Εισαγωγή τού Giovanni Reale.
Για τον Trendelenburg έχουμε να πούμε κατ'αρχάς ότι το όνομά του εισήλθε πλέον στην ιστορία τής φιλοσοφίας λόγω της οξύτατης κριτικής του στην διαλεκτική του Χέγκελ, και για την σπουδαιότητα που είχε αποκτήσει στο πανεπιστήμιο του Βερολίνου, στην εποχή του. Έζησε απο το 1802 εώς το 1872. Τα μαθήματά του είχαν παρακολουθήσει διάσημοι στοχαστές, όπως ο Κίρκεγκαρντ, ο Φώϋερμπαχ, ο Μάρξ, ο Μπρεντάνο.
Η Εγελιανή διαλεκτική, σύμφωνα με τον Τρεντέλενμπουργκ βρέθηκε μπροστά σε ένα δίλημμα αξεπέραστο καθαυτό, χωρίς να βρεί κάποια λύση. Και πράγματι η άρνηση η οποία, κατά τον Χέγκελ, σαν αντιθετική στιγμή τής θέσης, θέτει σε κίνηση την διαλεκτική πρόοδο η οποία οδηγεί στην ανώτερη σύνθεση, θα έπρεπε να είναι ένα απο τα δύο: ή καθαρή λογική άρνηση (Α και όχι -Α) ή πραγματική αντίθεση. Αλλά στην πρώτη περίπτωση η άρνηση δέν μπορεί να βάλει σε κίνηση την συνθετική μεσολάβηση της τρίτης στιγμής. Στην δεύτερη περίπτωση δέ, η αντίθεση δέν μπορεί να εισέλθη στην σφαίρα τής λογικής, διότι κινείται στην σφαίρα του εμπειρικού και σ'αυτή την περίπτωση η διαλεκτική θα έπαυε να είναι διαλεκτική τής καθαρής νοήσεως. Στην πραγματικότητα, σύμφωνα με τον Τρεντέλενμπουργκ, το σύστημα του Χέγκελ είναι κατασκευασμένο με έναν τύπο διαλεκτικής το οποίο συγχωνεύει και συγχέει τις μορφές τής αντιφάσεως και της αντιθέσεως δηλαδή την λογική αντίφαση και την πραγματική αντίθεση. Οι πραγματικές αντιπαραθέσεις ενδιαφερόντων και οι ιστορικές επαναστάσεις δέν ανάγονται σε απλές λογικές αντιφάσεις και δέν μπορούν να περιγραφούν και να κατανοηθούν με a'priori μεθόδους της λογικής, όπως απαιτούσε ο Χέγγελ με την διαλεκτική του.
Η θέση του Τρεντέλενπουργκ είναι πολύ δύσκολη και λόγω της επιθετικής της καινοτομίας την απώθησαν σχεδόν όλοι. Αλλά έστω και αν ήταν λάθος, ήταν ακόμη και για την εποχή του ένα γόνιμο λάθος, λόγω των εργασιών που γέννησε εναντίον της. Σήμερα όμως με θαυμαστό τρόπο η γραμματική του ερμηνεία επανήλθε στο προσκήνιο, μέσω του Benveniste, ο οποίος μάλιστα αγνοούσε την εν λόγω εργασία!
Γραμματικό καθοδηγητικό νήμα, λογικό και οντολογικό στην απαγωγή των αριστοτελικών κατηγοριών και πολυσήμαντες σημασίες αυτών σε οντολογιά θεμέλια.
1. Το πρόβλημα των αριστοτελικών κατηγοριών στην μοντέρνα κριτική.
Οι κατηγορίες αντιπροσωπεύουν ένα ιδιαίτερο παράδειγμα θεωρίας η οποία αρχής γενομένης απο τον συγγραφέα της, διέσχισε τους αιώνες τεσσάρων εποχών : της Αρχαίας Εποχής, του Μεσαίωνος, της Αναγεννήσεως και της μοντέρνας Εποχής, παραμένοντας σχεδόν αναλλοίωτη, παρόλες τις διαφορετικές εκφράσεις με τις οποίες χρωματίστηκε στα πλαίσια των διαφόρων συστημάτων και των διαφόρων φιλοσοφικών συστημάτων, μέχρις ότου ο Κάντ, με την δική του Κοπερνίκεια επανάσταση, τής αλλάξει κατεύθυνση-την οποία ακολούθησαν όλοι οι στοχαστές του Ιδεαλισμού- με την οποία αλλαγή όμως η θεωρία έχασε πλήρως την καταγωγική της σημασία.
Πρέπει να σημειώσουμε, όμως παρ'όλα αυτά, ότι παρά την μεταφορά τής θεωρίας σε ένα επίπεδο αντίθετο της κλασσικής φιλοσοφίας, η κριτική των κατηγοριών, παρά την υποτιμητική προβληματική του Κάντ, όπως παρουσιάζεται στην κριτική του καθαρού λόγου, όπως και στα προλεγόμενα, κέρδισε μία προοπτική του θέματος που επιτρέπει την επανεξέταση αυτών των ίδιων των αριστοτελικών κατηγοριών, η οποία οδηγήθηκε πιό βαθειά απο όσο έγινε δυνατό να γίνει μέχρι τότε και έδωσε ανέλπιστους καρπούς. Αναφερόμαστε, ιδιαιτέρως στο καθοδηγητικό νήμα και στην απαγωγή με όλη την σειρά των ερωτημάτων που συνδέονται με αυτά. Είναι γνωστό, ότι, γενικώς ο Αριστοτέλης, δέν έκανε γνωστή, τουλάχιστον στα έργα που έφτασαν σε εμας, την αρχή που τον οδήγησε στην ανακάλυψη ή στην απαγωγή των κατηγοριών, ούτε θεμελίωσε δέ ή δικαιολόγησε τον αριθμό τους, στο μέγεθος των οποίων φαίνεται να διστάζει κατά κάποιο τρόπο. Έτσι οι κριτικές που δημιουργήθηκαν για την προχειρότητα και αποσπασματικότητα, εναντίον του πίνακα των κατηγοριών απο τον Κάντ κι'έπειτα φάνηκαν στέρεες και βάσιμες.
Στην κριτική του καθαρού λόγου αφού ανέφερε ότι ο δικός του πίνακας των κατηγοριών απάγεται μέ συστηματικό τρόπο απο μία γενική αρχή και δέν εμφανίζεται με ραψωδικό ας πούμε τρόπο, ο Κάντ γράφει: "Η ανεύρεση αυτών των βασικών εννοιών ήταν μία προσπάθεια ταιριαστή σ'εκείνη την λεπτή νόηση του Αριστοτέλη. Όμως χωρίς καμμία αρχή ο Αριστοτέλης τις συγκέντρωσε βιαστικά, όπως του παρουσιάστηκαν, και τοποθέτησε μαζί δέκα, τις οποίες ονόμασε κατηγορίες. Στην συνέχεια πίστεψε πώς βρήκε άλλες πέντε, τις οποίες πρόσθεσε στις προηγούμενες με το όνομα ύστερες-κατηγορίες. Αλλά ο πίνακας του παρέμεινε πάντοτε ελαττωματικός. Εκτός αυτού βρίσκονται επίσης και τρόποι της καθαρής αισθήσεως όπως και του εμπειρικού τρόπου, οι οποίοι δέν ανήκουν ακριβώς σ'αυτό το γεγεαλογικό δένδρο της νοήσεως. Επι πλέον συναντούμε επίσης έννοιες παράγωγες, αναμεμειγμένες με καταγωγικές έννοιες και πολλές απο αυτές τις τελευταίες μάλιστα λείπουν" (Κριτική του Καθαρού Λόγου Α 81 Β 107, 1930).
Αυτό το πράμα επανελήφθη με διάφορους τρόπους και παραλλαγές, εκτός απο φιλοσόφους και απο ιστορικούς της φιλοσοφίας.
Χάριν αυτής της κριτικής όμως και χωρίς να υπάρχει πρόθεση κάποιας αθώωσης του Αριστοτέλη, αλλά περισσότερο για να εμβαθύνει το πρόβλημα στις νέες κατευθύνσεις που διατυπώθηκαν, είχαμε στην Γερμανία μία αληθινή άνθιση των ερευνών στις αριστοτελικές κατηγορίες, τις οποίες ξεκίνησε ο Τρεντέλενπουργκ, ακολουθούμενος απο διάσημα ονόματα όπως ο Hermann Bonitz, o Franz Brentano και πολλούς άλλους.
Η πρωτοτυπία των μελετών του Τρεντέλενπουργκ συνίσταται στην εγκατάλειψη της μεθόδου των αρχαίων σχολιαστών, οι οποίοι παρότι γόνιμοι σε ιδιαίτερες παρατηρήσεις, περιορίζοντο στην ψεύτικη γραμμή τής πραγματείας στις κατηγορίες και επομένως περιορίζοντο να βλέπουν στατικά το δόγμα, αντί να υπολογίσουν στο δυναμικό του έργο στο σύνολο του συστήματος και στις διάφορες συνέπειες του.
Στην πραγματικότητα παρατηρεί πολύ σωστά ο γερμανός μελετητής, είναι δυνατόν να δούμε το θεωρητικό μέγεθος των κατηγοριών μόνον εάν αυτές μελετηθούν μέσα στο πλαίσιο τού συστήματος και κυρίως είναι δυνατόν να δούμε αυτό που είχε σαν σκοπό του ο συγγραφέας, όταν τις παρατηρήσαμε να εργάζονται σαν όργανα ερεύνης με συστηματικό τρόπο στα χέρια του.
Αυτή η μέθοδος έρευνας, κάτω απο την επίδραση του Κάντ, έφερε σαν κέρδος την τοποθέτηση του προβλήματος τού καθοδηγητικού νήματος των κατηγοριών, την οποία διατύπωσε μάλιστα με πολύ γόνιμο τρόπο ο ίδιος ο Τρεντέλενπουργκ.
Η Εγελιανή διαλεκτική, σύμφωνα με τον Τρεντέλενμπουργκ βρέθηκε μπροστά σε ένα δίλημμα αξεπέραστο καθαυτό, χωρίς να βρεί κάποια λύση. Και πράγματι η άρνηση η οποία, κατά τον Χέγκελ, σαν αντιθετική στιγμή τής θέσης, θέτει σε κίνηση την διαλεκτική πρόοδο η οποία οδηγεί στην ανώτερη σύνθεση, θα έπρεπε να είναι ένα απο τα δύο: ή καθαρή λογική άρνηση (Α και όχι -Α) ή πραγματική αντίθεση. Αλλά στην πρώτη περίπτωση η άρνηση δέν μπορεί να βάλει σε κίνηση την συνθετική μεσολάβηση της τρίτης στιγμής. Στην δεύτερη περίπτωση δέ, η αντίθεση δέν μπορεί να εισέλθη στην σφαίρα τής λογικής, διότι κινείται στην σφαίρα του εμπειρικού και σ'αυτή την περίπτωση η διαλεκτική θα έπαυε να είναι διαλεκτική τής καθαρής νοήσεως. Στην πραγματικότητα, σύμφωνα με τον Τρεντέλενμπουργκ, το σύστημα του Χέγκελ είναι κατασκευασμένο με έναν τύπο διαλεκτικής το οποίο συγχωνεύει και συγχέει τις μορφές τής αντιφάσεως και της αντιθέσεως δηλαδή την λογική αντίφαση και την πραγματική αντίθεση. Οι πραγματικές αντιπαραθέσεις ενδιαφερόντων και οι ιστορικές επαναστάσεις δέν ανάγονται σε απλές λογικές αντιφάσεις και δέν μπορούν να περιγραφούν και να κατανοηθούν με a'priori μεθόδους της λογικής, όπως απαιτούσε ο Χέγγελ με την διαλεκτική του.
Η θέση του Τρεντέλενπουργκ είναι πολύ δύσκολη και λόγω της επιθετικής της καινοτομίας την απώθησαν σχεδόν όλοι. Αλλά έστω και αν ήταν λάθος, ήταν ακόμη και για την εποχή του ένα γόνιμο λάθος, λόγω των εργασιών που γέννησε εναντίον της. Σήμερα όμως με θαυμαστό τρόπο η γραμματική του ερμηνεία επανήλθε στο προσκήνιο, μέσω του Benveniste, ο οποίος μάλιστα αγνοούσε την εν λόγω εργασία!
Γραμματικό καθοδηγητικό νήμα, λογικό και οντολογικό στην απαγωγή των αριστοτελικών κατηγοριών και πολυσήμαντες σημασίες αυτών σε οντολογιά θεμέλια.
1. Το πρόβλημα των αριστοτελικών κατηγοριών στην μοντέρνα κριτική.
Οι κατηγορίες αντιπροσωπεύουν ένα ιδιαίτερο παράδειγμα θεωρίας η οποία αρχής γενομένης απο τον συγγραφέα της, διέσχισε τους αιώνες τεσσάρων εποχών : της Αρχαίας Εποχής, του Μεσαίωνος, της Αναγεννήσεως και της μοντέρνας Εποχής, παραμένοντας σχεδόν αναλλοίωτη, παρόλες τις διαφορετικές εκφράσεις με τις οποίες χρωματίστηκε στα πλαίσια των διαφόρων συστημάτων και των διαφόρων φιλοσοφικών συστημάτων, μέχρις ότου ο Κάντ, με την δική του Κοπερνίκεια επανάσταση, τής αλλάξει κατεύθυνση-την οποία ακολούθησαν όλοι οι στοχαστές του Ιδεαλισμού- με την οποία αλλαγή όμως η θεωρία έχασε πλήρως την καταγωγική της σημασία.
Πρέπει να σημειώσουμε, όμως παρ'όλα αυτά, ότι παρά την μεταφορά τής θεωρίας σε ένα επίπεδο αντίθετο της κλασσικής φιλοσοφίας, η κριτική των κατηγοριών, παρά την υποτιμητική προβληματική του Κάντ, όπως παρουσιάζεται στην κριτική του καθαρού λόγου, όπως και στα προλεγόμενα, κέρδισε μία προοπτική του θέματος που επιτρέπει την επανεξέταση αυτών των ίδιων των αριστοτελικών κατηγοριών, η οποία οδηγήθηκε πιό βαθειά απο όσο έγινε δυνατό να γίνει μέχρι τότε και έδωσε ανέλπιστους καρπούς. Αναφερόμαστε, ιδιαιτέρως στο καθοδηγητικό νήμα και στην απαγωγή με όλη την σειρά των ερωτημάτων που συνδέονται με αυτά. Είναι γνωστό, ότι, γενικώς ο Αριστοτέλης, δέν έκανε γνωστή, τουλάχιστον στα έργα που έφτασαν σε εμας, την αρχή που τον οδήγησε στην ανακάλυψη ή στην απαγωγή των κατηγοριών, ούτε θεμελίωσε δέ ή δικαιολόγησε τον αριθμό τους, στο μέγεθος των οποίων φαίνεται να διστάζει κατά κάποιο τρόπο. Έτσι οι κριτικές που δημιουργήθηκαν για την προχειρότητα και αποσπασματικότητα, εναντίον του πίνακα των κατηγοριών απο τον Κάντ κι'έπειτα φάνηκαν στέρεες και βάσιμες.
Στην κριτική του καθαρού λόγου αφού ανέφερε ότι ο δικός του πίνακας των κατηγοριών απάγεται μέ συστηματικό τρόπο απο μία γενική αρχή και δέν εμφανίζεται με ραψωδικό ας πούμε τρόπο, ο Κάντ γράφει: "Η ανεύρεση αυτών των βασικών εννοιών ήταν μία προσπάθεια ταιριαστή σ'εκείνη την λεπτή νόηση του Αριστοτέλη. Όμως χωρίς καμμία αρχή ο Αριστοτέλης τις συγκέντρωσε βιαστικά, όπως του παρουσιάστηκαν, και τοποθέτησε μαζί δέκα, τις οποίες ονόμασε κατηγορίες. Στην συνέχεια πίστεψε πώς βρήκε άλλες πέντε, τις οποίες πρόσθεσε στις προηγούμενες με το όνομα ύστερες-κατηγορίες. Αλλά ο πίνακας του παρέμεινε πάντοτε ελαττωματικός. Εκτός αυτού βρίσκονται επίσης και τρόποι της καθαρής αισθήσεως όπως και του εμπειρικού τρόπου, οι οποίοι δέν ανήκουν ακριβώς σ'αυτό το γεγεαλογικό δένδρο της νοήσεως. Επι πλέον συναντούμε επίσης έννοιες παράγωγες, αναμεμειγμένες με καταγωγικές έννοιες και πολλές απο αυτές τις τελευταίες μάλιστα λείπουν" (Κριτική του Καθαρού Λόγου Α 81 Β 107, 1930).
Αυτό το πράμα επανελήφθη με διάφορους τρόπους και παραλλαγές, εκτός απο φιλοσόφους και απο ιστορικούς της φιλοσοφίας.
Χάριν αυτής της κριτικής όμως και χωρίς να υπάρχει πρόθεση κάποιας αθώωσης του Αριστοτέλη, αλλά περισσότερο για να εμβαθύνει το πρόβλημα στις νέες κατευθύνσεις που διατυπώθηκαν, είχαμε στην Γερμανία μία αληθινή άνθιση των ερευνών στις αριστοτελικές κατηγορίες, τις οποίες ξεκίνησε ο Τρεντέλενπουργκ, ακολουθούμενος απο διάσημα ονόματα όπως ο Hermann Bonitz, o Franz Brentano και πολλούς άλλους.
Η πρωτοτυπία των μελετών του Τρεντέλενπουργκ συνίσταται στην εγκατάλειψη της μεθόδου των αρχαίων σχολιαστών, οι οποίοι παρότι γόνιμοι σε ιδιαίτερες παρατηρήσεις, περιορίζοντο στην ψεύτικη γραμμή τής πραγματείας στις κατηγορίες και επομένως περιορίζοντο να βλέπουν στατικά το δόγμα, αντί να υπολογίσουν στο δυναμικό του έργο στο σύνολο του συστήματος και στις διάφορες συνέπειες του.
Στην πραγματικότητα παρατηρεί πολύ σωστά ο γερμανός μελετητής, είναι δυνατόν να δούμε το θεωρητικό μέγεθος των κατηγοριών μόνον εάν αυτές μελετηθούν μέσα στο πλαίσιο τού συστήματος και κυρίως είναι δυνατόν να δούμε αυτό που είχε σαν σκοπό του ο συγγραφέας, όταν τις παρατηρήσαμε να εργάζονται σαν όργανα ερεύνης με συστηματικό τρόπο στα χέρια του.
Αυτή η μέθοδος έρευνας, κάτω απο την επίδραση του Κάντ, έφερε σαν κέρδος την τοποθέτηση του προβλήματος τού καθοδηγητικού νήματος των κατηγοριών, την οποία διατύπωσε μάλιστα με πολύ γόνιμο τρόπο ο ίδιος ο Τρεντέλενπουργκ.
Συνεχίζεται
Αμέθυστος.
Αμέθυστος.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου