ΠΕΡΙ ΑΓΑΠΟΛΟΓΙΑΣ-Η ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΑΙΡΕΣΗ (11)

 Συνέχεια από:Τετάρτη 13 Ιουλίου 2022

Ο ΘΩΜΑΣ ΑΚΙΝΑΤΗΣ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΣ ΔΑΣΚΑΛΟΣ

Του Jean Pierre Torrell

         Ο Δεσμός της αγάπης (συνέχεια)

Το πλεονέκτημα αυτού του τρόπου εξήγησης των πραγμάτων κατανοείται εύκολα. Από το ένα μέρος επιτρέπει την συγκέντρωση γύρω από το ίδιο αντικείμενο, που είναι η Θεία αγαθότης, γύρω από την κοινή αγάπη των τριών προσώπων (την ουσιώδη αγάπη) και την κοινή αγάπη με την οποία ο Πατήρ και ο Υιός πνέουν το Άγιο Πνεύμα (την ιδέα της αγάπης, σήμερα την έννοια). Από το άλλο φανερώνει με επάρκεια την σχέση η οποία συστήνει το πρόσωπο τού Αγίου Πνεύματος στην πρόοδό του σαν αγάπη. Η έμπνευση του Αυγουστίνου βεβαίως δέν ξεχνιέται καθότι σ'αυτή την βάση ο Ακινάτης δέν έχει καμμία δυσκολία να την ξαναπροσλάβει και νά την συγχωνεύσει.

          "Πρέπει να δηλώσουμε ότι το Άγιο Πνεύμα είναι ο δεσμός (nexus) του Πατρός και του Υιού  καθότι είναι η Αγάπη. Και πράγματι, μέσω μίας μοναδικής στοργής ο Πατήρ αγαπά τόσο τον εαυτό του όσο και τον Υιό-και αμοιβαίως. Στην συνέχεια καθότι Αγάπη, το Άγιο Πνεύμα ανακαλεί μία αμοιβαία σχέση ανάμεσα στον Πατέρα και τον Υιό, εκείνη του αγαπώντος και του αγαπώμενου. Αλλά ακριβώς για αυτό το ίδιο το γεγονός της αγάπης του Πατρός και του Υιού, επιβάλλεται αυτή η αμοιβαία τους αγάπη, η οποία ονομάζεται αλλοιώς Άγιο Πνεύμα, να προοδεύει και απο το Ένα και απο το άλλο (πρόσωπο). Εάν λοιπόν υπολογίσουμε την καταγωγή, το Άγιο Πνεύμα δέν βρίσκεται στο κέντρο, είναι το τρίτο πρόσωπο της Αγίας Τριάδος. Εάν υπολογίσουμε όμως την αμοιβαία σχέση για την οποία μιλήσαμε ήδη, τότε ναί, αυτό βρίσκεται ανάμεσα στα δύο άλλα πρόσωπα, σαν ο δεσμός που τα ενώνει, παρότι προοδεύει απο καθένα απο αυτά!" (Ι q. 37, a 1 εώς 3). [Αλλοίμονό μας]

          Αυτό το κείμενο είναι θεμελιώδες και βλέπουμε αμέσως πού βρίσκεται η μετριοπαθής αλλά αποφασιστική διόρθωση. Χωρίς να παραιτείται από την ιδιοφυή έμπνευση του Αυγουστίνου, τής οποίας οι πνευματικές προεκτάσεις είναι τόσο πλούσιες, ο Ακινάτης την εισάγει στην εξήγησή του σε μία δεύτερη στιγμή, αφού την είχε προηγουμένως συστηματοποιήσει σε μία μεταφυσική βάση, εννοιολογικώς πιό σταθερή και δυνατή. Στήν αγάπη που έχει ο Θεός για την αγαθότητά του. Μέσω αυτής λοιπόν και μόνον, της μοναδικής στοργής του Θεού για την αγαθότητα του, ο Πατήρ και ο Υιός αγαπώνται αμοιβαίως και γι'αυτό το Άγιο Πνεύμα καθότι Αγάπη προϋποθέτει αυτή την αμοιβαία σχέση ανάμεσα στον Εραστή και τον Ερωμένο. Και επιπλέον αυτή η ίδια αγάπη επεκτείνεται σε όλη την κτίση!

          Αλλά οφείλουμε επίσης σ'αυτό το σημείο να δηλώσουμε ότι εάν αυτό το θέμα του πνεύματος σαν δεσμού αγάπης στην εξηγητική του Ακινάτη εμφανίστηκε μόνον σ'έναν δεύτερο χρόνο, δέν εγκατελείφθη όμως ποτέ. Αντιθέτως χρησιμοποιείται με μία σταθερότητα γεμάτη σημασία στα σχόλια στις επιστολές του Απ. Παύλου, παρότι μερικές φορές αναφέρεται απλώς, σαν ένα δόγμα το οποίο έχει κατοχυρωθεί ήδη. Έτσι στην πρός Ρωμαίους π.χ. όπου ο Απόστολος χαιρετά τους Χριστιανούς ή στην πρός Κορινθίους Β' όπου εύχεται "χάρις υμίν και ειρήνη από Θεού πατρός ημών και Κυρίου Ιησού Χριστού" και δέν αναφέρεται το Άγιο Πνεύμα, ο Ακινάτης προσθέτει σχεδόν πάντοτε: "το πρόσωπο του Αγίου Πνεύματος δέν αναφέρεται καθότι περιέχεται στα δώρα του που είναι η χάρις και η Ειρήνη, ή περιλαμβάνεται στα δύο πρόσωπα του Πατρός και του Υιού των οποίων είναι η ένωση και ο δεσμός".[Είναι μεγάλος κωμικός, αλλοίμονο]. 
Έχει μεγάλο ενδιαφέρον επίσης να δούμε πόσο αδιαχώριστη είναι η ποιότητα του Αγίου Πνεύματος από τον ορισμό του, για παράδειγμα σε μία απο τις "Questioni disputate" (λογομαχίες), όπου ο Ακινάτης συζητά μία αντίρρηση λίγο εξειδικευμένη η οποία θέλει να διαχωρίσει την έννοια τής ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ απο την πρόοδο του Αγίου Πνεύματος. Ταυτοχρόνως προσπαθούσε να αποδείξει ότι μπορούμε να σκεφθούμε την πρόοδο του Αγίου Πνεύματος χωρίς να υπολογίσουμε την κοινωνία ή το Φιλιόκβε (το οποίο συνεπάγεται απο την ιδιότητα της ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ). Φαινομενικώς πολύ απλή αντίρρηση, καί το επιχείρημα σημειώνει ότι είναι εννοιολογικώς δυνατόν να διακρίνουμε αυτό που προηγείται από αυτό που έπεται και ότι μπορούμε να αρνηθούμε αυτό που είναι ύστερο χωρίς να προσβάλλουμε αυτό που προηγείται. Έτσι, ακόμη και χωρίς την κοινωνία, θα μπορούσαμε να σκεφθούμε τα Θεία πρόσωπα χωρίς να καταλήξουμε στην πολλαπλότητά τους, δεδομένου ότι μ'αυτό δέν θα θίγουμε τις προόδους καταγωγής οι οποίες θεμελιώνουν αυτή την πολλαπλότητα. Και ο Ακινάτης απαντά:

"Είναι αλήθεια ότι εννοιολογικώς (per intellectum), ή πρόοδος προηγείται της κοινωνίας, όπως ακριβώς αυτό που είναι κοινό προηγείται αυτού που είναι ιδιαίτερο, παρ'όλα αυτά αυτή η πρόοδος, του Αγίου Πνεύματος, η οποία προοδεύει σαν αγάπη και κοινωνία και δεσμός αγάπης του Πατρός και του Υιού, δέν είναι και εννοιολογικώς προηγούμενη της κοινωνίας. (Συνεπάγεται πώς εάν διαγράψουμε την κοινωνία δέν θα υπήρχε πλέον η πρόοδος του Αγίου Πνεύματος, διότι πρόκειται για το ίδιο πράγμα. Ένα παράδειγμα θα μας το φανερώσει εύκολα; Εννοιολογικώς [επινοία], "ζώον" έρχεται πρό του "ανθρώπου", αλλά δέν ισχύει αναφορικώς με το "ζώον λόγον έχων", καθότι αυτός είναι ο ίδιος ο ορισμός του ανθρώπου)". [Είναι μεγάλος κωμικός, αλλοίμονό μας, διότι είναι ο δάσκαλος του Ζηζιούλα, ο νέος και μοναδικός Θεολόγος του Οικουμενισμού].

          Φαίνεται λίγο λεπτός ο καθορισμός αυτός, αλλά είναι πολύ σημαντικός για την σκέψη τού Ακινάτη! Η αντίρρηση οφείλετο στην σύγχυση ανάμεσα στην γενική σημασία της "προόδου" και το ιδιαίτερο νόημα του ονόματος όταν διαγράφει την πρόοδο του Αγίου Πνεύματος. [Από εδώ ξεκίνησε η διαμάχη της ονοματολογίας και η νίκη της διότι η λατινική θεολογία ταυτίζει την οικονομική Τριάδα με την Θεολογική, την καθαυτή, την προαιώνιο. Την οποία ονομάζει ενυπάρχουσα, με έναν διφορούμενο φιλοσοφικό όρο].

          Έτσι λοιπόν πρόοδος δέν σημαίνει τίποτε άλλο για το Άγιο Πνεύμα παρά πρόοδος σαν αγάπη και κοινωνία του Πατρός και του Υιού. [ΜΙΑ ΓΕΦΥΡΑ. ΠΟΝΤΙΦΗΞ. PONTEFICE. ENAΣ ΠΑΠΑΣ ΜΕΣΑ ΣΤΗΝ ΑΓΙΑ ΤΡΙΑΔΑ]. Εάν μέσα στον νού μας διαγράψουμε αυτή την κοινωνία του Πατρός και του Υιού, διαγράφουμε και την πρόοδο του Αγίου Πνεύματος καθότι αυτά τα δύο πράγματα, αυτές οι δύο πραγματικότητες, γεγονότα, είναι αλληλέγγυα. Επομένως δέν θα μπορούμε πλέον να σκεφθούμε ούτε την διάκριση του Τρίτου προσώπου, ούτε να υπολογίσουμε το έργο που πραγματοποιεί στην Εκκλησιαστική κοινωνία.
[ΓΕΓΟΝΟΣ ΛΟΙΠΟΝ ΤΟ ΑΓΙΟ ΠΝΕΥΜΑ. ΣΥΜΒΑΝ ΟΠΩΣ ΤΟ ΟΝΟΜΑΖΕΙ ΣΗΜΕΡΑ Ο ΧΑΙΝΤΕΓΚΕΡ]

Συνεχίζεται

Τρίτη 12 Ιουλίου 2022 - ΠΕΡΙ ΑΓΑΠΟΛΟΓΙΑΣ-Η ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΑΙΡΕΣΗ (9)

«Είναι αναγκαίο να υπάρχει σ' εμάς μία ποιότητα ελέους η οποία θα είναι η τυπική αρχή τής πράξης της αγάπης. Παρ' όλα αυτά δέν αποκλείεται το Άγιο Πνεύμα, που είναι η άκτιστη αγάπη, να είναι παρόν στον άνθρωπο που κατέχει την αγάπη. Αυτό σπρώχνει την ψυχή στην πράξη τής αγάπης, έτσι όπως ο Θεός καλεί όλα τα πράγματα στην πράξη τους, στην οποία όμως είναι προορισμένα ένεκεν της μορφής τους. Από εδώ προκύπτει και το γεγονός ότι Αυτό διαθέτει τα πάντα με γλυκύτητα, καθόσον δίνει σε όλα τα πράγματα τις μορφές και τις αρετές που τα κατευθύνουν πρός αυτό που τα κινεί μ' έναν τέτοιο τρόπο ώστε να τείνουν όχι από κάποια ανάγκη αλλά αυθόρμητα».

Ας δούμε όμως καί μία άλλη πλευρά της συζητήσεως που προέκυψε από την θέση του Πέτρου Λομβάρδου. Διότι αυτή η θέση φαίνεται να ζεί στην Ορθόδοξη Θεολογία, όπως το επισημαίνει και ο Μέγιεντορφ, στην εισαγωγή στην μελέτη του Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά. Δηλαδή η θέση: "ότι καθώς το Άγιο Πνεύμα είναι η αγάπη του πατρός και του Υιού, μέσω αυτής της αγάπης αυτοί αγαπώνται μεταξύ τους και μας αγαπούν". [Αυτή την Ορθοδοξία διδάσκουν οι Ρώσοι. Το Φιλιόκβε].

Μέσα σ' αυτό το πλαίσιο λοιπόν, ο Ακινάτης υπογραμμίζει ένα άλλο σημείο που δέν κατανοείται σωστά: σε σχέση με την φύση του ανθρώπου, η χάρις προσδιορίζει και προκρίνει την ψυχή σαν μία τυχαία ποιότητα, συμπτωματική. Εκ' πρώτης όψεως αυτή η θέση δέν μπορεί παρά να εκπλήξει, παρ' όλα αυτά όμως δέν είναι γι' αυτόν τον λόγο λιγότερο θεμελιώδης. Αυτή η θέση δέν σημαίνει πώς είναι ένα τυχαίο συμβάν για τον άνθρωπο να διαθέτει την χάρη -στην οικονομία τής σωτηρίας δέν είναι δυνατόν να πραγματοποιηθεί οτιδήποτε χωρίς αυτή- αλλά σημαίνει απλώς ότι η χάρις δέν αποτελεί μέρος του ορισμού της ανθρωπότητος. [Αυτή είναι μία τραγική συνέπεια της αρνήσεως τής υπάρξεως των άκτιστων ενεργειών]. Διότι διαφορετικά, χάνοντας την χάρη θα παύαμε να είμαστε άνθρωποι [δέν υπολογίζεται ήδη η πτώση]. Ή ακόμη, όποιος δέν διαθέτει την χάρη δέν μπορεί να είναι αληθινά ένα ανθρώπινο όν. Εάν όμως υποκύψουμε στον πειρασμό να σκεφθούμε διαφορετικά, λέγοντας πώς ο δίκαιος Θεός δέν μπορεί παρά να δώσει την χάρη, αρκεί να φέρουμε στον νού μας ότι σ' αυτές τις συνθήκες, ο ίδιος ο Θεός θα είναι υποχρεωμένος να ενεργήσει τοιουτοτρόπως και επομένως η ίδια η χάρις δέν θα ήταν ένα δώρο!

          Αυτός ο τρόπος ομιλίας περί της χάριτος σαν συμπτωματική τυχαιότητα, σαν συμβάν (συμβεβηκός) μάς επιτρέπει έναν σπουδαίο καθορισμό. Και πράγματι το καθ' αυτό συμβεβηκός δέν είναι δημιουργημένο, καθότι δέν διαθέτει το Είναι για τον εαυτό του, αφ' εαυτού, αλλά το προσλαμβάνει απο την πραγματικότητα που προσδιορίζει και προκρίνει, αναβαθμίζει.

«Η Χάρις μπορεί να ονομασθεί κτιστή λόγω του γεγονότος ότι οι άνθρωποι, σε σχέση με αυτή, είναι κτιστοί, δηλαδή είναι δομημένοι σ' ένα νέο Είναι, και είναι εκ' του μηδενός δημιουργημένοι, δηλαδή χωρίς καμμία αξία εκ μέρους τους, σύμφωνα και με τον λόγο του Παύλου (Εφεσίους 2,10): "κτισθέντες εν Χριστώ Ιησού επί έργοις αγαθοίς"»(ST Ia IIae q. 110 a. 2 ad 3).

          Ο τεχνικός χαρακτήρας αυτής της συζητήσεως δέν πρέπει να μας οδηγήσει σε λάθος συμπεράσματα. Εδώ βρισκόμαστε στην καρδιά των διαφόρων κεντρικών θέσεων της σκέψεως τού Ακινάτη και της Χριστιανικής σκέψης κατ' επέκτασιν. Εάν ο Ακινάτης απορρίπτει την λύση τού Λομβάρδου το κάνει επειδή αυτή οδηγεί σε κάτι παράλογο. Προκειμένου να ενεργήσει σε εμάς το Άγιο Πνεύμα την δική μας ενέργεια της αγάπης, είναι απαραίτητο η θέλησή μας να είναι ενωμένη με την δική Του με τον ίδιο τρόπο με τον οποίο η ανθρώπινη θέληση του Χριστού ήταν ενωμένη με την Θεία θέληση του Λόγου. Με άλλα λόγια, θα έπρεπε να είμαστε ενωμένοι μ' αυτό με μία ένωση προσωπική, μία υποστατική ένωση.

          Ο Ακινάτης δέν το λέει σ' αυτό το σημείο, αλλά αυτό είναι ξεκάθαρο σ'αυτή την προοπτική: Εάν το Άγιο Πνεύμα ενεργεί στην θέση μας, δέν είμαστε πλέον εμείς που ενεργούμε. Το ανθρώπινο υποκείμενο εξαφανίζεται. Δέν θα έχουμε πλέον ούτε τον έλεγχο της πράξεως τής αγάπης μας, ούτε την ελευθερία της, ούτε την επιβράβευσή της. Θα έχουμε αποκλειστεί από αυτή την πράξη της αγάπης του Θεού και του πλησίον και δέν θα είμαστε παρά το θέατρό της. Εφόσον λαμβάνουμε αληθινά μέρος και είμαστε, στο δικό μας ταπεινό επίπεδο, η ελεύθερη και επάξια αιτία, είναι αναγκαίο να μας δίνει ο Θεός την δυνατότητα, να μας προσφέρει δηλαδή μία αρχή πράξεως σύμφυτης με μας και με τις δυνάμεις μας γνώσεως, να ενεργήσουμε και να αγαπήσουμε. Σ' αυτό απαντά η κτιστή χάρις και οι αρετές που την συνοδεύουν. [Τό πρόσωπο τής νεοορθοδοξίας].

          Χωρίς να επιμείνουμε περισσότερο για την ώρα, αυτή η θέση γύρω από τον κτιστό χαρακτήρα της χάρις θα έχει μεγάλον αντίκτυπο όταν μιλήσουμε για την ευθύνη του Χριστιανού σ' ετούτον τον κόσμο. Η διαμεσολάβηση τής κτιστής χάριτος είναι το μέσον που βρήκε ο Θεός για να σεβαστεί την αυτονομία τής φύσεώς μας και την σύσταση τών πραγμάτων αυτού εδώ του κόσμου. [Δέν υφίσταται η Ενσάρκωση του Κυρίου. Δέν υπάρχει ήδη ο Ιησούς Χριστός]. Και πράγματι ο "τυχαίος" χαρακτήρας της χάριτος δέν αλλοιώνει την δομή του πραγματικού στην ιδιαίτερη τάξη του. Η πραγματικότης αυτού του κόσμου παραμένει αυτή που είναι και διατηρεί τον ιδιαίτερο σκοπό της. Από το άλλο μέρος όμως, η χάρις δέν προσκολλάται απλώς στο λογικό πλάσμα. Ενσαρκώνεται σαν ένα συμβεβηκός στο υποκείμενο στο οποίο υπεισέρχεται, το μεταμορφώνει και το ανυψώνει. Και τοιουτοτρόπως σ'αυτούς τους άνδρες και σ'αυτές τις γυναίκες, τους μεταμορφωμένους από την χάρη γεννιέται ο Νέος κόσμος, του οποίου η ανθρωπότης του Χριστού είναι η πηγή, και τον οποίο ονομάζουμε Εκκλησία. Και τοιουτοτρόπως επίσης, στην πρόθεση αυτών και εκείνων που χρησιμοποιούν τα πράγματα αυτής της γής, αυτός ο κόσμος αποκτά μία νέα σκοπιμότητα, πραγματοποιώντας μ'αυτόν τον τρόπο την νέα κατεύθυνση πρός τον Θεό Δημιουργό, η οποία λόγω της αμαρτίας είχε χαθεί από την ζωή (Ρωμ. 8,19-21). Στον Ακινάτη θα είχε αρέσει αυτός ο βαθύς λόγος του Κλήμη Αλεξανδρείας: "Όπως η θέληση Του (του Θεού) είναι ένα έργο ολοκληρωμένο και φέρει το όνομα του κόσμου, έτσι η αγάπη του είναι σωτηρία για τους ανθρώπους και ονομάζεται Εκκλησία".

          Η Εκκλησιαστική κοινωνία είναι ένα ξεχωριστό έργο του Αγίου Πνεύματος, καθότι αυτό εξασφαλίζει την ενότητα στον χρόνο και στην ιστορία, όπως ακριβώς η αμοιβαία αγάπη του Πατρός και του Υιού στην αιωνιότητα της Τριαδικής κοινωνίας.

ΑΥΤΟ ΣΗΜΑΙΝΕΙ ΛΟΙΠΟΝ Η ΘΕΣΗ ΤΗΣ ΝΕΟΟΡΘΟΔΟΞΙΑΣ ΟΤΙ ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΕΙ ΠΡΟΠΑΤΟΡΙΚΟ ΚΑΙ ΠΤΩΣΗ ΑΛΛΑ ΤΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΜΑΣ ΟΦΕΙΛΟΝΤΑΙ ΣΤΗΝ ΚΤΙΣΤΟΤΗΤΑ. ΤΟΥΤΕΣΤΙΝ ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΕΙ ΨΥΧΗ ΑΛΛΑ ΑΝΑΛΟΓΙΑ. ΔΙΟΤΙ ΥΠΑΡΧΕΙ ΚΙΝΔΥΝΟΣ ΜΕ ΤΗΝ ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΟΡΜΗ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΒΑΣΙΛΕΙΑ ΝΑ ΧΑΘΕΙ  ΤΟ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟ, ΤΟ ΠΡΟΣΩΠΟ. Ο ΗΣΥΧΑΣΜΟΣ ΛΟΙΠΟΝ ΕΙΝΑΙ Ο ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΟΣ ΕΧΘΡΟΣ ΤΟΥ ΠΡΟΣΩΠΟΥ.

Ο ΑΓΙΟΣ ΝΙΚΟΔΗΜΟΣ, Η ΦΙΛΟΚΑΛΙΑ, Η ΝΟΕΡΗ ΠΡΟΣΕΥΧΗ, Η ΜΕΤΑΝΟΙΑ ΠΟΥ ΚΑΤΑΡΓΕΙ ΤΗΝ ΑΞΙΟΠΡΕΠΕΙΑ ΤΟΥ ΠΡΟΣΩΠΟΥ.

ΒΑΣΙΛΕΙΑΔΗΣ, ΛΟΥΔΟΒΙΚΟΣ, ΓΙΑΝΝΑΡΑΣ, ΖΗΖΙΟΥΛΑΣ, ΞΙΩΝΗΣ ΤΑ ΟΜΟΛΟΓΟΥΝ ΜΕΓΑΛΟΦΩΝΩΣ ΔΙΟΤΙ ΕΙΝΑΙ ΣΙΓΟΥΡΟΙ ΟΤΙ ΔΕΝ ΠΙΑΝΟΥΜΕ ΤΙΣ ΠΑΓΙΔΕΣ ΠΟΥ ΣΤΗΝΟΥΝ ΣΤΗΝ ΣΩΤΗΡΙΑ ΜΑΣ.

ΟΙ ΘΩΜΑΙΔΕΣ ΤΗΣ ΑΙΡΕΣΕΩΣ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ.

Αμέθυστος.