Εμάνουελ Τοντ: «Αν η Ρωσία κερδίσει, η Ευρώπη θα είναι ελεύθερη».

Λάρα Μπαλούριο - 13/10/2025

Πηγή: vocenews

Υπάρχει μια στιγμή στη συνέντευξη του Emmanuel Todd στην Corriere di Bologna όπου ο τόνος του Γάλλου ακαδημαϊκού γίνεται σαφής, σχεδόν προφητικός. «Αν η Ρωσία ηττηθεί στην Ουκρανία, η υποδούλωση της Ευρώπης στους Αμερικανούς θα διαρκέσει έναν αιώνα. Αν, όπως πιστεύω, οι Ηνωμένες Πολιτείες ηττηθούν, το ΝΑΤΟ θα διαλυθεί και η Ευρώπη θα μείνει ελεύθερη».

Αυτά τα λόγια γλιστρούν μέσα από τη δημόσια συζήτηση σαν θραύσμα γυαλιού, επειδή ανατρέπουν την οπτική της Δύσης για τον πόλεμο. Δεν είναι η Ρωσία, σύμφωνα με τον Τοντ, που καθορίζει τη μοίρα της Ουκρανίας: είναι η Ουκρανία, αν μη τι άλλο, που αποκαλύπτει τη μοίρα της Ευρώπης.

Πίσω από τη φράση «Αν η Ρωσία κερδίσει, η Ευρώπη θα ελευθερωθεί», δεν κρύβεται απλώς μια πνευματική πρόκληση, αλλά ένα ολόκληρο θεωρητικό πλαίσιο, που αναπτύχθηκε στο δοκίμιό του «La Défaite de l'Occident» (Η Ήττα της Δύσης). Η ιδέα, τόσο απλή όσο και αποσταθεροποιητική, είναι ότι ο πόλεμος στην Ουκρανία κρατάει έναν καθρέφτη: αυτό που η Δύση βλέπει ως υπεράσπιση των δημοκρατικών αξιών, ο Τοντ το βλέπει ως απόδειξη παρατεταμένης υποταγής. Σε αυτό το όραμα, το ΝΑΤΟ δεν είναι ένα αμυντικό φράγμα, αλλά ένα επιχρυσωμένο κλουβί που κρατά την Ευρώπη δεμένη στην Ουάσιγκτον.

Στην ιταλική συνέντευξη, ο Γάλλος ιστορικός φτάνει στο σημείο να χαρακτηρίσει την προοπτική εισβολής της Ρωσίας στην Ευρώπη «γελοία για έναν σοβαρό ιστορικό». Με τα 144 εκατομμύρια κατοίκους της, την τεράστια περιοχή της και την ακόμη εύθραυστη οικονομία της, λέει, η Μόσχα δεν έχει ούτε τα μέσα ούτε τη θέληση να προχωρήσει πέρα ​​από τα σύνορα που επιδιώκει να ανακτήσει. «Ο ουκρανικός στρατός υποχωρεί», προσθέτει, «και αγωνίζεται να στρατολογήσει στρατιώτες, ενώ οι δυτικές κυρώσεις έχουν βλάψει την ευρωπαϊκή οικονομία περισσότερο από τη ρωσική».

Σε αυτή τη βάση, ο Τοντ χτίζει την υπόθεσή του: μια αμερικανική ήττα θα άνοιγε τον δρόμο για την ευρωπαϊκή απελευθέρωση. Μια προοπτική που ακούγεται σαν αίρεση σε πολλούς αναλυτές, αλλά την οποία υπερασπίζεται με πεποίθηση. «Η Ουκρανία έχει υπηρετήσει τις Ηνωμένες Πολιτείες για να εδραιώσουν την υποταγή της γηραιάς ηπείρου», δηλώνει, υποστηρίζοντας ότι η Ευρώπη, παρά το γεγονός ότι πιστεύει ότι είναι πρωταγωνίστρια, εξακολουθεί να λειτουργεί εντός ενός πλαισίου που υπαγορεύεται από το εξωτερικό.

Ποιος όμως είναι ο Εμανουέλ Τοντ; Γάλλος ανθρωπολόγος, ιστορικός, δημογράφος και δοκιμιογράφος, είναι μια από τις πιο πρωτότυπες και αντισυμβατικές φωνές στη σύγχρονη ευρωπαϊκή σκέψη. Η έρευνά του εκτείνεται από τα οικογενειακά συστήματα έως τις πολιτικές ιδεολογίες, μέχρι την παγκόσμια γεωπολιτική δυναμική, την οποία αναλύει με διαυγή και προκλητική ματιά.
Είναι περισσότερο γνωστός για την πρώιμη πρόβλεψή του για την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης, την οποία διατύπωσε ήδη από το 1976 στο δοκίμιό του "La Chute Finale" (Η Τελική Κατάρρευση), στο οποίο εντόπισε τα σημάδια της κρίσης μέσω δημογραφικών και πολιτισμικών δεικτών και όχι οικονομικών, πολύ νωρίτερα από άλλους αναλυτές της εποχής.

Τις τελευταίες δεκαετίες, ο Τοντ έχει γράψει έργα που έχουν αφήσει βαθύ σημάδι στη διεθνή συζήτηση: το «Après l'empire» («Μετά την Αυτοκρατορία», 2002), στο οποίο προβλέπει την παρακμή της αμερικανικής ηγεμονίας· το «Qui est Charlie?» («Ποιος είναι ο Charlie;»), 2015), μια προκλητική ανάλυση της γαλλικής κοινωνίας μετά τις επιθέσεις στο Παρίσι· και τέλος το «La Défaite de l'Occident» («Η Ήττα της Δύσης», 2024), στο οποίο κατηγορεί την Ευρώπη ότι έχει γίνει «γεωπολιτική εξάρτηση» από τις Ηνωμένες Πολιτείες, χάνοντας την ικανότητα να κατανοεί τη Ρωσία, την ιστορία της και τη συλλογική της νοοτροπία.

Σήμερα, ο Τοντ θεωρείται μια από τις πιο εικονοκλαστικές φωνές στην ευρωπαϊκή πνευματική σκηνή. Υποστηρίζει ένα πολυπολικό όραμα για τον κόσμο, στο οποίο η Ρωσία, η Ασία και οι αναδυόμενες χώρες διαδραματίζουν έναν αυξανόμενο ρόλο, ενώ η Δύση βιώνει μια βαθιά κρίση αξιών και νομιμότητας. Η προσέγγισή του, η οποία συνυφαίνει την ανθρωπολογία, τη δημογραφία και τη γεωπολιτική, είναι άμεση και προκλητική: μια μέθοδος που συναρπάζει και διχάζει. Κάποιοι τον θεωρούν έναν διαυγή αναλυτή της παρακμής της Δύσης, ενώ άλλοι τον κατηγορούν ως έναν πολεμιστή που νοσταλγεί τον γαλλικό αντιαμερικανισμό.

Στο βιβλίο του, ο Τοντ απεικονίζει μια κουρασμένη και απογοητευμένη Δύση, κατακλυσμένη από μηδενισμό και μια συλλογική απώλεια πίστης. Μιλάει για μια «απουσία πίστης» που έχει διαβρώσει όλους τους κοινωνικούς δεσμούς, μετατρέποντας τις δημοκρατίες σε άδεια κελύφη. Από αυτό το ηθικό κενό, πιστεύει, προκύπτει η δυσκολία της Δύσης να αντέξει παρατεταμένες συγκρούσεις, ενώ η Ρωσία -όσο αυταρχική κι αν είναι- θα έβρισκε δύναμη στην παραδοσιακή της συνοχή και στην απλότητα των στόχων της.

Η θέση δεν πέρασε απαρατήρητη. Στη Γαλλία, το Ίδρυμα Jean-Jaurès αποκάλεσε το «La Défaite de l'Occident» «ένα αντιδραστικό φυλλάδιο μεταμφιεσμένο σε δοκίμιο» , κατηγορώντας το ότι «αναπαράγει συνειδητά στοιχεία ρωσικής προπαγάνδας ». Το άρθρο του think tank σχετικά με αυτό κάνει λόγο για «πολλαπλασιασμό των πραγματικών σφαλμάτων» και «συλλογισμό που ξεκινά από συμπεράσματα και όχι από ελέγξιμες υποθέσεις » .

Ο Τοντ δεν δίστασε να απαντήσει στις κατηγορίες. Απάντησε ότι δεν ήταν ούτε φιλορώσος ούτε υποστηρικτής του Κρεμλίνου. Είπε ότι ήθελε να «εξετάσει τα γεγονότα με απογοήτευση », να διαβάσει την ιστορία χωρίς το ιδεολογικό πρίσμα που, κατά τη γνώμη του, κυριαρχεί στα ευρωπαϊκά ειδησεογραφικά γραφεία. «Αν ο Τύπος με κατηγορεί ότι ζω σε ένα όνειρο, προτιμώ να αφήσω τα ιστορικά γεγονότα να μιλήσουν από μόνα τους», δήλωσε στην Corriere di Bologna.

Ωστόσο, η πιο σοβαρή κριτική που του ασκείται δεν αφορά την πολιτική του αξία, αλλά τη μέθοδό του. Πολλοί μελετητές τον κατηγορούν για οπισθοδρομική συλλογιστική : ο Τοντ δεν κατασκευάζει μια υπόθεση για να την ελέγξει, αλλά διατυπώνει ένα συμπέρασμα - την παρακμή της Δύσης - και επιλέγει τα δεδομένα που την υποστηρίζουν. «Περισσότεροι μηχανικοί στη Ρωσία από ό,τι στις Ηνωμένες Πολιτείες» , «η βιομηχανική ανθεκτικότητα της Μόσχας» , «οι αναποτελεσματικές κυρώσεις στη ρωσική οικονομία» γίνονται υποδηλωτικά στοιχεία, αλλά όχι δομικά στοιχεία. Η σκέψη του είναι συναρπαστική, αλλά ευάλωτη: υποβλητική για τους αναγνώστες, λιγότερο στέρεα για τους αναλυτές.

Το ερώτημα που διατρέχει ολόκληρη την ομιλία του παραμένει: μπορεί μια ελεύθερη Ευρώπη να αναδυθεί πραγματικά από μια ρωσική νίκη; Ο Τοντ δεν προσφέρει καμία πρακτική απάντηση. Ούτε περιγράφει ένα πολιτικό μοντέλο ούτε σκιαγραφεί μια μελλοντική συμμαχία μεταξύ κυρίαρχων κρατών που έχουν απελευθερωθεί από την Ουάσινγκτον. Η ελευθερία που επικαλείται είναι μια υποθετική συνθήκη, περισσότερο συμβολική παρά θεσμική, μια απουσία κυριαρχίας παρά η κατασκευή μιας νέας τάξης πραγμάτων. Με άλλα λόγια, είναι μια ελευθερία από κάτι, όχι ακόμη μια ελευθερία για κάτι.

Σήμερα, η φωνή του συνεχίζει να διχάζει. Κάποιοι τον βλέπουν ως έναν οραματιστή που τολμά να πει αυτό που άλλοι σιωπούν. Άλλοι τον βλέπουν ως έναν διανοούμενο παγιδευμένο στη ρητορική του αντίθετου πεδίου, μια κατοπτρική εικόνα της Δύσης που αμφισβητεί. Σε κάθε περίπτωση, ο Εμάνουελ Τοντ αναγκάζει τους ακροατές του να θέσουν ένα άβολο ερώτημα : τι θα γινόταν αν η εξάρτηση της Ευρώπης από τις Ηνωμένες Πολιτείες ήταν πραγματικά το τίμημα της ασφάλειας;

Το «Αν η Ρωσία κερδίσει, η Ευρώπη θα ελευθερωθεί» παραμένει μια φόρμουλα που ανησυχεί και ενοχλεί, αλλά είναι επίσης μια πρόσκληση να κοιτάξουμε πέρα ​​από τις βεβαιότητες. Στον κόσμο που ζούμε, ίσως η πρόκληση που προκαλεί δεν είναι προφητεία, αλλά καθρέφτης. Μας αναγκάζει να αναρωτηθούμε πόσο από την Ευρώπη που υπερασπιζόμαστε είναι πραγματικά δικό μας - και πόσο ακόμα ανήκει, όπως γράφει ο Τοντ, «στην αντανάκλαση μιας αυτοκρατορίας που αρνείται να υποχωρήσει».

Emmanuel Todd: “Se la Russia vince, l’Europa diventa libera”