Η ψυχή που ήρθε από την παγωνιά (2)

Συνέχεια απο : Τετάρτη 13 Φεβρουαρίου 2013

Die Seele, die aus der Kälte kam
Η ψυχή που ήρθε από την παγωνιά
Πως ο νέος ψυχρός πόλεμος διεξάγεται στην καρδιά της κοινωνίας

του Frank Schirrmacher, δοκίμιο στο Der Spiegel, 7/2013, σελίδες 114-117

Μέρος 2^ο

Στις αρχές της δεκαετίας του 1990 είχε αρχίσει η μεγάλη μετακίνηση. Οι παλαιότεροι φυσικοί εγκατέλειπαν τους τομείς έρευνας που είχαν σχέση με τον στρατό, και προσλαμβάνονταν από τράπεζες και από διευθυντές διάφορων fonds (funds). Αυτοί οι «quants» ή «τεχνικοί πυραύλων», όπως τους ονόμαζαν λόγω της προηγούμενης δραστηριότητας τους, στην αρχή δεν ήταν παρά ανθρώπινοι υπολογιστές, περίεργες μορφές, που τους περιφρονούσαν σιωπηλά ή τους κορόιδευαν φανερά οι «πραγματικοί» τραπεζίτες.

Η συμπεριφορά και η ενδυμασία τους ερέθιζαν. Ο σύλλογος φυσικών συμβούλευε εκείνους που ήθελαν να εγκαταλείψουν τα εργαστήρια των πανεπιστημίων και να πάνε στην Wall Street, να φροντίζουν την κόμμωση τους και την ενδυμασία, να παίρνουν τα ρούχα τους για χημικό καθαρισμό, να είναι μετριόφρονες όταν επιδεικνύουν την εξυπνάδα τους, και τους συμβούλευαν επίσης να κάνουν κάτι για να αντισταθούν στην τάση προς απομόνωση που έχει ο φυσικός. Αυτό όμως που συνέβη ήταν κάτι περισσότερο από αλλαγή λόγω επαγγέλματος: οι επιστήμονες δεν χτενίστηκαν μόνο και άλλαξαν ρούχα, αλλά εδώ γεννήθηκε ένα νέο είδος.

«Κανένα δεν ενδιαφέρουν αυτές οι εργασίες», είχε πει ο οικονομολόγος Jonathan Berk στα μέσα της δεκαετίας του ’90. Λίγα χρόνια αργότερα, οι φυσικοί είχαν ξεπεράσει σε αριθμό τους οικονομολόγους στα τμήματα ποσοτικών αναλύσεων. Γιατί στο τέλος της δεκαετίας του ’90 η κατάσταση είχε αλλάξει δραματικά. Και προηγουμένως υπήρχαν αλγόριθμοι στις συναλλαγές, αλλά συμπεριφέρονταν μονοδιάστατα, σαν μικροί «μονοκύτταροι οργανισμοί, βάσει ενός απλού συστήματος κανόνων», που δεν έκαναν τίποτα άλλο παρά να αγοράζουν και να πουλούν.

Εδώ στην Ευρώπη μας διέφυγε με τι τεράστιες ελπίδες υποδέχθηκε τους φυσικούς η Wall Street: τους υποδέχθηκαν ως ανθρώπους, οι οποίοι σε συνεργασία με τους οικονομολόγους θα δημιουργούσαν κάτι που θα ήταν σαν την ατομική βόμβα. Το «Newsweek» παραθέτει την δήλωση ενός διευθυντή της J.P.Morgan: «Γνώριζα ανθρώπους που είχαν δουλέψει στο Manhattan-Project, και για μας, που ήμαστε σε αυτό τον δρόμο, το αίσθημα ήταν το ίδιο. Σαν να συμμετείχαμε στην δημιουργία ενός πράγματος απίστευτα σημαντικού.» Αυτή ήταν μια σύντηξη της οικονομολογίας, της φυσικής και της κοινωνιολογίας σε μια νέα πρακτική της κοινωνικής φυσικής.

Και τώρα μπορούσε ο νούμερο 2, ο «homo oeconomicus», να διεισδύσει σαν κάποιος μυθικός νάνος, στην κουζίνα του καθενός, σε κάθε αποθήκη και υπόγειο. Το μέσο με το οποίο διείσδυε παντού ήταν ο ηλεκτρισμός, που δικτύωνε τους ανθρώπους και τις αγορές.

Στις 6 Μαΐου 2010, την μέρα του πρώτου «Flash Crash», οι αλγόριθμοι της Wall Street είχαν συμπεριφερθεί με τρόπο μη αναμενόμενο και ακατανόητο. Πολλά λεφτά είχαν εξαφανιστεί και εμφανίστηκαν με τον ίδιο μυστηριώδη τρόπο μισή ώρα αργότερα. Οι υπολογιστές έδιναν αινιγματικές εντολές συναλλαγών. Τον Αύγουστο του 2012 η Knight Capital είχε χάσει σε τρία τέταρτα της ώρας μισό δισεκατομμύριο δολάρια, χωρίς να είναι δυνατόν να διαπιστωθεί η αιτία. Και αυτή η μαθηματική κατάρρευση δεν βρήκε μια οποιαδήποτε επιχείρηση με έδρα κάποιο γκαράζ, αλλά μια επιχείρηση που στην Wall Street  και Nasdaq, κάνει μερικές φορές περισσότερες συναλλαγές από οποιαδήποτε άλλη επιχείρηση στον κόσμο, όπως λέει ο Scott Patterson στο Wall Street Journal.

Σε όλα τα ψηφιακά συστήματα όπου είναι εγκατεστημένος ο οικονομικός πράκτορας, που εδώ τον ονομάζουμε «νούμερο 2», και ο οποίος βρίσκεται τόσο στα χρηματιστήρια όσο και σε online μαγαζιά όπως το Amazon, αυτός έχει μόνο μια εμμονή: να παρακολουθεί τους ανθρώπους, να προβλέπει τις κινήσεις της άλλης πλευράς, να τις αναπαράγει, και συχνά με την βοήθεια μοντέλων της θεωρίας των παιγνίων, να απαντά στις κινήσεις αυτές. Στους αλγόριθμους όμως, όπου υπάρχει ελάχιστο κέρδος με τεράστιο όγκο συναλλαγών, όπως φάνηκε στο Flash Crash, το «νούμερο 2» δεν έδρασε εντός της αγοράς, αλλά αυτό ήταν η αγορά.

Αν αυτά συνέβαιναν σε ένα πολιτικό σύστημα, θα μπορούσαμε να πούμε πως έχουμε μια διαρκή κρίση της Κούβας. Και οι παραμικρές τιμωρίες, ο παραμικρός πόνος  στις «διαπραγματεύσεις», η παραμικρή απόκλιση από την απόλυτη προσκόλληση στο ίδιον συμφέρον, θα μπορούσαν να απελευθερώσουν το θηρίο. Αυτή η «αλγοριθμική τραγωδία του κοινού καλού», όπου όπως γράφει ο Patterson, «όλοι οι παίκτες, δρώντας μόνο βάσει του ιδίου συμφέροντος, δημιούργησαν μια επικίνδυνη για την ζωή αγορά», είχε οδηγήσει τον κόσμο στο χείλος της συστημικής (γενικής) κατάρρευσης. Για τον λόγο αυτό, είναι πολύ περίεργο, το ότι επιτρέπουμε να διεισδύσει στο σύνολο της κοινωνικής μας ζωής, αυτό το πράγμα που είχε οδηγήσει τις πρώτες αυτοματοποιημένες αγορές στο χείλος της καταστροφής.

Πολλά συνηγορούν στο ότι, στο εσωτερικό της σημερινής οικονομικής και ευρωπαϊκής κρίσης υποβόσκει μια πολύ πιο θεμελιώδης σύγκρουση. Πρόκειται δηλαδή για την εφαρμογή της νεοκλασικής και νεοφιλελεύθερης ιδεολογίας στις κοινωνίες, τις μικρο-αγορές και μάλιστα συνταγματικές διατάξεις της ευρωπαϊκής Δύσης.

Εδώ έχουμε να κάνουμε με την πεποίθηση, ότι κάθε κυβέρνηση-και η αμερικάνικη επίσης-δεν έχει απλά μικρότερη γνώση από την αγορά(που είναι απλώς ένας μεγάλος υπολογιστής), αλλά ότι καμία κυβέρνηση δεν είναι σε θέση να εκφράσει την θέληση της πλειοψηφίας. Και έτσι γεννήθηκε η «δημοκρατία που είναι συμβατική με τις αγορές». Πάνω στο πρόγραμμα αυτό δουλεύουν όλα τα βιομηχανικά έθνη της Δύσης.

Ο Philip Bobbitt εφηύρε τον όρο «κράτη αγορών της πληροφορίας», για να χαρακτηρίσει αυτά τα νέα κράτη. Ο νομικός αυτός είναι ένας πολιτικός στοχαστής μεγάλης επιρροής στις ΗΠΑ, πρώην μέλος του συμβουλίου ασφαλείας, δημοκρατικός, και κάθε άλλο από «Big Brother».  Μετά την χρεοκοπία της Lehman, ο Bobbitt απαίτησε να γίνει κάτι, το οποίο μόλις τώρα αρχίζει να εφαρμόζει η οικονομικά πληγωμένη Ευρώπη. 

Η διδασκαλία από την σημερινή κρίση, είναι για τον Bobbitt, όχι η αμφισβήτηση της νοημοσύνης των αγορών, αλλά το αντίστροφο: οι αγορές κατήργησαν την ισχύ των κρατών, γιατί τα κράτη δεν καταλαβαίνουν τις μοντέρνες διαδικασίες που διέπουν το χρήμα και την πληροφορία. Οι δημοκρατίες των αγορών της πληροφορίας έχουν ένα απλό μήνυμα: δώστε πληροφορίες γι’ αυτά που σκέφτεστε, σχεδιάζετε ή θέλετε να καταναλώσετε, και εμείς θα σας δώσουμε νέες ευκαιρίες για την ανάπτυξη σας και την καριέρα σας.

Στα βαρύνοντα σημεία συναγερμού που εκπέμπονται λόγω κρίσης, είναι το γεγονός ότι στην εποχή της λογικοκρατίας δεν υπάρχουν λογικές απαντήσεις. Οι πολιτικοί έχουν πέσει στην παγίδα. Το ότι είναι έτσι τα πράγματα το είπαν οι ίδιοι, το είπαν τα μέσα, οι αναλυτές, το είδαν όσοι είδαν τις ειδήσεις.

Ακόμα και η γλώσσα, η γλώσσα του σώματος των πολιτικών, από τότε που άρχισε η κρίση, υποδεικνύει πως είναι εγκλωβισμένοι. «Η γλώσσα των παγιδευμένων», είναι μια γλώσσα που σκέφτεται πολύ, που κάνει πως αποδρά, χωρίς να υπάρχει δυνατότητα απόδρασης, και επιδεικνύει ρουτίνα εκεί όπου κυριαρχεί πανικός. Οι πολιτικοί ψάχνουν «διεξόδους» μέσα σε θωρακισμένα δωμάτια, κάνουν κύκλους, φτιάχνουν προτάσεις που δηλώνουν αποκλειστικά δεδομένα (δεν υπάρχει εναλλακτική), παθητικές κατασκευές που δηλώνουν πως βασανίζονται (μας ανάγκασαν), και γαντζώνονται από ένα μοναδικό συλλογισμό (αν αποτύχει το ευρώ, αποτυγχάνει η Ευρώπη). Όλα αυτά έχουν σκοπό να σωφρονίσουν τους υπόλοιπους που βρίσκονται στο κλουβί.

Ο Ψυχρός Πόλεμος επέστρεψε, με την μορφή ενός ψυχρού πολέμου που κήρυξε η κοινωνία στον εαυτό της: πριν από τις συνόδους κορυφής καθορίζονται οι «περιοχές προσγείωσης», οι πολιτικές αντιπαραθέσεις των συμμάχων σκηνοθετούνται (φαινομενικά ή πραγματικά), και εκεί που μεμονωμένα κράτη κάνουν τον «γύρω του θριάμβου», με μια συνέντευξη τύπου, η οποία οκτώ ώρες αργότερα ερμηνεύεται ως συνθηκολόγηση. Ταυτόχρονα εξετάζεται η αντίδραση των αγορών και του πληθυσμού της χώρας, είτε μέσω υποδείξεων στα μέσα ενημέρωσης, με ξαφνικές απειλές ότι θα γίνει δημοψήφισμα, είτε με καταπολέμηση τέτοιων προτάσεων.

Οι αρχηγοί κρατών κυβερνούν μόνο εν μέρει. Το «νούμερο 2» ξέρει πως παίζονται τα λογικά παιχνίδια και τους αναγκάζει να τα παίξουν. Οι επενδυτικές τράπεζες συνεπώς συνιστούν στους επενδυτές τους, να μην θεωρούν την ευρωπαϊκή πολιτική αντιμετώπιση της κρίσης ως πολιτική, αλλά ως ένα παιχνίδι όπου λείπει η συνεργασία, το οποίο μπορεί να απομυζήσει κανείς εάν καταλάβει πως παίζεται. Αυτό σημαίνει: να μην πιστεύουν τίποτα, να υποθέσουν ότι θα έρθουν τα χειρότερα, να αποσκοπήσουν προς το μέγιστο συμφέρον για τους ίδιους, και μετά να δουν ποια στρατηγική να ακολουθήσουν. .

«Μην πιστεύετε ότι η Σοβιετική Ένωση δεν θα μας επιτεθεί λόγω ηθικών αμφιβολιών», ήταν η θέση που ίσχυε κατά την διάρκεια του Ψυχρού πολέμου. «Μόνο όταν υποθέτει κανείς ότι θα συμβεί το χειρότερο, βρίσκει μια λογική στρατηγική, για να ξεγελάσει τον αντίπαλο». Αυτή ήταν περίφημη ισορροπία του Nash.

Ο ιστορικός της επιστήμης Philip Mirowski, αποδίδει ως εξής την συνταγή που κυβερνά τον κόσμο μας: «ο καθένας γίνεται έτσι ένας μικρός πράκτορας, και όλοι προσπαθούμε να ξεγελάσουμε ο ένας τον άλλο. Με την ισορροπία του Nash βρίσκουμε τους κανόνες για το πως να σκεφτούμε να το κάνουμε.» Και  σήμερα;

Το «Wall Street Journal», έγραφε, λες και δεν επρόκειτο για την κρίση του ευρώ το 2012, αλλά για ένα αμοιβαίο εκφοβισμό: «Διαβάζετε πολλά για το ότι το ευρώ δεν πρόκειται να καταρρεύσει, γιατί αυτό θα είναι για όλους άσχημο-γι’αυτό και οι πολιτικοί θα διαπραγματευθούν στο τέλος και θα πάρουν λογικές αποφάσεις. Ένα καταστροφικό αποτέλεσμα είναι πολύ πιθανό. Η μοναδική λογική στάση είναι η προετοιμασία για τα χειρότερα». Και επειδή το περιοδικό είναι πεπεισμένο για την ανώτερη σοφία των αγορών, συνιστά στους αναγνώστες του να βάλουν στον DVD-player την ταινία «A Beautiful Mind», μια ταινία για τον θεωρητικό των παιγνίων John Nash, ο οποίος εξέφρασε τον εγωισμό με τύπους, για να καταλάβουν την κρίση του ευρώ.

Η κρίση με την οποία έχουμε σήμερα να κάνουμε, δεν είναι μια κρίση όπου πρόκειται μόνο για χρήματα, κέρδος, χρεοκοπία της Lehman, ή την κρίση της Ευρώπης. Αυτή είναι η εύκολη πλευρά, η προσβάσιμη στους αναλυτές. Ποιος ξέρει, ίσως λυθεί και οι άνθρωποι επιστρέψουν στην καθημερινότητα τους.

Η απώλεια της κυριαρχίας σημαίνει πολύ περισσότερα σε μια οικονομία της πληροφορίας. Είναι σφάλμα να πιστεύουμε πως μια κρίση η οποία παίζεται με παραβάσεις νόμων,  κατάργηση της δημοκρατίας και απώλεια της κυριαρχίας, πως είναι μια «διπλωματική» υπόθεση των κρατών. Είναι μάλλον έκφραση μιας γενικής ιδεολογίας «για τα πάντα και το καθένα ξεχωριστά». Η ιδεολογία αυτή αναιρεί την διαφορά μεταξύ μικρο- και μακρο-οικονομίας, και καταργεί την κυριαρχία και αυτονομία του κάθε ανθρώπου.

«Οι άνθρωποι οι οποίοι μεγαλώνουν σε ένα πολιτισμό όπου παίζονται κρυφά παιχνίδια, θα αποκτήσουν τρομερά ψυχικά προβλήματα», είχε προειδοποιήσει ο John W. Campbell, ήδη από την δεκαετία του ’50, αναφερόμενος στα νέα στρατηγικά παιχνίδια. Εννοούσε το εξής: το μεγάλωμα σε μια κοινωνία όπου τίποτα δέν σημαίνει αυτό που πραγματικά σημαίνει. Το να πράττει κανείς όπως δεν σκέφτεται, και να σκέφτεται αυτά που δεν ξέρει, δημιουργεί τεράστιες αντιφάσεις, οι οποίες αναγνωρίζονται από τα συμπτώματά τους, όπως και μια αρρώστια.

Για όσο υπήρχε η δυνατότητα να αποδοθούν οι ευθύνες για τις αποτυχίες σε εξωτερικές δυνάμεις, προέκυπταν από τις απογοητεύσεις ανατροπές και επαναστάσεις, προέκυπταν πάντως εναλλακτικές. Η νέα οικονομία των «κρατών αγορών της πληροφορίας» τα έχει καταφέρει, να επισύρει την ευθύνη στο εγώ των ανθρώπων. Με τον τρόπο αυτό, όλο και περισσότεροι άνθρωποι έχουν την αίσθηση ότι ζουν κάτω από το όριο των δυνατοτήτων τους, ενώ ο μηχανισμός ισχυρίζεται, με σκοπό να επιβάλει τις απαιτήσεις του, ότι ζήσαμε «πάνω από τις δυνατότητες μας». Αυτό το επιχείρημα είναι μόνο φαινομενικά οικονομικό. Την ερώτηση «ποιος» έζησε πάνω από τις δυνατότητες του, δεν την απαντά. Είναι ένα καθαρά ηθικό επιχείρημα, που έχει και ένα θρησκευτικό νόημα: δεν λειτουργεί(το σύστημα), επειδή αμαρτάνετε.

 Συνεχίζεται

Σχόλιο: ΑΥΤΗ ΕΙΝΑΙ Η ΔΙΚΗ ΤΟΥ ΚΑΦΚΑ. Ας προσπαθήσουμε να καταλάβουμε όμως και ποιό παιχνίδι παίζουν όλοι εκείνοι οι διάσημοι πνευματικοί οι οποίοι κηρύσσουν ΠΑΝΔΗΜΟ ΜΕΤΑΝΟΙΑ (ΜΙΑ ΜΕΤΑΝΟΙΑ ΟΛΩΝ. ΧΩΡΙΣ ΠΡΟΑΙΡΕΣΗ. Όπως έλεγε καί ο γέροντας Παΐσιος , δέν θά μπορούσε ο Θεός να γυρίσει τόν διακόπτη, νά αρχίσουν οι σεισμοί καί οι καταποντισμοί καί νά πιστέψουν όλοι; Πίστη στήν κρίση δέν είναι πίστη στόν Κύριο. Γιαυτό καί ο Κύριος στήν Δευτέρα Του Παρουσία θά έρθει σάν τόν κλέφτη).
Ας κρατήσουμε στην μνήμη μας και την επιστημονική φαντασία "ο εξολοθρευτής" του Σβαρτσενέγκερ.
Ίσως τώρα μπορούμε να κατανοήσουμε καλύτερα αυτό που μας αποκάλυψε ο Γκάνταμερ. Ο Γαλιλαίος με την επιστημονική του επανάσταση, απελευθέρωσε την φυσική απο τον άνθρωπο.
Ίσως τώρα μπορούμε να κατανοήσουμε καλύτερα το κείμενο που έχει τον τίτλο ΕΓΩ ΚΑΙ ΤΟ ΑΥΤΟΚΙΝΗΤΟ και υπάρχει ήδη στις αναρτήσεις μας.
Όπως επίσης και τον διαλεκτικό υλισμό ο οποίος σαν κοινωνιολογία σήμερα επεξεργάζεται την αυτονόμηση και την απελευθέρωση ακόμη και της κοινωνίας από τον άνθρωπο. Ακόμη και των προσωπικών σχέσεων.
ΤΟ ΑΠΟΛΥΤΟ ΜΗΔΕΝ ΑΠΟ ΤΟ ΟΠΟΙΟ ΔΗΜΙΟΥΡΓΗΘΗΚΑΜΕ ΜΠΡΟΣ ΣΤΙΣ ΠΥΛΕΣ ΜΑΣ.

Αμέθυστος