Η ΤΡΙΑΔΑ ΨΗΛΑ ΣΤΟΥΣ ΟΥΡΑΝΟΥΣ (KARL BARTH) (2)-επανάληψη

Στις πηγές της νεωτερικής θεολογίας (ΧXΧ)

Τώρα λοιπόν το δόγμα της αποκαλύψεως θα δεχθεί μια επεξεργασία συγκεντρωμένη αποφασιστικά στην Χριστολογία και γι’ αυτό ακριβώς Τριαδική. Ο Μπαρτ με σθένος και αποφασιστικότητα θέλει να αντιστρέψει την θεολογική μεθοδολογία που ίσχυσε στον νεοπροτεσταντισμό: Να μιλήσουμε για τον θεό, σημαίνει κάτι ουσιαστικώς διαφορετικό από το να μιλήσουμε για τον άνθρωπο σε πιο υψιπετείς τόνους. Ας θυμηθούμε πως στον Σλαϊερμάχερ η Τριάδα τοποθετείται στον Επίλογο, ενώ στον Μπαρτ στα προλεγόμενα τής “Εκκλησιαστικής Δογματικής”.

Στα προλεγόμενα ο Μπαρτ αναρωτιέται γύρω από τον Λόγο του θεού σαν “κριτήριο” τής Δογματικής. Ποιος είναι ο θεός στην αποκάλυψή του; Σ’ αυτή την ερώτηση ο Μπαρτ απαντά με το Τριαδολογικό δόγμα της αρχαίας Εκκλησίας. Το Τριαδικό δόγμα χαρακτηρίζει σαν “χριστιανικό” ένα δόγμα γύρω από τον θεό. Μόνο που ο Μπαρτ εννοεί το Τριαδικό δόγμα σαν σχόλιο στην πρόταση: «Ο θεός αποκαλύπτεται σαν ο Κύριος». Γι’ αυτό ο θεός αποκαλύπτει τον εαυτό του σε μας σαν Πατήρ, Υιός και Άγιο Πνεύμα.[Ας προσέξουμε ότι όλοι οι σύγχρονοι θεολόγοι μιλούν γιά αποκάλυψη, όχι γιά ενανθρώπιση]

Η Εκκλησία αναγκάστηκε να πολεμήσει για να αναγνωριστεί το Τριαδικό δόγμα στην διάρκεια του 4ου αιώνος, όταν χρειάστηκε να υπερασπιστεί την θεότητα του Χριστού και του Αγίου Πνεύματος. Δηλαδή με τον Ιησού Χριστό και με το Άγιο Πνεύμα έχουμε να κάνουμε πάντοτε μόνον με τον Θεό. Αυτό ακριβώς αρνούνται οι αντίπαλοι της Αγίας Τριάδος όλων των εποχών, και οι αρχαίοι και  οι σύγχρονοι.

Ο Μπαρτ δεν είχε καμία πρόθεση να επινοήσει μια απαγωγή της Τριάδος από κάποιο a priori, αλλά να εκφράσει μόνον, με μια ειδική προοπτική, οτιδήποτε βεβαιώνει η αποκάλυψη, η οποία περιέχεται στην Βίβλο και στο δόγμα της αρχαίας Εκκλησίας. Ο θεός και η αποκάλυψή Του υπάρχουν μέσα στη Βίβλο. Αυτή όμως είναι η αποκεκαλυμμένη μαρτυρία ακριβώς επειδή είναι Μαρτυρία του Χριστού. Ο Χριστός είναι η πραγματικότης, δηλαδή η πραγματικότης του αποκεκαλυμμένου Λόγου σε μας, μια φορά για πάντα. Το γεγονός Ιησούς Χριστός.

Ο Μπαρτ γνωρίζει όμως ταυτόχρονα ότι η Βιβλική Μαρτυρία του θεού στην αποκάλυψή Του, δεν ταυτίζεται με το Τριαδικό δόγμα, παρότι αντιλαμβάνεται ανάμεσά τους μια αληθινή και βασική σχέση. «Ότι ο θεός είναι ένας και τρεις, ότι η ενότης και η τριαδικότης δεν υφίστανται μόνον στην αποκάλυψη αλλά και σ’ αυτόν τον ίδιο τον θεό και επομένως δεν πρέπει να μιλάμε για μια φανέρωση της Οικονομίας της Σωτηρίας αλλά για μια πραγματικότητα που ενυπάρχει στον θεό, όλο αυτό αποτελεί ένα δόγμα της Εκκλησίας και όχι ένα βιβλικό δόγμα, δηλαδή δεν είναι κάτι που εκφράζεται ξεκάθαρα μέσα στην Βίβλο».

«Το Τριαδικό δόγμα είναι μια εξήγηση, ένα ιδιαίτερο σχόλιο, που έγινε δεκτό και κατανοητό από την Εκκλησία σαν την νόμιμη μαρτυρία της αποκαλύψεως».

Όλες οι θέσεις του Μπαρτ γύρω από την ενυπάρχουσα και μόνιμη Τριάδα, τού φανερώνονται σαν αναγκαίες λογικές προϋποθέσεις της Οικονομικής Τριάδος. Δεν εκφράζουν παρά μία και μόνη Ιδέα: Στον θεό, η διαφορά, η ενότης, και ο τρόπος υπάρξεως, είναι τέτοιες ακριβώς όπως επιβάλλονται στην Βιβλική Μαρτυρία της αποκαλύψεως!

ΑΠΟΛΥΤΟ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟ ΚΑΙ ΣΧΕΤΙΚΟΙ ΤΡΟΠΟΙ ΥΠΑΡΞΕΩΣ

Η Τριάδα δεν ονομάζει μόνο την ενότητα του Θεού, αλλά την καθορίζει, την ενδυναμώνει. Η ενότης του Θεού έχει στερεότητα ακριβώς λόγω της «τριπλής επαναλήψεως τού μοναδικού Θεού». Αυτή η αληθινή ripetitio aeternitatis in aeternitate κάνει τον Θεό, πού είναι τρία πρόσωπα, μια μοναδική προσωπικότητα.

Έτσι φτάνουμε, όπως λέει ο Μπάρτ, στο πιο δύσκολο σημείο της τριαδολογικής έρευνας: Τί σημαίνει ο όρος πρόσωπο ο οποίος χρησιμοποιείται συνήθως; Ή γενικώς, τί σημαίνει ο Πατήρ, ο Υιός και το Άγιο Πνεύμα διακριτοί ή διατεταγμένοι στον Θεό; Κάτω από πια έννοια μπορούμε να τους συγκεντρώσουμε; Τί είναι, εκτός του γεγονότος πώς καθένα από αυτά και όλα μαζί είναι ο μοναδικός αληθινός θεός; Ποια είναι η γενική αρχή πού διέπει το Είναι τους σαν Πατέρα, Υιό και Άγιο Πνεύμα;

Πάντως όλες οι δυσκολίες που προέκυψαν από τον όρο πρόσωπο και από την έννοιά του, ομολογεί ο Μπαρτ, δεν δηλώνουν παρά τις δυσκολίες που εμπεριέχονται στην προβληματική. Παραμένει λοιπόν επικίνδυνο να συνεχίσουμε να μιλάμε για πρόσωπο στον Θεό χωρίς προσοχή και ενδοιασμούς.

Μετά τούς δογματικούς ορισμούς της αρχαίας εκκλησίας η έννοια τού προσώπου πήρε μια εντελώς διαφορετική κατεύθυνση. Ο Μπάρτ βεβαίως δεν υποπτεύθηκε πως αυτή η στροφή είχε σχέση ακριβώς με τον Χριστιανισμό και με την σταθερή επιρροή του στον Δυτικό πολιτισμό.

Το γεγονός πως το νόημα τού προσώπου συνέπεσε τελικώς με εκείνο του ΕΓΩ αντιτιθεμένου σε κάθε άλλο ΕΓΩ, σε μια ανεξάρτητη, ιδιαίτερη, διακεκριμένη ελευθερία, δεν μας επιτρέπει να χρησιμοποιήσουμε αυτόν τον όρο αναφορικά με τον Χριστιανικό Θεό χωρίς να πέσουμε σε αντιφάσεις. Η Τριάδα κατά τον Μπάρτ δεν μπορεί να θεωρηθεί ότι αποτελείται από τρία πρόσωπα σαν ΕΓΩ αυτοσυνείδητα και ελεύθερα, διότι θα πέσουμε αμέσως στον Τριθεϊσμό.

«Η Ρωμαιοκαθολική θεολογία μιλά ακόμη για πρόσωπο στην τριαδική θεολογία σαν να μην έχει υπάρξει στο μεταξύ η μοντέρνα έννοια της προσωπικότητος, λες και ο ορισμός του Βοήθιου είναι σύγχρονος και κατανοητός από όλους, σαν να είχε εξηγηθεί κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνος το νόημα αυτού του ορισμού τόσο καλά ώστε να μπορούμε να μιλάμε με κάποιο όφελος για τρία πρόσωπα στην Αγία Τριάδα».

Μιλώντας για πρόσωπα στον θεό σήμερα όλοι θα καταλάβαιναν ότι έχουμε να κάνουμε με τρία υποκείμενα, με τρία ΕΓΩ, κάτι που δεν συμφωνεί βεβαίως με την Βιβλική διδασκαλία περί Ενός Θεού και Κυρίου. Θα μπορούσαμε βεβαίως να έχουμε την ψευδαίσθηση ότι ο Πατήρ και ο Υιός που μας παρουσιάζει η Γραφή είναι πρόσωπα ή υποκείμενα με την κοινή έννοια της εκφράσεως. Επειδή όμως υπάρχει αυτό το Vinculum Caritatis (ο δεσμός της αγάπης) ανάμεσα στον Πατέρα και τον Υιό, το «Άγιο Πνεύμα» δεν θα μπορούσε με τίποτε να κατανοηθεί σαν τρίτο “πρόσωπο” με την μοντέρνα σημασία του όρου. Είναι λοιπόν ξεκάθαρο, κατά τον Μπαρτ, πως το Άγιο Πνεύμα δεν είναι ένα τρίτο πνευματικό υποκείμενο, ένα τρίτο ΕΓΩ, ένας τρίτος Κύριος δίπλα στους άλλους δύο Κυρίους, αλλά ένας τρίτος τρόπος υπάρξεως του μοναδικού θείου υποκειμένου, του μοναδικού Κυρίου.

Ο Μπαρτ ξεκαθαρίζει πολύ γρήγορα όπως θα δούμε πως το πρόσωπο στην Αγία Τριάδα σημαίνει «τρόπος υπάρξεως». Δεν μπορούμε όμως, σ’ αυτό το σημείο να μην αναρωτηθούμε πως και ένας τόσο οργανωμένος και λεπτός θεολόγος σαν τον Μπαρτ, αρνείται με τόση βεβαιότητα στους τρεις της Αγίας Τριάδος να είναι ΕΓΩ που κοινωνούν στην περιχώρηση μιας μοναδικής θεϊκής Ουσίας. Μήπως δεν είναι το ΕΓΩ η κορυφαία Δημιουργία του θεού, στο κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωσιν του ανθρώπου; Δεν είναι επομένως το μόνο αξιοπρεπές για να αποδοθεί στα Τριαδικά πρόσωπα; Και εάν δεν μπορούμε να ονομασθούμε ΕΓΩ , τότε ο Πατήρ, ο Υιός και το Άγιο Πνεύμα είναι κάτι λιγότερο ή κάτι περισσότερο από τρία ΕΓΩ! Και εάν επρόκειτο για ΕΓΩ μ’ έναν απολύτως ασύγκριτο τρόπο, τέτοιο ώστε να τους επιτρέπει να οικοδομήσουν μαζί, εντελώς παράδοξα, ένα μοναδικό Θεό και Κύριο; Γιατί να αρνηθούμε a priori αυτό το θεϊκό σκάνδαλο και να μην το αντιμετωπίσουμε με μεγαλύτερη προσοχή; Ή μήπως είναι από πίσω η “Ιδεαλιστική” ανησυχία να δούμε τον θεό σαν ένα μοναδικό «πρόσωπο», ένα μοναδικό «υποκείμενο» ή «ΕΓΩ», η οποία εμποδίζει τον Μπαρτ να ομολογήσει τα τρία πρόσωπα σαν τρία θεϊκά «ΕΓΩ»;

Όπως και να ‘χει πάντως, ο Μπάρτ ισχυρίζεται πως πρέπει να αποφύγουμε την μοντέρνα έννοια του «ΕΓΩ» και να χρησιμοποιήσουμε τον όρο ΠΡΟΣΩΠΟ με την σημασία του «τρόπου υπάρξεως» (Seinseweise) εάν επιθυμούμε να αναγγείλουμε τον θεό σαν τον Κύριο που αυτοαπεκαλύφθη και προσεφέρθη στον Ιησού Χριστό!

Και ο Λούθηρος και ο Καλβίνος, αναγνωρίζει ο Μπάρτ, συνέχισαν όσον αφορά την Τριαδικότητα την κληρονομιά της αρχαίας εκκλησίας. Από την μεριά του οικειοποιείται επίσης και την θέση, Θωμιστική και νεοσχολαστική στην συνέχεια, του προσώπου σάν σχέση. Τοιουτοτρόπως μπορεί να μιλήσει για τον Πατέρα, τον Υιό και το Άγιο πνεύμα σάν τρείς «τρόπους υπάρξεως» του μοναδικού θεού, στην ιδιαιτερότητά τους και στην αμοιβαιότητα των σχέσεών τους. (Κ.ΒARTH, DieKirchliche, Ι/1,6, σ.386).

Για ένα πράγμα είναι σίγουρος ο Μπάρτ: πως η αρχαία έννοια τού προσώπου σήμερα είναι νεκρή. Γι’ αυτό, ενώ η αρχαία δογματική και η δογματική των καθολικών ομιλούν για τα τρία πρόσωπα μ’ έναν τρόπο νοηματικώς αδιάφορο, ο Μπάρτ βεβαιώνει: «ο θεός πού αποκαλύπτεται σύμφωνα με τις Γραφές είναι ένας σε τρείς διακεκριμένους τρόπους υπάρξεως, οι οποίοι αποτελούνται από αμοιβαίες σχέσεις. Μ΄ αυτόν τον τρόπο ο αποκεκαλυμμένος Θεός είναι ο Κύριος, δηλαδή το θείο «ΕΣΥ» που συναντά το ανθρώπινο «ΕΓΩ», το άτρεπτο υποκείμενο το οποίο απευθύνεται προς τον άνθρωπο για να δεθεί και να αποκαλυφθεί σ’ αυτόν ακριβώς σαν ο Θεός του».

Μ’ αυτή την έννοια δεν υπάρχει κανένας λόγος να εγκαταλείψουμε την έννοια του προσώπου. Παρότι δεν μπορούμε πλέον να την χρησιμοποιήσουμε παρά μόνον δίνοντάς της την σημασία μιας συντμήσεως πρακτικώς χρήσιμης και σχετικής με την ιστορική συνέχεια τού προβλήματος.

Κατά βάθος λοιπόν ο Μπάρτ δεν σκέφθηκε να επινοήσει μια καινούρια, επαναστατική έννοια, αλλά θέλησε να βάλει στο κέντρο της θεολογίας του μια «εφεδρική έννοια» στην οποία γινόταν ήδη αναφορά κάθε φορά πού εχρησιμοποιείτο ο όρος πρόσωπο!

Η πρόταση «ο θεός είναι ένας σε τρείς τρόπους υπάρξεως» δεν σημαίνει παρά τούτο: ο μοναδικός θεός, δηλαδή ο Κύριος, ο προσωπικός θεός, είναι αυτό που είναι όχι μόνο μ’ έναν «τρόπο», αλλά σύμφωνα με την ανάλυση του Μπάρτ της βιβλικής έννοιας της αποκαλύψεως, με τρείς «τρόπους υπάρξεως», του Πατρός, του Υιού και του Αγίου Πνεύματος.

(Συνεχίζεται)

 ΣΧΟΛΙΟ: Γιά τούς ημιμαθείς οικουμενιστές ο Μπάρτ είναι ο μεγαλύτερος Θεολόγος, αφήνοντας στήν θέση του στήν συνέχεια τόν Ζηζιούλα. Θά μπορούσαμε νά πούμε καί μόνο από αυτή τήν σελίδα, ότι έχουμε νά κάνουμε μέ Παναίρεση. Παρέλαση κάνουν.

Αμέθυστος