Εγώ. Το παιχνίδι της ζωής (19)-επανάληψη

ΕΓΏ-Μέρος Πρώτο

Η βελτίωση της ζωής

Ο κάθε άνθρωπος γίνεται manager του εγώ του

Το νευρικό σύστημα β

Για πρώτη φορά γίνεται σαφές: ο άνθρωπος δεν χρειάζεται σώμα για να λειτουργήσει στον κόσμο, χρειάζεται μόνο γερά νεύρα.

Λίγο καιρό αργότερα, ο ανιψιός του Galvani, ο καθηγητής φυσικής Giovanni Aldini (1762-1834), έκανε πειράματα με το πτώμα ενός απαγχονισμένου δολοφόνου. Το πτώμα τιναζόταν, ένα μάτι είχε ανοίξει, το πρόσωπο έκανε γκριμάτσες, αλλά ο άνδρας δεν ζωντάνεψε. Αντί αυτού πέθανε από τον φόβο του ένας από τους παρόντες γιατρούς.

Στο Παρίσι οι Ιακωβίνοι είχαν αρχίσει να καλωδιώνουν κεφάλια εκτελεσμένων, και να παρατηρούν τους τρομακτικούς μορφασμούς που παραμόρφωναν τα πρόσωπα των νεκρών θυμάτων τους. Ο Alessandro Volta (1745-1827), ο μεγάλος αντίπαλος του Galvani, είχε επαναλάβει το πείραμα με τον μηρό του βατράχου, και είχε διαπιστώσει, πως το με στατικό ηλεκτρισμό φορτισμένο μαχαίρι, δεν άνοιγε με κανένα τρόπο την πύλη που οδηγεί από τον θάνατο στη ζωή, αλλά κλείνει απλώς ένα απλό ηλεκτρικό κύκλωμα. Επειδή όμως με την διαπίστωση αυτή είχε συνδέσει και τον ισχυρισμό πως κάθε κύτταρο του σώματος είναι ηλεκτρικά φορτισμένο, η σύνδεση του ηλεκτρισμού με την ζωή κυριάρχησε ακόμα περισσότερο στην φαντασία των ανθρώπων.

Παντού στην Ευρώπη διαμέλιζαν ζώα και συνέδεαν τα μέλη με πηγές ηλεκτρισμού: κεφάλι αγελάδας, πόδι κότας, σκουλήκια. Αναλόγως τού παρατηρητή, το γεγονός ήταν ένα πνευματικό, ή επιστημονικό ή οικονομικό εγχείρημα. Συχνά όλα μαζί. Τίποτα δεν μπορούσε να παρατηρηθεί απομονωμένο: το σώμα του ζώου και του ανθρώπου δεν ήταν τίποτα άλλο από ένα οικονομικό κύκλωμα, animal economy, και αποτελούσε πρότυπο για την πραγματική οικονομία. Οι νόμοι της φύσης που ανακαλύπτονταν μέσα στο σώμα μπορούσαν να μεταφερθούν κατευθείαν στην οικονομία και την κοινωνία. Μέσα σε λίγα χρόνια είχε προκύψει μια εξαιρετικά σημαντική διασύνδεση: ο ηλεκτρισμός είχε καταστεί σύμβολο της ζωτικής ενέργειας, και σύμβολο οικονομικού πλούτου.

Δυστυχώς όμως, δεν ήταν δυνατόν να δημιουργηθεί τεχνητή ζωή. Οι άνθρωποι ικανοποιούνταν με την εφαρμογή των ανακαλυφθέντων νόμων περί ενέργειας και ηλεκτρισμού, στους νόμους της οικονομίας και της ανθρώπινης κοινωνίας. Το μεγάλο όνειρο όμως είχε μείνει ανεκπλήρωτο: δεν υπήρχε το πλάσμα, το οποίο θα εκτελούσε τους νόμους αυτούς με τρόπο προβλεπόμενο, πράγμα που θα επέφερε τεράστια αποτελεσματικότητα στην βιομηχανοποιημένη κοινωνία.

Τότε όμως, ένας ένθερμος οπαδός του Galvani είχε την έμπνευση. Γιατί να συνδέεται ο ηλεκτρισμός στα νεύρα, όταν ο ίδιος ο ηλεκτρισμός μπορεί να δημιουργήσει ένα νευρικό σύστημα; Γιατί να ζωντανέψει κανείς ολόκληρο το σώμα, αφού μόνο το πνεύμα θέλει να έχει; Ήδη εκείνη την εποχή είχε κάποιος την ιδέα πως μπορεί να γίνει αυτό. 150 χρόνια πρόωρα, αλλά με ένα μήνυμα επίκαιρο: ζωτική ενέργεια δεν είναι ο ηλεκτρισμός, αλλά ζωή είναι η ανταλλαγή πληροφοριών.

Ενώ στο Παρίσι η λαιμητόμος προσέφερε αρκετό υλικό για τρομακτικά πειράματα, με ηλεκτρισμό και ανθρώπινα κεφάλια, ο Ισπανός γιατρός και εφευρέτης Don Francisco Salva(1751-1827), σκεφτόταν πως θα ήταν δυνατόν να επικοινωνήσουν μεταξύ τους κεφάλια χωρίς σώμα.

Ο σκοπός του Salva δεν ήταν να ζωντανέψει νεκρά σώματα, αλλά ασώματα πνεύματα. Ο George Dyson έγραψε: «Κρυφομιλούσαν, πως είχε κατασκευάσει από ένα μόνο καλώδιο γραμμή τηλέγραφου, από την πόλη Aranjuez μέχρι την 42 χιλιόμετρα απομακρυσμένη Μαδρίτη. Ο Salva έκανε πειράματα τόσο με ηλεκτροστατικά σήματα, όσο και με την άμεση μεταφορά ασθενών ηλεκτρικών παλμών, οι οποίοι γίνονταν φανεροί από τις συσπάσεις του ποδιού του βατράχου, που βρισκόταν σε απόσταση 310 μέτρων... το 1804 είχε δείξει πως οι βάτραχοι, ως πομποί και δέκτες ηλεκτρικών σημάτων, μπορούσαν να αντικατασταθούν από ηλεκτρομηχανικά κύτταρα.»¹¹⁷

Αυτό το μηχάνημα, σύμφωνα με την αναφορά του Salva στην Ακαδημία Επιστημών της Βαρκελώνης, ήταν ένας από τους πρώτους τηλέγραφους, ο οποίος μια μέρα θα μπορούσε να λειτουργήσει «ασύρματα» (και αυτό το είχε προβλέψει ο Salva).

Κάποιος στο Παρίσι είχε μεγάλο ενδιαφέρον για τέτοιες εφευρέσεις. Πάντως το ενδιαφέρον ήταν μεγαλύτερο για αυτά τα πράγματα, παρά για το που κατοικεί η ψυχή. Ο Salva αναφέρει, επικαλούμενος δυο έμπιστες πηγές, πως ο Ναπολέων είναι απογοητευμένος από την έλλειψη αξιοπιστίας των οπτικών μέσων μεταφοράς μηνυμάτων. Ο Ναπολέων μάλιστα είχε δει όχι μόνο τα στρατιωτικά, αλλά και τα οικονομικά προτερήματα  της νέας τεχνολογίας.

Μέχρι την εμφάνιση των υπολογιστών τεράτων του Ψυχρού Πολέμου, αυτοί ήταν οι νονοί που βρίσκονταν στην κούνια της τεχνολογίας εκείνης που θέλει να βελτιώσει την σκέψη και την επικοινωνία: ο στρατός και η οικονομία.

Τα νευρικά κύτταρα του βατράχου, η εκμετάλλευση τής  «animal economy», ήταν οι πρώτες σπίθες εκείνης της αλληγορίας που γίνεται όλο και πιο ισχυρή, και η οποία παρομοιάζει την επικοινωνία με το «νευρικό σύστημα». Ακόμα και η εφεύρεση της μπαταρίας από τον Volta δεν έφερε ένα τέλος στον διαμελισμό των σωμάτων. Οι ερευνητές είχαν μεν τον ηλεκτρισμό, δεν έβρισκαν όμως, για πολύ καιρό, ένα δέκτη που να αντιδρά στα ηλεκτρικά σήματα με μεγαλύτερη ευαισθησία από ένα ζωντανό σώμα.¹¹⁸ Στην αρχή έβαζαν καλώδια στην γλώσσα, και όταν αυτό αποδείχθηκε ως μη πρακτικό, χρησιμοποιούσαν τις άκρες των δακτύλων ως σταθμό αποδοχής του  «ήλεκτρο-φυσιολογικού τηλέγραφου» των αρχών του 19^ου αιώνα. Ο Alexander von Humboldt είχε ενώσει με καλώδια την γλώσσα του με τον πρωκτό του, και όπως αναφέρει σε μια επιστολή «είδε λευκό φως». Στα σχεδιαγράμματα του καθηγητή καλών τεχνών Samuel Morse, όπου περιγράφεται η εφεύρεση του, βλέπει κανείς μόνο ένα χέρι το οποίο χειρίζεται την «χάλκινη γλώσσα». Γύρω στο 1870, αναφέρουν οι πρώτοι τηλεγραφιστές, πως είχαν το αίσθημα ότι «συγχωνεύονται με τα δίκτυα τους... μέσω της μεταφοράς των σημάτων από τον εγκέφαλο στο δάκτυλο και από εκεί στο πληκτρολόγιο και τέλος στο καλώδιο.»¹¹⁹

Όσο πιο μεγάλος ο βαθμός της συγχώνευσης, τόσο πιο γρήγορη, αιθέρια, αλάνθαστη η επικοινωνία. Αλλά και αυτό το σύνολο διαμελίζεται όλο και πιο πολύ. Στο τέλος δέν χρειάζεται ούτε η γλώσσα, ούτε ολόκληρο το χέρι - έμεινε μόνο ο αντίχειρας που δείχνει προς τα πάνω στοFacebook.

Στα 200στα γενέθλια τού Galvani το 1937, την εποχή του τηλέγραφου και του τηλεφώνου, ήταν σε όλους σαφές, τι πραγματικά είχε εμφανιστεί στον κόσμο: «Αυτό που στα χέρια του Galvani ήταν σε θέση να κινήσει ένα μυ, μετέφερε την φωνή του Marconi από την μια άκρη του ωκεανού στην άλλη.»¹²⁰

Αυτό ακούγεται αποδοτικό και λογικό, έτσι όπως η ιστορία τής επιστήμης ενός λογικού είδους(ζώου) διηγείται την πρόοδό της: από το βατραχοπόδαρο στο email. Μέσα στον θόρυβο που αντηχεί στο υπόβαθρο της ιστορίας, από την ταράτσα του Salva μέχρι το SOS του Τιτανικού, την πορεία των χρηματιστηρίων, την ασύρματη επικοινωνία του Apollo 11, και μέχρι το chat με τους φίλους μας στο Facebook, εδώ και 250 χρόνια στέλνεται ένα άλλο μήνυμα, το οποίο φέρνει, όπως λέει το τηλεγράφημα του Dracula (του Bram Stoker), «νέα που θα αντηχήσουν στα αυτιά σας σαν καμπάνα»121.

Γιατί μόλις άρχισαν να τοποθετούν τα μεταλλικά νεύρα μέσα στον κόσμο, ο κόσμος είχε ήδη πέσει σε trance. Ο Μεσμερισμός θέλει να μεταφέρει μέσω trance σκέψεις, και το αμερικάνικο Κογκρέσο είναι αναποφάσιστο: να δώσει χρήματα στον κύριο Morse ή να χρηματοδοτήσει την μεταφορά σκέψεων;

Η απάντηση: πρέπει να συγχωνευτούν αυτά τα δυο. Το 1842 ο James Braid εισάγει τον όρο «υπνωτισμός», και το 1882 -ο τηλέγραφος είχε ήδη επιβληθεί- ο F. W. H. Myers εφευρίσκει τον όρο «τηλεπάθεια». Ανάγνωση σκέψεων και επικοινωνία με απόντες γίνονται πεδίο έρευνας σοβαρών επιστημόνων, που προσπαθούν να πιάσουν επαφή με πεθαμένους.

Η φιλόλογος αγγλικής γραμματείας και ιστορικός της επιστήμης Laura Otis διηγήθηκε το δράμα αυτού του trance, με ένα σωρό μαρτυρίες, από τον Samuel Morse μέχρι τον φωνογράφο, στο οποίο ο Bram Stoker ηχογραφεί την ιστορία του «Dracula». Οι άνθρωποι προσπάθησαν με τα σύγχρονα μέσα επικοινωνίας, να επικοινωνήσουν όχι μόνο μεταξύ τους, αλλά και με ένα δεύτερο, άυλο ον.

Τμήματα DNA όλων αυτών των ανακαλύψεων βρίσκονται στο γενετικό υλικό του «νούμερο 2». Είναι μια κατασκευή τεχνική αλλά και πνευματιστική. Κάνει υπολογισμούς όπως μια μηχανή, και κάνει προβλέψεις όπως ένα medium.

Στις αρχές τις δεκαετίας του ’50, ο οικονομολόγος Friedrich Hayek (χωρίς να έχει υπόψιν του τίς έρευνες της κυβερνητικής) είχε παρομοιάσει, σε μια μέχρι σήμερα εξαιρετική εργασία, την αγορά με ένα σύστημα επικοινωνίας. Το σύστημα αυτό αντιστοιχούσε στο νευρικό σύστημα του ανθρώπου, μέσα στο οποίο τα νευρικά κύτταρα παίζουν τον ρόλο αγοραστών ή πωλητών, για να κάνουν αυτό «που ωφελεί το σύστημα».

Στο τέλος του 20^ου αιώνα, το σύστημα αυτό ήταν τέλειο: από τα γονίδια μέχρι τα νεύρα και τις αυτόματες αγορές, λειτουργούσαν τα πάντα βάσει των μοντέλων τής νεοκλασικής και νεοφιλελεύθερης οικονομίας. Και η θεωρία των παιγνίων είχε καταφέρει να διαμορφώσει ακόμα και τις σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων βάσει αυτής της εικόνας.

Η πρώτη προσπάθεια να ζωντανέψει νεκρός πήγε στραβά. Η δεύτερη, το ζωντάνεμα νεκρών μοντέλων(πλαισίων), που ξεκίνησε την δεκαετία του ’50, είναι ένας θρίαμβος που δεν έχει όμοιο του. Έπρεπε όμως να είχαν λάβει στα σοβαρά την προειδοποίηση: όπου όλα είναι σχεδιασμένα, προκύπτουν τέρατα από παραμικρές αφορμές. 

Συνεχίζεται

Σημειώσεις

117. Dyson, Darwin among the Machines, σ. 140.

118. Laura Otis, Networking: Communicating with Bodies and Machines in the Nineteenth Century, σ. 121. 

119. Laura Otis, Networking: Communicating with Bodies and Machines in the Nineteenth Century, σ. 10.

120. Laura Otis, Networking: Communicating with Bodies and Machines in the Nineteenth Century, σ. 228.

121. Bram Stoker, Dracula , σ. 70.