Θάνατος και Ανάσταση της στοχαστικής Φαντασίας στον Άγιο Γρηγόριο Παλαμά (ε)

 

Απομαγνητοφώνηση αποσπασμάτων της συνομιλίας του π. Ν. Λουδοβίκου με την Μαρία Δόικου στην εκπομπή De profundis, με αφορμή τη διάλεξη του με το θέμα:

«Θάνατος και ανάσταση της στοχαστικής φαντασίας στον Γρηγόριο Παλαμά»

Ε

Μ. Δ (1:00:12): Πως θανατώνεται και πως ανασταίνεται η στοχαστική φαντασία στην Ελλάδα;
Ν. Λ: Στο επίπεδο της μεταφυσικής, όταν κανείς ειδοποιηθεί για τη διαφορά ανάμεσα σε μια νεκρή και μια ζωντανή μεταφυσική. Σε επίπεδο υπαρξιακό-προσωπικό, όταν δεχθώ τη δυνατότητα, η φαντασία αυτή η στοχαστική, να αποκαθαίρεται, και να δημιουργεί προϋποθέσεις για μια, πως να το πω έτσι, για μια μικροσύγκρουση γόνιμη με την φιλαυτία(ίσως, δεν ακούγεται καθαρά) μου.
Μ. Δ: Η θρησκεία την οποία έχουν ασπαστεί αυτοί οι άνθρωποι.
Ν. Λ: Στη Δύση κρατάνε οι μεγάλοι θεσμοί, κρατάει το πανεπιστήμιο, που ας πούμε τον στοχασμό τον αγαπάει ακόμα. Όπου κρατάει, στην Ιταλία, στη Γαλλία, στη Γερμανία, όπου υπάρχει ακόμα, στον αγγλοσαξωνικό χώρο όπου παραμένει ακόμα. Αλλά οι κοινωνίες των ανθρώπων, δεν είναι πλέον κοινωνίες φιλοσόφων πλέον. Ούτε κοινωνίες των ανθρώπων οι οποίοι μπορούνε να πάνε πάρα πέρα από αυτό που επιθυμούν και αυτό το οποίο κάνουνε. Σε επίπεδο έλεγε ο Hegel γλοιώδους υποκειμενικότητας, γλοιώδους, είναι γλοιώδης η υποκειμενικότητα[ΤΟ ΠΡΟΣΩΠΟ ΘΕΜΕΛΙΩΝΕΤΑΙ ΣΤΟ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟ]. Αλλά είναι αυτό, και θεωρείται το μόνο αυτόνομο και αυτοδύναμο χαρακτηριστικό του ανθρώπου, το οποίο έχει δίκαιο να έχει. Και σε αυτό πατάει αυτό που ονομάζω εγώ, βελούδινος ολοκληρωτισμός, ο νέος ολοκληρωτισμός. Ο οποίος είναι η απόλυτη κατάφαση αυτού του πράγματος, σε δημόσιο επίπεδο πια. Γι’ αυτό όντως η διδασκαλία της φιλοσοφίας, ή και της θεολογία, γι’ αυτούς τους ανθρώπους, ενώ είναι το μόνο που χρειάζονται, δε θα το χρειάζονται σε λίγο, δε θα το θέλουν να το ακούνε καν. Γιατί καταβυθίζεται κανείς στην αμεσότητα αυτής της αυτοϊκανοποίησης, εντάξει, και της αυτοαπασχόλησης. Αυτοαπόσυρσης, το λέω εγώ.
Μ. Δ (1:02:11): Το πρόβλημα της νεότερης δυτικής μεταφυσικής, το εξής ένα, εσείς που το εντοπίζετε, ποιο θεωρείτε ότι είναι;
Ν. Λ: Το θέμα της ενέργειας, του υπάρχειν, που ύπαρξη είναι ενεργός ύπαρξη και όχι ξερωγώ, μια πηγμένη μεταφυσική ουσία. Ότι γενικά η Βίβλος έχει μια οντολογία της κοινωνίας καταπληκτική, η οποία είναι σημαντική, για όλους όσους έχουνε καταλάβει. Μην ξεχνάτε, ότι και ο Levinas τη Βίβλο διαβάζει, και λέει για την ολότητα και το απόλυτο. Έτσι, λοιπόν, ε, η ολότητα είναι κάτι το οποίο αποξενώνει ουσιαστικά με την έννοια αυτή. Το απόλυτο όμως είναι η σχέση, καταλάβατε. Με τη έννοια λοιπόν, παράγονται αυτά τα σκιρτήματα, θα έλεγα εγώ, τα οποία είναι σκιρτήματα στο χώρο του αισθήματος, στο χώρο της σωματικότητας, στο χώρο της σχεσιακότητας, κλπ., τα οποία έρχονται από μια άλλη γωνιά, και εδώ πρέπει να προσθέσουμε και τα μας, εγώ επιμένω σ’ αυτό. Να έρχονται να δημιουργήσουνε ένα σχόλιο στη μεταφυσική, η οποία κατέρρευσε, λόγω της υπερβολικής της κατ’ αρχήν νοησιαρχίας. Της αφαίρεσης, της υπερβολικής της αφαίρεσης. Αυτό που οι Άγγλοι ιστορικοί της φιλοσοφίας ονόμασαν «punctual self», το υπερεξαιρεμένο, το detached self, ο εαυτός ο οποίος είναι αποσυνδεδεμένος, από τι; Απ’ την παράδοση, την ιστορία, απ’ το ίδιο το σώμα του, απ’ τα συναισθήματα του. Και όμως αυτός είναι ο εαυτός, απ’ τον Descartes, τον Locke, τον Καρτέσιο, έτσι, τον Kant, έτσι. Γι’ αυτό και η καντιανή τελική διατύπωση της ηθικής μπορεί να είναι φαυλοκυκλική υπό την έννοια αυτή. Ότι προσπαθεί να συνενώσει το γενικό με το ατομικό. Αλλά αυτό θέλει κόπο για να γίνει. Δεν αρκεί να αποφασίσω εγώ ότι το πράττω, ώστε όλοι να μπορούν να πράξουν σαν εμένα. Είναι μια δική μου απόφαση αυτή. Οι άλλοι δεν το λένε. Θα το βρεις και στον Himmler αυτό. Να πει ο Himmler, ότι αυτό το οποίο πράττω εγώ(χτυπάει με πολύ νόημα το στήθος του)!, το οποίο αποφασίζω εγώ!, και το πράττω με ένα τρόπο, επειδή εγώ το σκέφτηκα και το κατάλαβα, να το κάνουν όλοι, και να σκοτώνουν όλοι Εβραίους. (Γελάει με την καρδιά του) Καταλάβατε; Κοιτάξτε πως γελοιοποιήθηκαν μες στην ιστορία, τα πολύ μεγάλα αυτά πράγματα, που σημαίνει ότι στην πραγματικότητα, χάσαμε το δρόμο προς τον άλλο, προς την πραγματική ύπαρξη. Αυτό είναι το ζήτημα όλο, και αυτό είναι που πρέπει να καταλάβουμε.
Μ. Δ: Το δρόμο που χάσαμε να τον ξαναβρούμε είναι δύσκολο, επιστροφή έχει;
Ν. Λ: Έχει επιστροφή, υπάρχει, κοιτάξτε η ιστορία να ξέρετε έχει εκπλήξεις. Μια προηγούμενη συνάντηση που κάναμε, εδώ φοβόμαστε, όποιος δεν φοβάται είναι απλώς βλαξ, ότι μπορεί να γίνει μια πυρηνική συμφορά σε λίγο. Πρέπει να είσαι ηλίθιος για να μην το βλέπεις αυτό. Και μια μικρή ακόμα πυρηνική συμφορά, ξέρετε τι αναθεώρηση θα φέρει!; Τρομακτική αναθεώρηση, γιατί; Γιατί είναι κάτι, που δεν είναι δυνατόν πλέον να περιοριστεί σε καμιά ιδιωτική ή μικρο-ιδιωτική σφαίρα. Και να πω, α δεν πειράζει, Ταϋλανδέζοι το πάθαν οι καημένοι. Ας πρόσεχαν. Όχι είναι κάτι που θα επηρεάσει την ύπαρξη στον πλανήτη. Και θα καταλάβουμε μετά με ένα τρόπο άσχημο και βίαιο, τι θα καταλάβουμε; Αυτό το πράγμα.
Μ. Δ: Γιατί μόνο με βιαιότητα πρέπει να μαθαίνουμε πράγματα;
Ν. Λ: Δεν ξέρω. Είναι πολύ παράξενο αυτό. Αλλά εε, οι άνθρωποι, οι οποίοι σκέπτονται, πρέπει να το κάνουν αυτό, προτού πάθουνε. Εδώ είναι το ζήτημα. Είναι η υποχρέωση τους αυτή. Θα μου πείτε, θα ακουστούνε; Θα ακουστούνε. Έχουμε περιπτώσεις, όπου οι ιδέες κάνουν δουλειά. Αλλά το θέμα είναι ότι κυρίως θα ακουστούνε μετά. Μετά θα ξέρουμε όλοι, τι έπρεπε να κάνουμε. Έτσι. Δεν ξέρω αν είμαι αισιόδοξος ή απαισιόδοξος, θέλω να είμαι ρεαλιστής, αλλά αν μιλάτε αλλιώς, αν πάρετε ένα νέο οπαδό, ενός εκσυγχρονισμού, τον οποίο εγώ λέω επιθετικό, θα σας έλεγε «ανοησίες». Θα σας έλεγε «τώρα τι ωραία που’ μαστε, και όλα είναι υπέροχα, και οι άνθρωποι είναι ελεύθεροι και κάνουν ότι θέλουνε, και οι μηχανές είναι δικές μας». Αυτό είναι η βλακώδης άποψη. Στο ότι κάνω ότι θέλω, υπάρχει και ο καιάδας, το ότι ο άλλος δεν ήθελε αυτό που έκανα εγώ.
Μ. Δ (1:06:57): Και εκεί αρχίζει η περίφημη συζήτηση, τι είναι καλό για τον καθένα, και τι είναι κακό για τον καθένα. Σαν το αβγό που γέννησε την κότα.
Ν. Λ: Αυτή η ολική θέαση των πραγμάτων είναι κάτι που πρέπει να το ξαναβρούμε σήμερα. Και σε όλα τα επίπεδα. Αυτό δεν μπορούμε να το κάνουμε χωρίς στοχασμό. Δε γίνεται. Δε γίνεται.
Μ. Δ: Ο άνθρωπος σήμερα, και η σχέση που έχει με την εσωτερική του ζωή,
Ν. Λ: Αχ, ωραίο αυτό αστείο, να το λέμε, να γελάμε.
Μ. Δ: Δεν έχει, ε;
Ν. Λ: Έχει, όταν μεταβληθεί η εσωτερική ζωή σε σύμπτωμα, σε νεύρωση, και πάει στον ψυχίατρο.
Μ. Δ: Τότε μόνο;
Ν. Λ: Ναι, τότε συνήθως. Ή όταν πάθει κατάθλιψη. Τι εσωτερική ζωή και αστεία; Εδώ είναι όλα καταναλωτικά. Καταλάβατε;
(1:07:43) Μια φορά δίδασκα στη σχολή το «Συμπόσιο» του Πλάτωνος, λοιπόν, και έφτασε στο περί έρωτος. Δεν υπάρχει (κάπως έτσι ακούγεται, η προφορά του είναι ασαφής) πιο εξαίσιο πράγμα. Ενοποιεί την ερωτική εμπειρία, ξέρετε. Αρχίζει από τούτο δω (και εδώ εντελώς ασαφής) και φτάνει στο ύψιστο, και λέει α!. Οπότε ξαφνικά, ε, εε,ε, ο έρωτας γίνεται πάρα πολύ όμορφος και ηθικός!, γιατί; Γιατί ξαφνικά αρχίζεις να βλέπεις που κατευθύνεται όλο αυτό το πράγμα. Λοιπόν, και θυμάμαι ένα καημένο φοιτητή λοιπόν, ο οποίος ήταν από το άλλο τμήμα, οι οποίοι δεν είχαν παιδεία τέτοια, θρησκευτικό-θεολογική. Και έλεγε και άκουγε, άκουγε, άκουγε, πάτερ λέει, αδυνατώ να σας παρακολουθήσω. Δε θα ξανάρθω. Θα μου επιτρέψετε να … λέω γιατί; Πάτερ, μου καταστρέφετε τη ζωή μου (το λέει με τέτοια απόλαυση).
Μ. Δ: Γιατί;
Ν. Λ: Εγώ με τα κορίτσια έχω μια σχέση τέτοια, που αν μπεις σε αυτή την προοπτική, θα πάθω ψυχογενή ανικανότητα. Δεν μπορώ να συνεχίσω. Ακούτε. Βρε λέω, δεν την παθαίνεις καλύτερα, για ένα διάστημα, μπας και βρεις στο τέλος το νόημα αυτών που κάνεις. Καταλάβατε; Δηλαδή σήμερα φτάνουμε σε πράγματα τα οποία ουσιαστικά γελοιοποιούνε τις μεγάλες εμπειρίες. Ωστόσο φέρανε την ανθρωπότητα ως εδώ. Δεν καταστράφηκε η ανθρωπότητα χίλια χρόνια πριν. Θα μπορούσε και τότε νά γίνει, με τα τόξα και με τα βέλη να καταστραφούν όλοι.
Μ. Δ: Παρόλα αυτά, η εσωτερική ζωή, αρέσει δεν αρέσει στον καθένα, υπάρχει.
Ν. Λ: Ναι υπάρχει, θα έλεγα συμβαίνει.
Μ. Δ: Ναι συμβαίνει. Και ο τρόπος με τον οποίο συμβαίνει μέσα στον κάθε άνθρωπο, είναι ένας τρόπος, τον οποίο βγάζει ένα νόημα σήμερα εμείς να πούμε πως θα μπορούσε να λειτουργήσει αυτό το συμβαίνειν μέσα μας. Διότι αυτό το συμβαίνειν μέσα μας, είναι απολύτως ενωμένο με την φαντασία μας.
Ν. Λ: Είναι και η φαντασία, και η δημιουργική αυτή φαντασία.
Μ. Δ: Εκτός από την σκέψη, είναι η φαντασία
Ν. Λ: Βεβαίως.
Μ. Δ: Αυτά λοιπόν, αυτή η τριάδα να το πούμε έτσι, με κάποιο τρόπο υπάρχει μέσα μας και καθορίζει όλες τις αποφάσεις που λαμβάνουμε εμείς, γιατί τίποτε δεν μπορεί να συμβεί στην εξωτερική πραγματικότητα, το έχετε πει τόσες φορές, εάν δεν αποφασιστεί μέσα μας. Εκεί συμβαίνουν τα πράγματα, εκεί αποφασίζονται, και μετά τα βλέπουμε έξω ως γεγονότα. Άρα λοιπόν, εκεί μέσα, τι είναι αυτό το οποίο έχει προσβληθεί, να το πω έτσι, ανεπανόρθωτα, και έχει χάσει τη δυνατότητα του να λειτουργεί αγέρωχα, να λειτουργεί με υγεία, να λειτουργεί με αγαθότητα;
Ν. Λ: Κοιτάξτε, υπάρχει μια απάντηση, αλλά δεν ξέρω αν θα σας αρέσει.
Μ. Δ: Εμένα προσωπικά, δεν έχει σημασία, αν μ’ αρέσει ή όχι.
Ν. Λ: Όταν οι Πέρσες πολιόρκησαν την Έφεσο, ο Ηράκλειτος ήταν εν ζωή. Και μας παραδίδει ο Διογένης Λαέρτιος, ότι τον ερώτησαν, «τι να κάνουμε δάσκαλε;». Πήγε λοιπόν ο Ηράκλειτος, κάθισε στο μέσο της πλατείας, έβρεξε σιτάρι, και άρχισε να τρώει βρεγμένο σιτάρι. Αααα, είπαν όλοι, να τι θα κάνουμε. Θα τρώμε βρεγμένο σιτάρι και θα καρτερήσομε. Ο Ηράκλειτος όμως, ξέρετε, βρεγμένο σιτάρι δεν έφαγε για πρώτη φορά στη ζωή του τότε. Αυτό είναι το σημαντικό. Εδώ, εδώ μπαίνει το στοιχείο, σας είπα, πραγματικά μιας επιμέλειας εαυτού, ο όρος είναι του Foucault, που αφορά τη χρήση, την τέτοια χρήση του κόσμου, όλων των πραγμάτων, ούτως ώστε…
Μ. Δ: Η επιμέλεια του εαυτού όμως, είναι μια περίπτωση (μιλούν και οι δυο ταυτόχρονα), από μια μεγάλη ηλικία και μετά. Δεν μπορείς από πολύ μικρός άνθρωπος να έχεις τέτοια επιμέλεια..
Ν. Λ: Όχι, όχι, ίσα, ίσα, αν έχει κανείς ένα μικρό παιδί, το μόνο πράγμα που πρέπει να του διδάξει, είναι αυτή η επιμέλεια του εαυτού, δηλαδή, το πως να φροντίσει να ταξιθετεί αυτό το οποίο είναι, και να βάζει τα σημαντικότερα πρώτα, και τα άλλα δεύτερα. Και αυτό το πράγμα αν χαθεί, ο άνθρωπος γίνεται ένα ζώο. Ένας έφηβος ζώο, ένας νέος ζώο. Δεν τα βρίσκει καλά. Σήμερα αυτό έχει χαθεί τελείως. Γι’ αυτό σας λέω, αλλά αυτό έχει μια ασκητική από πίσω του. Και αυτή η ασκητική ήταν μέρος όλων των μεγάλων παραδόσεων, μα!!! όλων των μεγάλων παραδόσεων. Όταν φτάνει, ακούστε τώρα, ο Πλούταρχος να πει, ο Πλούταρχος, ο οποίος είναι ο ιερέας του μαντείου των Δελφών, και είναι φιλόσοφος, πλατωνικός, και στωικός, μέγας, ο Πλούταρχος, φτάνει λοιπόν και σας λέει το εξής. Θα τρομάξετε μόνο να το ακούσετε, αν δεν το ξέρετε. «Κοίταξε λέει, έχεις ωραία γυναίκα; Καλά. Όταν συνέρχεσαι μαζί της, πρόσεχε να είναι κλειστά όλα τα φώτα. Γιατί; Για να μην την ποθήσεις στη συνέχεια ξανά και ξανά και ξανά». Γι’ αυτό για μας είναι συγκλονιστικά φάουλ ας πούμε. Γιατί όμως το είπε αυτός, αυτό; Το οποίο δεν το τηρεί κανείς, ούτε εσείς, ούτε εγώ. Γιατί; Το είπε, γιατί είχε στο μυαλό του μια υπέροχη κατασκευή, κατ’ αρχήν, όπου ας πούμε, η ουσία του ανθρώπου τοποθετείται στο ηγεμονικό. Και αυτό δεν πρέπει να διαταρχθεί, ούτε με τη γυναίκα του; Ε, ούτε με τη γυναίκα του. Ακούστε τώρα ακρίβεια, ακρίβεια. Ο Χριστιανισμός δεν τα είπε αυτά. Ο Χριστιανισμός δεν είναι τόσο αυστηρός. Στα σαρκικά θέματα, ο Χριστιανισμός είναι πάρα πολύ ενδοτικός σε σχέση με την αρχαία φιλοσοφία. Πράγμα που οι αγράμματοι που μας ακούνε δεν το ξέρουν (1:13:40), και επειδή δεν το ξέρουν, ε δεν έχουν ανοίξει ποτέ ένα να ψάξουν να τα βρούνε όλα αυτά, καταλάβατε;
Μ. Δ: Πολύ κατάλαβα. Όμως δεν είμαι καθόλου σίγουρη ότι τα καταλαβαίνουν όλοι αυτοί που μας ακούνε.
Ν. Λ: Εάν δείτε τον Πλάτωνα στον Φαίδρο, και τον αρχίζει να του λέει, ο ομοφυλόφιλος ο καημένος, τρισευτυχισμένο το παιδάκι, χαρούμενο, και το παίρνει αυτό το καημένο το παιδάκι, και σιγά σιγά σιγά ο Σωκράτης, με ένα τρόπο τέλεια πονηρό, και ως επιτηδευμένο, φιλοσοφικά, τον φέρνει να καταλάβει, κοίταξε να δεις ρε, δεν είναι και τίποτα αυτό που κάνεις, που πας και κάνεις και με τον ένα και με τον άλλο. Εντάξει. Πρόσεξε να δεις τώρα.
Μ. Δ: Για το Φαίδρο λέτε τώρα;
Ν. Λ: Για το Φαίδρο. Και πως το φέρνει, το φέρνει, το φέρνει, και αρχίζει ο Φαίδρος και παραληρεί και μιλάει περί ψυχής. Καταλάβατε; Αυτή είναι η μεγάλη φιλοσοφία όμως.
Μ. Δ: Κάτι είχε όμως στο μυαλό του ο Σωκράτης.
Ν. Λ: Ναι, είχε. Αλλά πως τον φέρνει. Παίρνει..
Μ. Δ: Δεν παίζει ρόλο τι είχε στο μυαλό του;
Ν. Λ: Ε, αυτό που είχε στο μυαλό του ο Σωκράτης, είναι αυτό που τον έκανε Σωκράτη. Ενώ ο άλλος παρέμεινε Φαίδρος, εντυπωσιασμένος απ’ τον Σωκράτη, αλλά Φαίδρος.
Μ. Δ: Παρόλα αυτά, ο Σωκράτης ήταν ερωτευμένος με το Φαίδρο.
Ν. Λ: Ο Σωκράτης είναι ερωτευμένος με το Εν. Και ξέρει να βρίσκει στο Εν, αυτό το οποίο παραδόξως, ενώ ξεκινάει από μια συγκεκριμένη αφόρμιση, αυτό θέλω να σας δείξω, τη διαφορά, είναι πολύ μεγαλύτερο, πάρα πολύ μεγαλύτερο (έντονες χειρονομίες, δυνατή φωνή), και όταν το δει κανείς, μένει εκστατικός, απ’ τη θέα. Λόγια του Σωκράτη, και δεν έχω λόγια, λόγια του Πλάτωνος, να το περιγράψω, και είναι φοβερό, και δεν ξέρω τι είναι, και όμως αυτό, καταλαβαίνετε; Αυτό είναι το μεγαλείο του ανθρώπου, και αν θέλουν οι άλλοι να μας επιβάλλουν οτιδήποτε άλλο, είναι καλό να ξέρουμε να τους πούμε, κοίταξε να δεις, αυτό είναι τελείως άλλο, και θα μείνεις ένα ευτυχισμένο ζώο, ή σκεπτόμενο ζώο, ή καταθλιπτικό ζώο, είσαι εκεί μέσα μόνο. Δεν ξέρω πως να το πω αλλιώς. Σήμερα μας ετοιμάζουν να γίνουμε τεχνοπήθικοι. Αυτό είναι.
Μ. Δ: Θα υπάρξουν άνθρωποι οι οποίοι θα αντισταθούν σ’ αυτό.
Ν. Λ: Ε, γι’ αυτούς μιλάμε τόση ώρα. Οι άλλοι έχουν… τηλεόραση..
Μ. Δ: Και αυτοί οι άνθρωποι, σ’ αυτούς ελπίζουμε για την ακρίβεια (γελάνε και οι δυο),
Ν. Λ: Έχουν γυρίζει άλλο κανάλι.
Μ. Δ: Εναποθέτουμε όλες μας τις ελπίδες,
Ν. Λ: Και είναι σημαντικό, επιτρέψτε μου να πω, ότι στην τηλεόραση μπορεί να λέγονται αυτά. Τώρα που μπορεί να λέγονται; Συγχωρέστε με, σε μερικά κανάλια, δεν μπορούν να ειπωθούν. Τα πιο μεγάλα, εκείνα τα οποία προάγουν ακριβώς αυτή την αλλοτρίωση, θεωρώντας ότι προάγουν το αντίθετο. Ενώ προάγουν την απόλυτη αλλοτρίωση. Και ευτυχώς υπάρχει το διαδίκτυο σήμερα, και μπορεί κανείς νά ξεμυτίσει, γιατί αλλιώς, σκεφτείτε ότι θα τα λέγαμε εμείς, και θα τα ακούγαμε εδώ, μόνοι μας.
Μ. Δ (1:16:56): Πείτε μου λίγο, στο διαδίκτυο, μιας και αναφερθήκατε σε αυτό, και ειδικότερα στο youtube, είστε από τις περιπτώσεις των ομιλητών, των διανοητών, των στοχαστών, οι οποίοι έχουν χιλιάδες views.
Ν. Λ: Ένας ηθοποιός να κάνει ένα κρα, θα το δουν εκατομμύρια. Τι…
Μ. Δ: Όχι, όχι. Μισό λεπτό. Δε θα σας συγκρίνω με ένα ηθοποιό, γιατί δεν είστε. Δε θα σας συγκρίνω με τίποτε άλλο. Θέλω εσείς να μου πείτε, πως το υποδέχεσθε αυτό, και θέλω να μου πείτε επίσης, τι είναι αυτό που σας λέει ο κόσμος.
Ν. Λ (1:17:34): Κοιτάξτε κάτι. Εγώ αυτά που λέω δεν είναι εύκολα πράγματα.
Μ. Δ: Γι’ αυτό μου κάνει και εντύπωση, που έχετε τόση ανταπόκριση.
Ν. Λ: Το καθαυτό το ερευνητικό έργο, που θεωρώ το κυριότερο, είναι μάλλον δυσανάγνωστο και όχι ευανάγνωστο. Αλλά εντάξει, ένα μέρος της διδασκαλίας, δάσκαλοι δεν είμαστε, κάνουμε και προς τα έξω, αλλά αυτό το πράγμα που βγαίνει προς τα έξω, είναι σημαντικό και αυτό.
Μ. Δ: Δεν σας κάνει να αισιδοξείτε αυτό;
Ν. Λ: Με κάνει. Εμένα μου θυμίζει και ένα ανέκδοτο, με τον Πικάσο, το οποίο θα πω. Το οποίο είναι πραγματικότητα. Κάποτε ο Πικάσο, εκλήθει από την εταιρία αρωμάτων κα καλλυντικών Vichy, να φτιάξει ένα σχεδιάκι, για ένα καινούργιο προϊόν. Και λέει να σας το κάνω. Παίρνει ένα χαρτί και ένα μολύβι και το κάνει σε τρία λεπτά, ένα σκαρίφημα. Νάτο, τούτο δω είναι. Α, ευχαριστούμε, τόσο γρήγορα, και πόσα θέλετε γι’ αυτό; Δε θέλω πολλά, πενήντα εκατομμύρια. Τι λέει; Μα κάνατε μόνο τρία λεπτά. Όχι λέει, κυρία μου, σαράντα χρόνια και τρία λεπτά. Εεε, αυτά που λέμε προς τα έξω, έχουνε πολλή δουλειά από πίσω. Τώρα να βγαίνει κάτι, κάποιοι διψούν και το ακούνε καλά, ε καλό αυτό και γι’ αυτούς, και για μας. Αλλά καλό και για μας, με την έννοια ότι ενθαρρυνόμαστε και λίγο, γιατί αν αρχίζεις και στου κουφού την πόρτα, στο τέλος κάθεσαι και αποσύρεσαι σαν τον Ηράκλειτο, μισανθρωπήσας και εκπαθήσας…λέει ο βιογράφος του, προφανώς γιατί δεν υπήρχε και το youtube. Το ζήτημα είναι ότι αυτά τα θέματα, εάν δεν τα ψάχνεις, θα σε ψάξουν αυτά.
Μ. Δ: Εσάς ποια θέματα σας έχουν ψάξει;
Ν. Λ: Όχι, εγώ προσπαθώ να τα ψάχνω πρώτος. Αν φτάνουν να σε ψάχνουνε, αυτό είναι δυστυχία.
Μ. Δ: Δεν μπορεί να μην σας έψαξε κανένα.
Ν. Λ: Όταν ήμασταν νέοι, όλοι είχαμε τις τραγωδίες μας, μικρές και μεγάλες. Αλλά μετά προσπαθείς να προλάβεις τις συμφορές. Προλαβαίνεις πάνω στο δρόμο, γιατί πάντα θα υπάρξει κάτι βέβαια. Το θέμα είναι ότι όλοι πάθαμε. Αν πάθαμε λέει. Όσο πιο ευαίσθητος είναι κανένας όταν είναι νέος, πιο μεγάλα πράγματα παθαίνει. Σε σημείο που να κινδυνεύει να χαθεί. Πολλοί άνθρωποι ευαίσθητοι χαθήκανε. Είτε μες στα ναρκωτικά, είτε μέσα σε άλλα πράγματα, είτε μέσα στην ψυχοπάθεια, λόγω του ότι δεν μπορέσανε να αντιμετωπίσουν αυτή την τρομερή κατάσταση, την οποία συναντήσανε δίπλα τους.
Μ. Δ: Ανθρώπους που γνωρίσατε σε νεαρή ηλικία, τους οποίους συναναστραφήκατε, και διαλέξατε διαφορετικούς δρόμους.
Ν. Λ: Βέβαια. Εγώ διάβαζα αμυντικά από 14 χρονών Freud και Heidegger, για να μπορέσω να κρατήσω το μυαλό μου στο κεφάλι μου.
Μ. Δ: Γελάει. Πως δεν μπερδευτήκατε;
Ν. Λ: Είχα την εισαγωγής στη μεταφυσική του Heidegger, και την είχα πάντα κάτω από το μαξιλάρι μου. Και άμα ξύπναγα αγριεμένος, άνοιγα, διάβαζα δυο γραμμές και ξανακοιμόμουνα. Αλλά αυτό ήταν άμυνα τότε. Γιατί η δικιά μας εποχή ήταν η πρώτη έκρηξη μετά την μεταπολίτευση, μιας κατάστασης, η οποία οδήγησε εν πολλοίς στην κατάσταση στην οποία είμαστε σήμερα. Ήταν ισχυρή αυτή η έκρηξη. Ο καθένας έπρεπε να φυλάξει ένα δικό του χώρο. Ιδιωτικό στοχασμό, πάρα πολλή ήδη φροντίδα.
Μ. Δ: Αν ένας νέος σήμερα διαβάσει πατέρα Νικόλαο Λουδοβίκο, ποιο θα του προτείνατε να διαβάσει; Με ποιο να ξεκινήσει αν δεν έχει ιδέα;
Ν. Λ: Ανάλογα με το ποιος είναι, ο καθένας έχει μια ιδιαίτερη..
Μ. Δ: Ευαίσθητος, όπως μας περιγράψατε προηγουμένως.
Ν. Λ: ευαισθησία, μια ιδιαίτερη παιδεία, μια ιδιαίτερη καλλιέργεια, και ανάλογα με το ποιον έχω απέναντι μου, θα τολμούσα να του κάνω μια πρόταση
Μ. Δ: Ποια;
Ν. Λ: Αλλά θα του πρότεινα και άλλα πράγματα. Το να αρχίσει από κάποιον είναι ένα έναυσμα.
Μ. Δ: Αναγνωρίζω την ταπεινότητα σας σ’ αυτό, αλλά δικό σας, ποιο θα του προτείνατε;
Ν. Λ: Είναι ο τρόπος με τον οποίο κινείται ακριβώς η ανθρώπινη ύπαρξη. Σας είπα, ανάλογα με το ποιος είναι.
Μ. Δ: Αν είναι ένας ευαίσθητος άνθρωπος όπως εσείς, όταν ξεκινούσατε.
Ν. Λ: Εξαρτάται πάλι τι είδους ευαισθησία έχει. Δηλαδή, είναι διανοητική η ευαισθησία του; Έχει θεολογικό χαρακτήρα η ευαισθησία του;
Μ. Δ: Μεταφυσική ευαισθησία.
Ν. Λ: Θα μπορούσα να του πω, κοίταξε, διάβασε το τελευταίο βιβλίο για την αρχαία μεταφυσική, να δεις πως οι άνθρωποι ψάξαν να βρουν πράγματα σημαντικά, και πως αδελφώθηκε αυτό με την χριστιανική αναζήτηση.
Μ. Δ: Αν του προτείνατε ένα φιλόσοφο;
Ν. Λ: Και πάλι εξαρτάται απ’ την ιδιοσυγκρασία του καθενός. Υπάρχουν εκλεκτικές συγγένειες. Δεν μπορώ να πω συγκεκριμένα.
Μ. Δ: Είδατε λοιπόν το δείκτη δυσκολίας που έχει ένας γονιός, για να φροντίσει επιμελώς τον εαυτό του παιδιού του;
Ν. Λ: Τώρα θα σας πω ένα αστείο ακόμη. Δεν ξέρω αν είναι ώρα να τελειώσουμε. Τυχαίνει να έχω εγγόνια, έτσι. Η εγγονή πριν από λίγο καιρό λοιπόν, είναι μικρή, προνήπιο, νήπιο ξερωγώ, εντάξει παίζουμε μαζί, κάνουμε, δείχνουμε, δεν υπάρχει τίποτε άλλο να κάνεις. Οπότε κάποια στιγμή παρατήρησε στο σπίτι, είχε μπει μια δική μου ομιλία, που την έβαλε ο γιος μου ή η νύφη μου. Και άκουγε, και άκουγε. Και ξαφνικά το μωρό άρχισε να κοιτάει, να κοιτάει αυτά που έλεγα, και γυρίζει στην μάνα της και λέει, «μαμά, ο παππούς λέει σοβαρά πράγματα!». (γελάει)
Μ. Δ: Μπόρεσε να περιγράψει με μια λέξη την ατμόσφαιρα των λεγομένων σας.
Ν. Λ: Γέλασα και εγώ, και λέω, ίσως να βρούμε ανθρώπους να πούμε στα παιδιά μας μερικά σοβαρά πράγματα. Αυτό λέω. Όχι με ύφος και τουπέ όμως, έτσι. Γιατί τα παιδιά καταλαβαίνουν το φούσκωμα μας, ας πούμε.
Μ. Δ: Α, φυσικά, φυσικά. Πατέρα Νικόλαε, σας ευχαριστώ που είσαστε απόψε εδώ, σας ευχαριστούμε και γι’ αυτή την ωραία διάλεξη, που δώσατε στο πλαίσιο της φιλοσοφικής ακαδημίας, της περιφέρειας κεντρικής Μακεδονίας, στην οποία επικεφαλής είναι ο αναπληρωτής καθηγητής φιλοσοφίας, ο Παναγιώτης ο Δόικος, κάνοντας αυτόν τον κύκλο των διαλέξεων. Ήταν μια καλή συνάντηση δική σας με τον κ. Δόικο, έτσι δεν είναι;
Ν. Λ: Α, βέβαια. Εγώ έχω πει, και φαίνεται σε αυτά που είπα, ότι για μένα είναι μια βοήθεια αυτό όλο, και μια αισιοδοξία, γιατί, ε τι να πω τώρα, δε θέλω, καταλαβαίνετε, είναι σημαντικό να έχουμε ανθρώπους, οι οποίοι την φιλοσοφία την παίρνουν στα σοβαρά. Δεν είναι πολλοί, θα’ πρεπε να είναι λίγο περισσότεροι. Δηλαδή, όπως το λέει, κάπου τόπε ο Begson αυτό, «η φιλοσοφία είναι για τους γραμματείς και τους φαρισαίους». Που σημαίνει υπάρχουν άνθρωποι που ζουν για τη φιλοσοφία, και μερικοί που ζουν από τη φιλοσοφία.
Μ. Δ: Και κάποιοι που ζουν με τη φιλοσοφία.
Ν. Λ: Κάποιοι που ζουν διά της φιλοσοφίας. Αυτό ισχύει και για τη θεολογία επακριβώς.
Μ. Δ: Επακριβώς. Σας ευχαριστούμε πάρα πολύ γι’ αυτή την κουβέντα.

Τέλος

ΠΗΓΜΕΝΗ ΜΕΤΑΦΥΣΙΚΗ ΗΤΑΝ Η ΜΕΤΑΦΥΣΙΚΗ ΤΟΥ ΓΟΥΛΦ ΣΤΗΝ ΟΠΟΙΑ ΑΝΤΕΔΡΑΣΕ Ο ΚΑΝΤ ΣΤΗΝΟΝΤΑΣ ΜΙΑ ΦΥΣΙΚΗ ΜΕΤΑΦΥΣΙΚΗ. ΤΗΝ ΔΕΟΝΤΟΛΟΓΙΑ. Η ΟΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ ΚΑΤΗΓΟΡΗΜΑΤΙΚΗ ΣΤΗ ΑΝΗΘΙΚΟΤΗΤΑ ΤΗΣ, ΑΚΟΜΗ ΚΑΙ ΑΝ ΤΑ ΜΕΣΑ ΓΙΑ ΤΗ ΠΡΑΓΜΑΤΟΠΟΙΗΣΗ ΕΝΟΣ ΣΚΟΠΟΥ ΕΙΝΑΙ ΑΦΥΣΙΚΑ Ο ΣΚΟΠΟΣ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΠΡΑΓΜΑΤΟΠΟΙΗΘΕΙ. ΣΗΜΕΡΑ ΜΕ ΤΗΝ ΣΤΟΧΑΣΤΙΚΗ ΦΑΝΤΑΣΙΑ.