Σε τι να ελπίζουμε την επόμενη χρονιά; Εδώ και πολύ καιρό δεν περιμέναμε επαναστάσεις, παλιγγενέσεις και ριζικές αλλαγές και για αρκετό καιρό δεν καλλιεργούσαμε καν στέρεες ελπίδες συνέχειας, τη σιγουριά ότι όλα θα παραμείνουν όπως πριν, με έναν τρόπο καθησυχαστικό. Λες και οι ελπίδες των προοδευτικών για αλλαγή και των συντηρητικών για συνέχεια είχαν εξαφανιστεί ταυτόχρονα· μέ τις ελπίδες των νοσταλγών και των καινοτόμων.
Η μόνη είδηση που ανακοινώνεται είναι στην πραγματικότητα μια επιστροφή : Ο Ντόναλντ Τραμπ επιστρέφει στον Λευκό Οίκο σε έναν κόσμο που σπαράσσεται από δύο επικίνδυνες συγκρούσεις. Και μαζί του αυτό που ορίζεται ως η νέα δεξιά ή τεχνοδεξιά, που προσδιορίζεται στη φιγούρα του Έλον Μασκ· μια συναρπαστική και ανησυχητική προοπτική, δεδομένων των συνθηκών και της προσωπικότητας. Για τους υπόλοιπους, ο κόσμος συνεχίζει με τους πρωταγωνιστές των προηγούμενων ετών, ανάμεσα σε μια βρασμένη Ευρώπη και έναν κόσμο που βράζει.
Φυσικά, το 2024 που δίνει τη θέση του στο 2025 είναι απλώς ένας αριθμός που αλλάζει και τίποτα περισσότερο. Ένα φαινομενικό πέρασμα, ίσως συμβολικό αλλά όπως τα νούμερα λαχείων, τίποτα νέο ή ουσιαστικό, παρά μόνο στον ασήμαντο απολογισμό των ετών. Τα χρόνια δεν είναι τίποτα στην πραγματικότητα της ζωής και των ημερών, χρησιμεύουν μόνο για να δώσουν μια πινακίδα κυκλοφορίας στα ιστορικά γεγονότα, αφού έχουν συμβεί· αλλά δεν υπάρχει εκ των προτέρων σύνδεση μεταξύ ενός συμβάντος και της ημερομηνίας με την οποία θα συσχετιστεί στη συνέχεια. Είναι απλώς ένας κωδικός αναγνώρισης.
Το αληθινό γεγονός είναι ότι έχουμε πάψει να ελπίζουμε σε αλλαγές, ακόμα κι αν δεν έχουμε πάψει να φοβόμαστε τις αλλαγές. Όλα όσα συμβαίνουν ξανά φαίνεται να είναι τυχαία, συμπτωματικά, περιστασιακά και νά εξαρτώνται ελάχιστα ή καθόλου από τη θέληση των ανθρώπων, ειδικά των ανθρώπων καλής θέλησης. Τα μικρά λάθη μπορεί να έχουν μεγάλες συνέπειες, οι κίνδυνοι που δεν λαμβάνονται υπόψη ή υποτιμούνται μπορεί να αποδειχθούν σημαντικοί και μοιραίοι. Η αίσθηση είναι ότι περπατάμε στο σχοινί του ακροβάτη, πάντα πάνω από το χάος, και το μόνο που μπορούμε να κάνουμε δεν είναι να προγραμματίσουμε ελεύθερα το μέλλον ή να το επανεφεύρουμε δημιουργικά, αλλά να ακολουθήσουμε σχολαστικά τη διαδρομή, να μην ισορροπήσουμε, να βαδίσουμε στο σχοινί μέχρι το τέλος, χωρίς ποτέ να αποσπαστούμε ή να παρεκκλίνουμε. Αν αυτή είναι η αντίληψη, φανταζόμαστε το μέλλον όχι στο όνομα της ελευθερίας αλλά της ανάγκης και κατά κάποιο τρόπο του εξαναγκασμού για επανάληψη και του περιορισμού να παραμείνουμε στη γραμμή. Εξ ου και το λεπτό νήμα της αγωνίας που μας συντροφεύει σαν το σχοινί του ακροβάτη όλες τις μέρες.
Αλλά τότε σε τι να ελπίζουμε; Στον απρόβλεπτο πλούτο της ζωής, της πραγματικότητας και της ιστορίας. Τελικά, η ελευθερία συμπίπτει με το άγνωστο όπου ζουν και οι φόβοι και οι ελπίδες. Πράγματι, για να είμαστε πιο ακριβείς και σαφείς, υπάρχουν τρεις παράγοντες που επαναφέρουν τη ρουτίνα, την ακαμψία και τον ιστορικό ντετερμινισμό και αναζωογονούν τη γεύση για το μέλλον.
Το πρώτο είναι η αφύπνιση της πραγματικότητας, η φύση του κόσμου και της ανθρώπινης φύσης, και ολόκληρο το σύμπαν των παρορμήσεων, των συναισθημάτων, των φυσικών νόμων, που ξεσηκώνονται ενάντια στη μυθοπλασία, την προκατασκευασμένη κοινωνία, τη χειραγώγηση της πραγματικότητας, τους εικονικούς κόσμους και ανακτούν τα «δικαιώματά τους». Ζούμε σαν σε μια απατηλή φούσκα, σε μια τεχνολογική, οικονομική, ιδεολογική μυθοπλασία, που διαστρεβλώνει την αλήθεια των πραγμάτων, την πραγματικότητα του κόσμου, που ισχυρίζεται ότι αντικαθιστά τη φύση με τό τεχνητό. Πιστεύουμε ότι η πραγματικότητα, όπως συμβαίνει συχνά, θα πάρει πίσω τους χώρους, τη ζωή και τα εδάφη της.
Συνδέουμε έναν άλλο παράγοντα ελπίδας με την έναρξη και ανάδυση της πραγματικότητας, ακόμα κι αν - όπως λέγαμε - μπορεί να είναι και προάγγελος φόβων: η ελπίδα στο απρόβλεπτο της ιστορίας. Δεν υπάρχει προκαθορισμένο μονοπάτι για την ιστορία, τίποτα δεν είναι ήδη γραμμένο από την αρχή, δεν μπορούμε να προγραμματίσουμε την ιστορία ως τεχνολογικό εργαλείο, είναι γεμάτη μεταβλητές, κινητήριες δυνάμεις και αλληλένδετες φαντασιώσεις και παράγοντες που, όταν διασταυρώνονται, παράγουν διαφορετικά αποτελέσματα σε σύγκριση με αυτά που αναμένονταν ή προβλέπονταν. Είναι κατά κάποιο τρόπο αυτό που οι στοχαστές αποκαλούν ετερογένεια των σκοπών, η αλλαγή, αν όχι η αντιστροφή των υποθέσεων, των αρχικών προθέσεων, στις συνέπειες, στα πραγματικά αποτελέσματα, λόγω του συνδυασμού πολλών στοιχείων που δεν λαμβάνονται υπόψη ή που παράγουν διαφορετικά αποτελέσματα απλά αναμιγνυόμενα χημικά με άλλα.
Στον κόσμο που παραδίδεται στους αυτοματισμούς και τους ντετερμινισμούς, δηλαδή στις νέες τεχνο-επιστημονικές μορφές μοιρολατρίας, το απρόβλεπτο ξεσπά ως απελευθερωτική, καινοτόμος, ενίοτε επαναστατική, αν όχι αντιδραστική δύναμη.
Όμως η απαρχή της πραγματικότητας και η φυσική τάξη, καθώς και το απρόβλεπτο της ιστορίας και των σκοπών της, προκαλούν, έστω και χωρίς να το λένε, έναν εντελώς ακατανόητο και μυστηριώδη παράγοντα: το αόρατο χέρι, για το οποίο μιλούσαν ακόμη και οικονομολόγοι σε σχέση με την αγορά. Ναι, η τρίτη ελπίδα που έχουμε έχει μια αρχαία, μυστηριώδη, άφατη γεύση: εμπιστευόμαστε τους θεούς. Και χρησιμοποιούμε αυτό το μυθολογικό, λογοτεχνικό νόημα για να προκαλέσουμε τη μυστηριώδη παρέμβαση ανώτερων δυνάμεων ή πνευματικών ενεργειών: οι πιστοί θα το αποκαλούν, όπως ο Βίκο, χέρι της πρόνοιας, οι μη πιστοί θα το αποκαλούν, όπως ο Μακιαβέλι, "Τύχη" ή καλή μοίρα. Αλλά τελικά, ακόμα κι αν δεν το λέμε ανοιχτά, ακόμα κι αν δεν εμπιστευόμαστε ορθολογικά και δεν προδιατιθέμεθα θρησκευτικά, όλοι λίγο πολύ εμπιστευόμαστε την καλοσύνη, τη μεγαλοψυχία ή την επιείκεια των θεών.
Άλλωστε, αν δεν εμπιστευόμασταν κρυφά την πραγματικότητα, το απρόβλεπτο της ιστορίας και το χέρι των θεών, θα βρισκόμασταν ήδη ολοκληρωτικά στη λαβή της απόγνωσης. Αυτοί οι τρεις παράγοντες έχουν ενεργό αντίκτυπο σε εμάς· δίνουν περισσότερη δύναμη και αποφασιστικότητα στη δράση μας, γιατί ενσταλάζουν την εμπιστοσύνη, ίσως απατηλή, ότι είναι η δύναμη της πραγματικότητας, η φυσική απόδειξη των πραγμάτων, η δικαιοσύνη του κόσμου, η απρόβλεπτη δύναμη της ιστορίας, η καλοσύνη των θεών που μας ωθούν προς αυτή την κατεύθυνση. «Βοήθησε τον εαυτό σου, ο ουρανός θα σε βοηθήσει», ειπώθηκε κάποτε, και μεταφράζουμε στη σημερινή γλώσσα: ας μην τα παρατήσουμε πριν πολεμήσουμε, ας κάνουμε το χρέος μας μέχρι το τέλος, ας συνεισφέρουμε - ο καθένας ανάλογα με τις δυνατότητες και τις ικανότητές του - στην ελπίδα, γνωρίζοντας ότι θα βρει απροσδόκητες συμμαχίες. Μεταφράζουμε την ελπίδα σε εμπιστοσύνη, παρ' όλα αυτά.
Φυσικά, το 2024 που δίνει τη θέση του στο 2025 είναι απλώς ένας αριθμός που αλλάζει και τίποτα περισσότερο. Ένα φαινομενικό πέρασμα, ίσως συμβολικό αλλά όπως τα νούμερα λαχείων, τίποτα νέο ή ουσιαστικό, παρά μόνο στον ασήμαντο απολογισμό των ετών. Τα χρόνια δεν είναι τίποτα στην πραγματικότητα της ζωής και των ημερών, χρησιμεύουν μόνο για να δώσουν μια πινακίδα κυκλοφορίας στα ιστορικά γεγονότα, αφού έχουν συμβεί· αλλά δεν υπάρχει εκ των προτέρων σύνδεση μεταξύ ενός συμβάντος και της ημερομηνίας με την οποία θα συσχετιστεί στη συνέχεια. Είναι απλώς ένας κωδικός αναγνώρισης.
Το αληθινό γεγονός είναι ότι έχουμε πάψει να ελπίζουμε σε αλλαγές, ακόμα κι αν δεν έχουμε πάψει να φοβόμαστε τις αλλαγές. Όλα όσα συμβαίνουν ξανά φαίνεται να είναι τυχαία, συμπτωματικά, περιστασιακά και νά εξαρτώνται ελάχιστα ή καθόλου από τη θέληση των ανθρώπων, ειδικά των ανθρώπων καλής θέλησης. Τα μικρά λάθη μπορεί να έχουν μεγάλες συνέπειες, οι κίνδυνοι που δεν λαμβάνονται υπόψη ή υποτιμούνται μπορεί να αποδειχθούν σημαντικοί και μοιραίοι. Η αίσθηση είναι ότι περπατάμε στο σχοινί του ακροβάτη, πάντα πάνω από το χάος, και το μόνο που μπορούμε να κάνουμε δεν είναι να προγραμματίσουμε ελεύθερα το μέλλον ή να το επανεφεύρουμε δημιουργικά, αλλά να ακολουθήσουμε σχολαστικά τη διαδρομή, να μην ισορροπήσουμε, να βαδίσουμε στο σχοινί μέχρι το τέλος, χωρίς ποτέ να αποσπαστούμε ή να παρεκκλίνουμε. Αν αυτή είναι η αντίληψη, φανταζόμαστε το μέλλον όχι στο όνομα της ελευθερίας αλλά της ανάγκης και κατά κάποιο τρόπο του εξαναγκασμού για επανάληψη και του περιορισμού να παραμείνουμε στη γραμμή. Εξ ου και το λεπτό νήμα της αγωνίας που μας συντροφεύει σαν το σχοινί του ακροβάτη όλες τις μέρες.
Αλλά τότε σε τι να ελπίζουμε; Στον απρόβλεπτο πλούτο της ζωής, της πραγματικότητας και της ιστορίας. Τελικά, η ελευθερία συμπίπτει με το άγνωστο όπου ζουν και οι φόβοι και οι ελπίδες. Πράγματι, για να είμαστε πιο ακριβείς και σαφείς, υπάρχουν τρεις παράγοντες που επαναφέρουν τη ρουτίνα, την ακαμψία και τον ιστορικό ντετερμινισμό και αναζωογονούν τη γεύση για το μέλλον.
Το πρώτο είναι η αφύπνιση της πραγματικότητας, η φύση του κόσμου και της ανθρώπινης φύσης, και ολόκληρο το σύμπαν των παρορμήσεων, των συναισθημάτων, των φυσικών νόμων, που ξεσηκώνονται ενάντια στη μυθοπλασία, την προκατασκευασμένη κοινωνία, τη χειραγώγηση της πραγματικότητας, τους εικονικούς κόσμους και ανακτούν τα «δικαιώματά τους». Ζούμε σαν σε μια απατηλή φούσκα, σε μια τεχνολογική, οικονομική, ιδεολογική μυθοπλασία, που διαστρεβλώνει την αλήθεια των πραγμάτων, την πραγματικότητα του κόσμου, που ισχυρίζεται ότι αντικαθιστά τη φύση με τό τεχνητό. Πιστεύουμε ότι η πραγματικότητα, όπως συμβαίνει συχνά, θα πάρει πίσω τους χώρους, τη ζωή και τα εδάφη της.
Συνδέουμε έναν άλλο παράγοντα ελπίδας με την έναρξη και ανάδυση της πραγματικότητας, ακόμα κι αν - όπως λέγαμε - μπορεί να είναι και προάγγελος φόβων: η ελπίδα στο απρόβλεπτο της ιστορίας. Δεν υπάρχει προκαθορισμένο μονοπάτι για την ιστορία, τίποτα δεν είναι ήδη γραμμένο από την αρχή, δεν μπορούμε να προγραμματίσουμε την ιστορία ως τεχνολογικό εργαλείο, είναι γεμάτη μεταβλητές, κινητήριες δυνάμεις και αλληλένδετες φαντασιώσεις και παράγοντες που, όταν διασταυρώνονται, παράγουν διαφορετικά αποτελέσματα σε σύγκριση με αυτά που αναμένονταν ή προβλέπονταν. Είναι κατά κάποιο τρόπο αυτό που οι στοχαστές αποκαλούν ετερογένεια των σκοπών, η αλλαγή, αν όχι η αντιστροφή των υποθέσεων, των αρχικών προθέσεων, στις συνέπειες, στα πραγματικά αποτελέσματα, λόγω του συνδυασμού πολλών στοιχείων που δεν λαμβάνονται υπόψη ή που παράγουν διαφορετικά αποτελέσματα απλά αναμιγνυόμενα χημικά με άλλα.
Στον κόσμο που παραδίδεται στους αυτοματισμούς και τους ντετερμινισμούς, δηλαδή στις νέες τεχνο-επιστημονικές μορφές μοιρολατρίας, το απρόβλεπτο ξεσπά ως απελευθερωτική, καινοτόμος, ενίοτε επαναστατική, αν όχι αντιδραστική δύναμη.
Όμως η απαρχή της πραγματικότητας και η φυσική τάξη, καθώς και το απρόβλεπτο της ιστορίας και των σκοπών της, προκαλούν, έστω και χωρίς να το λένε, έναν εντελώς ακατανόητο και μυστηριώδη παράγοντα: το αόρατο χέρι, για το οποίο μιλούσαν ακόμη και οικονομολόγοι σε σχέση με την αγορά. Ναι, η τρίτη ελπίδα που έχουμε έχει μια αρχαία, μυστηριώδη, άφατη γεύση: εμπιστευόμαστε τους θεούς. Και χρησιμοποιούμε αυτό το μυθολογικό, λογοτεχνικό νόημα για να προκαλέσουμε τη μυστηριώδη παρέμβαση ανώτερων δυνάμεων ή πνευματικών ενεργειών: οι πιστοί θα το αποκαλούν, όπως ο Βίκο, χέρι της πρόνοιας, οι μη πιστοί θα το αποκαλούν, όπως ο Μακιαβέλι, "Τύχη" ή καλή μοίρα. Αλλά τελικά, ακόμα κι αν δεν το λέμε ανοιχτά, ακόμα κι αν δεν εμπιστευόμαστε ορθολογικά και δεν προδιατιθέμεθα θρησκευτικά, όλοι λίγο πολύ εμπιστευόμαστε την καλοσύνη, τη μεγαλοψυχία ή την επιείκεια των θεών.
Άλλωστε, αν δεν εμπιστευόμασταν κρυφά την πραγματικότητα, το απρόβλεπτο της ιστορίας και το χέρι των θεών, θα βρισκόμασταν ήδη ολοκληρωτικά στη λαβή της απόγνωσης. Αυτοί οι τρεις παράγοντες έχουν ενεργό αντίκτυπο σε εμάς· δίνουν περισσότερη δύναμη και αποφασιστικότητα στη δράση μας, γιατί ενσταλάζουν την εμπιστοσύνη, ίσως απατηλή, ότι είναι η δύναμη της πραγματικότητας, η φυσική απόδειξη των πραγμάτων, η δικαιοσύνη του κόσμου, η απρόβλεπτη δύναμη της ιστορίας, η καλοσύνη των θεών που μας ωθούν προς αυτή την κατεύθυνση. «Βοήθησε τον εαυτό σου, ο ουρανός θα σε βοηθήσει», ειπώθηκε κάποτε, και μεταφράζουμε στη σημερινή γλώσσα: ας μην τα παρατήσουμε πριν πολεμήσουμε, ας κάνουμε το χρέος μας μέχρι το τέλος, ας συνεισφέρουμε - ο καθένας ανάλογα με τις δυνατότητες και τις ικανότητές του - στην ελπίδα, γνωρίζοντας ότι θα βρει απροσδόκητες συμμαχίες. Μεταφράζουμε την ελπίδα σε εμπιστοσύνη, παρ' όλα αυτά.
Ας επιτρέψουμε να μας συνοδεύει η δυσπιστία μέχρι τα προτελευταία πράγματα, γιά να ξαναβρούμε την εμπιστοσύνη στα τελευταία.
Σε εκείνους που λένε ότι αυτά είναι απλώς φλυαρίες και λόγια τού αέρα, απαντάμε ότι, εν προκειμένω, καί αυτό που περιμένουμε από την τεχνολογία και την τεχνητή νοημοσύνη είναι εικονικοί, αν όχι φανταστικοί (ψεύτικοι) κόσμοι· και ακόμη και η μετάβαση από το 2024 στο 2025 είναι απλώς φλυαρία και θα έλεγα, νούμερα σε μια παράλογη τόμπολα (αριθμοί μιας παράλογης λοταρίας). Αν όλα είναι απλά ένα παιχνίδι χήνας, ας είναι αυτό το παιχνίδι ιερό. Η εμπιστοσύνη στους θεούς είναι ο σπόρος της αναγέννησής τους. Από την άλλη, μπροστά σε ένα νεογέννητο μωρό, ακόμα και ένα νέο έτος, δεν μπορεί κανείς παρά να χαίρεται και να ελπίζει.
Σε εκείνους που λένε ότι αυτά είναι απλώς φλυαρίες και λόγια τού αέρα, απαντάμε ότι, εν προκειμένω, καί αυτό που περιμένουμε από την τεχνολογία και την τεχνητή νοημοσύνη είναι εικονικοί, αν όχι φανταστικοί (ψεύτικοι) κόσμοι· και ακόμη και η μετάβαση από το 2024 στο 2025 είναι απλώς φλυαρία και θα έλεγα, νούμερα σε μια παράλογη τόμπολα (αριθμοί μιας παράλογης λοταρίας). Αν όλα είναι απλά ένα παιχνίδι χήνας, ας είναι αυτό το παιχνίδι ιερό. Η εμπιστοσύνη στους θεούς είναι ο σπόρος της αναγέννησής τους. Από την άλλη, μπροστά σε ένα νεογέννητο μωρό, ακόμα και ένα νέο έτος, δεν μπορεί κανείς παρά να χαίρεται και να ελπίζει.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου