Ο ΧΑΙΝΤΕΓΚΕΡ ΚΑΙ ΤΟ ΠΝΕΥΜΑ (5)

 Συνέχεια από: Δευτέρα 8 Φεβρουαρίου 2021

Ο ΧΑΙΝΤΕΓΚΕΡ ΚΑΙ ΤΟ ΠΝΕΥΜΑ 

Του Ugo UGAZIO.

3. Ανησυχητική ταυτότης.

   

      
 Εάν ο Χέγκελ αντιπαρέθετε το "πνεύμα"-ή την αρχή του, την "έννοια"-στον χρόνο, ο Χάιντεγκερ αντιπαρέθεσε την πρωτογενή χρονικοποίηση τής χρονικότητος στον επίπεδο χρόνο τής κανονικής εννοιολογήσεως. Και στις δύο περιπτώσεις, το απεριόριστο χάσιμο τού χρόνου όπως συλλαμβάνεται στην κοινή εννοιολόγηση καί όπως περιγράφεται ήδη απο τον Αριστοτέλη (Φυσ. IV, 10-14) δέν επέτρεπε καμμιά εξήγηση και απαιτούσε το πέρασμα σε ένα διαφορετικό πλαίσιο έρευνας απο εκείνο των θετικών επιστημών. Έτσι λοιπόν ο Χάιντεγκερ, στο τέλος τού εκδοθέντος μέρους τού Είναι και Χρόνος, πίστεψε ότι μπορούσε να ανοίξει ένα πέρασμα σ'αυτή την κατεύθυνση και ότι έπρεπε να υπολογίσει όλες τις προηγούμενες προσπάθειες τής φιλοσοφίας σαν αποτυχημένες, ιδιαιτέρως διότι ήταν προσκολλημένες με κάποιο τρόπο στις επιστήμες που γεννήθηκαν με τον σκοπό τής μεγάλης ελληνικής σκέψης. Αναρωτιόμαστε όμως εάν οι ασάφειες μιάς θεμελιώσεως τής υπαρξιακής δομής τού Dasein (υπάρχω παρόν) αποδιδόμενες στην ελλειπή σύνδεση τού "πράγματος το οποίο ορίζεται σαν πνευματικό" (Geist'ding) με ένα "σωματικό πράγμα" (Korperding) είναι στ'αλήθεια το αποτέλεσμα τής απώλειας τής ελληνικής αρχής: η ιστορία τής φιλοσοφίας μετά τον Σωκράτη μπορεί να μήν εγκατέλειψε το πρόβλημα μιάς καταγωγικής χρονικοποιήσεως τής χρονικότητος λόγω τού γεγονότος ότι ακολούθησαν τις επιστήμες στην ιστορική τους ανάπτυξη! Αντιθέτως αληθεύει ότι στο πρόβλημα τής χρονικότητος το οποίο προκάλεσε ο Χάιντεγκερ, υπεισέρχονται διαφορετικές στιγμές, προερχόμενες απο την ιστορία τής φιλοσοφίας, οι οποίες δέν συνδέονται πάντοτε με το πρόβλημα τής καταγωγικής χρονικοποιήσεως!

          Ο δρόμος τον οποίο ακολούθησε η φιλοσοφία, απο τον Πλάτωνα στον Χέγκελ, δέν πρόδωσε τον προορισμό της επειδή δέν κατόρθωσε να εξηγήσει την καταγωγική εννοιολόγηση τού χρόνου και αναγκάστηκε να προσεγγίσει ένα διαφορετικό επίπεδο, απο την εξήγηση. Μάλλον οφείλεται περισσότερο στην καταγγελία τής προδοσίας τού σωστού προορισμού η οποία απαίτησε την αλλαγή τού επιπέδου.

          Σε σχέση με το ξαφνικό κλείσιμο τού Είναι και Χρόνος, θα μπορούσαμε ίσως να υποθέσουμε ότι στην πραγματικότητα ούτε ο Χάιντεγκερ, όπως και όλη η μεταφυσική στην οποία αντιτίθεται, έφτασε να δεί την "καταγωγική χρονικοποίηση" και ότι πέραν όλων των άλλων, θα μπορούσε να συνεχίσει την φιλοσοφική του έρευνα μόνον χάρη στο "πνεύμα" κατανοημένο Εγελιανά σαν απόλυτη άρνηση! (2ο μέρος τής επιστήμης τής Λογικής τού Χέγκελ).

          Η αναζήτηση τού θεμελίου-τόσο βασανιστική για τον Χάιντεγκερ κατά την δεκαετία του '30 και τόσο κοντά κατά βάθος, σε μία γενική εννοιολόγηση τού πνεύματος σε αντιπαράθεση πρός την τεχνολογία-είχε σαν σκοπό της πάνω απ'όλα την δικαιολόγηση τού γνωρίζειν τής γνώσεως, αλλά ακριβώς την θεμελίωση εκείνου που δέν έγινε κατορθωτό μόνον με την ταυτότητα τής σκέψης. Η πηγή απο την οποία θα αντλούσε η καταγωγική δημιουργικότης (το προ-ιόν, ή προ-εόν) με το ιδιαίτερο βλέπειν (Er-sehen) τού Dasein δεν θα ήταν αντικειμενική και δέν θα προήρχετο απο αντικείμενα! Στο Er-Sehen (διαβλέποντας)-λέγεται στα μαθήματα τού χειμερινού εξαμήνου 1937/38-δέν είναι δυνατή η κατεύθυνση πρός κάτι που δίνεται εκ τών προτέρων, διότι εδώ το Er-sehen (Αυτο-βλέπει) ακολουθεί το προ-δοσμένο, σαν μειονέκτημα! Εντελώς διαφορετικά απο τον Χέγκελ και απο τον Νίτσε και όλη την "μεταφυσική", η θεμελίωση τού εαυτού δέν είναι ούτε θεμέλιο τής επιστήμης, ούτε προσδοκία στην "μεγάλη υγεία" τού σώματος, αλλά μόνον ριζική μεταμόρφωση τής απόρριψης, τόσο τής πράξεως όσο και τής μή-πράξεως, στο συμβάν, χάρη στο οποίο το αρνητικό τής υπάρξεως συλλαμβάνεται πραγματικώς σαν θεμέλιο. Η μεταφυσική λοιπόν θα έφτανε στην ολοκλήρωσή της διότι στο τέλος η αποκτηθείσα ταυτότητα δέν θα ήταν τέτοια ούτε χάρη στην επιστήμη, ούτε χάρη στην ζωντανή σωματικότητα, αλλά στο όνομα μιάς γενικευμένης απόσυρσης η οποία δέν θα ήταν με την σειρά της πράξη!

          Τώρα όμως στην διάρκεια του '30, ο Χάιντεγκερ παρουσιάζει τόσο την "αναγκαιότητα να εγκαταλειφθή το Είναι" όσο και την πρόσβαση στην ύπαρξη σαν ένα άλμα! Το άλμα αυτό στην αλήθεια τής υπάρξεως πρέπει να γίνει κατανοητό σαν η αναγκαία παύση κάθε μεθοδικής σημασίας αναφερόμενης στην αλήθεια και στην είσοδο σε μία ανήσυχη ταυτότητα. Αυτό το άλμα είναι επίσης και η καταγωγή τού έργου τέχνης, με το οποίο χάνεται κάθε οικειότης, κάθε εμπιστοσύνη!

          Η ταυτότης τής σκέψης, την οποία η φιλοσοφία είχε υποχρεώσει μέσα στα όρια τού Εγώ και είχε θέσει σαν θεμέλιο τής επιστήμης, δέν μπορεί να προσφέρει πλέον σημεία στήριξης και να δώσει στερεότητα στην τεχνολογική πράξη. Η θεωρητική πράξη τής σκέψης επεμβαίνει τώρα, στο πέρασμα απο το πρώτο ξεκίνημα στο άλλο, απέναντι στο "πνεύμα" με εντελώς άλλο τρόπο αναφορικά με τον ιδεαλισμό. Το πνεύμα δέν τείνει πλέον να αναγνωρισθεί στην ταυτότητα τού Εγώ ή τής συνειδήσεως, αλλά να παραταχθεί στην εκστατική χρονικότητα! Αυτή η ριζική ανατροπή τού Ιδεαλισμού και ιδιαιτέρως ο σύνδεσμός του με το πνεύμα-αναδύεται στην χρήση, όλο και πιό συχνής μετά το Είναι και χρόνος, τής ταυτολογίας. Το "πνεύμα" δέν αναζητάται πλέον στο υποκείμενο, στην ταυτότητα τού Εγώ και της σκέψης, αλλά στην ομιλία τής γλώσσας. Τα κοινά πράγματα αποκτούν την ουσία τους, φτάνουν δηλαδή να αποτελούν μέρος ενός κόσμου, μόνον στην γλώσσα σαν θρύλος ή σαν παράδοση!

          Τα πράγματα, καθότι ονομαζόμενα στην παράδοση, εισέρχονται και στην χρονική φλόγα τού πνεύματος. Το πνευματικό, το οποίο χρησιμοποιεί πλέον ο Χάιντεγκερ με τον τρόπο τού Trakl, παραπέμπει στην φλόγα για να δείξει ότι εκείνο που καταναλώνεται δέν είναι το υποκείμενο που γνωρίζει, αλλά η Φύση τών πραγμάτων. Η δική τους και ταυτοχρόνως τού κόσμο στον οποίο ανήκουν.

                               ΤΕΛΟΣ