ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΣΤΗΝ ΚΡΙΤΙΚΗ ΤΟΥ π.ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ ΘΕΡΜΟΥ

Κύριε Γουνελά,

Κατά παράκλησή σας, σάς στέλλω μια μικρή επιστολή, περιληπτική της πρώτης, την οποία δεν δημοσιεύσατε στο προηγούμενο τεύχος (σημ. σελίδας: Η επιστολή αυτή θα δημοσιευθεί σε επόμενη ανάρτησή μας ολόκληρη) λόγω εκτάσεως και στην οποία γινόταν μια αναλυτική κριτική των σκέψεων τού π. Βασιλείου Θερμού για τα βιβλία μου, που έχουν ως θέμα τη διδασκαλία των αγίων Πατέρων για τη θεραπεία της ψυχής. Φυσικά, επιφυλάσσομαι να δημοσιεύσω την πρώτη επιστολή σε προσεχές βιβλίο μου.

Kατ' αρχάς, πρέπει να σημειώσω ότι ο π.Βασίλειος Θερμός ήταν αντιφατικός στις κινήσεις του και στα γραπτά του. Άλλοτε επαινούσε και άλλοτε κατηγορούσε. Πιθανόν να θεωρεί τον εαυτό του ως τον πλέον κατάλληλο για την εργασία αυτή που έκανα εγώ, επειδή είναι και ψυχίατρος. Αλλά αυτό δεν είναι απόλυτο.

Σχεδόν σε όλα τα γραπτά του υπάρχει σύγχυση σε διάφορα θέματα. Εδώ θα ήθελα να σημειώσω ότι έχει συγκεχυμένες θέσεις για την Εκκλησία και τη θεολογία. Γράφει ότι τον αξιώνει ο Θεός να προσφέρει ένα πτωχό θεολογικό λόγο στην Εκκλησία. Και ερωτώ. Μπορεί ο κάθε ένας να προσφέρει τον δικό του θεολογικό λόγο πλούσιο ή πτωχό; Υπάρχουν διάφοροι θεολογικοί λόγοι, όσοι είναι και οι πτυχιούχοι των θεολογικών Σχολών; Και η Εκκλησία είναι απλώς ένα σύνολο βεβαπτισμένων; Στη διδασκαλία των αγίων Πατέρων φαίνεται καθαρά η αλήθεια ότι ή θα μιλούμε από την πείρα μας ή θα ακολουθούμε τη διδασκαλία των πεπειραμένων. Φαίνεται ότι και στα δυο αυτά υστερεί ο π. Βασίλειος. Και αυτό είναι φανερό από τις παρατηρήσεις που κάνει.

Το θέμα της φαντασίας το αναπτύσσω βάσει της διδασκαλίας των παλαιών και συγχρόνων αγίων Πατέρων. Υπόβαθρο των όσων έγραψα στο βιβλίο μου είναι η διδασκαλία των αγίων Πατέρων περί διακρίσεως φανταστικού, φανταστού, φαντασίας και φαντάσματος και ότι όποιος θέλει να πορευθεί προς τη θέωση, που είναι ο σκοπός του ανθρώπου, πρέπει να απαλλαγεί από τη φαντασία και να αφήσει ανενέργητο το φανταστικό και με αυτή την έννοια λέμε ότι ελευθερώνεται από το φανταστικό. Άλλωστε γνωρίζουμε ότι ο Χριστός δεν είχε φαντασία, που σημαίνει ότι δεν ενεργούσε το φανταστικό, δεν είχε την ενέργεια του φαντάζεσθαι. Η διδασκαλία τού αγίου Γρηγορίου του Παλαμάπερί του πως η Θεοτόκος έφθασε στη θέωση είναι χαρακτηριστική. Κατ' αυτήν η Θεοτόκος απηλλάγη και από τη φαντασία, που είναι το ταμείο των αισθήσεων.

Για το θέμα τού νου εξάλλου δεν υπάρχει σύγχυση στην ορολογία. Ο άγιοςΓρηγόριος ο Παλαμάς γνωρίζει ότι νους λέγεται άλλοτε η ουσία της ψυχής που ενεργεί στην καρδιά και άλλοτε οι λογισμοί που ενεργούν στη διάνοια. Άλλωστε γνωρίζουμε από τη διδασκαλία των αγίων Πατέρων ότι κάθε ουσία έχει ενέργεια, αφού «ενέργειά έστι φυσική η εκάστης ουσίας δύναμίς τε και κίνησις, ης χωρίς μόνον το μη ον». Έτσι δεν υπάρχει ουσία χωρίς ενέργεια ούτε ενέργεια χωρίς ουσία.

Αυτό ισχύει και για την ψυχή. Κατά τους Πατέρας, «ενέργεια έστι φυσική και πρώτη η  αεικίνητος δύναμις της νοεράς ψυχής, τουτέστιν ο αεικίνητος αυτής λόγος φυσικώς εξ αυτής αεί πηγαζόμενος». Γι' αυτόν τον λόγο νους λέγεται και η ουσία της ψυχής και η ενέργειά της. Όποιος έχει πείρα της πνευματικής εσωτερικής ζωής, αυτός γνωρίζει αυτήν την πραγματικότητα. Αυτή η εσωτερική ζωή, που είναι ενέργεια του Παναγίου Πνεύματος, δεν μπορεί να ερευνηθεί από ψυχολόγους, γιατί «ο πνευματικός ανακρίνει πάντας αυτός δε ύπ' ουδενός ανακρίνεται».

Αν αποκτήσει ο π. Βασίλειος πείρα αυτής της εσωτερικής ζωής, τότε θα καταλάβει αυτό που λέγω. Τουλάχιστον ας προσπαθήσει να διαβάζει προσεκτικά τα κείμενα των αγίων Πατέρων και άλλων που αναλύουν τους Πατέρας μέσα από την ησυχαστική ζωή.

Στα όσα λέγονται από τον π. Βασίλειο, ότι η διδασκαλία των αγίων Πατέρων για την κάθαρση του νοός, για τη θεωρία, την ησυχία κλπ., είναι «παντεσπάνι» και δεν ωφελεί τόσο πολύ τους σημερινούς ανθρώπους, θέλω να παρατηρήσω τα ακόλουθα:

Η παραθεώρηση της ησυχαστικής διδασκαλίας των αγίων Πατέρων συνιστά έναν αιρετικό τρόπο ζωής. Είναι γνωστό ότι ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς αγωνίστηκε εναντίον τού Βαρλαάμ, που υποτιμούσε την ησυχαστική ζωή. Τελικά, η παραθεώρηση της νηπτικής διδασκαλίας της Εκκλησίας συνιστά έναν ηθικισμό σε όλη του την έκταση. Το να παραμένουμε στα χαμηλά στρώματα της πνευματικής ζωής και να αναπαυόμαστε σ' αυτά είναι ηθικισμός. Το να λέμε ότι δεν μπορεί ο σημερινός άνθρωπος να φθάσει στη θέωση και είναι πολυτέλεια η ησυχαστική μέθοδος, αυτό, κατά τον λόγο τού αγίου Συμεών τού νέου θεολόγου, δεν είναι μία αίρεση, αλλά έχει όλες τις αιρέσεις.

   Έπειτα το να θεωρούμε ότι η νηπτική διδασκαλία της Εκκλησίας είναι «παντεσπάνι» και άρα ακατάλληλη για τον σημερινό άνθρωπο είναι αφελές. Σήμερα, μέσα στην τόση ταλαιπωρία που βρισκόμαστε, χρειαζόμαστε «παντεσπάνι», γιατί έχουμε κουρασθεί από τα ξεροκόμματα και τα αποβουτυρωμένα γάλατα. Εμείς πρέπει να διατηρούμε τη διδασκαλία της Εκκλησίας, όπως την απεκάλυψεν ο Κύριος και τη διαφύλαξαν οι άγιοι Πατέρες, πρέπει να διασώζουμε τη ζωή που έχει η Εκκλησία, για να δίδουμε τη δυνατότητα σ' αυτούς που θέλουν να την αποκτήσουν. Η επιστήμη προχωρεί και με λίγους ανθρώπους. Το ίδιο κάνει και ο αθλητισμός. Δεν κατεβαίνουν τα ρεκόρ για να τα φθάνουν και οι αμελείς.

Η θεραπευτική μέθοδος, όπως την αναλύουν οι άγιοι Πατέρες και όπως την παρουσιάζω στα βιβλία μου, συνιστά τον τρόπο θεραπείας τού ανθρώπου. Σήμερα βλέπουμε το γεγονός ότι όλα μιλάνε για το τι ή για το που, χωρίς να μιλούν για το πως. Και στο σημείο αυτό βρίσκεται το αδιέξοδο της εποχής μας. Στα βιβλία μου προσπαθώ να καταγράψω την ουσία της Ορθοδόξου Παραδόσεως, που είναι η κάθαρση της καρδιάς, ο φωτισμός του νου και η θέωση. Γιατί πιστεύω πως η αναζήτηση της Ορθοδόξου Παραδόσεως έξω από τη θεραπευτική μέθοδο που συνιστά την ασκητική είναι μια απλή αισθητική και τίποτα περισσότερο.

Ακόμη πρέπει να σημειώσω ότι πολλοί εδέχθησαν τα βιβλία μου με μεγάλο ενθουσιασμό. Μέσα σ’ αυτούς συγκαταλέγονται αγιορείτες πατέρες, σύγχρονοι ησυχαστές, ακαδημαϊκοί διδάσκαλοι, αναγνωρισμένοι ψυχίατροι στην Ελλάδα και στο Εξωτερικό και πολύς κόσμος. Καθημερινά δέχομαι γράμματα που εκφράζουν τη χαρά τους για την ειλικρινή παρουσίαση της διδασκαλίας της Εκκλησίας για τη θεραπεία της ψυχής. Iδιαιτέρως θέλω να σημειώσω την θερμή ανταπόκριση πολλών νέων, που τα βλέπουν σαν μια σημαντική λύση που μπορεί να μας απαλλάξει από το αδιέξοδο στο οποίο έχουμε φθάσει. Έχω τη βεβαιότητα ότι ο λόγος περί της θεραπείας της ψυχής και γενικότερα η νηπτική διδασκαλία της Εκκλησίας είναι η πιο μοντέρνα παρέμβαση της Εκκλησίας στον σύγχρονο κόσμο και στον 21^ο αιώνα που έρχεται απαιτητικός, και η πλέον υγιής «αντίδραση» της Ορθοδοξίας στα ποικίλα θρησκευτικά ρεύματα ανατολικού τύπου, που έχουν κατακλύσει την πατρίδα μας.

Πρέπει κανείς να έχει μυωπία για να μην καταλαβαίνει αυτό το γεγονός. Άλλωστε η νηπτική διδασκαλία είναι αυτή που θα λύσει τα λεγόμενα υπαρξιακό προβλήματα. Πρέπει κάποτε να το καταλάβουμε καλά ότι η δεκαετία του '60 ανήκει στο παρελθόν. Ήταν ίσως καλή για την εποχή της, και για τους ανθρώπους που την εκπροσωπούσαν, αλλά ανίκανη να λύσει τα επερχόμενα νέα ρεύματα και τις νέες αναζητήσεις. Αν η δεκαετία του '60 είχε στόμα, τότε, βλέποντας τη νηπτική διδασκαλία της Εκκλησίας, που πρόκειται να παίξει σπουδαίο ρόλο στην εποχή που έρχεται, θα έλεγε: «αυτήν δει αυξάνειν εμέ δε ελαττούσθαι».

  Τέλος εκφράζω την λύπη μου για τον αδέξιο χειρισμό στο θέμα αυτό τόσο τού π. Βασιλείου Θερμού, όσο και της «Σύναξης». Αυτό βέβαια είναι μια ολόκληρη ιστορία, που δεν νομίζω ότι χρειάζεται να γραφεί εδώ. Μόνον θέλω να τονίσω ότι όταν θέλουμε να κρίνουμε ένα έργο πολλών ετών, ένα έργο διαχρονικής πείρος, δεν μπορούμε να το κάνουμε στο «πόδι» και μάλιστα με λίγες αράδες που γράφονται κάτω από αμφιβόλου προελεύσεως ενέργειες. Χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή, νηφαλιότητα και ωριμότητα. Δεν φθάνει απλώς μια καλή διάθεση, η οποία μπορεί να έχει στοιχεία εφηβικής αντιδράσεως.

Αρχιμ. ΙΕΡΟΘΕΟΣ ΒΛΑΧΟΣ

Περιοδικό «ΣΥΝΑΞΗ» τεύχος 30 – (Απρίλιος-Ιούνιος 1989)

Πηγή: Αντιαιρετικόν Εγκόλπιον    www.egolpion.com

ΣΧΟΛΙΟ : 'Ας είμαστε προσεκτικοί μέ τήν επίκληση τού Αγίου Πνέυματος. Η ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΖΩΗ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ. Μπορεί νά είναι ενέργεια τής Αγίας Τριάδος, όχι όμως τού Αγίου Πνεύματος.

Αμέθυστος