότε φιλοσοφίας του, αλλά και στο πνεύμα και την πνευματική παρακμή ολόκληρης της εποχής.
Ο Schelling αποσύρθηκε από κάθε δημόσια δραστηριότητα και έζησε μέχρι τον θάνατό του το 1854 αφοσιωμένος στην επεξεργασία του σχεδιασμένου του κύριου έργου – το οποίο, όμως, δεν ξεπέρασε ποτέ το επίπεδο των πανεπιστημιακών διαλέξεων.
Συχνά, στο όνομα του Schelling, γίνεται αναφορά στο ότι ο στοχαστής αυτός άλλαξε επανειλημμένα θέση, και αυτό καταγράφεται ορισμένες φορές ως ηθικό έλλειμμα. Όμως η αλήθεια είναι ότι σπάνια άλλος στοχαστής υπερασπίστηκε με τόσο πάθος, από την αρχή ως το τέλος, μία και μοναδική τοποθέτηση όπως έκανε ο Schelling.
Ο Hegel, αντίθετα, με μεγαλύτερη μεθοδικότητα και επιφύλαξη, δημοσίευσε το πρώτο μεγάλο του έργο στα 37 του χρόνια· με αυτό συμφιλιώθηκε πλήρως με τη φιλοσοφία και τη στάση του απέναντι σ’ αυτήν – και ακολούθησε το παραγωγικό έργο και η εφαρμογές της φιλοσοφίας του, που διεξήγαγε με μεγαλοπρέπεια και βεβαιότητα.
Ο Schelling όμως έπρεπε ξανά και ξανά να αφήσει τα πάντα πίσω του και να τα θεμελιώσει από την αρχή. Ο ίδιος είπε κάποτε:
«Ακόμα και τον Θεό πρέπει να εγκαταλείψει εκείνος που θέλει να σταθεί στο σημείο εκκίνησης της αληθινά ελεύθερης φιλοσοφίας. Εδώ ισχύει το εξής: Όποιος θέλει να το κρατήσει, θα το χάσει· κι όποιος το αφήσει, θα το βρει. Μόνον εκείνος που έφτασε στον πάτο του ίδιου του εαυτού του και αναγνώρισε όλο το βάθος της ζωής – που τα εγκατέλειψε όλα, και ακόμα και από τον ίδιο τον εαυτό του αποξενώθηκε, που τα έχασε όλα, που τα είδε όλα να καταρρέουν, και που αντίκρισε τον εαυτό του μόνο απέναντι στο Άπειρο – μόνο αυτός: έκανε το μεγάλο βήμα, που ο Πλάτωνας παρομοίασε με τον θάνατο.» (IX, 217/8)
Ο Σέλλινγκ έκανε αυτό το βήμα πολλές φορές. Ωστόσο, τις περισσότερες φορές του έλειπε η ηρεμία και η σταθερότητα της ανάπτυξης, και συνεπώς το έργο του συχνά στερούνταν της επιμέλειας της τελευταίας επεξεργασίας. Όμως η μοιραία ευελιξία μιας αλλαγής θέσης δεν έχει τίποτα κοινό με όλα αυτά.
Αυτό που στήριξε αυτή τη μακρά ζωή, που την έκανε γεμάτη και πάντα πρόθυμη για νέες εκκινήσεις, θα πρέπει να το αναζητήσουμε στην ερμηνεία των γραπτών του για την ελευθερία. Δεν χρειάζεται να ξέρει κανείς τίποτα περισσότερο από την εικόνα του γέρου Σέλλινγκ για να υποψιαστεί πως σε αυτή τη στοχαστική ζωή δεν διαδραματίστηκε απλώς μια προσωπική μοίρα, αλλά ότι το ιστορικό πνεύμα των Γερμανών αναζητούσε τη δική του μορφή.
2. Τα βοηθήματα της εργασίας μας.
α) Τα έργα του Σέλλινγκ εκδόθηκαν λίγο μετά τον θάνατό του από τον δεύτερο μεγαλύτερο γιο του: F. W. J. Schellings sämmtliche Werke (Άπαντα του F. W. J. Σέλλινγκ), επιμέλεια: K. F. A. Schelling, Στουτγάρδη, Άουγκσμπουργκ: Cotta 1856–61. Η έκδοση αποτελείται από 14 τόμους σε 2 τμήματα.
Το πρώτο τμήμα περιλαμβάνει 10 τόμους: εδώ ενσωματώθηκαν όλα τα έργα που είχαν δημοσιευθεί ξεχωριστά, καθώς και άρθρα και πραγματείες σε περιοδικά, ακαδημαϊκούς λόγους και διαλέξεις, εν μέρει συμπληρωμένα από αδημοσίευτο υλικό.
Το δεύτερο τμήμα (1856–58) προέρχεται από το αρχείο και περιέχει τη μεταγενέστερη διδασκαλία της φιλοσοφίας του, όπως αυτή διαμορφώθηκε από το 1805 και μετά, σε προσβάσιμες διαλέξεις (Φιλοσοφία της Μυθολογίας και της Αποκάλυψης).
Ένα είδος υποκατάστατου για αυτή τη σπάνια πλέον συνολική έκδοση προσφέρει η συλλογή "Schellings Werke". Κατά την πρωτότυπη έκδοση σε νέα διάταξη, εκδόθηκε από τον Manfred Schröter και μέχρι σήμερα (1927) έχουν κυκλοφορήσει 6 βασικοί τόμοι.
Επιπλέον, μπορεί να χρησιμοποιηθεί και η "Schellings Werke. Auswahl in 3 Bänden" (1907), από τη Φιλοσοφική Βιβλιοθήκη που εξέδωσε ο Felix Meiner.
Αναγκαίο ως πηγή για τη βιογραφία του Σέλλινγκ, αλλά και για τη γένεση των έργων του, είναι τρεις τόμοι: «Από τη ζωή του Σέλλινγκ. Σε επιστολές», 1869/70, εκδοθέντες από τον G. L. Plitt. Αποτελούν προεργασία για μια προγραμματισμένη από τον εκδότη συνολική παρουσίαση της ζωής του Σέλλινγκ.
Σχετικά επίσης: «Η φιλοσοφική αλληλογραφία του Φίχτε και του Σέλλινγκ», από τα κατάλοιπα και των δύο. Στο: «J. G. Fichte, Αλληλογραφία», έκδ. H. Schulz, 2 τόμοι, Βερολίνο, 1930.
Μια άμεση, συνεκτική και τεκμηριωμένη ματιά – ιδιαίτερα για την περίοδο της Ιένας – προσφέρει η συλλογή που επιμελήθηκε ο Gundolf: «Γράμματα των Ρομαντικών», 1907.
β) Από τα γραπτά για τον Σέλλινγκ και το έργο του αξίζουν να αναφερθούν μόνο δύο:
1.Η ακόμα καλύτερη συνολική παρουσίαση από τον Kuno Fischer:
«Η ζωή, τα έργα και η διδασκαλία του Σέλλινγκ», 1η έκδ. 1872, το 1923 στην 4η έκδ. ως τόμος VII της «Ιστορίας της Νεότερης Φιλοσοφίας».
Η παρουσίαση του Kuno Fischer είναι εξαιρετική, επειδή έχει υψηλές απαιτήσεις αλλά και αντλεί από μια ευρεία γνώση ολόκληρης της εποχής.
Η επεξεργασία των πηγών για τη βιογραφία γίνεται με ευρύτητα και μαεστρία, αν και σε μεμονωμένα σημεία θεωρείται παρωχημένη.
Η αντιμετώπιση των έργων του Σέλλινγκ γίνεται με τη μορφή μιας απλής αφήγησης, η οποία συχνά παρέχει χρήσιμες πληροφορίες, αλλά δεν οδηγεί σε φιλοσοφική κατανόηση, επειδή αποφεύγει κάθε κριτική ανάλυση.
2. Μια νεότερη, μικρής έκτασης παρουσίαση προσφέρει ο H. Knittermeyer με τίτλο: «Ο Σέλλινγκ και η ρομαντική σχολή», Μόναχο 1929, στη σειρά «Ιστορία της φιλοσοφίας σε επιμέρους μελέτες», τόμος 30/1.
Το βιβλίο του Knittermeyer είναι σοβαρό, προσεκτικά δομημένο και φρέσκα γραμμένο· ως παράρτημα περιέχει έναν αξιόπιστο οδηγό μέσα από τη γραμματεία για τον Σέλλινγκ και τον Ρομαντισμό.
Ωστόσο, σε αυτό το βιβλίο η αποφασιστική φιλοσοφία του Σέλλινγκ, όπως αναπτύσσεται στο δοκίμιο για την ελευθερία, δεν παρουσιάζεται ως κεντρική ερμηνευτική γραμμή.
Επιπλέον, η κατεύθυνση του συγγραφέα προς τη σύγχρονη διαλεκτική θεολογία συνεπάγεται σημαντική στένωση της οπτικής, ιδίως όπου αγγίζονται αυθεντικά μεταφυσικά-υποθετικά (συλλογιστικά) ζητήματα.
Για τις ιστορικές παρουσιάσεις ολόκληρης της εποχής του γερμανικού ιδεαλισμού, την καλύτερη πληροφόρηση παρέχει το εγχειρίδιο του Windelband:
«Εγχειρίδιο της ιστορίας της φιλοσοφίας», στη νέα έκδοση από τον Heimsoeth, 1935.
Σε αυτό περιλαμβάνεται μια επισκόπηση της κατάστασης της φιλοσοφικής-ιστορικής έρευνας.
Για τη γενική πνευματική-ιστορική εμβάθυνση ολόκληρης της εποχής, η έρευνα του W. Dilthey πρέπει να χρησιμοποιηθεί κατά κύριο λόγο. Πρόκειται για προεργασία μιας μεγάλης και βαθιά θεμελιωμένης Ιστορίας του Γερμανικού Πνεύματος.
Αν πρόκειται για ερμηνεία του γερμανικού ιδεαλισμού, που να σχετίζεται άμεσα με τη δημιουργική αντιπαράθεση με αυτόν, τότε το έργο του Dilthey δεν προσφέρει τίποτα, στο βαθμό που πρόκειται για μικρότερες συνολικές παρουσιάσεις αυτής της εποχής, σε αξία και έκταση.
Όπου όμως το ζητούμενο είναι να γίνει ορατή η περίπλοκη δράση του πνεύματος, τόσο του ατόμου όσο και του λαού, σε όλο του το εύρος και τη μεγαλοπρέπεια, εκεί η κατά τόπους συγκεχυμένη μέθοδος παρουσίασης του Dilthey ίσως να μην μας ταιριάζει απόλυτα· ωστόσο, η συμβολή του παραμένει ανεκτίμητη.
Ιδιαίτερα σημαντικά από τα Άπαντά του είναι τα εξής έργα:
Τόμος II: Κοσμοθεωρία και ανάλυση του ανθρώπου από την Αναγέννηση και τη Μεταρρύθμιση. Μελέτες για την ιστορία της φιλοσοφίας και της θρησκείας.
Τόμος III: Μελέτες για την ιστορία του γερμανικού πνεύματος.
Τόμος IV: Η νεανική ιστορία του Χέγκελ και άλλες μελέτες για την ιστορία του γερμανικού ιδεαλισμού.
Ξεχωριστά κυκλοφόρησαν: «Η εμπειρία και η ποίηση. Lessing, Goethe, Novalis, Hölderlin».– Συχνά λησμονείται το νεανικό έργο του Dilthey: «Η ζωή του Schleiermacher» (τόμος Ι, 1870).
Ιδίως οι τόμοι II και IV προσφέρουν θεμελιώδεις παρουσιάσεις της πνευματικής κατάστασης της Γερμανίας μεταξύ 1795 και 1806.Μέσα στον κυκεώνα καθημερινών νέων εκδόσεων και φυλλαδίων, δεν πρέπει να χάνουμε από τα μάτια μας τα διαρκή έργα σημαντικών Γερμανών στοχαστών. Το νεότερο δεν είναι πάντα το καλύτερο ούτε στην επιστήμη – και είναι ο θάνατος της επιστήμης, όταν χάνει τη μεγάλη της παράδοση.
Ολόκληρη η εποχή είναι αδιανόητη χωρίς το πνεύμα του Καντ. Μεγαλόπρεπο και ευγενές, και μάλιστα επιβεβαιωμένο εκ νέου από την δημιουργική κριτική προς αυτό, το έργο του διαπερνά τα πάντα – και τελικά δρα μέσω της δύναμης της μεταμόρφωσης, την οποία εκπέμπει.
Συνεχίζεται με: «Επεξήγηση του πλήρους τίτλου της πραγματείας ως εισαγωγή στο ερώτημα περί του Είναι (Seyn).»
Πριν ξεκινήσει η ερμηνεία της Πραγματείας του Schelling, προηγούνται εν συντομία δύο στοιχεία:
1.μια σύντομη και περισσότερο εξωτερική επισκόπηση της ζωής του Schelling,
2.μια αναφορά στα απολύτως απαραίτητα και χρήσιμα εργαλεία για τη δουλειά μας.
Σχετικά με το 1: Όπου διασώζεται το έργο ενός στοχαστή ή τμήματα και ίχνη του έργου του, η «ζωή» ενός φιλοσόφου παραμένει δευτερεύουσας σημασίας για το κοινό. Άλλωστε, δεν μαθαίνουμε μέσα από μια βιογραφία το ουσιώδες της φιλοσοφικής του ύπαρξης. Εφόσον, παρ’ όλα αυτά, δοθούν κάποιες γενικές ενδείξεις για τη ζωή του Schelling, αυτό γίνεται περισσότερο με την πρόθεση να δοθεί η δυνατότητα να ενταχθεί αυτή η βιογραφία πιο καθαρά μέσα στο γνωστό ιστορικό πλαίσιο της εποχής του.
Ο Schelling, όπως και πολλοί άλλοι σπουδαίοι Γερμανοί, καταγόταν από ένα προτεσταντικό σπίτι ιερέων. Γεννήθηκε στις 27 Ιανουαρίου 1775 στην μικρή σουηβική πόλη Leonberg – όχι μακριά από τον τόπο γέννησης του μεγάλου αστρονόμου Ιωάννη Κέπλερ. Δύο χρόνια αργότερα, το 1777, ο πατέρας του Schelling διορίστηκε ιεροκήρυκας και καθηγητής στην προπαρασκευαστική θεολογική σχολή στο Bebenhausen κοντά στην Τυβίγγη.
Σε ηλικία 10 ετών, ο μικρός Schelling πήγε στο λατινικό σχολείο της πόλης Nürtingen, όπου τότε επίσης πέρασε τα παιδικά του χρόνια ο Hölderlin. Έναν μόλις χρόνο αργότερα, ο πατέρας του έπρεπε να τον αποσύρει από το σχολείο, καθώς –σύμφωνα με τους δασκάλους– δεν είχε πια τίποτα να μάθει εκεί. Έτσι, ο Schelling διδάχθηκε στο Bebenhausen μαζί με μεγαλύτερους μαθητές μέχρι το 1790, χρονιά κατά την οποία –μόλις 15 ετών– εγγράφηκε ως φοιτητής στο Πανεπιστήμιο της Τυβίγγης.
Ήδη οι δάσκαλοι στο Bebenhausen αναγνώρισαν σε αυτόν ένα ingenium praecox, μια πρώιμη δημιουργική ιδιοφυΐα. Ο Schelling ήδη πριν από τα πανεπιστημιακά του χρόνια είχε ασχοληθεί με διάφορα φιλοσοφικά ρεύματα, ανάμεσα στα οποία απέρριψε τη Μοναδολογία του Λάιμπνιτς. Αυτό το έργο υπήρξε αποφασιστικό σημείο αναφοράς για όλη τη μεταγενέστερη φιλοσοφική του σκέψη.
Για τον Καντ δεν γνώριζε ακόμη τίποτα. Αλλά την ίδια χρονιά, το 1790, όταν ο Schelling άρχισε τις σπουδές του στην Τυβίγγη, κυκλοφόρησε το έργο του Καντ που επρόκειτο να γίνει θεμέλιος λίθος για την ανανέωση του φιλοσοφικού στοχασμού και τη διαμόρφωση του γερμανικού ιδεαλισμού: Η Κριτική της Κριτικής Ικανότητας (Kritik der Urteilskraft).
Ο Schelling σπούδασε 5 χρόνια στην Τυβίγγη – 2 χρόνια Φιλοσοφία και 3 χρόνια Θεολογία· και ακολούθησε την ίδια πορεία σπουδών με τους Hölderlin και Hegel. Οι δυο τους ήταν της ίδιας ηλικίας, αλλά πέντε χρόνια μεγαλύτεροι απο τον Schelling, και αποφοίτησαν πιο νωρίς.
Η φιλοσοφία του Καντ, η Γαλλική Επανάσταση, οι Έλληνες, και η διαμάχη περί πανθεϊσμού που προκλήθηκε από το έργο του Jacobi για τον Σπινόζα (1785), διαμόρφωσαν τον πνευματικό κόσμο της Τυβίγγης – μέχρι και τις καθημερινές της συνήθειες. Ο Schelling δημοσίευσε, όπως ήδη αναφέρθηκε, στο τελευταίο κιόλας έτος των σπουδών του την πρώτη του φιλοσοφική πραγματεία, η οποία βρισκόταν πλήρως υπό την επίδραση της μόλις τότε διαμορφωμένης επιστημολογίας του Fichte.
Όταν το Πάσχα του 1795 ο Hölderlin, που τότε εργαζόταν ως οικοδιδάσκαλος στην Ιένα, άκουσε τον Fichte να διδάσκει, και αργότερα επισκέφθηκε τον Schelling στην Τυβίγγη, μπόρεσε να επιβεβαιώσει το εξής: ότι ο Schelling βρισκόταν «ακριβώς στο ίδιο επίπεδο με τον Fichte».
Και ο Schelling, όπως και οι φίλοι του, εργάστηκε ως οικοδιδάσκαλος, και συγκεκριμένα στη Λειψία, όπου ταυτόχρονα σπούδαζε με ενθουσιασμό φυσικές επιστήμες. Το 1798, δηλαδή στα 23 του χρόνια, ο Schelling διορίστηκε καθηγητής φιλοσοφίας στην Ιένα, άνευ αποδοχών, κατόπιν πρότασης του Fichte και με τη μεσολάβηση του Γκαίτε. Τα ονόματα της Βαϊμάρης και της Ιένας αρκούν για να δείξουν το ζωντανό και θυελλώδες πνευματικό περιβάλλον στο οποίο ο Schelling μπορούσε να αναπτυχθεί. Το 1801, επιπλέον, ήρθε και ο Hegel από τη Φρανκφούρτη στην Ιένα για να ανακηρυχθεί υφηγητής.
Η περίοδος της Ιένας, 1798–1803, είναι η πιο γόνιμη στη ζωή του Schelling· τότε θεμελίωσε το σύστημά του, χωρίς όμως να προσκολληθεί δογματικά σε αυτό. Στην Ιένα παρέδωσε για πρώτη φορά τις διάσημες διαλέξεις του για τη μέθοδο της ακαδημαϊκής διδασκαλίας. Πραγματικά και προσωπικά ζητήματα τον οδήγησαν το 1803 στην αποχώρησή του. Μετά από ένα σύντομο διδακτικό πέρασμα στο Βίρτσμπουργκ, ο Schelling μετακόμισε το 1806 στο Μόναχο, όπου τότε δεν υπήρχε ακόμα πανεπιστήμιο.
Ο Schelling έγινε μέλος της Ακαδημίας Επιστημών και γενικός γραμματέας της Ακαδημίας Καλών Τεχνών. Παρέμεινε –πλην μιας διακοπής λόγω της παραμονής του στο Erlangen (1820–1827)– έως το 1841 στο Μόναχο. Το 1826 μεταφέρθηκε το παλαιό-βαυαρικό πανεπιστήμιο του Ingolstadt από το Landshut (όπου βρισκόταν από το 1800) στο Μόναχο. Ο διορισμός του Schelling στο πανεπιστήμιο ήταν –παρά τις μηχανορραφίες– αυτονόητος.
Το 1831 πέθανε ο Hegel, ο οποίος από το 1818 είχε αναπτύξει στο Βερολίνο μια λαμπρή δραστηριότητα και είχε κατακτήσει τη φιλοσοφία στη Γερμανία. Σύντομα αναζωπυρώθηκε το σχέδιο να διοριστεί ο Schelling ως διάδοχός του. Όμως μόλις το 1841, μετά την ανάληψη της εξουσίας από τον Φρειδερίκο Γουλιέλμο Δ΄, πραγματοποιήθηκε αυτό.
Ο Schelling δίδαξε στο Βερολίνο μέχρι το 1846, αλλά δεν κατάφερε να αναπτύξει μια εξίσου λαμπρή επίδραση όπως ο Hegel. Αυτό δεν οφειλόταν μόνο στη φύση της τότε φιλοσοφίας του, αλλά και στο πνεύμα και την πνευματική παρακμή ολόκληρης της εποχής.
Ο Schelling αποσύρθηκε από κάθε δημόσια δραστηριότητα και έζησε μέχρι τον θάνατό του το 1854 αφοσιωμένος στην επεξεργασία του σχεδιασμένου του κύριου έργου – το οποίο, όμως, δεν ξεπέρασε ποτέ το επίπεδο των πανεπιστημιακών διαλέξεων.
Συχνά, στο όνομα του Schelling, γίνεται αναφορά στο ότι ο στοχαστής αυτός άλλαξε επανειλημμένα θέση, και αυτό καταγράφεται ορισμένες φορές ως ηθικό έλλειμμα. Όμως η αλήθεια είναι ότι σπάνια άλλος στοχαστής υπερασπίστηκε με τόσο πάθος, από την αρχή ως το τέλος, μία και μοναδική τοποθέτηση όπως έκανε ο Schelling.
Ο Hegel, αντίθετα, με μεγαλύτερη μεθοδικότητα και επιφύλαξη, δημοσίευσε το πρώτο μεγάλο του έργο στα 37 του χρόνια· με αυτό συμφιλιώθηκε πλήρως με τη φιλοσοφία και τη στάση του απέναντι σ’ αυτήν – και ακολούθησε το παραγωγικό έργο και η εφαρμογές της φιλοσοφίας του, που διεξήγαγε με μεγαλοπρέπεια και βεβαιότητα.
Ο Schelling όμως έπρεπε ξανά και ξανά να αφήσει τα πάντα πίσω του και να τα θεμελιώσει από την αρχή. Ο ίδιος είπε κάποτε:
«Ακόμα και τον Θεό πρέπει να εγκαταλείψει εκείνος που θέλει να σταθεί στο σημείο εκκίνησης της αληθινά ελεύθερης φιλοσοφίας. Εδώ ισχύει το εξής: Όποιος θέλει να το κρατήσει, θα το χάσει· κι όποιος το αφήσει, θα το βρει. Μόνον εκείνος που έφτασε στον πάτο του ίδιου του εαυτού του και αναγνώρισε όλο το βάθος της ζωής – που τα εγκατέλειψε όλα, και ακόμα και από τον ίδιο τον εαυτό του αποξενώθηκε, που τα έχασε όλα, που τα είδε όλα να καταρρέουν, και που αντίκρισε τον εαυτό του μόνο απέναντι στο Άπειρο – μόνο αυτός: έκανε το μεγάλο βήμα, που ο Πλάτωνας παρομοίασε με τον θάνατο.» (IX, 217/8)
Ο Σέλλινγκ έκανε αυτό το βήμα πολλές φορές. Ωστόσο, τις περισσότερες φορές του έλειπε η ηρεμία και η σταθερότητα της ανάπτυξης, και συνεπώς το έργο του συχνά στερούνταν της επιμέλειας της τελευταίας επεξεργασίας. Όμως η μοιραία ευελιξία μιας αλλαγής θέσης δεν έχει τίποτα κοινό με όλα αυτά.
Αυτό που στήριξε αυτή τη μακρά ζωή, που την έκανε γεμάτη και πάντα πρόθυμη για νέες εκκινήσεις, θα πρέπει να το αναζητήσουμε στην ερμηνεία των γραπτών του για την ελευθερία. Δεν χρειάζεται να ξέρει κανείς τίποτα περισσότερο από την εικόνα του γέρου Σέλλινγκ για να υποψιαστεί πως σε αυτή τη στοχαστική ζωή δεν διαδραματίστηκε απλώς μια προσωπική μοίρα, αλλά ότι το ιστορικό πνεύμα των Γερμανών αναζητούσε τη δική του μορφή.
2. Τα βοηθήματα της εργασίας μας.
α) Τα έργα του Σέλλινγκ εκδόθηκαν λίγο μετά τον θάνατό του από τον δεύτερο μεγαλύτερο γιο του: F. W. J. Schellings sämmtliche Werke (Άπαντα του F. W. J. Σέλλινγκ), επιμέλεια: K. F. A. Schelling, Στουτγάρδη, Άουγκσμπουργκ: Cotta 1856–61. Η έκδοση αποτελείται από 14 τόμους σε 2 τμήματα.
Το πρώτο τμήμα περιλαμβάνει 10 τόμους: εδώ ενσωματώθηκαν όλα τα έργα που είχαν δημοσιευθεί ξεχωριστά, καθώς και άρθρα και πραγματείες σε περιοδικά, ακαδημαϊκούς λόγους και διαλέξεις, εν μέρει συμπληρωμένα από αδημοσίευτο υλικό.
Το δεύτερο τμήμα (1856–58) προέρχεται από το αρχείο και περιέχει τη μεταγενέστερη διδασκαλία της φιλοσοφίας του, όπως αυτή διαμορφώθηκε από το 1805 και μετά, σε προσβάσιμες διαλέξεις (Φιλοσοφία της Μυθολογίας και της Αποκάλυψης).
Ένα είδος υποκατάστατου για αυτή τη σπάνια πλέον συνολική έκδοση προσφέρει η συλλογή "Schellings Werke". Κατά την πρωτότυπη έκδοση σε νέα διάταξη, εκδόθηκε από τον Manfred Schröter και μέχρι σήμερα (1927) έχουν κυκλοφορήσει 6 βασικοί τόμοι.
Επιπλέον, μπορεί να χρησιμοποιηθεί και η "Schellings Werke. Auswahl in 3 Bänden" (1907), από τη Φιλοσοφική Βιβλιοθήκη που εξέδωσε ο Felix Meiner.
Αναγκαίο ως πηγή για τη βιογραφία του Σέλλινγκ, αλλά και για τη γένεση των έργων του, είναι τρεις τόμοι: «Από τη ζωή του Σέλλινγκ. Σε επιστολές», 1869/70, εκδοθέντες από τον G. L. Plitt. Αποτελούν προεργασία για μια προγραμματισμένη από τον εκδότη συνολική παρουσίαση της ζωής του Σέλλινγκ.
Σχετικά επίσης: «Η φιλοσοφική αλληλογραφία του Φίχτε και του Σέλλινγκ», από τα κατάλοιπα και των δύο. Στο: «J. G. Fichte, Αλληλογραφία», έκδ. H. Schulz, 2 τόμοι, Βερολίνο, 1930.
Μια άμεση, συνεκτική και τεκμηριωμένη ματιά – ιδιαίτερα για την περίοδο της Ιένας – προσφέρει η συλλογή που επιμελήθηκε ο Gundolf: «Γράμματα των Ρομαντικών», 1907.
β) Από τα γραπτά για τον Σέλλινγκ και το έργο του αξίζουν να αναφερθούν μόνο δύο:
1.Η ακόμα καλύτερη συνολική παρουσίαση από τον Kuno Fischer:
«Η ζωή, τα έργα και η διδασκαλία του Σέλλινγκ», 1η έκδ. 1872, το 1923 στην 4η έκδ. ως τόμος VII της «Ιστορίας της Νεότερης Φιλοσοφίας».
Η παρουσίαση του Kuno Fischer είναι εξαιρετική, επειδή έχει υψηλές απαιτήσεις αλλά και αντλεί από μια ευρεία γνώση ολόκληρης της εποχής.
Η επεξεργασία των πηγών για τη βιογραφία γίνεται με ευρύτητα και μαεστρία, αν και σε μεμονωμένα σημεία θεωρείται παρωχημένη.
Η αντιμετώπιση των έργων του Σέλλινγκ γίνεται με τη μορφή μιας απλής αφήγησης, η οποία συχνά παρέχει χρήσιμες πληροφορίες, αλλά δεν οδηγεί σε φιλοσοφική κατανόηση, επειδή αποφεύγει κάθε κριτική ανάλυση.
2. Μια νεότερη, μικρής έκτασης παρουσίαση προσφέρει ο H. Knittermeyer με τίτλο: «Ο Σέλλινγκ και η ρομαντική σχολή», Μόναχο 1929, στη σειρά «Ιστορία της φιλοσοφίας σε επιμέρους μελέτες», τόμος 30/1.
Το βιβλίο του Knittermeyer είναι σοβαρό, προσεκτικά δομημένο και φρέσκα γραμμένο· ως παράρτημα περιέχει έναν αξιόπιστο οδηγό μέσα από τη γραμματεία για τον Σέλλινγκ και τον Ρομαντισμό.
Ωστόσο, σε αυτό το βιβλίο η αποφασιστική φιλοσοφία του Σέλλινγκ, όπως αναπτύσσεται στο δοκίμιο για την ελευθερία, δεν παρουσιάζεται ως κεντρική ερμηνευτική γραμμή.
Επιπλέον, η κατεύθυνση του συγγραφέα προς τη σύγχρονη διαλεκτική θεολογία συνεπάγεται σημαντική στένωση της οπτικής, ιδίως όπου αγγίζονται αυθεντικά μεταφυσικά-υποθετικά (συλλογιστικά) ζητήματα.
Για τις ιστορικές παρουσιάσεις ολόκληρης της εποχής του γερμανικού ιδεαλισμού, την καλύτερη πληροφόρηση παρέχει το εγχειρίδιο του Windelband:
«Εγχειρίδιο της ιστορίας της φιλοσοφίας», στη νέα έκδοση από τον Heimsoeth, 1935.
Σε αυτό περιλαμβάνεται μια επισκόπηση της κατάστασης της φιλοσοφικής-ιστορικής έρευνας.
Για τη γενική πνευματική-ιστορική εμβάθυνση ολόκληρης της εποχής, η έρευνα του W. Dilthey πρέπει να χρησιμοποιηθεί κατά κύριο λόγο. Πρόκειται για προεργασία μιας μεγάλης και βαθιά θεμελιωμένης Ιστορίας του Γερμανικού Πνεύματος.
Αν πρόκειται για ερμηνεία του γερμανικού ιδεαλισμού, που να σχετίζεται άμεσα με τη δημιουργική αντιπαράθεση με αυτόν, τότε το έργο του Dilthey δεν προσφέρει τίποτα, στο βαθμό που πρόκειται για μικρότερες συνολικές παρουσιάσεις αυτής της εποχής, σε αξία και έκταση.
Όπου όμως το ζητούμενο είναι να γίνει ορατή η περίπλοκη δράση του πνεύματος, τόσο του ατόμου όσο και του λαού, σε όλο του το εύρος και τη μεγαλοπρέπεια, εκεί η κατά τόπους συγκεχυμένη μέθοδος παρουσίασης του Dilthey ίσως να μην μας ταιριάζει απόλυτα· ωστόσο, η συμβολή του παραμένει ανεκτίμητη.
Ιδιαίτερα σημαντικά από τα Άπαντά του είναι τα εξής έργα:
Τόμος II: Κοσμοθεωρία και ανάλυση του ανθρώπου από την Αναγέννηση και τη Μεταρρύθμιση. Μελέτες για την ιστορία της φιλοσοφίας και της θρησκείας.
Τόμος III: Μελέτες για την ιστορία του γερμανικού πνεύματος.
Τόμος IV: Η νεανική ιστορία του Χέγκελ και άλλες μελέτες για την ιστορία του γερμανικού ιδεαλισμού.
Ξεχωριστά κυκλοφόρησαν: «Η εμπειρία και η ποίηση. Lessing, Goethe, Novalis, Hölderlin».– Συχνά λησμονείται το νεανικό έργο του Dilthey: «Η ζωή του Schleiermacher» (τόμος Ι, 1870).
Ιδίως οι τόμοι II και IV προσφέρουν θεμελιώδεις παρουσιάσεις της πνευματικής κατάστασης της Γερμανίας μεταξύ 1795 και 1806.Μέσα στον κυκεώνα καθημερινών νέων εκδόσεων και φυλλαδίων, δεν πρέπει να χάνουμε από τα μάτια μας τα διαρκή έργα σημαντικών Γερμανών στοχαστών. Το νεότερο δεν είναι πάντα το καλύτερο ούτε στην επιστήμη – και είναι ο θάνατος της επιστήμης, όταν χάνει τη μεγάλη της παράδοση.
Ολόκληρη η εποχή είναι αδιανόητη χωρίς το πνεύμα του Καντ. Μεγαλόπρεπο και ευγενές, και μάλιστα επιβεβαιωμένο εκ νέου από την δημιουργική κριτική προς αυτό, το έργο του διαπερνά τα πάντα – και τελικά δρα μέσω της δύναμης της μεταμόρφωσης, την οποία εκπέμπει.
Συνεχίζεται με: «Επεξήγηση του πλήρους τίτλου της πραγματείας ως εισαγωγή στο ερώτημα περί του Είναι (Seyn).»
ΠΡΑΓΜΑΤΟΠΟΙΗΘΗΚΕ Η ΑΝΤΙΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΑΛΗΘΕΙΑΣ ΜΕ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου