Ο ΘΩΜΑΣ ΑΚΙΝΑΤΗΣ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΣ ΔΑΣΚΑΛΟΣ
Του Jean Pierre Torrell.
Για τον Αυγουστίνο το Άγιο Πνεύμα είναι «η ενότης των δύο άλλων προσώπων ή η αγιότης των ή η αγάπη τους» και είναι γι' αυτόν τον λόγο πρόσωπο, καθότι είτε είναι η ενότης των καθώς είναι η αγάπη τους, και η αγάπη τους καθώς είναι η αγιότης τους, είναι φανερό πως αυτό δεν είναι ένα από τα δύο πρώτα πρόσωπα, αλλά είναι αυτό στο οποίο πραγματοποιείται η αμοιβαία τους ενότης. Και δεν θα μπορούσε να ονομασθεί καλύτερα παρά από το έργο που πραγματοποιεί: «Εάν η αγάπη με την οποία ο Πατήρ αγαπά τον Υιό, και ο Υιός αγαπά τον Πατέρα, μας φανερώνει την άρρητο κοινωνία τού ενός με το άλλο, δεν είναι ίσως φρόνιμο να αποδώσουμε ακριβώς το όνομα της αγάπης στο πνεύμα που είναι κοινό στον Πατέρα και τον Υιό;»(περί Τριάδος XV 19,37).
Ο Ακινάτης δέχεται αυτή την ομοφωνία και στο πρώτο του έργο αναπτύσσει το θέμα με μία φανερή ευχαρίστηση: «Επειδή το Άγιο Πνεύμα προοδεύει σαν αγάπη, ανήκει σε αυτό να είναι η ενότης τού Πατρός και του Υιού (Unio Patris et Filii) εξ' αιτίας αυτού ακριβώς τού τρόπου τής προόδου. Και πράγματι μπορούμε να υπολογίσουμε τον Πατέρα και τον Υιό τόσο καθώς μοιράζονται την ίδια ουσία, και έτσι είναι ουσιωδώς ενωμένοι, όσο και καθώς είναι προσωπικώς διακεκριμένοι, και τότε είναι ενωμένοι μέσω της συγκλίσεως και της αγάπης (per consonatiam amoris). Εάν παρανοϊκώς μπορούσαμε να υποθέσουμε πως δεν μπορούν να είναι ουσιωδώς ενωμένοι, θα ήταν τότε απαραίτητο να δεχθούμε ανάμεσά τους μία ένωση αγάπης, ώστε η χαρά τους να είναι τέλεια» (In I Sent. d. 10 q. 1 a. 3). [Είμαστε όλοι μια καλή παιδική χαρά].
Σ' αυτή την προοπτική, το Πνεύμα είναι λοιπόν μια υφιστάμενη ενέργεια αγάπης [δηλαδή δεν είναι υπόσταση, δεν υπάρχει, είναι σχέση], την οποία ο Πατήρ και ο Υιός εκπέμπουν μαζί, η ενέργεια μέσω της οποίας αγαπώνται μεταξύ τους και τους ενώνει με τον εκστατικό τρόπο με τον οποίο η αγάπη ενώνει τον αγαπώντα με τον αγαπώμενο. Η βαθειά ομορφιά αυτού του οράματος τών πραγμάτων εξηγεί την γοητεία που άσκησε και εξακολουθεί να ασκεί στις διάνοιες. Παρ' όλα αυτά όμως έχει το μειονέκτημα να υπερθέτει την ενέργεια της αγάπης, του "γάμου", την πνεύση δηλαδή του Αγίου Πνεύματος εκ μέρους του Πατρός και του Υιού, στην ενέργεια της "προσωπικής" αγάπης που είναι το Άγιο Πνεύμα το Ίδιο, αμοιβαία αγάπη των πρώτων δύο προσώπων.
Εκτός των προβλημάτων της γλώσσας και τον κίνδυνο του ανθρωπομορφισμού, αυτή η αναπαράσταση του Αγίου Πνεύματος σαν "περιβάλλον"[σάν σάκκος] μέσα στο οποίο και δια του οποίου ενώνονται ο Πατήρ και ο Υιός, μας επιτρέπει και να ατενίσουμε την καταγωγή του, ότι δηλαδή εξ' αιτίας τής καταγωγικής του σχέσεως μπορούμε να ξεχωρίσουμε το θείο πρόσωπο που προοδεύει. Ο Ακινάτης τηρεί με σεβασμό την αρχή του Άνσελμου, την οποία υιοθέτησε αργότερα η σύνοδος της Φλωρεντίας: Στον θεό όλα είναι Ένα και ταυτό, εκτός από όπου υπεισέρχεται μια αντίθεση σχέσεως. «Omnia in Deo sunt unum et idem ubi non obviat relationis oppositio». Άνσελμος του Καντέρμπουρυ, Περί της προόδου του Αγίου Πνεύματος, κεφάλαιο Ι: «ο Υιός έχει όλα όσα έχει ο Πατήρ εκτός του Είναι του Πατρός, καθώς λαμβάνει εκ του Πατρός την καταγωγή του. Το Πνεύμα με την σειρά του έχει όλα όσα έχουν ο Πατήρ και ο Υιός, εκτός του Είναι του Πατρός και του Υιού, καθώς λαμβάνει από αυτούς την καταγωγή του. Αυτός είναι ο λόγος εξ' άλλου για τον οποίο στην καταγωγή του Αγίου Πνεύματος πρέπει να υπάρχει και ο Υιός (Filioque), καθότι, εάν δεν ήταν έτσι, δεν θα υπήρχε καμμία δυνατότης διακρίσεως ανάμεσα στον Υιό και το Άγιο Πνεύμα»!
Γι' αυτό, ευαίσθητος στην σχετική ανεπάρκεια αυτού του τρόπου κατανοήσεως των πραγμάτων, ο Ακινάτης κατευθύνθηκε σιγά-σιγά προς μια άλλη εξήγηση, την οποία θα αναπτύξει και θα ολοκληρώσει στις δύο μεγάλες του Σούμες, τις συνθετικές του εργασίες, που στηρίζουν ακόμη τον Καθολικισμό. [Την μία εξ' αυτών, αυτή που έγραψε εναντίον των Ελλήνων, την ξεγύμνωσε ο Κάλλιστος Αγγελικούδης και το κείμενό του περιλαμβάνεται στις αναρτήσεις μας]. Έτσι για να σεβαστεί όλες τις απαιτήσεις μιας αυστηρής θεολογίας, εισάγει το μυστήριο του τρίτου προσώπου, στην βάση της αγάπης με την οποία ο θεός αγαπά την αγαθότητά του.
Όπως ο θεός γνωρίζοντας τον Εαυτό του, παράγει τον Λόγο Του, έτσι ακριβώς αγαπώντας τον Εαυτό του παράγει ή "πνέει" το Πνεύμα Του. [Ένας απολύτως εγωκεντρικός και εγωπαθής Θεός που έφτασε στα χέρια του Μπουλγκάκωφ και του Ζηζιούλα να αποτελείται από τρία Εγώ, έφτασε δηλαδή στην σχιζοφρένεια]. Έτσι λοιπόν στην καρδιά αυτής της πράξεως αγάπης ο Ακινάτης ξεχωρίζει την παρουσία ενός "αισθήματος" ή "εντυπώσεως" αγάπης μέσω της οποίας ο αγαπώμενος βρίσκεται μέσα σ' αυτόν που αγαπά. Στην έλλειψη όμως ενός ακριβέστερου όρου για να περιγραφεί αυτή η έλξη της αγάπης ή η αισθηματική εντύπωση η οποία απορρέει σε αυτόν που αγαπά, της δίνουμε το ίδιο το όνομα της Αγάπης και έτσι συμφέρει να προσλάβουμε με αυτόν τον τρόπο την πρόοδο του Αγίου πνεύματος στον θεό που αγαπάται. [Και η αυταγάπη ανακηρύχθηκε ο θεός της Δύσεως, που λατρεύεται μέχρι σήμερα ακόμη και στην Ορθοδοξία].
Αμέθυστος
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου