H ΑΓΙΑ ΚΑΙ ΜΕΓΑΛΗ ΣΥΝΟΔΟΣ

Δέκα και μία απλοϊκές απορίες γύρω από τον παρα-συνοδικό χαρτοπόλεμο 

Του Γεωργίου Στριλιγκά* 

Από την ημέρα που ανακοινώθηκε η σύγκληση της Αγίας και Μεγάλης Συνόδου της Ορθοδόξου Εκκλησίας μέχρι σήμερα, έχει παραχθεί ένας μεγάλος αριθμός δημοσιευμάτων για το θέμα. Εκτός από τα επίσημα έγγραφα της Συνόδου, έχουν δει το φως της δημοσιότητας αλληλογραφία και ανακοινωθέντα Εκκλησιών, ενημερωτικά έντυπα και εγκύκλιοι ιερών συνόδων και μητροπολιτών, εισηγήσεις σε συνέδρια, άρθρα σε επιστημονικά και εκκλησιαστικά περιοδικά, ανακοινωθέντα συλλόγων και ομάδων, δημοσιογραφικές αναφορές, καθώς επίσης άφθονα ιντερνετικά σχόλια, ακόμη και βιντεοσκοπημένες παρεμβάσεις. Μεταξύ των ποικίλων κρίσεων, αναμφισβήτητα ξεχωρίζουν οι θορυβώδεις διχογνωμίες, με αρκετά περιστατικά ακραίας καχυποψίας και αδιάλλακτης εριστικότητας. 

Μέσα από τον ορυμαγδό των προσεγγίσεων και τις πολλές συζητήσεις, μεταξύ ειδικών ή μη, είχα την ευκαιρία να σημειώσω κάποιες απόψεις, που διατυπώθηκαν με τη μορφή αποριών ή ερωτημάτων, από διάφορα εκκλησιαστικά ή μη εκκλησιαστικά πρόσωπα, οι οποίες μου έκαναν εντύπωση. Κατά τη γνώμη μου, έχουν το ενδιαφέρον τους, ακόμη και όταν οφείλονται σε θεολογική άγνοια, εφόσον είναι καλοπροαίρετες, βασίζονται στην κοινή λογική και δεν χρησιμοποιούν ξύλινη γλώσσα. Επιλεκτικά, παραθέτω μερικές από αυτές, σχολιάζοντας ορισμένα σημεία όπου χρειάζεται. 

1. Πολλή συζήτηση έχει γίνει και εξακολουθεί να γίνεται γύρω από ζητήματα «ονοματολογίας». Π.χ., για ορισμένους ανθρώπους η πρόσφατη Σύνοδος της Εκκλησίας δεν πρέπει να ονομάζεται «Αγία και Μεγάλη» ούτε καν «Σύνοδος». Η εύλογη απορία είναι: Όταν η τοπική Σύνοδος κάθε Αυτοκέφαλης Εκκλησίας δικαιωματικά ονομάζεται «Σύνοδος» και μάλιστα «Αγία» και «Ιερά», τότε γιατί η Αγία και Μεγάλη Σύνοδος, η οποία συγκροτήθηκε από το σύνολο των Αυτοκεφάλων Εκκλησιών και στην οποία εκπροσωπήθηκαν δέκα από αυτές, πρέπει να ονομάζεται «διάσκεψη» ή «συνέδριο»; 

2. Τελικά, η Σύνοδος ήταν «Πανορθόδοξη» ή μήπως κάτι άλλο; Ποια είναι η διαφορά ανάμεσα στο «Ορθόδοξη» και στο «Πανορθόδοξη»; Στην εκκλησιαστική ιστορία είναι γνωστές αρκετές τοπικές Σύνοδοι της Εκκλησίας στις οποίες αναγνωρίστηκε πανορθόδοξο κύρος. Από την άλλη πλευρά, υπάρχουν Σύνοδοι οι οποίες ενώ ήταν «Πανορθόδοξες», σύμφωνα με το κριτήριο της παγκοσμιότητας, δεν ήταν «Ορθόδοξες», σύμφωνα με το κριτήριο της καθολικότητας και αυθεντικότητας. Δεν είναι αρκετό μια Σύνοδος να είναι απλώς «Ορθόδοξη»; 

3. Ονοματολογίας συνέχεια: Σε ορισμένα δημοσιεύματα, τα οποία ανακάλυπταν στα κείμενα της Συνόδου ασάφειες περί τα ονόματα, μπορεί να δει κανείς μια αδικαιολόγητη μεροληψία: Όταν χρειαζόταν να αναφέρουν το «Οικουμενικό Πατριαρχείο» σκοπίμως συχνά έλεγαν «το Φανάρι» και όταν έπρεπε να πουν «ιεράρχες του Οικουμενικού Θρόνου» σχεδόν πάντοτε έλεγαν «οι φαναριώτες» και άλλα συναφή, μάλλον με μια δόση ειρωνείας ή υποτίμησης. Προφανώς, οι όροι είναι ιστορικοί και τιμητικοί για όσους τους φέρουν. Παρ’ όλα αυτά, δεν θα έπρεπε και εδώ οι επιμένοντες στην ακρίβεια των ονομασιών να είναι συνεπείς προς την αρχή την οποία επικαλούνται; Αν και η ακρίβεια είναι επιβεβλημένη πρωταρχικά σε θέματα πίστης, η προαναφερθείσα στρέβλωση είναι άσχετη με την πίστη, όταν αλλοιώνει το νόημα ενός εκκλησιαστικού θεσμού; Μερικά είναι ευκόλως εννοούμενα ενώ άλλα δεν είναι; 

4. Μεγάλο μέρος της δημόσιας συζήτησης αναλώθηκε γύρω από το ότι ορισμένες Εκκλησίες δεν προσήλθαν στη Σύνοδο. Τηρουμένων των αναλογιών και των δυσαναλογιών, η σύγκληση της Συνόδου μοιάζει με το εξής γεγονός: Κάποτε τα μέλη μιας οικογένειας αποφάσισαν να οργανώσουν ένα κοινό δείπνο. Όλοι δέχθηκαν με χαρά την απόφαση. Το δείπνο ετοιμάστηκε και ενώ όλα ήταν έτοιμα, ξαφνικά την τελευταία στιγμή, ορισμένοι συνδαιτυμόνες δεν προσήλθαν. Η θέση τους στο τραπέζι έμεινε κενή, προς λύπη όλων των υπόλοιπων. Το ερώτημα είναι: Τι θα μπορούσε να γίνει μετά από αυτή την εξέλιξη; Μήπως έπρεπε να αναβληθεί το δείπνο μέχρι να αποφασίσουν να έλθουν όλοι ή μήπως ήταν προτιμότερο να μη χαθεί η ευκαιρία και η χαρά της κοινής σύναξης; Πάντως δεν έχει νόημα η κατασυκοφάντηση του οικοδεσπότη, ο οποίος σε κάθε Σύνοδο δεν είναι άλλος από την ίδια την Εκκλησία, και όσων προσήλθαν τελικά στο δείπνο. Έτσι δεν είναι; 

5. Στα μέσα ενημέρωσης εμφανίστηκαν δηλώσεις από σημαίνοντα πολιτικά χείλη, ότι «ο πραγματικός λόγος για τον οποίο ορισμένες Εκκλησίες δεν συμμετείχαν (στη Σύνοδο) ήταν μια προσπάθεια να προκληθεί διαίρεση από το εξωτερικό». Η φράση υπήρξε εφαλτήριο για την αναπαραγωγή σεναρίων και υποθέσεων. Ακατανόητο! Εάν συμμετείχαν όλες οι Εκκλησίες, αυτό δεν θα ήταν η πιο εύκολη και μάλλον η καλύτερη απάντηση στην τυχόν προσπάθεια τρίτων να προκληθεί διαίρεση; 

6. Ο κανονισμός της Αγίας και Μεγάλης Συνόδου προέβλεπε τη λήψη αποφάσεων «ομοφώνως». Ορισμένοι ερμήνευσαν αυτή τη διάταξη ως δυνατότητα επιβολής «αρνησικυρίας». Άραγε, εάν κάτι τέτοιο ίσχυε στις Οικουμενικές Συνόδους του παρελθόντος, τότε οι διάφοροι εγκαλούμενοι και οι αιρετικοί δεν θα ήταν οι πρώτοι που θα επικαλούνταν την «αρνησικυρία» προκειμένου να ακυρώσουν τις αποφάσεις; Άραγε, εάν χρειαζόταν η Σύνοδος να εξετάσει μια σοβαρή διχογνωμία ή καταγγελία, όπως αυτές που απασχόλησαν τις Οικουμενικές Συνόδους, τι έπρεπε να γίνει; Θα υπήρχε ποτέ περίπτωση να ληφθεί απόφαση; 

7. Ήδη πριν την έναρξη των εργασιών της Συνόδου, αρκετοί κληρικοί, ακόμη και μητροπολίτες, εξέδωσαν ανακοινώσεις και ενίοτε εγκυκλίους, προς ενημέρωση του ποιμνίου τους, στις οποίες εξέφραζαν επιφυλάξεις για την Αγία και Μεγάλη Σύνοδο. Δεν θα έπρεπε πρώτα να ξεκαθαριστούν τα πράγματα και μάλιστα ιεραρχικά όπως ορίζουν οι ιεροί κανόνες και στη συνέχεια να ενημερώσουν τους πιστούς; Τέτοιες ενέργειες οικοδομούν ή σκανδαλίζουν τους ανθρώπους; Μήπως είναι αναγκαίες για να προστατευθούν οι πιστοί; Από τι; Από τους επισκόπους τους και τις Συνόδους τους; Δεν είναι άτοπο; 

8. Ορισμένοι κατηγορούν ιεράρχες της Εκκλησίας ή ακόμη και αυτή την Αγία και Μεγάλη Σύνοδο για κακοδοξία ή αίρεση. Μάλιστα! Τα ίδια επιχειρήματα χρησιμοποιούν και πολλοί σχισματικοί, οι οποίοι έχουν αποκοπεί από την Εκκλησία ακριβώς για τους αυτούς λόγους. Πέρα από την όποια θεολογική εξήγηση, παραμένει σκανδαλώδες για την κοινή λογική το ερώτημα: Εάν οι επικριτές της Συνόδου συμφωνούν με τους ήδη σχισματικούς στην ανακάλυψη της «αίρεσης» και παρομοίως οι σχισματικοί με τους επικριτές, τότε ποια ακριβώς είναι η διαφορά μεταξύ τους; Κατά τον Αριστοτέλη, κάθε πράγμα ταυτίζεται με τον εαυτό του και συνακόλουθα δεν μπορεί να ταυτίζεται με το αντίθετό του. Εδώ, πώς γίνεται μέλη της μίας, αγίας και καθολικής Εκκλησίας να φρονούν τα ίδια ακριβώς με σχισματικούς, αποτειχισθέντες και αφορισθέντες; 

9. Πολλά έχουν γραφτεί γύρω από το θέμα του Οικουμενισμού, τον οποίο πολλοί χαρακτηρίζουν ως «παναίρεση», επικαλούμενοι αποσπασματικά μια αναφορά του αγίου Ιουστίνου Πόποβιτς. Ας δούμε την επίμαχη φράση του αγίου: «Ο Οικουμενισμός είναι κοινόν όνομα δια τους ψευδοχριστιανισμούς, δια τας ψευδοεκκλησίας της Δυτικής Ευρώπης. Μέσα του ευρίσκεται η καρδία όλων των ευρωπαϊκών ουμανισμών, με επί κεφαλής τον Παπισμόν. Όλοι δε αυτοί οι ψευδοχριστιανισμοί, όλαι αι ψευδοεκκλησίαι, δεν είναι τίποτε άλλο παρά μία αίρεσις παραπλεύρως εις μίαν άλλην αίρεσιν. Το κοινόν ευαγγελικό όνομά των είναι η παναίρεσις». Όπως συνάγεται από το κείμενο και από την ευρύτερη συνάφειά του, ο άγιος αναφέρεται στον πολύτροπο «ψευδοουμανισμό» της νεώτερης Ευρώπης, τον οποίο κρίνει αυστηρά. Ο άγιος δεν ονομάζει «παναίρεση» τις Ορθόδοξες Εκκλησίες οι οποίες διαλέγονται με τον λοιπό χριστιανικό κόσμο, ούτε τον διάλογο που ασκούν, ούτε όσους επιφορτίζονται με τη διακονία του διαλόγου, ακόμη και όταν διαφωνεί με τον διάλογο. Είναι έτσι ή δεν είναι; 

10. Σε έντυπα και διαδικτυακά μέσα, τα οποία αυτοπροβάλλονται ως χριστιανοπατριωτικά, είδαμε να αναπαράγεται άρθρο κάποιου αναλυτή, στο οποίο μεταξύ άλλων υπήρχε μια ατυχής ερμηνεία της οδυνηρής ελληνο-βουλγαρικής σύγκρουσης των αρχών του 20ού αιώνα: «Η άκαρπη φιλοδοξία του Πατριαρχείου της Κωνσταντινουπόλεως να εξουσιάσει την αναγεννώμενη Βουλγαρία, κατευθυνόμενη με αμίμητη μαεστρία από τους μεγάλους βεζύρηδες Αλή Πασά και Μιντχάτ Πασά, πυροδότησε για 100 χρόνια μπροστά την ελληνοβουλγαρική εκκλησιαστική διαμάχη, εισήγαγε διχόνοια μεταξύ των δύο αδελφών εν Χριστώ ορθοδόξων λαών. Τούτο οδήγησε σε ρήξη της ορθόδοξης ενότητας εναντίον της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Οι Βούλγαροι κατάπιαν το ανθελληνικὸ δόλωμα, οι Έλληνες το αντιβουλγαρικό». Αυτή ήταν η αιτία του μακεδονικού αγώνα και των βαλκανικών πολέμων; Ποιος θα φανταζόταν ότι στο πλαίσιο του αντισυνοδικού χαρτοπολέμου θα εμφανιζόταν μια νέα εκδοχή της ελληνικής ιστορίας και μάλιστα σε έντυπα και μέσα που θέλουν να τονίζουν την προσήλωσή τους στα ελληνο-χριστιανικά ιδεώδη; Γιατί άραγε; 

11. Επιπρόσθετα, μια δική μου απορία. Δεν αναφέρεται σε κάποια θέση που εκφράστηκε γύρω από τη Σύνοδο, μάλλον το αντίθετο. Χωρίς διάθεση κριτικής προς οιονδήποτε την αναφέρω συγκεκριμένα: Μου έκανε εντύπωση ότι στη συζήτηση γύρω από το μεγάλο γεγονός, εκτός εάν μου διέφυγε κάτι, απουσίασε απολύτως η Πανελλήνιος Ένωσις Θεολόγων. Ούτε μία ανακοίνωση για τη σύγκληση, ούτε ένα σχόλιο για τις αποφάσεις. Επαναλαμβάνω, εκτός εάν μου διέφυγε κάτι. Τι σημαίνει αυτό; Υπάρχει κάποια εξήγηση; Να το εκλάβουμε ως επιφύλαξη; Προσωπικά, ως θεολόγος και ως χριστιανός, θα ήθελα να ακούσω τη θέση της για το μεγάλο αυτό γεγονός της Εκκλησίας, την Αγία και Μεγάλη Σύνοδο και τις αποφάσεις της. 

* Ο Γεώργιος Στριλιγκάς είναι Σχολικός Σύμβουλος Θεολόγων και Πρόεδρος του Παγκρήτιου Συνδέσμου Θεολόγων

panorthodoxcemes.