ΘΩΜΑΣ ΑΚΙΝΑΤΗΣ - ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΟΣ (1)
Του Jean-Pierre Torrell.
Κεφάλαιο VII : Ας μιλήσουμε για το Άγιο Πνεύμα!
ΤΟ ΑΓΙΟ ΠΝΕΥΜΑ ΣΤΑ ΕΡΓΑ ΤΟΥ ΘΩΜΑ ΑΚΙΝΑΤΗ.
Πριν ακόμη ξεκινήσουμε όμως την έρευνα σε όσα έχει πεί ο Ακινάτης για το Άγιο Πνεύμα, είναι αναγκαίο να αντιμετωπίσουμε το μυστήριο της Τριάδος και να αναρωτηθούμε πώς είναι δυνατόν να δηλώσουμε κάτι θεμελιώδες αναφορικά με τα χαρακτηριστικά των Θείων προσώπων.
ΚΟΙΝΑ ΟΝΟΜΑΤΑ ΚΑΙ ΙΔΙΑΙΤΕΡΑ: Η ΤΡΙΑΔΙΚΗ ΟΙΚΕΙΟΠΟΙΗΣΗ.
Ο θεολόγος λοιπόν πρέπει να βρεί έναν λόγο ο οποίος είναι αντικειμενικά σημαντικός για την νόησή μας (να'χει σημασία) και ταυτόχρονα να είναι πιστός στην ενότητα τής Θείας ουσίας. Και γι'αυτό πρέπει να κινηθεί μ'έναν τέτοιο τρόπο ώστε να αποφύγει δύο εμπόδια τα οποία έχουν φανερωθεί από καιρό στην ιστορία τής Χριστιανικής σκέψης: τον τριθεϊσμό, ο οποίος τονίζοντας τις διαφορές ανάμεσα στα πρόσωπα, θα κατέληγε σε τρείς Θεούς και θα οδηγούσε μ'αυτόν τον τρόπο τον Χριστιανικό μονοθεϊσμό πρός μία πολυθεϊστική ειδωλολατρία και τον τροπισμό, ο οποίος φτάνει στην αντίπερα όχθη και δέν βλέπει στα ονόματα του Υιού και του Αγίου Πνεύματος παρά μόνον τρόπους φανέρωσης ή σχηματισμού ενός μοναδικού θεϊκού προσώπου, διατρέχοντας έτσι τον κίνδυνο της επιστροφής, σ'έναν προ-τριαδικό μονοθεϊσμό.
Ανάμεσα σ'αυτά τα δύο μεγάλα εμπόδια, έγινε η πρώτη προσπάθεια δογματικής διευκρινίσεως από την Εκκλησία στις συνόδους της Νίκαιας (325) και της Κωνσταντινουπόλεως (381), με αποτέλεσμα την καθαρή βεβαίωση της Τριάδος στην ενότητα [Αμφίβολη έκφραση για την Ορθοδοξία]. Παρ' όλα αυτά όμως, έλειπε ακόμη αρκετός στοχασμός γύρω από αυτή την αλήθεια, ή προσπάθεια κατανοήσεως με την νόηση αυτού που διαβεβαιωνόταν με την πίστη. Στην δική μας λατινική παράδοση, η προσπάθεια του Αυγουστίνου, η οποία ακολούθησε εκείνη του Ανσέλμου, και η οποία επανελήφθη από τον Ακινάτη και από τους μεγάλους Θεολόγους του XIII αιώνος, έφθασε όσον αφορά την Τριάδα, σε ένα τέτοιο επίπεδο επεξεργασίας που δύσκολα ξεπερνιέται. Η Θεολογία των διακρίσεων τών προσώπων μέσω τών σχέσεων καταγωγής των(;;), σχηματίζει ένα απο τα μεγαλύτερα και σπουδαιότερα παραδείγματα αυτής της επεξεργασίας.
Υπάρχει και ένα άλλο δεδομένο το οποίο είναι πολύ σημαντικό να κατανοήσουμε και το οποίο αποτελεί μία από τις σπάνιες δυνατότητες που διαθέτουμε για να ψελλίσουμε το άρρητο: πρόκειται γι'αυτό που παρουσιάζεται με τον όρο "οικειοποίηση". Ιδιοποίηση. Αναλογία.
Σύμφωνα με τον ίδιο του τον ορισμό, η διαδικασία της ιδιοποιήσεως συνίσταται στην "μεταφορά ενός κοινού ονόματος" ώστε να διαδραματίσει την λειτουργία ενός ξεχωριστού και ιδιαιτέρου ονόματος. Θα μπορούσαμε να πάρουμε σαν παράδειγμα την γνωστή πρακτική στον αρχαίο λατινικό κόσμο κατά την οποία η λέξη "πόλις", παρότι εφαρμοζόταν σε πολλές αγορές, εφαρμοζόταν εμφατικά στην πρωτεύουσα τής αυτοκρατορίας. Η Ρώμη ήταν η Πόλις από ιδιοποίηση. Κάτι παρόμοιο συμβαίνει όταν αποδίδεται σε ένα από τα πρόσωπα της Τριάδος μία ποιότητα, η οποία είναι στην πραγματικότητα κοινή στα τρία πρόσωπα, δεδομένου ότι αυτή ανήκει στην ίδια την Θεία ουσία (γι'αυτό γίνεται λόγος για ουσιώδεις ιδιότητες, ενώ ομιλούμε για κυριότητα για τα πρόσωπα). Είναι αυτό που συμβαίνει όταν χρησιμοποιείται η "Σοφία" για να μιλήσουμε για τον Υιό, ή η "Αγαθότης" για να μιλήσουμε για το Άγιο Πνεύμα. Ας δώσουμε την προσοχή μας για να κατανοήσουμε ότι η διαδικασία είναι συνήθης, αλλά πρέπει να γίνει κατανοητή καλά: «Για να φωτίσουμε αυτό το μυστήριο της πίστης, "συνέφερε" να ιδιοποιηθούμε τις ουσιώδεις ιδιότητες των προσώπων, εάν όπως αναφέραμε ήδη, είναι αδύνατον να αποδείξουμε την Τριάδα με μία απόδειξη. Συμφέρει όμως να ξεκαθαρίσουμε το μυστήριο μέσω των πραγμάτων που είναι στο ύψος της λογικής μας. Έτσι λοιπόν, οι ουσιώδεις ιδιότητες για την νόησή μας είναι περισσότερο προσβάσιμες από τις κυριότητες των προσώπων. Διότι, ξεκινώντας από τα κτίσματα, τις αιτίες τής δικής μας γνώσεως, μπορούμε να φτάσουμε να γνωρίσουμε με βεβαιότητα τις ουσιώδεις ιδιότητες του Θεού, αλλά όχι τις προσωπικές του Κυριότητες. Γι'αυτό, όπως απευθυνόμαστε στις αναλογίες του Ίχνους και της Εικόνας, τις οποίες συναντούμε στα πλάσματα, για να εκθέσουμε το δόγμα των Θείων προσώπων, έτσι απευθυνόμαστε και στις ουσιώδεις ιδιότητες. Αυτή η φανέρωση των προσώπων μέσω των ουσιωδών ιδιοτήτων, είναι αυτό που ονομάζουμε συνήθως "ιδιοποίηση"»(Θεολογική summa Ι q 39 a 7).
Αυτό το σύντομο χωρίο θα άξιζε να εμφανιστεί σε μία ανθολογία. Σ'αυτό μπορούμε να συλλάβουμε με ακρίβεια διάφορα αποφασιστικά σημεία τής μεθόδου τού Ακινάτη. Τον προοδευτικό χαρακτήρα του τρόπου της αναπτύξεως (από το πιό γνωστό, στο λιγότερο γνωστό), την αίσθηση του μυστηρίου (την αδυναμία αποδείξεως της Τριάδος) και παρ' όλα αυτά την επιθυμία διεισδύσεώς του στο μέτρο του δυνατού με λογικές που μας συν-φέρουν (συμφέρει να φωτίσουμε το μυστήριο). Η ιδιοποίηση εξαρτάται ακριβώς από αυτόν τον τρόπο αναπτύξεως διά της αναλογίας, που είναι τυπικός της Θεολογίας και ο οποίος δέν μπορεί να απαιτήσει κανένα αναγκαίο συμπέρασμα, αλλά ο οποίος προσφέρει παρ'όλα αυτά, κάποιο φωτισμό σε ένα πεδίο στο οποίο, χωρίς αυτή την αναλογία, θα βασίλευε μία ακόμη μεγαλύτερη αγνωσία!
Στ' αλήθεια όμως ο τρόπος ανάπτυξης δέν είναι μόνον Θεολογικός. Ο Αυγουστίνος, καί ο Ακινάτης που ακολούθησε, τον είχαν ήδη συναντήσει στην Καινή Διαθήκη. Το όνομα του Θεού εδώ είναι με συνέπεια κλειδωμένο στον Πατέρα, εκείνο του Κυρίου στον Υιό, εκείνο του Πνεύματος στο τρίτο πρόσωπο (Εφ 2,18). Σε άλλο σημείο ο Απ.Παύλος αποδίδει τα χαρίσματα στο πνεύμα, τα μυστήρια στον Κύριο και τα έργα στον Θεό (1 Κορ 12, 4-6): Διαιρέσεις δὲ χαρισμάτων εἰσί, τὸ δὲ αὐτὸ Πνεῦμα· καὶ διαιρέσεις διακονιῶν εἰσι, καὶ ὁ αὐτὸς Κύριος· καὶ διαιρέσεις ἐνεργημάτων εἰσίν, ὁ δὲ αὐτός ἐστι Θεός, ὁ ἐνεργῶν τὰ πάντα ἐν πᾶσιν. Αυτός ο τρόπος τού λέγειν συνεχίζει στο σύμβολο της πίστεως. Εδώ η δημιουργία αποδίδεται στον Πατέρα, η σωτηρία των ανθρώπων στον Υιό, ο Αγιασμός και η ζωή η αιώνιος στο Πνεύμα. Σε κάθε περίπτωση, πρόκειται τόσο για ουσιώδη ονόματα τα οποία αναλογούν στα τρία πρόσωπα ταυτοχρόνως, όσο και για ενέργειες που έχουν την Τριάδα μοναδικό κοινό δημιουργό.
Προσδεδεμένη στην αποκάλυψη της Οικονομίας της σωτηρίας, κωδικοποιημένη από την δογματική έκφραση τής πίστεως, πρέπει και αυτή η γλώσσα να διαθέτει την νομιμότητά της στην Θεολογία. Το μοναδικό πρόβλημα βρίσκεται στο θεμέλιό της και στα όρια τής χρήσης της!
Συνεχίζεται
Αμέθυστος.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου