Κοσμάς ο Αιτωλός

Πηγή: TheAthensReview
 
Μ’ όποιον δάσκαλο (του Γένους) καθίσεις…

Από τον Χ.Ε. ΜΑΡΑΒΕΛΙΑ

«Θα έρθη καιρός που θα διευθύνουν τον κόσμο τα άλαλα και τα μπάλαλα.»

(Κοσμάς, Προφητείαι)

Από ένα πρόσφατο άρθρο[1] του Κωνσταντίνου Χολέβα του Ιωάννου πληροφορηθήκαμε ότι φέτος συμπληρώνονται 300 χρόνια από τη γέννηση του αγίου, μάρτυρος, εθναποστόλου, ισαποστόλου και ισαγγέλου Κοσμά του Αιτωλού (1714-1779). Επίσης ότι στη μνήμη του η Ιερά, όπως αυτοαποκαλείται, Σύνοδος της Εκκλησίας της Ελλάδος αφιέρωσε το επίσημο ημερολόγιό της.

Ο αρθρογράφος, μέλος του «Δικτύου 21», μιας «επιτροπής εθνικών θεμάτων» του «αρχιεπισκόπου-κεραυνού» Χριστόδουλου[2], του οποίου συμμαχητής υπήρξε, συνεργάτης εκκλησιαστικών ραδιοσταθμών κ.τ.τ., μας προτρέπει να διαβάσουμε ξανά, εμείς και οι πολιτικοί μας, «τις πάντα επίκαιρες διδαχές του και να εξαγάγουμε ωφέλιμες συμβουλές (έτσι) για την παιδεία, την κοινωνία, ακόμη και για την πολιτική». Το άρθρο δοξάζει ότι το κήρυγμα του Κοσμά «προετοίμασε το 1821», «εμπόδισε τους εξισλαμισμούς», «συνιστούσε στους Έλληνες να μη χρησιμοποιούν ξενόφερτες διαλέκτους», ότι η Εκκλησία (ποια απ’ όλες;) αποτελεί «ένα από τα θεμέλια της εθνικής μας ταυτότητας», ότι ο άγιος «καλλιέργησε τον χριστιανικό αντιρατσισμό», και άλλα πληναφή.

Τέτοιαν αφορμή λαβόντες επανεγκύψαμε στον Κοσμά. Τα δικά μας συμπεράσματα είναι πως τον άγιο χαρακτηρίζουν κάποιες αλλόκοτες προφητείες, ο φανατικός θρησκευτικός και άλλος αντιδυτικισμός, ο έξαλλος αντιεβραϊσμός, η συνειδητή προπαγάνδιση της υποταγής στους Τούρκους και τον σουλτάνο, η μέριμνα για την ίδρυση σχολείων ως προθαλάμων του μοναστηριού. Όσο για τη θεολογία του, αυτή συνίσταται στην διασπορά ή/και διέγερση μεσαιωνικών φόβων, προκαταλήψεων και δεισιδαιμονιών, με βάση Γραφικές ιστοριούλες. Τεκμήρια για όλα αυτά υπάρχουν. Ο Κοσμάς, που μέχρι και για «διαφωτιστή» μάς τον παρουσιάζουν ενίοτε, θεωρείται από την κρατική θρησκειοπαιδεία «διδάσκαλος του Γένους». Ας δούμε λοιπόν μερικά ζητήματα που καλό θα είναι να έχουμε υπόψη μας, αν δεν θέλουμε να αναπαράγουμε άκριτα διαδεδομένους μύθους. Εξομολογούμαι πάντως πως πριν ασχοληθώ με τον (από το έτος 1961) αγιοποιημένο μοναχό, είχα μιαν αόριστα καλή γνώμη για την περίπτωσή του· όπως και οι περισσότεροι, υποθέτω.

[……………………………]

Κατά Εβραίων

Ο αντισημιτισμός είναι η λυδία λίθος κάθε γνήσιου ρατσιστή. Άσχετα αν οι ρατσιστές κατά κανόνα ανήκουν στα χαμηλότερα στρώματα της κοινωνίας. Αν είσαι ρατσιστής και δεν μισείς τους Εβραίους εξ όλης της ψυχής σου και εξ όλης της διανοίας σου (όσης διαθέτεις, τελοσπάντων) ένας χλιαρός ρατσιστής είσαι. Οι Εβραίοι της δυτικής Ευρώπης που αναγκάζονταν να καταφεύγουν στη θρησκευτικά ανεκτική Οθωμανική Αυτοκρατορία για να γλιτώσουν από τις σφαγές των χριστιανών, μπορεί να βρήκαν προστασία υπό τους Οθωμανούς, αναπάντεχα όμως δεινοπαθούσαν από τους χριστιανούς ραγιάδες. Ήταν μια παραδοσιακή συνήθεια κάθε Μεγάλη Εβδομάδα οι χριστιανοί να πετροβολούν ομαδικά τα σπίτια των Εβραίων. Εκείνες τις μέρες οι Εβραίοι τράβαγαν «των παθών τους». Ακόμη και σήμερα, στο Πάσχα των Ελλήνων και Πάσχα της αγάπης, οι ορθόδοξοι καίνε εν ψαλμοίς ομοιώματα του «Εβραίου» ή του «Ιούδα», σε έναν τρισβάρβαρο συμβολισμό. Ίσως νομίζουν ότι το «άφες αυτοίς» αφορούσε μόνο τους Ρωμαίους − που σταύρωσαν τον Ιησού. Η συκοφαντία του αίματος αποτελούσε επίσης μια αβυσσαλέα έκφανση της χριστιανικής λαϊκής ψυχής.

Ο Κοσμάς, ως γνήσιος λαϊκορθόδοξος, μισούσε τους Εβραίους. Ας δούμε τι δίδασκε εξαγριώνοντας το χριστεπώνυμο ποίμνιο:

«Και τώρα, μην ημπορώντας οι Εβραίοι να τον ματασταυρώσουν τον Χριστόν μας, κάθε Μεγάλη Παρασκευή τον κάνουν από κερί και τον σταυρώνουν και ύστερα τον καίουν ή παίρνουν ένα αρνί και το κτυπούν με τα μαχαίρια και το σταυρώνουν αντίς διά τον Χριστόν. Ακούετε κακία των Εβραίων και του Διαβόλου; Καθώς γεννηθή το οβριόπουλο, αντίς να το μαθαίνουν να προσκυνάη τον Θεόν οι Εβραίοι, παρακινούμενοι από τον Διάβολον, ευθύς όπου γεννηθή, το μαθαίνουν να βλασφημάη, να παραδίνη και να αναθεματίζη τον Χριστόν μας και την Παναγίαν μας και εξοδιάζουν πενήντα-εκατό πουγγιά να εύρουν κανένα χριστιανόπουλο, να το σφάξουν και να πάρουν το αίμα του και μετ’ εκείνο να κοινωνούν. (…) Εσύ τον εύχεσαι και τον χαιρετάς [τον Εβραίο] και εκείνος σε καταράται (…) Τήραξε εις το πρόσωπον ένα Εβραίον όταν γελά να ιδής: τα δόντια του ασπρίζουνε[3], το πρόσωπόν του είναι ωσάν πανί αφωρισμένο, διατί έχει την κατάρα από τον Θεόν (…) έχει τον Διάβολον μέσα του (…)». 
«Σφάζει ο Εβραίος ένα πρόβατον και τα μισά τα εμπροστινά ποδάρια τα κρατεί διά λόγου του και τα πισινά τα μουντζώνει και τα κάνει κουρμπάνι [= τελετουργική θυσία ζώου και συμπόσιο] εις τον Διάβολον και εκείνα τα πουλεί εις τους χριστιανούς διά να τους μαγαρίζη. Θέλει να σε φιλεύση ο Εβραίος κρασί ή ρακί; Αδύνατον είναι να σου το δώση ανίσως και δεν το μαγαρίση πρώτον. Αν δεν προφθάση να το κατουρήση, θε να πτύση μέσα». 
«Όταν αποθαίνη κανένας Εβραίος, τον βάζουν μέσα εις ένα σκαφίδιον μεγάλο και τον πλένουν με ρακί και του βγάνουν όλην την βρώμα και εκείνην την ρακήν την φτιάνουν με μυριστικά και τότε το πουλούνε εις τους χριστιανούς φθηνότερη διά να τους μαγαρίζουν. Οψάρια πουλούνε εις την πόλιν οι Εβραίοι και ανοίγουν το στόμα του οψαρίου και κατουρούνε μέσα και τότε το πουλούνε εις τους χριστιανούς (…) Εκείνος οπού συναναστρέφεται με τους Εβραίους, αγοράζει και πουλεί, τι φανερώνει; Φανερώνει και λέγει πως καλά έκαμαν οι Εβραίοι και εθανάτωσαν όλους τους Προφήτας, διδασκάλους και όλους τους καλούς (…) Καλά έκαμαν και κάνουν (…) και μας μαγαρίζουν και πίνουν το αίμα μας…»[4].

Τι οραματιζόταν το υπόδειγμα αγίου για τους Εβραίους; «Βάνει ο Θεός τον βασιλέα μέσα εις την Ιερουσαλήμ και θανατώνει χίλιες εκατόν είκοσι χιλιάδες Εβραίους, και τόσον, οπού έγινε το αίμα ωσάν θάλασσα. Τριάντα φλωρία επώλησαν οι Εβραίοι τον Χριστόν μας, τριάντα εις το φλωρί επώλησεν ο Χριστός μας χίλιες χιλιάδες Εβραίους»[5].

Ο Π.Β. Πάσχος θεωρεί περικοπές σαν τις παραπάνω «δικαιολογημένα σκληρές». Αλλού ο ίδιος συγγραφέας αναφέρει ότι «ο άγιος Κοσμάς ήξερε να θεολογεί», χρησιμοποιώντας «ζεστές ανθρώπινες εκφράσεις, με μιαν απλότητα συγκλονιστική»[6]. Ζεστές ανθρώπινες εκφράσεις! Ο Χ. Γιανναράς με τη σειρά του εξαίρει την «οξύνοια και τον ρεαλισμό των πρακτικών του παραινέσεων». Όσο για το ήθος του λόγου του, αυτό ξεπερνάει κάθε αξιολόγηση αφού είναι «η ψηλαφητή έκφραση της προσωπικής αγιότητας»[7].

Μετά από αυτό το παραλήρημα, ο άγιος καταλήγει: «Τούτα διατί σας τα είπα χριστιανοί μου; Όχι διά να φονεύετε τους Εβραίους και να τους κατατρέχετε, αλλά να τους κλαίετε, πως άφησαν τον Θεόν και επήγαν με τον Διάβολον. Σας τα είπα να μετανοήσωμεν εμείς τώρα όπου έχομεν καιρόν, διά να μη τύχη και μας οργισθή ο Θεός και μας αφήση από το χέρι του και το πάθωμεν και εμείς ωσάν τους Εβραίους και χειρότερα»[8]. Από ποιους όμως έπαθαν οι Εβραίοι; Είναι βέβαια παρήγορο το ότι δεν υποδείκνυε εξόντωση των Εβραίων, αλλά νομίζω κανείς δεν θα ήθελε να βρεθεί στη θέση του δύστυχου Εβραίου που θα έπεφτε πάνω σε ομάδες χριστιανών «ντοπέ» αμέσως μετά από ένα τέτοιο κήρυγμα.

Ο κολλυβάς Νικόδημος ο Αγιορείτης, πρώτος βιογράφος του Κοσμά, αναφέρει ότι «ο αποστολικός ούτος διδάσκαλος, ποτέ δεν άνοιξε στόμα να ειπή λόγον εναντίον των Εβραίων». Προφανώς τα παραπάνω διδακτικά αποσπάσματα εκλαμβάνονται ως αγαπητικοί λόγοι. Ωστόσο ο Κοσμάς, με τον «ρεαλισμό των πρακτικών του παραινέσεων» κατέστρεψε και οικονομικά τους Εβραίους, αφού πάσχιζε ώστε το παζάρι να μεταφερθεί από την Κυριακή στο Σάββατο. Έτσι που οι Εβραίοι να μη συμμετέχουν σ’ αυτό. «Οι Εβραίοι δεν κατακαίονται άλλην ημέραν τόσον ωσάν την Κυριακήν», έλεγε.

[……………………………]

Τo πλήρες κείμενο μόνο στην έντυπη έκδοση της Athens Review of Books

---

[1] «Άγιος Κοσμάς: Διαχρονικές διδαχές και “μηνύματα”», εφημ. Δημοκρατία, 8.4.2104 (διαθέσιμο στο http://goo.gl/Nrpj3g).

[2] Βλ. Μανώλης Βασιλάκης, Η μάστιγα του θεού, Γνώσεις, Αθήνα 2006, σ. 319, 637-639, πληροφορίες που αντιγράφουν σιωπηρά πρόσφατα δημοσιεύματα με αφορμή το ακροδεξιό στενό περιβάλλον του πρωθυπουργού.

[3] Όπου τα άσπρα δόντια είναι μειονέκτημα. Προφανώς τα κίτρινα είναι το χριστιανικό ιδεώδες.

[4] Μενούνος, ό.π., σ. 156-158.

[5] Σαρδελής, ό.π., σ. 82.

[6] Π.Β. Πάσχος, Κοσμάς ο Αιτωλός, Ακρίτας, Αθήνα ⁴1997, σ. 48, 29.

[7] Χ. Γιανναράς, Ορθοδοξία και Δύση στη Νεώτερη Ελλάδα, σ. 173 επ.

[8] Καντιώτης, ό.π., σ. 197-200· Μενούνος, ό.π., σ. 158.

ΣΧΟΛΙΟ: Δυστυχώς οι Ελληνες είναι πλέον τόσο κατακερματισμένοι πού δέν τούς χωράει ούτε ο τόπος, ούτε ο χρόνος. Δέν έχουμε πλέον κοινό ούτε τόν τόπο, ούτε τόν χρόνο. Κάθε απόσπασμα ζεί ακόμη καί στήν δική του ιστορική εποχή. Δέν έχουμε κοινή γλώσσα, ούτε κοινά a'priori γιά τήν νοηματοδότηση τών πραγμάτων. Καί ποιός είναι ο τελευταίος κρίκος πού μάς κρατά ενωμένους; Η άγνοια καί η άρνηση. Διότι μπορούμε νά αρνηθούμε μόνο αυτό πού αγνοούμε. Καί αρνούμαστε ο ένας τήν ύπαρξη τού άλλου, προσπαθώντας νά υποχρεώσουμε τόν αντίπαλό μας νά βάλλει νερό στό κρασί του. Νά γίνει μινιμαλιστής στά πιστεύω του καί νά επιστρέψει στόν αγώνα τής επιβιώσεως, όπου θά ικανοποιείται ακόμη καί άν τρώει βελανίδια. Χωρίς καμμία ελπίδα επιστροφής. Καί συνεχίζουμε τυφλοί τήν κενή μας ύπαρξη κάνοντας επίδειξη άγνοιας ο ένας στόν άλλον. Μέχρι τήν άβυσσο πού βρίσκεται ήδη μπροστά μας.
Δέν επιτρέπεται νά υπερασπιστούμε τήν πίστη μας καί τόν Αγιό μας σ'αυτό τό πλάσμα, διότι είναι μεγάλη αμαρτία νά ρίξουμε τούς πολύτιμους μαργαρίτες στά σκυλιά. 
Αμέθυστος