Η φτώχεια των πλουσιότερων (Φρίντριχ Νίτσε)
Ο Έλον Μασκ κερδίζει περίπου 555 εκατομμύρια δολάρια ετησίως, ενώ ο Ντόναλντ Τραμπ, ο πλουσιότερος πρόεδρος των ΗΠΑ, κερδίζει 400.000 δολάρια. Αυτά είναι εντελώς άσκοπα πλούτη. Ο Μασκ θα έπρεπε να ζήσει εκατό ζωές για να τα εξαντλήσει.
«Όσο κι αν αγοράζουν πίνακες ζωγραφικής, αγάλματα και περίπλοκα κεραμικά, όσο κι αν κατεδαφίζουν νεόδμητα κτίρια για να ξαναχτίσουν άλλα, εν ολίγοις, όσο κι αν σπαταλούν και καταχρώνται δημόσια κεφάλαια με κάθε τρόπο, δεν μπορούν να εξαντλήσουν τον πλούτο τους με τις άπειρες ιδιοτροπίες τους. Για εμάς, φτώχεια στην πατρίδα, χρέος στο εξωτερικό, θλιβερό σήμερα, τρομακτικό αύριο. Τι έχουμε, εν ολίγοις, εκτός από τη δυστυχία της ζωής;» Η ομιλία του Λεύκιου Σέρτζιου Κατιλίνα προς τους συνωμότες.
Αλλά ο κολοσσιαίος πλούτος του Μασκ και του Τραμπ είναι απλώς ένα σημάδι μιας γενικότερης ανισότητας που υπάρχει σήμερα στις Ηνωμένες Πολιτείες. Αν ταξιδέψετε στην Καλιφόρνια, θα βρείτε χιλιάδες άστεγους στα σύνορα της πολιτείας να κρατούν μια ειρωνική πινακίδα: «Καλώς ήρθατε στην πλουσιότερη πολιτεία στον κόσμο». Στις ΗΠΑ, με βάση το εισόδημα, το ανώτερο δεκατημόριο αντιπροσωπεύει το 48,5%, ενώ το κατώτερο πέμπτο έχει μόνο το 3,2%. Και αν ανεβείτε ακόμη ψηλότερα, θα δείτε ότι το ανώτερο 1% των οικογενειών κερδίζει το 6,8% του εθνικού εισοδήματος, περισσότερο από το διπλάσιο από ό,τι κερδίζει μαζί το φτωχότερο 20% των αμερικανικών οικογενειών. Η αναλογία είναι 40 προς ένα. Ωστόσο, οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν είναι μόνο η πλουσιότερη χώρα στον κόσμο, αλλά απολαμβάνουν και τα προνόμια της θέσης τους χάρη στη νίκη τους στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο.
Είναι άλλο πράγμα να ζεις σε ένα μέρος όπου όλοι (ή τουλάχιστον η πλειοψηφία) είναι φτωχοί, και εντελώς διαφορετικό όπου λάμπει ο αλαζονικός πλούτος. Αυτό γεννά φθόνο, ο οποίος, εκτός του ότι δεν είναι ένα ιδιαίτερα ευγενές συναίσθημα (ο Δάντης θάβει τους ζηλόφθονες στον όγδοο κύκλο της Κόλασης), είναι πηγή πόνου. Επιπλέον, ο φθόνος είναι η κινητήρια δύναμη του τρέχοντος μοντέλου ανάπτυξης. Ακόμα και ο Λούντβιχ φον Μίζες, ένας από τους πιο ριζοσπαστικούς αλλά και πιο συνεπείς υποστηρικτές αυτού του μοντέλου, έγραψε λίγο πολύ: «Ο εργάτης ζηλεύει τον εργοδηγό, ο εργοδηγός τον διευθυντή, ο διευθυντής τον πρόεδρο της εταιρείας, ο τελευταίος τον επιχειρηματία που κερδίζει ένα εκατομμύριο δολάρια» και ούτω καθεξής.
Γενικά, ο φθόνος ήταν ουσιαστικά ανύπαρκτος στους «Σκοτεινούς Αιώνες του Μεσαίωνα». Όπως γνωρίζουμε, αυτή ήταν μια κοινωνία χωρισμένη σε κάστες: την αριστοκρατία, τον κλήρο, την Τρίτη Τάξη (στην πραγματικότητα, ακόμη και ο κλήρος αποτελούνταν από ευγενείς, τους κατώτερους γόνους των μεγάλων οικογενειών· ας ξεχάσουμε τον μύθο του καλού μικρού μοναχού). Δεν είναι δικό μου λάθος αν δεν γεννήθηκα βασιλιάς, δεν είναι δικό μου λάθος αν δεν γεννήθηκα ευγενής.
Αλλά ούτε οι αγρότες τα πήγαιναν τόσο άσχημα, εκτός από τον μόχθο της εργασίας τους («η γη είναι χαμηλή», λένε). Ακόμα και ο Άνταμ Σμιθ θαύμαζε τα χαμηλά ενοίκια που έπρεπε να πληρώνει ο αγρότης στον φεουδάρχη: ένα κοτόπουλο, μια κότα, ένα ορτύκι μία φορά το χρόνο. Σίγουρα, υπήρχαν και οι προσωπικές αγγαρείες που εξόργιζαν τόσο πολύ τους στοχαστές του Διαφωτισμού, αλλά αυτές ήταν πολύ μικρές, εξυπηρετώντας απλώς τον φεουδάρχη όταν διοργάνωνε πάρτι (το δικαίωμα της πρώτης νύχτας, προφανώς, δεν ασκούνταν ποτέ). Επιπλέον, ο φεουδάρχης, που ζούσε δίπλα-δίπλα με τη μάζα των αγροτών του, δεν μπορούσε να είναι και πολύ ατίθασος, για να μην ρισκάρει μια εξέγερση. Όλες οι εξεγέρσεις της Βανδέας ήταν ουσιαστικά εξεγέρσεις αγροτών και φτωχών ευγενών ενάντια στην αστική τάξη.
Ένα από τα σημάδια της φτώχειας ενός λαού είναι η επισιτιστική αυτάρκεια (εδώ στο Μιλάνο υπάρχουν ατελείωτες ουρές στο κέντρο διανομής τροφίμων της Caritas). Η Μαύρη Αφρική ήταν επισιτιστικά αυτάρκης μέχρι πριν από μερικές δεκαετίες, και ουσιαστικά εξακολουθούσε να είναι το 1961, αλλά η αυτάρκεια μειώθηκε στο 89% το 1971 και στο 78% το 1978. Σήμερα, λιμοκτονούν, πεινάνε άγρια. Και τα όπλα του Σαλβίνι δεν θα είναι αρκετά για να σταματήσουν αυτούς τους ανθρώπους.
Ο κλασικός αποικισμός είναι ακόμα καλύτερος από τον οικονομικό αποικισμό. Οι αποικιοκράτες αρκούνταν, ας πούμε, στο να λεηλατούν αυτούς τους πληθυσμούς για πρώτες ύλες που χρειάζονταν, τις οποίες οι ιθαγενείς δεν είχαν καμία χρησιμότητα. Αναζητούσαν πάνω απ' όλα χρυσό, που ήταν το διεθνές νόμισμα της εποχής, αλλά οι ιθαγενείς γελούσαν επειδή, όταν δεν βασίζονταν στην ανταλλαγή, αντάλλασσαν με όστρακα cowry. Η σταδιακή εξάλειψη της ανταλλαγής, ωστόσο, είχε τις συνέπειές της. Ένας Αφρικανός ποιητής τραγούδησε στις αρχές του δέκατου ένατου αιώνα: «Πόσο όμορφο ήταν όταν αν είχες αλάτι και εγώ είχα πιπέρι, μου έδινες μια πρέζα αλάτι και εγώ μια πρέζα πιπέρι».
Η κοινωνική ζωή, οι παραδόσεις και τα έθιμα αυτών των λαών παρέμειναν αμετάβλητα. Παρά το γεγονός ότι είχαν αυτά τά καθάρματα στο κεφάλι τους, συνέχισαν να ζουν, και μερικές φορές να ευημερούν, όπως ζούσαν πάντα, ουσιαστικά μέσω της ανταλλαγής. Στην πραγματικότητα, το πρώτο πλήγμα σε αυτό το σύστημα προκλήθηκε από τους κλασικούς αποικιοκράτες, οι οποίοι επέβαλαν φόρο σε κάθε καλύβα, αναγκάζοντας έτσι τους ιθαγενείς να εισέλθουν στο χρηματικό σύστημα (όπως αναφέρθηκε παρεμπιπτόντως: σήμερα, προσπαθούν να εμποδίσουν τη μετανάστευση πάση θυσία. Δηλαδή, οι άνδρες δεν θα είχαν το δικαίωμα να μετακινούνται, ενώ το κεφάλαιο θα είχε, μετακινούμενο σε μέρη όπου αμείβεται καλύτερα).
Η Γαλλική Επανάσταση σηματοδότησε τη θριαμβευτική είσοδο του πνεύματος του καπιταλισμού στον ευρωπαϊκό Μεσαίωνα. Όπως είπα, όλες οι εξεγέρσεις της Βανδέας ήταν εξεγέρσεις αγροτών και φτωχών ευγενών ενάντια στην αστική τάξη, επειδή η αστική τάξη εισήγαγε το κέρδος, μια προβολή στο μέλλον, στο σύστημα (οι ευγενείς ξόδευαν και σπαταλούσαν όλα όσα κέρδιζαν· δεν απαιτούσαν τίποτα περισσότερο, μια έντιμη ισορροπία, εν ολίγοις). Η αστική τάξη, από την άλλη πλευρά, ήθελε κέρδος. Μια επιστολή ενός γαιοκτήμονα προς τον ενοικιαστή του το εξηγεί αυτό καλά: «Σας νοίκιασα την περιουσία μου τον Ιανουάριο του 1789, όταν επιβαρυνόταν από διάφορα καθήκοντα φεουδαρχικής εξουσίας. Αν δεν σας είχα αναγκάσει να τα τηρείτε, το ενοίκιό μου θα ήταν υψηλότερο. Εγώ, ο ιδιοκτήτης, είμαι αυτός που θα έπρεπε να επωφεληθεί από την κατάργηση των φεουδαρχικών δικαιωμάτων, όχι εσείς, ο ενοικιαστής».
Αυτό που βλέπουμε σήμερα είναι μια προοδευτική διάβρωση της μεσαίας τάξης. Αυτό είναι ξεκάθαρα ορατό εδώ στο Μιλάνο, όπου, λόγω των υψηλών ενοικίων και του κόστους στέγασης, η μεσαία τάξη έχει αναγκαστεί να ζήσει σε «μη-τόπους» στην ενδοχώρα, πόλεις που είναι μόνο μια πόλη κατ' όνομα, συχνά χωρίς πλατεία ή, σε μια καθολική χώρα όπως η δική μας, ούτε καν εκκλησία.
Ο Μαρξ υποστήριξε ότι με την πάροδο του χρόνου, οι πλούσιοι θα γίνονταν όλο και πλουσιότεροι, αλλά όλο και λιγότεροι σε αριθμό, έτσι ώστε για να τους εκδιώξουν, δεν θα χρειαζόταν καμία επανάσταση. Μια κλωτσιά στον κώλο θα αρκούσε. Αυτό δεν έχει συμβεί. Είναι αλήθεια ότι οι πλούσιοι έχουν γίνει όλο και πλουσιότεροι, και μάλιστα ελαφρώς πιο πολυάριθμοι, αλλά είναι εξίσου αλήθεια ότι οι φτωχοί έχουν γίνει φτωχότεροι και πολύ πιο πολυάριθμοι, όπως συμβαίνει στην Ιταλία σήμερα.
Αυτό που διαβρώνεται προοδευτικά είναι η μεσαία τάξη που χρησίμευε ως η κόλλα μεταξύ πλουσίων και φτωχών, και αυτό, αργά ή γρήγορα, θα οδηγήσει σε μια επικίνδυνη μετωπική σύγκρουση.
1 σχόλιο:
Δεν πρέπει να ζητάμε τη τέλεια κοινωνία και την ουτοπία, αλλα κάποια πράγματα έχουν βγει εκτός ορίων .Πολύ χρήμα σε λίγους αναίσθητους. Ένας φίλος μου νοικιάζει ένα ωραίο σπίτι κοντά στη θάλασσα. Το είδε ένας πλούσιος, του άρεσε, και του λέει, θα το νοικιάζω εγώ κάθε καλοκαίρι .Μόνο που θέλω να κάνω κάποιες αλλαγές μέσα. Σύμφωνοι του λέει ο φιλός μου, τι αλλαγές; θα βγάλω τους διακόπτες για τα φώτα και θα βάλω σύστημα, όταν λέω άναψε να ανάβει και όταν λέω σβύσε να σβύνει. Εαν είχα εξουσία θα του επέτρεπα μονον....κεριά.
Δημοσίευση σχολίου