Κάλλιστος Γουέαρ (1)

Το ανθρώπινο πρόσωπο ώς εικόνα της Αγίας Τριάδος.

εκδόσεις ΠΑΡΡΗΣΙΑ, 2013

"Η πνευματική του Διαθήκη".

          

 Σήμερα λέει, οι Χριστιανοί θεωρούν το Χριστιανικό δόγμα μία άσχετη και καθόλου βοηθητική περιπλοκή που τους προκαλεί αμηχανία. Όμως όχι. Θα έπρεπε όλοι μας να μπορούμε να νιώθουμε ότι το δόγμα της Αγίας Τριάδος έχει άμεση σχέση με τον εαυτό μας και πρακτικές συνέπειες για το πρόσωπό μας!

          Ο Θεός δέν είναι κάτι αόριστο, αλλά αποκαλύπτει τον εαυτό Του μέσα απο μία σειρά συναντήσεων. Σ'αυτή την σειρά συναντήσεων υπάρχει μία βαθμιαία εξέλιξη, η οποία αναπτύσσεται σε τρία στάδια. Όπως λέει ο Άγιος Γρηγόριος ο Ναζιανζηνός η Π.Δ. εκήρυσσε φανερώς τον Πατέρα, η Κ.Δ. τον Υιόν και στο τρίτο στάδιο στην δική μας εποχή τής Εκκλησίας εμπολιτεύεται το πνεύμα. Ο Άγιος Γρηγόριος προβλέπει τις σύγχρονες ιδέες λοιπόν περί εξελίξεως και  με τους φωτισμούς και τις εκλάμψεις, λέει και τις κατά μέρος προσθήκες, το ανθρώπινο γένος προχωρεί εκ δόξης εις δόξαν (Λόγος 31ος, 26-27).

          Αυτή είναι η κανονιστική, βιβλική, ιστορική προσέγγιση! Είναι ανάγκη όμως να προχωρήσουμε. Ποιά είναι η εσωτερική λογική του δόγματος της Αγίας Τριάδος, η συνοχή του, η βασική του έμπνευση και ποιές οι ηθικές καί πνευματικές του συνεπαγωγές: Η ιστορική προσέγγιση μάς λέει ότι ο Θεός είναι τρισυπόστατος αλλά δέν μας υποδεικνύει το γιατί! [Οτι ακατάληπτον τό θείον καί ότι ου δεί ζητείν καί περιεργάζεσθαι τά μή παραδεδομένα ημίν υπό τών αγίων προφητών καί αποστόλωνκαί ευαγγελιστών. Ιωάν. Δαμασκηνού, έκδοσις ακριβής τής ορθοδόξου πίστεως.]

          Αυτό θα το βρεί ο Κάλλιστος με την βοήθεια τριών συγγραφέων. Ενός Έλληνα, του Μ.Βασιλείου και δύο Λατίνων. Ο Μ.Βασίλειος μιλά περί της ενότητος του Θεού με όρους κοινωνίας μεταξύ των τριών υποστάσεων ή προσώπων. (Εν τη κοινωνία τής Θεότητος εστίν η ένωσις). Και ο Γρηγόριος Νύσσης συμπληρώνει "Μηδεμίαν είναι παραλλαγήν εν τη ζωοποιώ φύσει, επί Πατρός λέγω και Υιού και πνεύματος Αγίου, αλλά τινά συνεχή και αδιάσπαστον κοινωνίαν εν αυτοίς θεωρείσθαι" (Επιστολή 381,4).

Αυτή είναι μία νύξη ώς πρός το εσωτερικό νόημα του δόγματος της Τριάδος. Υπάρχει κάτι που αντιστοιχεί στην έννοια της ενότητος εν τη ποικιλία!

          Μία δεύτερη νύξη υπάρχει στον Αυγουστίνο. Οι Καππαδόκες θεωρούν τήν Τριάδα σάν κατ' αναλογίαν ένωση τριών ανθρώπων που σχετίζονται μεταξύ τους. Αντιθέτως ο Αυγουστίνος εργάζεται πάνω  στο ψυχολογικό πρότυπο τού ενός προσώπου, το οποίο διαθέτει νού, αυτοσυνειδησία και αγάπη πρός τον εαυτό του. Ακόμη δέ και μνήμη, κατανόηση και βούληση. Αλλά επιτέλους μιλά για την αγάπη. Διότι η αγάπη υπονοεί τρία πράγματα, τον εραστή, το ερώμενο αντικείμενο και τον έρωτα που διαπερνά αμοιβαία και τον αγαπώντα και τον αγαπώμενο. Βεβαίως το πρότυπο του αποπροσωποποιεί το Πνεύμα και είναι διπρόσωπο αντί για τριπρόσωπο. Όμως δίνει περιεχόμενο στον λόγο του Ιωάννη "ο Θεός αγάπη εστί".

          Ο Σκωτσέζος όμως Richard του St.Victor (+1173) επεξηγεί αποτελεσματικά την σημασία του δόγματος.

          Η αγάπη λέει είναι δώρο και αντίδωρο, πρέπει να είναι αμοιβαία. Απαιτεί ένα εγώ και ένα εσύ. Και δέν πρέπει να είναι μόνον αμοιβαία αλλά και μεθεκτή, καί γιά να μπορεί να μοιράζεται πρέπει οι δύο να μοιράζονται την αμοιβαία τους αγάπη μ' έναν τρίτο. Αυτός ο τρίτος είναι το Άγιο Πνεύμα. [Σύμφωνα όμως με την οικογενειακή αναλογία του Richard ο Υιός είναι ο τρίτος της αγάπης, διαφορετικά μένουμε στους δύο Θεούς του Αυγουστίνου, μόνο πού τήν θέση τού Υιού τήν λαμβάνει τό Αγιο Πνεύμα.]

          Ερχόμενοι στον Ζηζιούλα τώρα, μαθαίνουμε ότι "ο Θεός είναι όν σχεσιακό". Υπάρχει εντός του Θεού μία σχέση μεταξύ του "Εγώ και του Εσύ" [Ελπίζουμε να μήν εννοεί το Ε.Σ.Υ. το σύστημα Υγείας και την έννοια της Εκκλησίας σαν θεραπευτήριο, νοσοκομείο]. Ο Θεός είναι διαπροσωπικός, δέν είναι μονάδα, αλλά ενότητα. Ο Θεός είναι κοινωνικός, απολύτως ανοικτός, αντίθετα απο εμάς οι οποίοι βιώνουμε το πρόσωπο μας με αποκλειστικότητα και παχύτητα και αδιαπερατότητα. Η σωτηρία μας είναι η έννοια της "περιχώρησης". Περιχώρηση σημαίνει κυκλική κίνηση, άρα κοινωνία, διάλογο και αμοιβαία εγκατοίκηση. Σημαίνει χώρηση συν χωρώ. Λόγω της περιχώρησης, ο Πατήρ, ο Υιός και το Άγιο Πνεύμα ενοικούν ο καθείς εις τον άλλον. Κατοικεί κάθε πρόσωπο στα άλλα δύο διά της ατελευτήτου κινήσεως της αμοιβαίας αγάπης. [Καταργείται μέ τήν περιχώρηση τής αγάπης τό ομοούσιο].

          Το νέο πρόβλημα που προκύπτει λοιπόν είναι η έννοια του προσώπου. Η θεολογική παράδοση δέν εννόησε ποτέ το πρόσωπο σαν σύγχρονο υποκείμενο με αυτο-συνειδησία, αλλά σάν συνάντηση και επικοινωνία! Δέν ενοούσαν ότι είναι τρια διακριτά κέντρα αυτοσυνειδησίας αλλά ότι το κάθε ενα έχει διακριτό και μόνιμο "τρόπο υπάρξεως". Έτσι ο Karl Barth συμπεραίνει ότι αυτό που εμείς σήμερα εννοούμε με τον όρο "προσωπικότης" θα πρέπει να αποδοθεί στην μία ουσία και όχι στα τρία Πρόσωπα ή Υποστάσεις. Ο Θεός δέν είναι τρείς προσωπικότητες, αλλά μία, δέν είναι τρία "Εγώ" αλλά "ΕΝΑ" επί τρία. Όμως αυτές οι κινήσεις ή τρόποι υπαρξης μπορούν να αγαπούν η μία την άλλη αφού μόνον τα πρόσωπά είναι ικανά για αμοιβαία αγάπη;

Και όμως, λέει, στο Ευαγγέλιο ο Ιησούς προσεύχεται στον Πατέρα Του και ο Πατήρ απαντά, κάτι που μας δίνει αμέσως την έννοια του διαλόγου δύο συνειδητών υποκειμένων. Και ας μείνουμε με αυτή την ιδέα, λέει, ότι δηλ. στα πλαίσια της ανθρώπινης εμπειρίας μας, η αμοιβαία αγάπη είναι το λιγότερο ατελές ανάλογο της Θείας ζωής.

          

 Πρίν συνεχίσουμε όμως την διαπραγμάτευση του ανθρωπίνου προσώπου σαν εικόνος της Αγίας Τριάδος,  η οποία αγάπη εστί, ας δούμε το νόημα εν τέλει αυτής τής αγαπολογίας. Γράφει λοιπόν ο Άγιος Ισαάκ ο Σύρος: "Η αγάπη είναι η βασιλεία την οποία ο Κύριος μυστικά υποσχέθηκε στους Μαθητές. Όταν αποκτήσουμε την αγάπη, θα έχουμε  εγγίσει τον Θεό και το ταξίδι μας θα έχει τελειώσει. Θα έχουμε φθάσει στο νησί που κείται πέραν του κόσμου, όπου ο Πατήρ, ο Υιός και το Άγιο Πνεύμα". 

Με την οικονομία του Αγίου Πνεύματος λοιπόν, το οποίο είναι η Αγάπη, φτάνουμε στο τέλος του ταξιδού χωρίς να' χουμε ταξιδέψει, χωρίς μετάνοια, άσκηση και προσευχή!

Συνεχίζεται και ολοκληρώνεται.

Αμέθυστος.