ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΖΩΗ A
ΑΠΟΜΑΓΝΗΤΟΦΩΝΗΜΕΝΕΣ ΟΜΙΛΙΕΣ π. ΣΥΜΕΩΝ ΚΡΑΓΙΟΠΟΥΛΟΥ
...πάντα συνεργεῖ εἰς ἀγαθόν
Τὸ αἴσθημα κατωτερότητος καὶ ἄλλες ἀρρωστημένες καταστάσεις
μέσα στο μυστήριο τῆς σωτηρίας
Πανόραμα Θεσσαλονίκης, Ε΄ έκδοση
B΄ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 24
Εἰδικό Μέρος
β΄. Αἴσθημα κατωτερότητος-Ὁμιλίες σε συνάξεις νέων
Κατωτερότητα καὶ ὑπεροχή
Να κάνουμε μια διάκριση
Το αἴσθημα κατωτερότητος, για το οποίο είχαμε μιλήσει, βρήκε, ὅπως βλέπω, μια καλή ἀπήχηση σε πολλούς· βλέπω ὅμως ἐπίσης ὅτι ἔχετε καὶ λίγο με σάνυχτα. Θὰ ἤθελα να ξεκαθαρίσουμε κάποια πράγ ματα σχετικά μὲ τὸ αἴσθημα κατωτερότητος. Άλλο εἶναι ὁ ἐγωισμός ποὺ ἔχει κάθε ἄνθρωπος ἕνεκα τῆς ἁμαρτίας, καὶ ἄλλο εἶναι ὅταν ὁ ἐγωισμός έχει χα-ρακτήρα ἀρρωστημένο. Δηλαδή, πέρα ἀπὸ τὸ ὅτι εἶναι ἐγωισμός, ἔχει καὶ κάτι τὸ ἀρρωστημένο. Κά ποιος γράφει σε ἕνα σημείωμα ὅτι ἕνα παιδάκι αἱ-σθάνεται τη μειονεκτικότητά του καὶ τρέχει στην ἀγκαλιά τῆς μητέρας του. Ό,τι και να γίνει, πάντοτε ὁ κάθε ἄνθρωπος θὰ ἔχει μια αἴσθηση ὅτι γενικῶς μειονεκτεῖ· καὶ τὸ μικρό παιδί καὶ ὁ ἔφηβος καὶ ὁ ἐνήλικας. Καὶ ὁ πιο σοφός ἀκόμη αἰσθάνεται ὅτι δὲν ἔχει φθάσει ἐκεῖ ποὺ θὰ ἤθελε νὰ φθάσει, ὅτι δὲν γνωρίζει ὅλα ἐκεῖνα ποὺ θὰ ἤθελε νὰ γνωρίζει, ὅτι δὲν εἶναι σε θέση να κάνει ὅλα ἐκεῖνα τὰ ὁποῖα θὰ ἤθελε νὰ κάνει.
Γενικῶς λοιπόν ὁ καθένας ἔχει μια κάποια μειονεκτικότητα. Ἄλλο ὅμως εἶναι ἡ φυσιολογική μειονεκτικότητα ποὺ ἔχει ὁ κάθε ἄνθρωπος, άλλο είναι τὸ ὅτι γενικά ὁ κάθε ἄνθρωπος αἰσθάνεται να μει ονεκτεῖ, καὶ ἄλλο εἶναι τὸ ἀρρωστημένο αἴσθημα κατωτερότητος, μειονεξίας. Ἂν δὲν τὰ καταλάβουμε αὐτά, θὰ μπερδευόμαστε. Καί δέν εἶναι μόνο ὅτι κάτι λέχθηκε, κάτι διάβασε κανείς καί δέν το και τάλαβε, ἀλλά, καθώς μπερδεύεται κανείς, ἔπειτα στην πράξη, στη ζωή του θά συγχέει τα πράγματα καί ἀντί νὰ ὠφελεῖται, θα βλάπτεται, ἀντί νά ξεδια-λύνει τὰ τῆς ζωῆς του, θά τά περιπλέκει πιο πολύ. Χρειάζεται προσοχή.
Μιά ἀπό τίς χειρότερες περιπτώσεις
Σημείωμα φοιτητοῦ: 1) Τί συμβαίνει ὅταν κάποιος πού ἔχει αἴσθημα κατωτερότητος καταφέρει καί καλλιεργήσει κάποια προσόντα του; Εἶναι δυ-νατόν να συνυπάρχουν αἴσθημα κατωτερότητος καί ὑπεροχῆς στὸ ἴδιο αὐτό ἄτομο;
Ναί, εἶναι δυνατόν να συνυπάρχουν, καί αὐτό, θα λέγαμε, εἶναι ἀπό τίς χειρότερες περιπτώσεις. Ὅταν κάποιος ἔχει αἴσθημα κατωτερότητος, δέν ση μαίνει ὅτι ὁπωσδήποτε καί ἀντικειμενικά εἶναι κατώτερος. Ἔχει ἁπλῶς τὸ αἴσθημα αὐτό, ὄχι ὅμως ὅτι καί ἀντικειμενικά εἶναι κατώτερος. Ἀντίθετα, μπορεῖ νά διαθέτει φοβερά ταλέντα καί προσόντα. Ἀφοῦ αὐτός πού πνίγεται πιάνεται ἀπό τά μαλλιά του, καταλαβαίνετε τώρα πόσο, αὐτός πού ἔχει τὸ αἴσθημα κατωτερότητος, καθώς ἡ ἀρρωστημένη αὐτή κατάσταση τόν κάνει νὰ αἰσθάνεται ὅτι χάνει ται ὡς ὕπαρξη, θα πιαστεῖ ἀπό κάποια δεδομένα τοῦ ἑαυτοῦ του, ἀπό κάποια προσόντα τοῦ ἑαυτοῦ του, τά ὁποῖα δέν εἶναι ἁπλῶς τὰ μαλλιά του, ἀλλά εἶναι ἕνα κάτι ἀπὸ τὸ ὁποῖο ὄντως μπορεί να πια στεί. Φευ, όμως, είναι τοῦ ἰδίου τοῦ ἑαυτοῦ του. Ὁπότε, καλλιεργεῖ αὐτά τά ταλέντα του, αὐτὰ τὰ προ σόντα του στον ὑπέρτατο βαθμό -δὲν μπορεῖ νὰ κάνει ἀλλιῶς– γιὰ νὰ ἐξισορροπήσει τα πράγματα
Ἀπὸ τὸ ἕνα μέρος λοιπόν χάνεται καὶ ἀπὸ τὸ ἄλλο μέρος πιάνεται από κάποια δικά του, για να ἰσορροπήσει. Μᾶς βοηθάει κάπως να το καταλά βουμε αὐτό τό ἑξῆς παράδειγμα: Τὴν ἄνοιξη, προ παντός ὅταν λιώνουν τα χιόνια ἢ ὅταν βρέξει πολύ, ἕνα ποτάμι ἔχει πολύ νερό, καί ἑπομένως εἶναι θολό καί ὁρμητικό. Μπαίνει κάποιος στο ποτάμι να πε-ράσει ἀπό τή μιά ὄχθη στὴν ἄλλη καβάλα σὲ ἕνα ζῶο. Καθώς λοιπόν ἔρχεται το νερό μὲ ὁρμή και περνάει γρήγορα ἀπό τὸ σημεῖο που τέμνει κανείς το ποτάμι, ὁ καβαλάρης τί κάνει σ' αὐτὴ τὴν περί-πτωση; Προσέχει το νερό πῶς ἔρχεται. Καθώς προ-σέχει το νερό, ἀρχίζει να ζαλίζεται καί, ἐνῶ αὐτὸς εἶναι κάθετα πάνω στο ζῶο, νομίζει ὅτι ἀρχίζει να γέρνει πρός τήν κατεύθυνση που φεύγει το νερό και ὅτι θά πέσει. Αὐτό ὅμως εἶναι μια ψευδαίσθηση. Άν-τιδρώντας σ' αὐτό, στο ὅτι πάει να πέσει, ἀρχίζει καὶ γέρνει πρὸς τὴν πλευρά πού ἔρχεται το νερό. Καί ὅλο νομίζει ὅτι πέφτει ἀπό κεῖ καὶ ὅλο γέρνει πρός τὰ δῶ καί τόσο μπορεῖ νὰ ζαλιστεῖ, ὥστε νὰ πέσει ὄντως μέσα στο νερό. Γι' αὐτό, σ' αὐτές τις περιπτώσεις, ὅταν καβάλα σε ζῶο μπεῖ κανείς σε ποτάμι -ἀνάλογα βέβαια τί ποτάμι εἶναι, πόσο φαρδύ εἶναι, πόσο νερό ἔχει, καὶ τί ζῶο εἶναι αὐτὸ μὲ τὸ ὁποῖο μπαίνει κανείς στο ποτάμι- οἱ εἰδήμονες συμβουλεύουν να κοιτά κανείς πέρα μακριά, καί καθόλου νὰ μὴν πέσει το βλέμμα του ἐπάνω στο νερό. Καθόλου. Το μέν ζῶο δέν ἔχει ἀνάγκη· θὰ κολυμπήσει καὶ θὰ βγεῖ πέρα. Ἀλλὰ ὁ ἀναβάτης κινδυνεύει. Ὁ ἄνθρωπος, ποὺ τὸν ἔχουμε περί πολλοῦ τὸν ἄνθρωπο, ὑστερεῖ πολύ ὡς πρὸς τὰ ζῶα σε πολλά. Ἔτσι κι ἐδῶ.
Ἕνα παράξενο φαινόμενο
Ἐπειδή λοιπόν συνέχεια δουλεύει μέσα στον ἄνθρωπο τὸ αἴσθημα κατωτερότητος, ὅλο καὶ ἐξογ-κώνει τὰ ὅποια προτερήματα ἔχει κανείς, καθώς δέν μπορεῖ νὰ σταθεῖ ἀλλιῶς, δὲν μπορεῖ νὰ αἰσθανθεί Ισορροπία, δέν μπορεῖ νὰ ἔχει μια κάποια σιγουριά, ἐὰν δὲν νιώσει ὅτι ὑπερτερεῖ, ὅτι σαν κι αὐτόν δέν εἶναι κανένας ἄλλος, τουλάχιστον σε ὅ,τι ἔχει σχέση με τα προτερήματά του.
Μάλιστα, ἐδῶ ἔχουμε καὶ ἕνα παράξενο φαινό-μενο. Εἶναι –τί νὰ ποῦμε;- μυστήριο ὁ ἄνθρωπος πολύ μυστήριο. Ὅμως, δέν ξέρω πῶς ὁ Θεός τὰ οἱκονόμησε τα πράγματα, καί ὅλα αὐτά τά μυστηριώδη εἶναι συγχρόνως και πολύ-πολύ –πῶς νὰ πῶς- φανε-ρα, δὲν μποροῦν νὰ κρυφτοῦν, καὶ μποροῦμε νὰ τὰ δοῦμε. Ἀλλὰ γενικῶς εἶναι μυστήριο ὁ ἄνθρωπος.
Ἐάν εἴχαμε χρόνο, καθώς ὁ ἄλφα, ἡ βῆτα, γρά-φουν καὶ μοῦ δίνουν ὁλόκληρα κατεβατά ἀπὸ τὴ ζωή τους -ὄχι μια ἢ δυό σελίδες ἀλλά πολλές- θα ἔβγαινε πάρα πολύ καλό, αν μπορούσαμε να πάρουμε τό κάθε γραπτό φράση πρός φράση, λέξη προς λέξη. Πόσα πράγματα θα μπορούσαν να λεχθούν, καὶ πόσο θα μπορούσε να βοηθηθεί αὐτός ποὺ τὰ ἔγρα-ψε να καταλάβει κάποια μυστήρια μέσα στην ψυχή του, κάποια μπερδεμένα καὶ ἀπόκρυφα πράγματα, τά ὁποῖα εἶναι ὁλοφάνερα, ἀλλά δέν μπορεῖ ἐκεῖνος νὰ τὰ καταλάβει. Ποῦ νὰ βροῦμε ὅμως τὸν χρόνο,
Καὶ γιὰ νὰ μὴν τρομάζετε, νὰ πῶ ὅτι πολλές φορές αὐτά μοιάζουν μὲ τὸ ἀνακατεμένο κουβάρι, μὲ τὸ ὁποῖο ἔπαιξαν τα γατάκια ὅλη τη νύχτα, καὶ μπερδεύτηκε ἡ κλωστή. Το ἀνακατεμένο κουβάρι κόψ' το, πέταξ' το καὶ μὴν κάθεσαι καὶ ἀσχολείσαι. Σᾶς ἔτυχε ποτέ να μπερδευτεῖ ἡ κλωστή καί νὰ τὴν πετάξετε; Μερικές φορές εἶναι ὄχι μόνο χρονοβόρο ἀλλὰ καὶ ἀνόητο να καθίσει κανείς να ξεμπλέξει την κλωστή πού μπερδεύτηκε. Κόψ' την, πέταξ' την καί συνέχισε μὲ τὴν ἄλλη, την καλή
Συμβαίνει λοιπόν καὶ τὸ ἑξῆς παράδοξο. Ἂς ποῦμε, κάποια ἔχει αἴσθημα κατωτερότητος καί ἀπό τὴν ἄλλη πλευρά ἔχει ὄντως προσόντα, π.χ., την έξυ πνάδα. Ὅλη ἡ προσοχή της θα στραφεῖ στὴν ἐξυπνάδα, ὅλοι οἱ κόποι θα γίνονται για να καλλιεργηθεῖ ἡ ἐξυπνάδα, ὥστε νὰ αἰσθάνεται ὅτι εἶναι τὸ κάτι ἄλλο. Ἐάν σὲ ἄλλα θέματα κάποιοι ἄλλοι εἶναι ἀνώτεροι, δὲν τὴν πολυνοιάζει οὔτε τὸ προσέχει. Αὐτό πού τη νοιάζει κυρίως εἶναι ὁ δικός της στο χος νά μήν πληγεί. Μήν τυχόν δηλαδή ἀποδειχθεί κάποιος ἄλλος, κάποια ἄλλη ἐξυπνότερη. Μὴν τυχόν γίνει αὐτό. Καὶ ἄλλα τέτοια.
...πρέπει να γκρεμιστεί, καίτοι εἶναι δύσκολο
Μπορούν λοιπόν να συνυπάρχουν αἴσθημα κα τωτερότητος καὶ αἴσθημα ὑπεροχής, καί τολμώ να Μην τρομάζετε. Όχι ὅτι εἶναι κάτι γιά τό ὁποῖο θά πῶ ὅτι ἴσως εἶναι ἀπό τίς χειρότερες περιπτώσεις.άς ποῦμε: «Τι να κάνουμε; Δὲν τακτοποιεῖται». Ὄχι· δέν εἶναι δύσκολα τὰ πράγματα, ἀλλά πρέπει νὰ ὑπάρ-χει ἡ διάθεση. Ἀπό τήν πλευρά τοῦ ἀνθρώπου εἶναι δύσκολο, γιατί αἰσθάνεται κανείς ὅτι γκρεμίζεται, ὅτι χάνεται. Ποῦ νὰ γκρεμίσεις τὸ αἴσθημα ύπεροχῆς, τὸ ὁποῖο τὸ ἔχεις κτίσει, τὸ ἔχεις οἰκοδομήσει πέτρα πέτρα και στηρίζεσαι σ' αὐτό! Ὅμως, αὐτό πρέπει να γκρεμιστεῖ, καίτοι εἶναι δύσκολο.
Γιὰ μᾶς τοὺς χριστιανούς τίποτε δέν πρέπει να εἶναι δύσκολο. Ὄχι μόνο μέ τήν ἔννοια ὅτι μᾶς βοηθάει ὁ Κύριος, ἀλλά καί μὲ τὴν ἔννοια: Τί ἄλλο καλύτερο ἀπό τὸ νὰ γκρεμιστοῦν ὅλα μέσα σου; Τί ἄλλο καλύτερο ἀπό τὸ νὰ ἀποδειχθεῖ ὅτι δὲν εἶσαι τίποτε; Καί νά εἶσαι ὁ σοφότερος, ὁ ἐξυπνότερος τῶν ἀνθρώπων, ἐὰν τελικά δέν πεισθεῖς ὅτι κι ἐσύ εἶσαι ἕνα τίποτε, δέν θά σκηνώσει ἡ χάρη τοῦ Θεοῦ μέσα σου. Νά, λοιπόν, πού ἔχεις ἕτοιμη τήν ταπείνωση, τη μετάνοια, ὅπως ἔχουμε πεῖ ἄλλη φορά. Ἀλλά πρέπει να τα καταλάβεις αὐτά.
Πάντως, ταπεινή μου γνώμη εἶναι ὅτι σ' αὐτές τις περιπτώσεις ἔχει πάρα πολύ μεγάλη σημασία νά μπορέσει κανείς νὰ ἐμπιστευθεῖ κάπου. Δεν ξέρω ἂν τὸ ἔχετε προσέξει αὐτό, δέν ξέρω ἄν τὸ ἔχετε βρεῖ, ἄν ἔχει ἀναπαυθεῖ ἡ ψυχή σας. Νά μπορεῖ κα νεὶς νὰ ἐμπιστευθεῖ. Νὰ ἐμπιστευθεῖ ἔτσι ποὺ να ξεδιπλώσει την ψυχή του. Στον ἑαυτό του κανείς δὲν μπορεῖ νὰ ξεδιπλώσει την ψυχή του. Σε ἄλλο πρόσωπο, ναί.
Ὅπως ὁ Χριστός ἦρθε καὶ ἀνέλαβε ἐξ ολοκλήρου ὅλα τὰ τοῦ ἀνθρώπου, ὄχι θεωρητικά ἀλλά άλη θινά, ἔτσι ἀκριβῶς χρειάζεται ὁ πάσχων νὰ βρεῖ ἄν θρωπο κατάλληλο μέσα στὴν Ἐκκλησία, ὥστε νὰ αἰσθανθεῖ ἀκριβῶς αὐτό: «Τελείωσε. Κάποιος τα ἀνέλαβε ὅλα». Ὁ Χριστός τά ἀναλαμβάνει, ἀλλὰ πρέπει κανείς, ἕως ὅτου νὰ φθάσει ἐκεῖ, να περάσει, τρόπον τινά, μέσα ἀπό κάτι αἰσθητό, ἀπό κάτι συγ-κεκριμένο, ἀπό κάτι χειροπιαστό ὅτι κάποιος τὰ ἀναλαμβάνει.
Τελειομανία
2) Ἂν νομίζετε ὅτι ἡ τελειομανία ἔχει σχέση με το θέμα μας, θὰ ἤθελα νὰ ἀναφερθείτε σ' αὐτὴν καὶ στὸ πῶς ἐπιδρᾶ στην πνευματική ζωή.
Ἄλλο βάσανο αὐτό· ἄλλο βάσανο. Τελειομανία. Τί δυστυχισμένα πλάσματα εἶναι ὁρισμένοι! Καλό τυχοι ἐμεῖς που οὔτε προσόντα εἴχαμε οὔτε τίποτε καί γλιτώσαμε ἀπό ὅλα αὐτά. Ορισμένοι, οἱ καημέ-νοι, πιάστηκαν ἀπό μερικά προσόντα τους, ἀπό κά-ποια ταλέντα τους καὶ ὑποφέρουν πολύ.
Τελειομανία. Εἶναι μερικές νοικοκυρές που ἔχουν τελειομανία. Συνέχεια μὲ τὸ πανί στο χέρι καὶ ὅλο: «Μήν κάθεσαι ἐδῶ, μὴν πατᾶς ἐκεῖ» κτλ. Ὑπάρχουν ἄλλες βέβαια πού εἶναι στὸ ἄλλο ἄκρο. Ἀλλά καί ἄνδρες ἔχουν αὐτὴ την τελειομανία· καὶ ἄνδρες μπορεῖ νὰ τὴν ἔχουν. Οἱ γυναῖκες τὴν ἔχουν κυρίως στα θέματα της νοικοκυροσύνης ἀλλά καί σέ ἄλλα θέματα. Οἱ ἄνδρες βέβαια σε ἄλλα. Σε τελευταία ἀνάλυση, καί ἡ τελειομανία δὲν εἶναι τίποτε ἄλλο παρά μιὰ ἀντίδραση στο αἴσθημα μειονεξίας, μια προσπάθεια νὰ ἐξισορροπήσει κανείς τα πράγματα.
Τι νὰ σᾶς πῶ! Εἶναι τόσο χαμένος κόπος! Ἀξίζει νὰ ἀναφέρω ἐδῶ κάτι πού ἔλεγε ὁ Καλλιάφας, Ορισμένοι ἀπὸ κόμπλεξ εἶναι πολύ δραστήριοι μέσα στη ζωή καὶ ἕνεκα ἀκριβῶς αὐτῆς τῆς δραστηριό τητος κάνουν πολλά πράγματα. Ἡ κοινωνία θά ἦταν φτωχότερη, ἄν ἐστερεῖτο κάποια ἐπιτεύγματα αὐτῶν τῶν πολύ δραστήριων ἀνθρώπων, πού εἶναι ὅμως δραστήριοι ἕνεκα κομπλεξικῆς καταστάσεως. Ὁ Καλλιάφας (Σπ. Καλλιάφας (1885-1964). Καθηγητής στὴν ἔδρα τῆς Παιδαγωγικῆς τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν. Εἰσήγαγε για πρώ τη φορά στην Ελλάδα πολλές βασικές έννοιες τῆς ἐπιστήμης τῆς ψυχολογίας. Ἔργα του: Ψυχολογία τοῦ βάθους, Ψυχολο γικοί τύποι κ.α.), ἐπειδή μερικοί στὴν ἐποχή του, φαίνεται, ἦταν ὑπέρ αὐτῆς τῆς πραγματικότητος νομίζω ὅτι και στὴν ἐποχή μας συμβαίνει τὸ ἴδιο- ἄν θυμᾶμαι καλά, πασχίζει, προσπαθεῖ νὰ πεῖ ὅτι καλύτερα νὰ εἶναι ὑγιεῖς οἱ ἄνθρωποι, καλύτερα νά μήν πάσχουν ἀπὸ κόμπλεξ καί τέτοιες καταστάσεις, και ἄς ἔχουμε λιγότερα. Ἄφηνε ἐπίσης νὰ ἐννοηθεῖ ὅτι, καί χωρίς να χρειάζεται νὰ εἶναι κανείς κομπλεξικός, μπορεῖ νὰ ἀποδώσει, νὰ ἐπιτύχει, να προσφέρει πολλά στην κοινωνία, στή ζωή.
Σήμερα ἁπλῶς θίξαμε αὐτὰ τὰ θέματα. Είμαστε μέσα στη Σαρακοστή, καὶ θα μπορούσαμε να άναφερθούμε σε τόσα άλλα θέματα, ἀλλὰ δὲν πειράζει. Αὐτά τελικά θὰ μᾶς βοηθήσουν νὰ δοῦμε τὴν ἀχρείωση τὴν ἀνθρώπινη, τὴν ὅλη ἁμαρτία καὶ νὰ γίνουμε ταπεινοί, να μετανοήσουμε. Θα προσπαθήσουμε καὶ στις ἑπόμενες συνάξεις μας νὰ δοῦμε αὐτό το θέμα ἀπὸ ὅλες τις πλευρές, ἀλλά κυρίως καὶ πρωτίστως ἀπὸ τὴν πλευρά να γιατρευτοῦν οἱ ἄνθρωποι, ἐπειδὴ ἀκριβῶς, καθώς ἔχω ἐπικοινωνία μὲ τὸν καθένα, βλέπω πόσο ὑποφέρουν οἱ ἄνθρωποι. Να γιατρευτοῦμε, νὰ μὴν ὑποφέρουμε. Υποφέρουμε ἀπὸ ἐκεῖνα πού οὕτως ἤ ἄλλως θὰ ἔρθουν, ἀπό ἐκεῖνα που ου τως ἤ ἄλλως πέφτουν ἐπάνω μας, ἀλλά ὑποφέρουμε καὶ ἀπό ἐκεῖνα τὰ ὁποῖα δημιουργούμε μόνοι μας, καί εἶναι πιὸ ὀδυνηρά αὐτά.
7-3-1993
Εἰδικό Μέρος
β΄. Αἴσθημα κατωτερότητος-Ὁμιλίες σε συνάξεις νέων
Κατωτερότητα καὶ ὑπεροχή
Να κάνουμε μια διάκριση
Το αἴσθημα κατωτερότητος, για το οποίο είχαμε μιλήσει, βρήκε, ὅπως βλέπω, μια καλή ἀπήχηση σε πολλούς· βλέπω ὅμως ἐπίσης ὅτι ἔχετε καὶ λίγο με σάνυχτα. Θὰ ἤθελα να ξεκαθαρίσουμε κάποια πράγ ματα σχετικά μὲ τὸ αἴσθημα κατωτερότητος. Άλλο εἶναι ὁ ἐγωισμός ποὺ ἔχει κάθε ἄνθρωπος ἕνεκα τῆς ἁμαρτίας, καὶ ἄλλο εἶναι ὅταν ὁ ἐγωισμός έχει χα-ρακτήρα ἀρρωστημένο. Δηλαδή, πέρα ἀπὸ τὸ ὅτι εἶναι ἐγωισμός, ἔχει καὶ κάτι τὸ ἀρρωστημένο. Κά ποιος γράφει σε ἕνα σημείωμα ὅτι ἕνα παιδάκι αἱ-σθάνεται τη μειονεκτικότητά του καὶ τρέχει στην ἀγκαλιά τῆς μητέρας του. Ό,τι και να γίνει, πάντοτε ὁ κάθε ἄνθρωπος θὰ ἔχει μια αἴσθηση ὅτι γενικῶς μειονεκτεῖ· καὶ τὸ μικρό παιδί καὶ ὁ ἔφηβος καὶ ὁ ἐνήλικας. Καὶ ὁ πιο σοφός ἀκόμη αἰσθάνεται ὅτι δὲν ἔχει φθάσει ἐκεῖ ποὺ θὰ ἤθελε νὰ φθάσει, ὅτι δὲν γνωρίζει ὅλα ἐκεῖνα ποὺ θὰ ἤθελε νὰ γνωρίζει, ὅτι δὲν εἶναι σε θέση να κάνει ὅλα ἐκεῖνα τὰ ὁποῖα θὰ ἤθελε νὰ κάνει.
Γενικῶς λοιπόν ὁ καθένας ἔχει μια κάποια μειονεκτικότητα. Ἄλλο ὅμως εἶναι ἡ φυσιολογική μειονεκτικότητα ποὺ ἔχει ὁ κάθε ἄνθρωπος, άλλο είναι τὸ ὅτι γενικά ὁ κάθε ἄνθρωπος αἰσθάνεται να μει ονεκτεῖ, καὶ ἄλλο εἶναι τὸ ἀρρωστημένο αἴσθημα κατωτερότητος, μειονεξίας. Ἂν δὲν τὰ καταλάβουμε αὐτά, θὰ μπερδευόμαστε. Καί δέν εἶναι μόνο ὅτι κάτι λέχθηκε, κάτι διάβασε κανείς καί δέν το και τάλαβε, ἀλλά, καθώς μπερδεύεται κανείς, ἔπειτα στην πράξη, στη ζωή του θά συγχέει τα πράγματα καί ἀντί νὰ ὠφελεῖται, θα βλάπτεται, ἀντί νά ξεδια-λύνει τὰ τῆς ζωῆς του, θά τά περιπλέκει πιο πολύ. Χρειάζεται προσοχή.
Μιά ἀπό τίς χειρότερες περιπτώσεις
Σημείωμα φοιτητοῦ: 1) Τί συμβαίνει ὅταν κάποιος πού ἔχει αἴσθημα κατωτερότητος καταφέρει καί καλλιεργήσει κάποια προσόντα του; Εἶναι δυ-νατόν να συνυπάρχουν αἴσθημα κατωτερότητος καί ὑπεροχῆς στὸ ἴδιο αὐτό ἄτομο;
Ναί, εἶναι δυνατόν να συνυπάρχουν, καί αὐτό, θα λέγαμε, εἶναι ἀπό τίς χειρότερες περιπτώσεις. Ὅταν κάποιος ἔχει αἴσθημα κατωτερότητος, δέν ση μαίνει ὅτι ὁπωσδήποτε καί ἀντικειμενικά εἶναι κατώτερος. Ἔχει ἁπλῶς τὸ αἴσθημα αὐτό, ὄχι ὅμως ὅτι καί ἀντικειμενικά εἶναι κατώτερος. Ἀντίθετα, μπορεῖ νά διαθέτει φοβερά ταλέντα καί προσόντα. Ἀφοῦ αὐτός πού πνίγεται πιάνεται ἀπό τά μαλλιά του, καταλαβαίνετε τώρα πόσο, αὐτός πού ἔχει τὸ αἴσθημα κατωτερότητος, καθώς ἡ ἀρρωστημένη αὐτή κατάσταση τόν κάνει νὰ αἰσθάνεται ὅτι χάνει ται ὡς ὕπαρξη, θα πιαστεῖ ἀπό κάποια δεδομένα τοῦ ἑαυτοῦ του, ἀπό κάποια προσόντα τοῦ ἑαυτοῦ του, τά ὁποῖα δέν εἶναι ἁπλῶς τὰ μαλλιά του, ἀλλά εἶναι ἕνα κάτι ἀπὸ τὸ ὁποῖο ὄντως μπορεί να πια στεί. Φευ, όμως, είναι τοῦ ἰδίου τοῦ ἑαυτοῦ του. Ὁπότε, καλλιεργεῖ αὐτά τά ταλέντα του, αὐτὰ τὰ προ σόντα του στον ὑπέρτατο βαθμό -δὲν μπορεῖ νὰ κάνει ἀλλιῶς– γιὰ νὰ ἐξισορροπήσει τα πράγματα
Ἀπὸ τὸ ἕνα μέρος λοιπόν χάνεται καὶ ἀπὸ τὸ ἄλλο μέρος πιάνεται από κάποια δικά του, για να ἰσορροπήσει. Μᾶς βοηθάει κάπως να το καταλά βουμε αὐτό τό ἑξῆς παράδειγμα: Τὴν ἄνοιξη, προ παντός ὅταν λιώνουν τα χιόνια ἢ ὅταν βρέξει πολύ, ἕνα ποτάμι ἔχει πολύ νερό, καί ἑπομένως εἶναι θολό καί ὁρμητικό. Μπαίνει κάποιος στο ποτάμι να πε-ράσει ἀπό τή μιά ὄχθη στὴν ἄλλη καβάλα σὲ ἕνα ζῶο. Καθώς λοιπόν ἔρχεται το νερό μὲ ὁρμή και περνάει γρήγορα ἀπό τὸ σημεῖο που τέμνει κανείς το ποτάμι, ὁ καβαλάρης τί κάνει σ' αὐτὴ τὴν περί-πτωση; Προσέχει το νερό πῶς ἔρχεται. Καθώς προ-σέχει το νερό, ἀρχίζει να ζαλίζεται καί, ἐνῶ αὐτὸς εἶναι κάθετα πάνω στο ζῶο, νομίζει ὅτι ἀρχίζει να γέρνει πρός τήν κατεύθυνση που φεύγει το νερό και ὅτι θά πέσει. Αὐτό ὅμως εἶναι μια ψευδαίσθηση. Άν-τιδρώντας σ' αὐτό, στο ὅτι πάει να πέσει, ἀρχίζει καὶ γέρνει πρὸς τὴν πλευρά πού ἔρχεται το νερό. Καί ὅλο νομίζει ὅτι πέφτει ἀπό κεῖ καὶ ὅλο γέρνει πρός τὰ δῶ καί τόσο μπορεῖ νὰ ζαλιστεῖ, ὥστε νὰ πέσει ὄντως μέσα στο νερό. Γι' αὐτό, σ' αὐτές τις περιπτώσεις, ὅταν καβάλα σε ζῶο μπεῖ κανείς σε ποτάμι -ἀνάλογα βέβαια τί ποτάμι εἶναι, πόσο φαρδύ εἶναι, πόσο νερό ἔχει, καὶ τί ζῶο εἶναι αὐτὸ μὲ τὸ ὁποῖο μπαίνει κανείς στο ποτάμι- οἱ εἰδήμονες συμβουλεύουν να κοιτά κανείς πέρα μακριά, καί καθόλου νὰ μὴν πέσει το βλέμμα του ἐπάνω στο νερό. Καθόλου. Το μέν ζῶο δέν ἔχει ἀνάγκη· θὰ κολυμπήσει καὶ θὰ βγεῖ πέρα. Ἀλλὰ ὁ ἀναβάτης κινδυνεύει. Ὁ ἄνθρωπος, ποὺ τὸν ἔχουμε περί πολλοῦ τὸν ἄνθρωπο, ὑστερεῖ πολύ ὡς πρὸς τὰ ζῶα σε πολλά. Ἔτσι κι ἐδῶ.
Ἕνα παράξενο φαινόμενο
Ἐπειδή λοιπόν συνέχεια δουλεύει μέσα στον ἄνθρωπο τὸ αἴσθημα κατωτερότητος, ὅλο καὶ ἐξογ-κώνει τὰ ὅποια προτερήματα ἔχει κανείς, καθώς δέν μπορεῖ νὰ σταθεῖ ἀλλιῶς, δὲν μπορεῖ νὰ αἰσθανθεί Ισορροπία, δέν μπορεῖ νὰ ἔχει μια κάποια σιγουριά, ἐὰν δὲν νιώσει ὅτι ὑπερτερεῖ, ὅτι σαν κι αὐτόν δέν εἶναι κανένας ἄλλος, τουλάχιστον σε ὅ,τι ἔχει σχέση με τα προτερήματά του.
Μάλιστα, ἐδῶ ἔχουμε καὶ ἕνα παράξενο φαινό-μενο. Εἶναι –τί νὰ ποῦμε;- μυστήριο ὁ ἄνθρωπος πολύ μυστήριο. Ὅμως, δέν ξέρω πῶς ὁ Θεός τὰ οἱκονόμησε τα πράγματα, καί ὅλα αὐτά τά μυστηριώδη εἶναι συγχρόνως και πολύ-πολύ –πῶς νὰ πῶς- φανε-ρα, δὲν μποροῦν νὰ κρυφτοῦν, καὶ μποροῦμε νὰ τὰ δοῦμε. Ἀλλὰ γενικῶς εἶναι μυστήριο ὁ ἄνθρωπος.
Ἐάν εἴχαμε χρόνο, καθώς ὁ ἄλφα, ἡ βῆτα, γρά-φουν καὶ μοῦ δίνουν ὁλόκληρα κατεβατά ἀπὸ τὴ ζωή τους -ὄχι μια ἢ δυό σελίδες ἀλλά πολλές- θα ἔβγαινε πάρα πολύ καλό, αν μπορούσαμε να πάρουμε τό κάθε γραπτό φράση πρός φράση, λέξη προς λέξη. Πόσα πράγματα θα μπορούσαν να λεχθούν, καὶ πόσο θα μπορούσε να βοηθηθεί αὐτός ποὺ τὰ ἔγρα-ψε να καταλάβει κάποια μυστήρια μέσα στην ψυχή του, κάποια μπερδεμένα καὶ ἀπόκρυφα πράγματα, τά ὁποῖα εἶναι ὁλοφάνερα, ἀλλά δέν μπορεῖ ἐκεῖνος νὰ τὰ καταλάβει. Ποῦ νὰ βροῦμε ὅμως τὸν χρόνο,
Καὶ γιὰ νὰ μὴν τρομάζετε, νὰ πῶ ὅτι πολλές φορές αὐτά μοιάζουν μὲ τὸ ἀνακατεμένο κουβάρι, μὲ τὸ ὁποῖο ἔπαιξαν τα γατάκια ὅλη τη νύχτα, καὶ μπερδεύτηκε ἡ κλωστή. Το ἀνακατεμένο κουβάρι κόψ' το, πέταξ' το καὶ μὴν κάθεσαι καὶ ἀσχολείσαι. Σᾶς ἔτυχε ποτέ να μπερδευτεῖ ἡ κλωστή καί νὰ τὴν πετάξετε; Μερικές φορές εἶναι ὄχι μόνο χρονοβόρο ἀλλὰ καὶ ἀνόητο να καθίσει κανείς να ξεμπλέξει την κλωστή πού μπερδεύτηκε. Κόψ' την, πέταξ' την καί συνέχισε μὲ τὴν ἄλλη, την καλή
Συμβαίνει λοιπόν καὶ τὸ ἑξῆς παράδοξο. Ἂς ποῦμε, κάποια ἔχει αἴσθημα κατωτερότητος καί ἀπό τὴν ἄλλη πλευρά ἔχει ὄντως προσόντα, π.χ., την έξυ πνάδα. Ὅλη ἡ προσοχή της θα στραφεῖ στὴν ἐξυπνάδα, ὅλοι οἱ κόποι θα γίνονται για να καλλιεργηθεῖ ἡ ἐξυπνάδα, ὥστε νὰ αἰσθάνεται ὅτι εἶναι τὸ κάτι ἄλλο. Ἐάν σὲ ἄλλα θέματα κάποιοι ἄλλοι εἶναι ἀνώτεροι, δὲν τὴν πολυνοιάζει οὔτε τὸ προσέχει. Αὐτό πού τη νοιάζει κυρίως εἶναι ὁ δικός της στο χος νά μήν πληγεί. Μήν τυχόν δηλαδή ἀποδειχθεί κάποιος ἄλλος, κάποια ἄλλη ἐξυπνότερη. Μὴν τυχόν γίνει αὐτό. Καὶ ἄλλα τέτοια.
...πρέπει να γκρεμιστεί, καίτοι εἶναι δύσκολο
Μπορούν λοιπόν να συνυπάρχουν αἴσθημα κα τωτερότητος καὶ αἴσθημα ὑπεροχής, καί τολμώ να Μην τρομάζετε. Όχι ὅτι εἶναι κάτι γιά τό ὁποῖο θά πῶ ὅτι ἴσως εἶναι ἀπό τίς χειρότερες περιπτώσεις.άς ποῦμε: «Τι να κάνουμε; Δὲν τακτοποιεῖται». Ὄχι· δέν εἶναι δύσκολα τὰ πράγματα, ἀλλά πρέπει νὰ ὑπάρ-χει ἡ διάθεση. Ἀπό τήν πλευρά τοῦ ἀνθρώπου εἶναι δύσκολο, γιατί αἰσθάνεται κανείς ὅτι γκρεμίζεται, ὅτι χάνεται. Ποῦ νὰ γκρεμίσεις τὸ αἴσθημα ύπεροχῆς, τὸ ὁποῖο τὸ ἔχεις κτίσει, τὸ ἔχεις οἰκοδομήσει πέτρα πέτρα και στηρίζεσαι σ' αὐτό! Ὅμως, αὐτό πρέπει να γκρεμιστεῖ, καίτοι εἶναι δύσκολο.
Γιὰ μᾶς τοὺς χριστιανούς τίποτε δέν πρέπει να εἶναι δύσκολο. Ὄχι μόνο μέ τήν ἔννοια ὅτι μᾶς βοηθάει ὁ Κύριος, ἀλλά καί μὲ τὴν ἔννοια: Τί ἄλλο καλύτερο ἀπό τὸ νὰ γκρεμιστοῦν ὅλα μέσα σου; Τί ἄλλο καλύτερο ἀπό τὸ νὰ ἀποδειχθεῖ ὅτι δὲν εἶσαι τίποτε; Καί νά εἶσαι ὁ σοφότερος, ὁ ἐξυπνότερος τῶν ἀνθρώπων, ἐὰν τελικά δέν πεισθεῖς ὅτι κι ἐσύ εἶσαι ἕνα τίποτε, δέν θά σκηνώσει ἡ χάρη τοῦ Θεοῦ μέσα σου. Νά, λοιπόν, πού ἔχεις ἕτοιμη τήν ταπείνωση, τη μετάνοια, ὅπως ἔχουμε πεῖ ἄλλη φορά. Ἀλλά πρέπει να τα καταλάβεις αὐτά.
Πάντως, ταπεινή μου γνώμη εἶναι ὅτι σ' αὐτές τις περιπτώσεις ἔχει πάρα πολύ μεγάλη σημασία νά μπορέσει κανείς νὰ ἐμπιστευθεῖ κάπου. Δεν ξέρω ἂν τὸ ἔχετε προσέξει αὐτό, δέν ξέρω ἄν τὸ ἔχετε βρεῖ, ἄν ἔχει ἀναπαυθεῖ ἡ ψυχή σας. Νά μπορεῖ κα νεὶς νὰ ἐμπιστευθεῖ. Νὰ ἐμπιστευθεῖ ἔτσι ποὺ να ξεδιπλώσει την ψυχή του. Στον ἑαυτό του κανείς δὲν μπορεῖ νὰ ξεδιπλώσει την ψυχή του. Σε ἄλλο πρόσωπο, ναί.
Ὅπως ὁ Χριστός ἦρθε καὶ ἀνέλαβε ἐξ ολοκλήρου ὅλα τὰ τοῦ ἀνθρώπου, ὄχι θεωρητικά ἀλλά άλη θινά, ἔτσι ἀκριβῶς χρειάζεται ὁ πάσχων νὰ βρεῖ ἄν θρωπο κατάλληλο μέσα στὴν Ἐκκλησία, ὥστε νὰ αἰσθανθεῖ ἀκριβῶς αὐτό: «Τελείωσε. Κάποιος τα ἀνέλαβε ὅλα». Ὁ Χριστός τά ἀναλαμβάνει, ἀλλὰ πρέπει κανείς, ἕως ὅτου νὰ φθάσει ἐκεῖ, να περάσει, τρόπον τινά, μέσα ἀπό κάτι αἰσθητό, ἀπό κάτι συγ-κεκριμένο, ἀπό κάτι χειροπιαστό ὅτι κάποιος τὰ ἀναλαμβάνει.
Τελειομανία
2) Ἂν νομίζετε ὅτι ἡ τελειομανία ἔχει σχέση με το θέμα μας, θὰ ἤθελα νὰ ἀναφερθείτε σ' αὐτὴν καὶ στὸ πῶς ἐπιδρᾶ στην πνευματική ζωή.
Ἄλλο βάσανο αὐτό· ἄλλο βάσανο. Τελειομανία. Τί δυστυχισμένα πλάσματα εἶναι ὁρισμένοι! Καλό τυχοι ἐμεῖς που οὔτε προσόντα εἴχαμε οὔτε τίποτε καί γλιτώσαμε ἀπό ὅλα αὐτά. Ορισμένοι, οἱ καημέ-νοι, πιάστηκαν ἀπό μερικά προσόντα τους, ἀπό κά-ποια ταλέντα τους καὶ ὑποφέρουν πολύ.
Τελειομανία. Εἶναι μερικές νοικοκυρές που ἔχουν τελειομανία. Συνέχεια μὲ τὸ πανί στο χέρι καὶ ὅλο: «Μήν κάθεσαι ἐδῶ, μὴν πατᾶς ἐκεῖ» κτλ. Ὑπάρχουν ἄλλες βέβαια πού εἶναι στὸ ἄλλο ἄκρο. Ἀλλά καί ἄνδρες ἔχουν αὐτὴ την τελειομανία· καὶ ἄνδρες μπορεῖ νὰ τὴν ἔχουν. Οἱ γυναῖκες τὴν ἔχουν κυρίως στα θέματα της νοικοκυροσύνης ἀλλά καί σέ ἄλλα θέματα. Οἱ ἄνδρες βέβαια σε ἄλλα. Σε τελευταία ἀνάλυση, καί ἡ τελειομανία δὲν εἶναι τίποτε ἄλλο παρά μιὰ ἀντίδραση στο αἴσθημα μειονεξίας, μια προσπάθεια νὰ ἐξισορροπήσει κανείς τα πράγματα.
Τι νὰ σᾶς πῶ! Εἶναι τόσο χαμένος κόπος! Ἀξίζει νὰ ἀναφέρω ἐδῶ κάτι πού ἔλεγε ὁ Καλλιάφας, Ορισμένοι ἀπὸ κόμπλεξ εἶναι πολύ δραστήριοι μέσα στη ζωή καὶ ἕνεκα ἀκριβῶς αὐτῆς τῆς δραστηριό τητος κάνουν πολλά πράγματα. Ἡ κοινωνία θά ἦταν φτωχότερη, ἄν ἐστερεῖτο κάποια ἐπιτεύγματα αὐτῶν τῶν πολύ δραστήριων ἀνθρώπων, πού εἶναι ὅμως δραστήριοι ἕνεκα κομπλεξικῆς καταστάσεως. Ὁ Καλλιάφας (Σπ. Καλλιάφας (1885-1964). Καθηγητής στὴν ἔδρα τῆς Παιδαγωγικῆς τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν. Εἰσήγαγε για πρώ τη φορά στην Ελλάδα πολλές βασικές έννοιες τῆς ἐπιστήμης τῆς ψυχολογίας. Ἔργα του: Ψυχολογία τοῦ βάθους, Ψυχολο γικοί τύποι κ.α.), ἐπειδή μερικοί στὴν ἐποχή του, φαίνεται, ἦταν ὑπέρ αὐτῆς τῆς πραγματικότητος νομίζω ὅτι και στὴν ἐποχή μας συμβαίνει τὸ ἴδιο- ἄν θυμᾶμαι καλά, πασχίζει, προσπαθεῖ νὰ πεῖ ὅτι καλύτερα νὰ εἶναι ὑγιεῖς οἱ ἄνθρωποι, καλύτερα νά μήν πάσχουν ἀπὸ κόμπλεξ καί τέτοιες καταστάσεις, και ἄς ἔχουμε λιγότερα. Ἄφηνε ἐπίσης νὰ ἐννοηθεῖ ὅτι, καί χωρίς να χρειάζεται νὰ εἶναι κανείς κομπλεξικός, μπορεῖ νὰ ἀποδώσει, νὰ ἐπιτύχει, να προσφέρει πολλά στην κοινωνία, στή ζωή.
Σήμερα ἁπλῶς θίξαμε αὐτὰ τὰ θέματα. Είμαστε μέσα στη Σαρακοστή, καὶ θα μπορούσαμε να άναφερθούμε σε τόσα άλλα θέματα, ἀλλὰ δὲν πειράζει. Αὐτά τελικά θὰ μᾶς βοηθήσουν νὰ δοῦμε τὴν ἀχρείωση τὴν ἀνθρώπινη, τὴν ὅλη ἁμαρτία καὶ νὰ γίνουμε ταπεινοί, να μετανοήσουμε. Θα προσπαθήσουμε καὶ στις ἑπόμενες συνάξεις μας νὰ δοῦμε αὐτό το θέμα ἀπὸ ὅλες τις πλευρές, ἀλλά κυρίως καὶ πρωτίστως ἀπὸ τὴν πλευρά να γιατρευτοῦν οἱ ἄνθρωποι, ἐπειδὴ ἀκριβῶς, καθώς ἔχω ἐπικοινωνία μὲ τὸν καθένα, βλέπω πόσο ὑποφέρουν οἱ ἄνθρωποι. Να γιατρευτοῦμε, νὰ μὴν ὑποφέρουμε. Υποφέρουμε ἀπὸ ἐκεῖνα πού οὕτως ἤ ἄλλως θὰ ἔρθουν, ἀπό ἐκεῖνα που ου τως ἤ ἄλλως πέφτουν ἐπάνω μας, ἀλλά ὑποφέρουμε καὶ ἀπό ἐκεῖνα τὰ ὁποῖα δημιουργούμε μόνοι μας, καί εἶναι πιὸ ὀδυνηρά αὐτά.
7-3-1993
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου