β) Η ανακάλυψη της Αμερικής και υπόθεση περί της λογοτεχνίας του διαστήματος

Μέρος 2ο

Γι' αυτό συμβαίνει, οι ανώτεροι πολιτισμοί να μένουν αυστηρά μέσα στον κύκλο τους, αφού προηγουμένως έχουν κατορθώσει να ριζώσουν για τα καλά. Με ευρύτερη έννοια είναι ολόκληρο το ανατολικό ημισφαίριο πατρίδα τοπικών ανώτερων πολιτισμών. Οι συναισθηματικές αναστολές, που απέτρεπαν τους ναυτικούς να διαπεράσουν τον Ατλαντικό ή τον Ειρηνικό ωκεανό, δεν είχαν καμιά σημασία σε σχέση με το ανατολικό ημισφαίριο. Το ότι η Αφρική μόνο σποραδικά εντάχτηκε στον μαγικό κύκλο των βορείων πολιτισμών ήταν πιο πολύ τυχαίο. Ο λόγος είναι πως οι τελευταίοι ήταν υπερβολικά απασχολημένοι με την ανάπτυξη των δυτικό-ανατολικών διασυνδέσεων. Ένα ταμπού ως προς την επέκταση προς τα νότια δεν υπήρχε. Η Αφρική ανήκε εκεί. Δεν υπάρχει αμφιβολία γι' αυτό. Δεν πρέπει να ξεχνάει κανείς πως οι Εβραίοι έστειλαν ιεραποστόλους στην καρδιά της Αφρικής κατά τον 1ο π. Χ. αιώνα. Αργότερα επεκτάθηκε αυτός ο πολιτισμός (magianisch) στην ύστερη αραβική της περίοδο αρκετές μοίρες κάτω από τον ισημερινό. Ο Μάρκο Πόλο αναφέρει πως ο Kublai Khan, βασιλιάς των Μογγόλων, είχε αποστείλει κινέζικα πλοία μέχρι και την Μαδαγασκάρη. Το συμβολικό και το πιο σημαντικό γεγονός της παλιάς γεωγραφίας παραμένει η ιδέα των ανατολικών πυλών του Ηρακλέους ως αντίστοιχο των δυτικών πυλών (Γιβραλτάρ). Αυτήν την σκέψη μπορούμε να παρακολουθήσουμε τουλάχιστον μέχρι την κατασκευή του παγκοσμίου χάρτη από τον γεωγράφο Πτολεμαίο (150 μ. Χ.). Μερικές φορές συνδέονται οι ανατολικές πύλες με το όνομα του μεγάλου Αλεξάνδρου. Αυτό για παράδειγμα συμβαίνει στα γραπτά του Roger Bacon, ο οποίος μιλά για "Gades Herculi et Gades Alexandri". Πίσω από αυτά τα ονόματα κρυβόταν μια πολύ περίεργη αντίληψη περί γεωγραφίας. Στην αρχαιότητα πίστευαν πως ο Ινδικός ωκεανός ήταν όπως και η Μεσόγειος, μια κλειστή θάλασσα. Μια γεωγραφική υπόθεση του Έλληνα λογίου Ιππάρχου, ασχολήθηκε με το θέμα πως το νοτιότερο μέρος της αφρικανικής ηπείρου πρέπει να στρίβει και να επεκτείνεται προς τα ανατολικά. Υπέθεταν πως η νότιος Αφρική περιέκλειε πλήρως τον ινδικό ωκεανό, και έτσι αυτός γινόταν ένα στενό κανάλι μεταξύ Αφρικής και Ασίας. Σε συμφωνία με αυτήν την παράδοση δείχνουν όλοι οι παλαιότεροι παγκόσμιοι χάρτες, από την εποχή του Edrisi (1154 μ. Χ.) μέχρι τον Vasco da Gama, εκείνη την ανατολική προβολή της αφρικανικής ηπείρου. Ακόμα και ο παγκόσμιος χάρτης του Alliacus από το 1480 αναφέρει τις “ανατολικές” και “δυτικές” πύλες. Και οι ανατολικές πύλες τελικώς επηρεάστηκαν σε αντιστοιχία με τις δυτικές τις “ινδικές στήλες του Ηρακλέους”, και εκείνες επίσης δεν μπορούσε να τις περάσει κανείς ατιμώρητα.


Μπορεί να αναγνωρίσει κανείς καθαρά, πως το ανατολικό ημισφαίριο παρίστανε μια κλειστή περιοχή ιστορικής ανάπτυξης, από την οποία η αμερικάνικη ήπειρος ήταν αυστηρά αποκλεισμένη. Αλλά γιατί; Ξαναρωτάμε. Η μοναδική πιθανή απάντηση βρίσκεται στην παραδοχή πως το ανατολικό ημισφαίριο ήταν σε θέση να επιφέρει τοπικούς ανώτερους πολιτισμούς, όπως ο αιγυπτιακός, κινεζικός, magianisch και ο ευρωπαϊκός. Μεταξύ των γεωγραφικών τόπων και της ιστορικής ζωής που εκεί πραγματοποιείται, υπάρχει μια δημιουργική σχέση. Όπως φαίνεται, το δυτικό ημισφαίριο δεν είναι κατάλληλο να δημιουργήσει ανώτερους πολιτισμούς τοπικού τύπου, όπως το έκανε το άλλο ημισφαίριο. Είναι βέβαια σωστό πως υπάρχουν δυο αμερικάνικες προσπάθειες να παραχθούν τοπικές μορφές ενός ανώτερου πολιτισμικού επιπέδου. Είναι οι πολιτισμοί των Ίνκα και των Μάγια. Συγκρινόμενοι όμως με την πολιτισμική δομή των ανώτερων πολιτισμών της ευρωπαϊκής ηπείρου, φαίνονται οι αμερικάνικες προσπάθειες πρωτόγονες. Τους λείπει οπωσδήποτε η λεπτά διακλαδισμένη ανάπτυξη όπως και το βάθος της επίδρασης και λάμψης από το παρελθόν, που είναι σημεία ενός πραγματικά ανώτερου πολιτισμού.

Ανθρώπινα όντα, που πνευματικά ανήκουν σε οποιαδήποτε μορφή ανώτερου πολιτισμού, αισθάνονται πως η ζωή τους κατευθύνεται από βαθιά αλλά ανεξήγητα μεταφυσικά ένστικτα. Ένα τέτοιο ένστικτο πρέπει να ήταν εκείνο που απέτρεψε την ιστορική ζωή κατά την εποχή των τοπικών πολιτισμών, την εγκατάλειψη εκείνου του μυθικά αγιασμένου ημισφαιρίου, και απέτρεψε εκείνους τους ανθρώπους να πάνε παράνομα σε τόπους, που δεν ήταν κατάλληλοι να διατηρήσουν την ιδιαίτερη μορφή της πνευματικής τους ζωής.

Αν παρακολουθήσουμε από αυτή την οπτική γωνία την ανάπτυξη του ευρωπαϊκού πολιτισμού και την μοιραία διάβαση του Ατλαντικού ωκεανού, δεν μπορούμε να αποφύγουμε κάποια τρομακτικά συμπεράσματα. Μιλώντας πολιτισμικά ήταν ένα λάθος της ευρωπαϊκής παράδοσης, η προσπάθεια της να μετατεθεί σε έναν καλούμενο “νέο κόσμο” με βαθιά συμβολική σημασία. Λες και οι μη πρωτόγονες μορφές ζωής που ανέπτυξε ο ευρωπαϊκός πολιτισμός, ήταν προορισμένες να ξεραθούν και να μαραθούν, σε ένα έδαφος που τους ήταν βαθιά εχθρικό. Αυτό συνέβη πραγματικά και τα συμπτώματα αυτής της διαδικασίας είναι εύκολο να παρατηρηθούν από το εξασκημένο μάτι του επαγγελματία μεταφυσικού της ιστορίας. Η ίδια η διαδικασία όμως έχει εξαιρετικά επιβραδυνθεί. Ο λόγος βρίσκεται στα συνεχή κύματα Ευρωπαίων μεταναστών, που προσωρινά ανανέωναν και ενδυνάμωναν τα παλιά πνευματικά χαρακτηριστικά, τα οποία αργά αλλά σταθερά ξέφτιζαν.

Αν υποθέσουμε ότι τα προηγούμενα συμπεράσματα είναι ορθά, αυτό σημαίνει πως η αμερικάνικη ήπειρος είναι προορισμένη μέσω μιας αδικαιολόγητης θεϊκής απόφασης, να φιλοξενεί μόνο πρωτόγονες μορφές ζωής. Κάθε ανώτερη μεταφυσική έκφραση ιστορικής ύπαρξης προορισμένη να μένει απαγορευμένη στα παράλια του δυτικού ημισφαιρίου; Κάπως έτσι φαίνεται. Η συνεχής απόρριψη του πραγματικού θεμελιώδους υλικού του ευρωπαϊκού πολιτισμού, δηλαδή της μεταφυσικής, ενδυναμώνει αυτή την πίστη. Αυτό που η Αμερική είναι πρόθυμη να προσλάβει από την Ευρώπη, είναι αποκλειστικά οι καθαρά χρήσιμες πτυχές του δυτικού πολιτισμού, η τεχνολογία του και οι πρακτικές επιπτώσεις της εφαρμοσμένης επιστήμης. Αυτά όμως είναι ακριβώς τα πράγματα που ένας πραγματικά μορφωμένος Ευρωπαίος (δυστυχώς υπάρχουν ακόμα πολύ λίγοι τέτοιοι) θα τα θεωρούσε ως τον πάτο του πολιτισμού. Ο Γκαίτε, μια από τις πιο συμβολικές μορφές του ευρωπαϊκού πολιτισμού φαίνεται στο φόντο της αμερικάνικης ζωής σχεδόν γελοίος.

  Και όμως θεωρείται θα ήταν βεβιασμένη εξαγωγή συμπερασμάτων, αν υποστηρίξει κανείς πως το δυτικό ημισφαίριο έχει μια εγγενή ανικανότητα να δημιουργήσει δικό του ανώτερο πολιτισμό. Φαίνεται όμως πως συμφωνεί με την πραγματικότητα το γεγονός, πως η αμερικάνικη ήπειρος απορρίπτει το ουσιαστικό στοιχείο όλων των ανώτερων πολιτισμών του άλλου ημισφαιρίου. Αυτό βέβαια δεν οφείλεται στο ότι η Αμερική αντιτίθεται στην έξοδο της από ένα πρωτόγονο ιστορικό επίπεδο και να ανεβεί σε ανώτερο, ή στο ότι απορρίπτει πιο μοιραίες μορφές πολιτισμικής ζωής. Αυτό από το οποίο αμύνεται είναι η πρόσληψη της ιδέας των τοπικών πολιτισμών, που είναι οριοθετημένοι σε ένα συγκεκριμένο μέρος της γήινης σφαίρας, και που χωρίζει την ανθρωπότητα σε δυο τάξεις: στα μέλη των ανώτερων πολιτισμών και στους "βάρβαρους", έξω στην άλλη πλευρά του συρματοπλέγματος. Αυτός όμως ο χωρισμός της ανθρωπότητας σε δυο είναι χαρακτηριστικός όλων των τοπικών ανώτερων πολιτισμών, που δημιουργήθηκαν στο ανατολικό ημισφαίριο, και δεν υπάρχει εξαίρεση.

Όπως φαίνεται, είναι προορισμός της αμερικάνικης ηπείρου να προσλαμβάνει και να ανέχεται τέτοιες μορφές ιστορικού βίου, που είναι πραγματικά πλανητικού βεληνεκούς. Μέχρι τώρα μόνο μια εποχή της ιστορίας της ανθρωπότητας είχε αυτό το χαρακτηριστικό: ο πρωτόγονος πολιτισμός. Αυτή η περίοδος αντικαταστάθηκε από τους βραχύβιους ανώτερους πολιτισμούς του ανατολικού ημισφαιρίου. Ο τελευταίος αυτού του είδους βρίσκεται εν τω μέσω της αναπόφευκτης παρακμής του. Τώρα φαίνεται πως ολόκληρη αυτή η περίοδος έχει ζήσει την ζωή της και πως πρόκειται για μια νέα ιστορική εποχή παγκόσμιας διάδοσης. Αν αυτό ισχύει, ο νέος ανώτερος πολιτισμός θα είναι ο πρώτος χωρίς τοπικά σύνορα. Θα επεκταθεί σε όλη την γη και θα εισαγάγει μια τρίτη εποχή στην παγκόσμια ιστορία: την εποχή των πλανητικών πολιτισμών. Στην περίπτωση αυτή θα ήταν το δυτικό ημισφαίριο το πιο κατάλληλο σημείο εκκίνησης για μια τέτοια ιστορική ανάπτυξη. Χάρη στο παρελθόν του και στη γεωγραφική του θέση δεν υπήρξε ποτέ μπλεγμένο στην παραδοσιακή διαμάχη μεταξύ ανατολής και δύσης, όπως συνέβη στο άλλο ημισφαίριο. Αυτό είναι μεγίστης σημασίας αφού ο πρώτος πλανητικός πολιτισμός θα έχει ως αποστολή να απαλλαγεί από την δυτικοανατολική πόλωση χάριν μιας παγκόσμιας σύνθεσης.

Η πρώτη προετοιμασία γι' αυτή την παγκόσμια ιστορική αποστολή του δυτικού ημισφαιρίου θα συνίστατο στην απελευθέρωση από όλες τις ξένες επιδράσεις, αδιάφορο αν προέρχονται από την ανατολή ή από την υπερπόντια δύση. Ένα από τα πιο ευαίσθητα βαρόμετρα της πνευματικής ανάπτυξης μιας χώρας είναι η λογοτεχνία της. Και πράγματι μπορούμε στον τομέα αυτό να ανακαλύψουμε τους προδρόμους νέων οριζόντων. Όταν σήμερα γίνεται λόγος για αμερικάνικη λογοτεχνία, θεωρείται πως εννοούνται άνθρωποι όπως W.C. Bryant, H.W.Longfellow, R.W. Emerson, Walt Whitman, T.S. Eliot, Sinclair Lewis, Theodore Dreiser, Ernest Hemingway και άλλοι. Όλοι όμως αυτοί οι συγγραφείς, και κάθε άλλος που αναγνωρίζεται ως εκπρόσωπος της αμερικάνικης λογοτεχνίας, δεν αντικαθρεφτίζουν τίποτε άλλο παρά ευρωπαϊκή λογοτεχνική παράδοση. Αυτοί οι συγγραφείς είναι Αμερικανοί μόνο στο διαβατήριο. Πνευματικά είναι Ευρωπαίοι. Με τους αδελφούς τους στην Ευρώπη μοιράζονται τα ίδια λογοτεχνικά προβλήματα και πιστεύουν στις ίδιες αισθητικές αξίες. Ο θάνατος του Sinclair Lewis στην Φλωρεντία ήταν ένα συμβολικό γεγονός.

Στην σκιά όμως αυτής της αναγνωρισμένης λογοτεχνίας μεγαλώνει κάτι καινούργιο.

(Συνεχίζεται)


Μετάφραση: Πέτρος Χαραλάμπους


Αμέθυστος