Η ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΤΩΝ ΜΟΝΤΕΡΝΩΝ ΘΡΗΣΚΕΙΩΝ ΑΠΟ ΤΟ ΚΟΣΜΙΚΟ ΠΝΕΥΜΑ ΤΗΣ ΔΥΣΕΩΣ. Το Μοντέρνο Πνεύμα της Ασίας (37)

Συνέχεια από:Τετάρτη, 25 Φεβρουαρίου 2015

Δημιουργώντας την Θρησκεία της Ανατολής

   Το πνευματικό σώμα  
  Πολιτική πνευματικότητα    Η επέκταση του ισλάμ στην Ασία   Μουσουλμάνοι στην Ινδία και την Κίνα σήμερα

Κεφάλαιο 9-Συμπέρασμα β

Norbert Elias,

Η προσοχή που δόθηκε στην θεωρία του Huntington  δείχνει πως η έννοια του πολιτισμού παίζει σημαντικό ρόλο στην μελέτη των διεθνών σχέσεων. Ο Peter Katzenstein διατύπωσε προσφάτως την θέση πως «οι πολιτισμοί αφορούν την κοινωνία και λειτουργούν σε πλατιά επίπεδα της πολιτισμικής ταυτότητας στις παγκόσμιες πολιτικές. Επειδή είναι ενταγμένοι στα ήθη και τα έθιμα, οι πολιτισμοί μπορούν να προσλάβουν μια συγκεκριμένη ταυτότητα όταν συναντούν άλλους πολιτισμούς», ακολουθώντας τόν κοινωνιολόγο Randall Collins, πού βλέπει τους πολιτισμούς «ως ζώνες κύρους με ένα ή περισσότερα κέντρα». Κατά τον Katzenstein, η Ινδία και η Κίνα, αλλά και οι ΗΠΑ, είναι πολιτισμικά κράτη (civilizational states). Οι θρησκευτικές παραδόσεις είναι κεντρικής σημασίας για την ταυτότητα τους και για το πρόγραμμα εκπολιτισμού που ακολούθησαν (Indicization, Sinicization, Americanization)¹⁴.

Όπως επεσήμανα στο παρόν βιβλίο, η κύρια ώθηση για το στοχασμό περί πολιτισμού είναι η αναζήτηση και εύρεση βαθέων στρωμάτων ή ακόμα και ουσιών. Ο μακαρίτης S. N. Eisenstadt εισηγήθηκε πως η βαθιά ιστορία των πολιτισμικών (θρησκευτικών) σχημάτων οδηγεί στις διαφορές που παρατηρούνται στην νεωτερικότητα. Σύμφωνα με τον Eisenstadt, η μεγάλη επανάσταση στον στοχασμό περί πολιτισμού έλαβε χώρα σε μια σχετικά μικρή χρονική περίοδο γύρω στο 500 π.Χ. Ονόμασε την περίοδο αυτή «the Axial Age of Breakthroughs» (η εποχή άξονας κατά την οποία συνέβησαν ρήγματα), χρησιμοποιώντας μια έννοια που εισήγαγε ο Karl Jaspers, σύμφωνα με τον οποίο, ανέκυψε ένα κοινό πλαίσιο για την ιστορική αυτό-κατανόηση. Η εποχή άξονας του Jaspers και του Eisenstadt είναι το υπόβαθρο του έργου του Charles Taylor πάνω στην δυτική νεωτερικότητα, την οποία χαρακτηρίζει «εποχή της εκκοσμίκευσης» (secular age).

Κατά την άποψή μου, πρέπει να αποφύγουμε την απολυτοποίηση του πολιτισμού, χωρίς να αρνηθούμε την βαθιά ιστορία των θρησκευτικών παραδόσεων και των διαδικασιών διαμόρφωσης του κράτους, που συνδέουν ανθρώπους σε μεγάλες εκτάσεις. Έχει μεγάλη σημασία να αποφύγουμε το αίσθημα πως είναι αναγκαίο να εκφράσουμε την ενότητα με λέξεις. Οι παραδόσεις προβάλλονται ως άχρονες, ως υπερβατικές ως προς την ιστορία. Η θεωρητική τους αυθεντία έγκειται στην απαίτηση που προβάλλουν, πως παρουσιάζουν μια διαχρονική ενότητα. Επομένως, το θέμα στην εποχή μας δεν είναι τόσο ότι οι παραδόσεις εξορίζονται κατά την διαδικασία του εκδυτικισμού, αλλά το γεγονός ότι λαμβάνει κεντρική θέση η συζήτηση για το πως οι ενδογενείς παραδόσεις σχετίζονται προς την ανάγκη αναμέτρησης προς την μοντέρνα δύναμη της Δύσεως. Όταν εξετάζουμε τον εθνικισμό και την νεωτερικότητα στην Ινδία, την Κίνα και την Ευρώπη, δεν πρέπει απλά να δούμε το δεδομένο αυτό ως διάρρηξη των δεσμών με το παραδοσιακό παρελθόν, αλλά ως επεξεργασία και μεταμόρφωση των παραδόσεων, που τώρα απεικονίζονται ως η ουσία ή ο πολιτισμός της εθνικής ταυτότητας. Όπως επεσήμανε ο Norbert Elias, ο όρος civilisation στα γαλλικά σημαίνει τα εθνικά χαρακτηριστικά των Γάλλων, ενώ ο γερμανικός όρος Zivilisation σημαίνει τον εξωτερικό, υλικό πολιτισμό, και είναι κατώτερος από την Kultur, που είναι καθαρά πνευματική (rein geistig) και πολύ λιγότερο συνδεδεμένη προς την πολιτική. Στο δεύτερο μισό του 19^ου αιώνα, οι έννοιες αυτές δήλωναν τις ουσιαστικές διαφορές μεταξύ Γάλλων και Γερμανών.

Η έννοια του πολιτισμού χρησιμοποιείται στην σύγχρονη εποχή για να δηλώσει την σημασία τής εθνικής ενότητας σε πολιτισμικά κράτη (civilizational states) όπως Ινδία και Κίνα. Ο όρος πολιτισμός μπορεί να μεταφραστεί στην Ινδία με τον όρο sankriti, αυτό όμως είναι ένα ιδανικό τελειότητος που φέρουν οι βραχμανικές ομάδες, και όχι κάτι που δημιουργεί ενότητα. Από τον 16^ο αιώνα την διαμόρφωση του κράτους είχαν σε μεγάλο μέρος στα χέρια τους οι μουσουλμανικές ομάδες, που είχαν ιδρύσει την αυτοκρατορία Mughal και μια σειρά σουλτανάτων. Η ιδέα του ινδουιστικού πολιτισμού που ενώνει την Ινδία έγινε ο ιδρυτικός μύθος του ινδουιστικού εθνικισμού, και χρησιμοποιήθηκε όχι μόνο για να ενώσει τις κάστες , γλωσσικές ομάδες, θρησκευτικά κινήματα σε περιοχές όπου κυβερνούσαν οι Βρετανοί, αλλά και για να κρατήσει τους μουσουλμάνους εκτός, αφού ανήκαν στον ξένο ισλαμικό πολιτισμό.

Στην Κίνα ο όρος πολιτισμός μπορεί να μεταφραστεί με τον όρο wenming, που σημαίνει το αντίθετο του «απολίτιστος» ή «βάρβαρος». Μια συγγενής έννοια, wenhua, μπορεί να μεταφραστεί ως διαδικασία εκπολιτισμού άλλων, της αφομοίωσης τους στον κινέζικο πολιτισμό (είτε το θέλουν είτε όχι). Η συλλαβή wen σημαίνει γλώσσα και ιδιαιτέρως το γράψιμο, επισημαίνοντας την σημασία τού γραπτού και την γραπτή παράδοση στην κινέζικη αντίληψη περί πολιτισμού. Ένα σπουδαίο στοιχείο αυτού του πολιτισμού είναι η κονφουκιανή ηθική και τέχνη της διοίκησης του κράτους. Και αυτά όμως είναι μια ομάδα ιδεών που μόνο εν μέρει ενώνουν την Κίνα. Από τον 16^ο αιώνα την διαμόρφωση του κράτους είχε αναλάβει η δυναστεία των Manchu (βάρβαροι), που είχε προσλάβει τις ιδέες του Κονφούκιου και προσπάθησε να τις εφαρμόσει. Μόνο στην ρεπουμπλικανική περίοδο έγινε μια σύνδεση μεταξύ του πολιτισμού των Χαν (εθνικοί) και της κονφουκιανής ηθικής και εθνικής ενότητας. Αυτά υιοθετήθηκαν από τους κομμουνιστές, που αντικατέστησαν το κονφουκιστικό με το κομμουνιστικό, και τώρα προσπαθούν να συνδυάσουν τον κομμουνισμό με τον κονφουκιανισμό, όπως στην περίπτωση του συνδυασμού των δυο πολιτισμών (liange wenming) που διενήργησε ο Deng Xiaoping: wuzhi wenming (υλικός πολιτισμός) jingshen wenming (πνευματικός πολιτισμός). Ενώ δεν μπορούμε να πούμε πως η κινέζικη αντίληψη περί πολιτισμού έχει ως κυρίαρχη λειτουργία να κρατήσει τους μουσουλμάνους εκτός, δημιουργείται μια ισχυρή αίσθηση πως οι Ουιγούροι μουσουλμάνοι δεν ανήκουν στον κινέζικο πολιτισμό, ούτε όμως και οι Hui μουσουλμάνοι, παρόλο που ανήκουν στην φυλή των Han. Όσες φορές και να ρώτησα, κατά την διάρκεια της έρευνας μου στην Σαγκάη, αν οι μουσουλμάνοι ανήκουν στην πόλη, στην περίπτωση που βρίσκονται εκεί για πολλές γενιές, η απάντηση ήταν πάντα η ίδια: φυσικά όχι. Ενώ οι άλλες μειονότητες εντάσσονται βαθμιαία στην κινέζικη κοινωνία, και οι πολιτισμοί τους θεωρούνται ως γοητευτικός φολκλοριστικός εμπλουτισμός του κινέζικου πολιτισμού, οι μουσουλμάνοι συνεχίζουν να θεωρούνται ως το απειλητικό άλλο. Το γεγονός αυτό εντείνεται από την γεωγραφική τοποθέτηση της περιοχής Xinjiang, που μοιάζει με αυτήν του Κασμίρ στην Ινδία, όπου ζει η πλειονότητα των μουσουλμάνων και αποτελεί την άκρη του εθνικού χώρου.

Στην Ευρώπη, η αναφορά στον αρχαίο πολιτισμό των Αθηνών και της Ρώμης, γίνεται συνήθως προσφέροντας τον ιδρυτικό μύθο της ευρωπαϊκής νεωτερικότητας (η ελευθερία της, το ιδανικό τού να είναι κανείς πολίτης, η λογική....). Στην αυτοκρατορική περίοδο και την περίοδο σχηματισμού εθνών, η πολιτισμική νεωτερικότητα της Ευρώπης (όπως περιγράφεται στο έργο του Taylor) χρησιμοποιείται κυρίως για να εξηγήσει την άνοδο της Ευρώπης στην εξουσία, και το δικαίωμα της να μορφώσει άλλους που έχουν οπισθοδρομικό πολιτισμό. Ο πολιτισμός δεν χρησιμοποιείται λοιπόν μόνο για να δημιουργήσει εθνική ενότητα και ταξική ηγεμονία, αλλά και για να θεωρήσει την σύγχρονη πρόοδο ως εξέλιξη του ευρωπαϊκού πολιτισμού, και ως μέτρο για το στάδιο ανάπτυξης των άλλων πολιτισμών. Ως ανταπόκριση στην στάση αυτή, οι Ινδοί και Κινέζοι εξήραν τις προσφορές των δικών τους πολιτισμών. Η έννοια της παν-ασιατικής πνευματικότητας ήταν ένα ιδιαίτερα σημαντικό στοιχείο αυτής της ανταπόκρισης. 

Συνεχίζεται