Η ΘΕΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΤΟ ΝΕΟ ΕΡΩΤΗΜΑ ΓΥΡΩ ΑΠΟ ΤΗΝ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΙΚΟΤΗΤΑ
(συνέχεια από το 2ο μέρος)
Τα προβλήματα της Τριαδικής Θεολογίας δεν είναι χωρίς νόημα για το ανθρωπολογικό θέμα της προσωπικότητος και της υποκειμενικότητος του ανθρώπου. Μία όψη του σύγχρονου θεολογικού Τριαδικού διαλόγου γύρω από την έννοια του προσώπου πέρασε στην ανθρωπολογία. Πρόκειται για την σύλληψη του προσώπου σαν οντότητος αποτελούμενης από την σχέση του ΕΓΩ με το ΕΣΥ. Αυτή η Θεωρία των Ebner και Buber είναι γνωστή πλέον σαν «διαλογικός περσοναλισμός». Είναι δε δυνατόν να αποδειχθεί πως η θέση που βλέπει το ιδρυτικό νόημα της Έννοιας του ΕΓΩ στην σχέση αυτού του τελευταίου με το ΕΣΥ προέρχεται, μέσω του Φούερμπαχ και του Χέγκελ, από το Τριαδικό Μεσαιωνικό δόγμα του Αυγουστίνου. Εδώ, για πρώτη φορά, η έννοια του προσώπου έγινε αντιληπτή σαν θεμελιωμένη σε μία σχέση: και συγκεκριμένα στο ο Υιός είναι Υιός μόνον πάνω στη βάση της σχέσης του με τον Πατέρα, στο ότι ο Πατέρας είναι Πατέρας στην σχέση του με τον Υιό. Και στο ότι η Ιδιαιτερότης του Πνεύματος θεμελιώνεται από το γεγονός πως βρίσκεται σε σχέση και με τους δύο, με τον Πατέρα και τον Υιό, καθώς αυτό είναι το πνεύμα της κοινωνίας του ενός σε σχέση με τον άλλον. Σ’ αυτό το δόγμα της σχέσεως του Αυγουστίνου βρίσκεται η καταγωγή της αντιλήψεως του προσωπικού διαλόγου όπως παρουσιάστηκε από τους Ebner και Buber.
Αυτή η αντίληψη του προσώπου παρουσιάζει και μία σειρά ολόκληρη προβλημάτων στην έννοια του προτύπου, όπως την επεξεργάστηκε ο Μarfred Ζhennisen το 1965. Αυτά τα ίδια προβλήματα εμφανίζονται επίσης και σ’ αυτό που διαφοροποιεί τη θέση του Ebner από εκείνη του Buber. Μόνον ο Ebner σκέφτηκε με την στενή έννοια την προσωπική σύσταση του ΕΓΩ ξεκινώντας από το ΕΣΥ, ακολουθούμενος στη συνέχεια από τον F. Gogarten της Ευαγγελικής Εκκλησίας. Εάν όμως ακολουθήσουμε αυτή την άποψη, πρέπει να αναρωτηθούμε πού θεμελιώνεται η προσωπικότης του ΕΣΥ. Εάν ανακαλέσουμε κάτι τρίτο τότε θα ’χουμε αυτομάτως μια αναδρομή στο άπειρο. Εάν θεμελιώσουμε την προσωπικότητα του ΕΣΥ, στον εαυτό του, τότε αποδίδουμε στο ΕΣΥ εκείνη την απόλυτη υποκειμενικότητα την οποία αρνούμαστε στο ΕΓΩ σαν ουσία προσωπική. Εάν τέλος, όπως συμβαίνει στον Buber – η σύσταση του ΕΓΩ και του ΕΣΥ γίνει κατανοητή σαν αμοιβαία σύσταση, η καταγωγή και των δύο πρέπει να αναζητηθεί στη σχέση η οποία ενυπάρχει ανάμεσά τους.
Αυτή η σχέση περιέχει, κατά τον Buber, το Μυστικό που συνδέει το ΕΓΩ και το ΕΣΥ και από το οποίο και τα δύο αντλούν την προσωπικότητά τους. Αυτή η σύλληψη είναι αυτή που ανταποκρίνεται περισσότερο στην προσωπική αντίληψη της Τριάδος, καθώς όχι μόνο ο Υιός και το Πνεύμα οφείλουν την ιδιαιτερότητά τους στον Πατέρα, αλλά και ο Πατήρ δεν θα ήταν Πατέρας χωρίς τον Υιό και το Πνεύμα. Από το μέρος της Δύσεως εκφράστηκε πάντοτε η υποψία πως η ανατολική Τριαδική Θεολογία προτείνει μια μονόπλευρη υποταγή του Υιού και του Πνεύματος στον Πατέρα, βάζοντας σε αμφιβολία μ’ αυτόν τον τρόπο την Ισότητα των τριών προσώπων.
Ο Αθανάσιος είχε υπογραμμίσει με αποφασιστικότητα την αμοιβαιότητα της προσωπικής σχέσης στην Τριάδα, όταν αναφερόμενος στο κατά Ιωάννην 14,6 παρατηρούσε πως ο Υιός είναι η αλήθεια του Πατρός και έτσι η αλήθεια δεν θα υπήρχε πάντοτε στον Θεό εάν ο Υιός δεν υπήρχε πάντοτε στον Θεό (έναντ. Αρ. Ι,20). Αυτό σημαίνει πως η αλήθεια του Πατρός εξαρτάται από το είναι του Υιού, παρότι δεν μπορούμε να μιλήσουμε για μια παραγωγή του Πατρός εκ μέρους του Υιού, διότι ο ιδιαίτερος χαρακτήρας του Πατρός σχετικά με τον Υιό είναι ακριβώς ότι τον Γενά, η Γένεσίς Του. Παρ’ όλα αυτά ο Αθανάσιος δηλώνει ξεκάθαρα: «δεν θα μπορούσαμε να μιλήσουμε για Πατέρα εάν δεν υπήρχε ένας Υιός» (ΙΙΙ,6). Εάν όμως τα πρόσωπα συστήνονται αμοιβαίως το ένα από το άλλο, τότε το προσωπικό είναι κάθε προσώπου πρέπει να γίνει κατανοητό ξεκινώντας από κάτι διαφορετικό από αυτή την προσωπική σχέση και καταλήγει ανούσιο να προσπαθούμε να σκεφθούμε την ενότητα της θείας ουσίας με τον τρόπο της Τριαδικής Θεολογίας.
Στα σίγουρα κανένα από τα Θεία πρόσωπα, έξω από την σχέση του με τα άλλα πρόσωπα, είναι σε «παραπάνω» σχέση με την Θεϊκή ουσία: Καθένα πρόσωπο αναφέρεται στην μοναδική θεία ουσία μόνον μέσω της σχέσεώς του και με τα δύο άλλα πρόσωπα.
Έτσι μπορούμε να πούμε πως αυτό που συστήνει το πρόσωπο στην σχέση του με τα άλλα πρόσωπα δεν είναι τίποτε άλλο από την ουσία με την οποία κοινωνεί με τα άλλα πρόσωπα. Ουσία την οποία κατέχει μέσω της σχέσεως με τα άλλα πρόσωπα. Τοιουτοτρόπως, για τον Αθανάσιο, από την Τριαδική Θεολογική άποψη, ισχύει και για τον Πατέρα πως έχει την αλήθεια του μόνον στον Υιό. Όμως η αλήθεια του Πατρός δεν συνίσταται μόνον στο ότι είναι Πατέρας αλλά στη Θεότητά του.
Τί συνέπειες έχουν έναντι στη ανθρωπολογίας αυτές οι τριαδολογικές προβληματικές πάνω στην έννοια του προσώπου; Ίσως, σε αναλογία με την σημασία της μοναδικής Θείας ουσίας για την σύσταση των Τριαδικών προσώπων, μπορούμε να πούμε πως το ανθρώπινο ΕΓΩ συστήνεται από το ΕΣΥ καθώς, αναφερόμενο στο ΕΣΥ, αναφέρεται στην ανθρώπινη ουσία γενικώς, όπως επίσης το ίδιο ακριβώς ισχύει για το Εσύ στην αναφορά του στο Εγώ. Όλα τα ανθρώπινα πρόσωπα αναφέρονται στην δική τους «ανθρώπινη ουσία» ακριβώς διότι βρίσκονται σε σχέση με άλλα πρόσωπα. Ενώ όμως κάθε Τριαδικό πρόσωπο, στην σχέση του με τα άλλα μετέχει την ίδια στιγμή πλήρως στην μοναδική Θεότητα, καθώς από την αιωνιότητα ο μοναδικός Θεός έχει την συγκεκριμένη του ύπαρξη στα τρία πρόσωπα, η ενότης της ανθρωπότητος δεν έχει τελείως πραγματοποιηθεί στα ανθρώπινα πρόσωπα. Γι’ αυτό η έννοια της «ανθρωπότητος» αντιστρατεύεται ακόμη, σαν συγκεκριμένη αφηρημένη έννοια, τα άτομα, τα οποία και μόνον αυτά, διαθέτουν συγκεκριμένη ύπαρξη, παρότι πορεύονται ακόμη προς εκείνο στο οποίο θα γίνουν.
Τα ανθρώπινα πρόσωπα λοιπόν διακρίνονται από τα Τριαδικά λόγω της χρονικότητός των. Η Χρονικότης των ανθρωπίνων προσώπων φαίνεται ακριβώς σ’ αυτό: Στο ότι βρίσκονται ακόμη σε πορεία προς τον εαυτό τους. Αυτή η πορεία υπερβαίνει τις συγκεκριμένες σχέσεις με τα άλλα ανθρώπινα πρόσωπα. Στην πορεία του προς τον εαυτό του, κάθε άνθρωπος, πέρα από τα πρόσωπα που τον περικλείουν, αναφέρεται στον Θεό, στον οποίο θεμελιώνεται το Είναι του ανθρώπου και επομένως θεμελιώνεται και αυτή η ίδια η αναφορά του κάθε μοναδικού ανθρώπου σε όλους τους υπόλοιπους με τους οποίους ο ίδιος δεν έρχεται σε άμεση επαφή!
Αμέθυστος
(συνέχεια από το 2ο μέρος)
Τα προβλήματα της Τριαδικής Θεολογίας δεν είναι χωρίς νόημα για το ανθρωπολογικό θέμα της προσωπικότητος και της υποκειμενικότητος του ανθρώπου. Μία όψη του σύγχρονου θεολογικού Τριαδικού διαλόγου γύρω από την έννοια του προσώπου πέρασε στην ανθρωπολογία. Πρόκειται για την σύλληψη του προσώπου σαν οντότητος αποτελούμενης από την σχέση του ΕΓΩ με το ΕΣΥ. Αυτή η Θεωρία των Ebner και Buber είναι γνωστή πλέον σαν «διαλογικός περσοναλισμός». Είναι δε δυνατόν να αποδειχθεί πως η θέση που βλέπει το ιδρυτικό νόημα της Έννοιας του ΕΓΩ στην σχέση αυτού του τελευταίου με το ΕΣΥ προέρχεται, μέσω του Φούερμπαχ και του Χέγκελ, από το Τριαδικό Μεσαιωνικό δόγμα του Αυγουστίνου. Εδώ, για πρώτη φορά, η έννοια του προσώπου έγινε αντιληπτή σαν θεμελιωμένη σε μία σχέση: και συγκεκριμένα στο ο Υιός είναι Υιός μόνον πάνω στη βάση της σχέσης του με τον Πατέρα, στο ότι ο Πατέρας είναι Πατέρας στην σχέση του με τον Υιό. Και στο ότι η Ιδιαιτερότης του Πνεύματος θεμελιώνεται από το γεγονός πως βρίσκεται σε σχέση και με τους δύο, με τον Πατέρα και τον Υιό, καθώς αυτό είναι το πνεύμα της κοινωνίας του ενός σε σχέση με τον άλλον. Σ’ αυτό το δόγμα της σχέσεως του Αυγουστίνου βρίσκεται η καταγωγή της αντιλήψεως του προσωπικού διαλόγου όπως παρουσιάστηκε από τους Ebner και Buber.
Αυτή η αντίληψη του προσώπου παρουσιάζει και μία σειρά ολόκληρη προβλημάτων στην έννοια του προτύπου, όπως την επεξεργάστηκε ο Μarfred Ζhennisen το 1965. Αυτά τα ίδια προβλήματα εμφανίζονται επίσης και σ’ αυτό που διαφοροποιεί τη θέση του Ebner από εκείνη του Buber. Μόνον ο Ebner σκέφτηκε με την στενή έννοια την προσωπική σύσταση του ΕΓΩ ξεκινώντας από το ΕΣΥ, ακολουθούμενος στη συνέχεια από τον F. Gogarten της Ευαγγελικής Εκκλησίας. Εάν όμως ακολουθήσουμε αυτή την άποψη, πρέπει να αναρωτηθούμε πού θεμελιώνεται η προσωπικότης του ΕΣΥ. Εάν ανακαλέσουμε κάτι τρίτο τότε θα ’χουμε αυτομάτως μια αναδρομή στο άπειρο. Εάν θεμελιώσουμε την προσωπικότητα του ΕΣΥ, στον εαυτό του, τότε αποδίδουμε στο ΕΣΥ εκείνη την απόλυτη υποκειμενικότητα την οποία αρνούμαστε στο ΕΓΩ σαν ουσία προσωπική. Εάν τέλος, όπως συμβαίνει στον Buber – η σύσταση του ΕΓΩ και του ΕΣΥ γίνει κατανοητή σαν αμοιβαία σύσταση, η καταγωγή και των δύο πρέπει να αναζητηθεί στη σχέση η οποία ενυπάρχει ανάμεσά τους.
Αυτή η σχέση περιέχει, κατά τον Buber, το Μυστικό που συνδέει το ΕΓΩ και το ΕΣΥ και από το οποίο και τα δύο αντλούν την προσωπικότητά τους. Αυτή η σύλληψη είναι αυτή που ανταποκρίνεται περισσότερο στην προσωπική αντίληψη της Τριάδος, καθώς όχι μόνο ο Υιός και το Πνεύμα οφείλουν την ιδιαιτερότητά τους στον Πατέρα, αλλά και ο Πατήρ δεν θα ήταν Πατέρας χωρίς τον Υιό και το Πνεύμα. Από το μέρος της Δύσεως εκφράστηκε πάντοτε η υποψία πως η ανατολική Τριαδική Θεολογία προτείνει μια μονόπλευρη υποταγή του Υιού και του Πνεύματος στον Πατέρα, βάζοντας σε αμφιβολία μ’ αυτόν τον τρόπο την Ισότητα των τριών προσώπων.
Ο Αθανάσιος είχε υπογραμμίσει με αποφασιστικότητα την αμοιβαιότητα της προσωπικής σχέσης στην Τριάδα, όταν αναφερόμενος στο κατά Ιωάννην 14,6 παρατηρούσε πως ο Υιός είναι η αλήθεια του Πατρός και έτσι η αλήθεια δεν θα υπήρχε πάντοτε στον Θεό εάν ο Υιός δεν υπήρχε πάντοτε στον Θεό (έναντ. Αρ. Ι,20). Αυτό σημαίνει πως η αλήθεια του Πατρός εξαρτάται από το είναι του Υιού, παρότι δεν μπορούμε να μιλήσουμε για μια παραγωγή του Πατρός εκ μέρους του Υιού, διότι ο ιδιαίτερος χαρακτήρας του Πατρός σχετικά με τον Υιό είναι ακριβώς ότι τον Γενά, η Γένεσίς Του. Παρ’ όλα αυτά ο Αθανάσιος δηλώνει ξεκάθαρα: «δεν θα μπορούσαμε να μιλήσουμε για Πατέρα εάν δεν υπήρχε ένας Υιός» (ΙΙΙ,6). Εάν όμως τα πρόσωπα συστήνονται αμοιβαίως το ένα από το άλλο, τότε το προσωπικό είναι κάθε προσώπου πρέπει να γίνει κατανοητό ξεκινώντας από κάτι διαφορετικό από αυτή την προσωπική σχέση και καταλήγει ανούσιο να προσπαθούμε να σκεφθούμε την ενότητα της θείας ουσίας με τον τρόπο της Τριαδικής Θεολογίας.
Στα σίγουρα κανένα από τα Θεία πρόσωπα, έξω από την σχέση του με τα άλλα πρόσωπα, είναι σε «παραπάνω» σχέση με την Θεϊκή ουσία: Καθένα πρόσωπο αναφέρεται στην μοναδική θεία ουσία μόνον μέσω της σχέσεώς του και με τα δύο άλλα πρόσωπα.
Έτσι μπορούμε να πούμε πως αυτό που συστήνει το πρόσωπο στην σχέση του με τα άλλα πρόσωπα δεν είναι τίποτε άλλο από την ουσία με την οποία κοινωνεί με τα άλλα πρόσωπα. Ουσία την οποία κατέχει μέσω της σχέσεως με τα άλλα πρόσωπα. Τοιουτοτρόπως, για τον Αθανάσιο, από την Τριαδική Θεολογική άποψη, ισχύει και για τον Πατέρα πως έχει την αλήθεια του μόνον στον Υιό. Όμως η αλήθεια του Πατρός δεν συνίσταται μόνον στο ότι είναι Πατέρας αλλά στη Θεότητά του.
Τί συνέπειες έχουν έναντι στη ανθρωπολογίας αυτές οι τριαδολογικές προβληματικές πάνω στην έννοια του προσώπου; Ίσως, σε αναλογία με την σημασία της μοναδικής Θείας ουσίας για την σύσταση των Τριαδικών προσώπων, μπορούμε να πούμε πως το ανθρώπινο ΕΓΩ συστήνεται από το ΕΣΥ καθώς, αναφερόμενο στο ΕΣΥ, αναφέρεται στην ανθρώπινη ουσία γενικώς, όπως επίσης το ίδιο ακριβώς ισχύει για το Εσύ στην αναφορά του στο Εγώ. Όλα τα ανθρώπινα πρόσωπα αναφέρονται στην δική τους «ανθρώπινη ουσία» ακριβώς διότι βρίσκονται σε σχέση με άλλα πρόσωπα. Ενώ όμως κάθε Τριαδικό πρόσωπο, στην σχέση του με τα άλλα μετέχει την ίδια στιγμή πλήρως στην μοναδική Θεότητα, καθώς από την αιωνιότητα ο μοναδικός Θεός έχει την συγκεκριμένη του ύπαρξη στα τρία πρόσωπα, η ενότης της ανθρωπότητος δεν έχει τελείως πραγματοποιηθεί στα ανθρώπινα πρόσωπα. Γι’ αυτό η έννοια της «ανθρωπότητος» αντιστρατεύεται ακόμη, σαν συγκεκριμένη αφηρημένη έννοια, τα άτομα, τα οποία και μόνον αυτά, διαθέτουν συγκεκριμένη ύπαρξη, παρότι πορεύονται ακόμη προς εκείνο στο οποίο θα γίνουν.
Τα ανθρώπινα πρόσωπα λοιπόν διακρίνονται από τα Τριαδικά λόγω της χρονικότητός των. Η Χρονικότης των ανθρωπίνων προσώπων φαίνεται ακριβώς σ’ αυτό: Στο ότι βρίσκονται ακόμη σε πορεία προς τον εαυτό τους. Αυτή η πορεία υπερβαίνει τις συγκεκριμένες σχέσεις με τα άλλα ανθρώπινα πρόσωπα. Στην πορεία του προς τον εαυτό του, κάθε άνθρωπος, πέρα από τα πρόσωπα που τον περικλείουν, αναφέρεται στον Θεό, στον οποίο θεμελιώνεται το Είναι του ανθρώπου και επομένως θεμελιώνεται και αυτή η ίδια η αναφορά του κάθε μοναδικού ανθρώπου σε όλους τους υπόλοιπους με τους οποίους ο ίδιος δεν έρχεται σε άμεση επαφή!
Αμέθυστος
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου