ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΖΩΗ A

 ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΖΩΗ A

ΑΠΟΜΑΓΝΗΤΟΦΩΝΗΜΕΝΕΣ ΟΜΙΛΙΕΣ π. ΣΥΜΕΩΝ ΚΡΑΓΙΟΠΟΥΛΟΥ
...πάντα συνεργεῖ εἰς ἀγαθόν
Τὸ αἴσθημα κατωτερότητος καὶ ἄλλες ἀρρωστημένες καταστάσεις
μέσα στο μυστήριο τῆς σωτηρίας
Πανόραμα Θεσσαλονίκης, Ε΄ έκδοση

Α΄ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1

Ψυχολογικές θεωρήσεις τῆς πνευματικῆς ζωῆς
«Βάζω ἀρχή»»

Πῶς οἱ ἅγιοι βρέθηκαν στὴν ἀντίπερα όχθη

Γνωρίζουμε λίγο πολύ όλοι μας ότι μέσα στα κείμενα τῶν ἁγίων πατέρων (Βλ. στο βιβλίο τῶν ἐκδόσεών μας Το Μέγα Γεροντικόν, τ. Β. κος. Δ, απόφθ. 47 τ. Γ΄, κεφ. ΙΑ, άποψή 58, 78 τ... ΙΕ, απόψε. 7, κεφ. Κ΄, αποφθ. 13.) συναντούμε συχνά αὐτὴ τὴν προτροπή: Να βάζεις ἀρχή, να βάλεις ἀρχὴ ἢ βάζω ἀρχή, ἔβαλα ἀρχή, θα βάλω ἀρχή. Συναντοῦμε αὐτή τη φράση, αὐτή την προτροπή, αὐτή τη συμβουλή, ἀλλὰ καὶ οἱ σύγχρονοι χριστιανοί πότε-πότε τη λένε αυτή τη φράση. Φοβούμαι όμως ὅτι δὲν ξέρουμε ἀκριβῶς τι σημαίνει, καὶ τί θέλει νὰ πεῖ κανεὶς ἀναφέροντάς την. Δὲν βγαίνει τίποτε μὲ τὸ νὰ ἀναφέρει ἁπλῶς κανείς κάποια φράση που τὴν ἔλεγαν οἱ πατέρες ἢ που τη λένε καὶ σήμερα κάποιοι ἅγιοι ἄνθρωποι. Ὅλα τα θέματα πρέπει να τὰ γνωρίζει κανείς, ὅσο γίνεται, στο βάθος καὶ μετά, φυσικά, να προσπαθεί νὰ τὰ οἰκειωθεί, νὰ τὰ ἀφομοιώσει, νὰ τὰ ζήσει. Χωρίς καί τή γνώση δὲν γίνεται τίποτε.

Τι σημαίνει λοιπόν «βάζω ἀρχή;

Ἀπό ὅ,τι βλέπουμε στα κείμενα τῶν πατέρων, μπορεῖ κανείς νὰ λέει καὶ μάλιστα μπορεῖ νὰ αἰσθάνεται τὴν ἀνάγκη να λέει «βάζω ἀρχή», «θά βάλω ἀρχή», ἀνὰ πᾶσαν στιγμήν. Ὄχι ἁπλῶς στὴν ἀρχή τῆς χρονιᾶς, ὄχι ἁπλῶς ὅταν βρισκόμαστε σε κάποιον σταθμό τῆς ζωῆς μας, ὄχι ἁπλῶς στὴν ἀρχὴ τῆς ἑβδομάδας, ἀλλὰ στὴν ἀρχὴ καὶ τῆς καθεμιᾶς στιγμῆς.

«Βάζω ἀρχή». Ὄχι ἁπλῶς κανείς σκέπτεται ότι καλά εἶναι νὰ λέει καὶ νὰ κάνει κάτι τέτοιο, ἀλλά αἰσθάνεται τὴν ἀνάγκη συνεχῶς νὰ λέει «βάζω ἀρχή». Ὅσο πιο συχνά μάλιστα κανείς βάζει ἀρχή, τόσο καλύτερα εἶναι. Ἂν δὲν ξέρουμε ὅμως τη σημασία τῆς φράσεως, τότε, ἢ δὲν θὰ σκεπτόμαστε να κάνουμε κάτι τέτοιο ἢ θα μοιάζει λίγο σαν παιχνίδι ἢ ἀκόμη, ἄν θέλετε, και σαν κοροϊδία. Δέν εἶναι ὅμως ἔτσι τὰ πράγματα.

Οι πατέρες αἰσθάνονταν τὴν ἀνάγκη να βάζουν ἀρχή, νὰ ἀρχίζουν δηλαδή τη σωστή ζωή ἀνὰ πᾶσαν στιγμήν, νὰ ἀρχίζουν την πνευματική ζωή κάθε στιγμή. Μάλιστα, ὅπως γράφει κάποιος, οἱ ἅγιοι κάθε μέρα ἔβαζαν ἀρχὴ καὶ, χωρίς νὰ τὸ καταλάβουν, βρέθηκαν στὴν ἀντίπερα όχθη. Ἐνῶ, βάζοντας ἀρχή, μοιάζει νὰ εἶναι κανείς στὴν ἀρχὴ τῆς ἐδῶ ὄχθης, ὅμως κάνοντας αὐτό, λέει, βρέθηκαν στην ἄλλη ὄχθη.

Θὰ ἀναφέρω ἕνα παράδειγμα ἀμέσως-ἀμέσως, γιὰ νὰ μυηθούμε λίγο στο θέμα, ἐν σχέσει μὲ αὐτό που λέμε γιὰ τοὺς ἁγίους, ὅτι βάζοντας συνεχώς ἀρχή, στο τέλος βρέθηκαν στην άλλη όχθη. Παιδάκι θέλει νὰ ἀνέβει τη σκάλα πού ὁδηγεῖ στήν ἄλλη ὄχθη. Ένα μικρό σπίτι που μένει. Σηκώνει το ποδαράκι του στο πρώτο σκαλοπάτι καὶ προσπαθεί να φέρει καὶ τὸ ἄλλο ποδαράκι του στο πρώτο σκαλοπάτι. Δὲν τὰ καταφέρνει καὶ πέφτει. Το παιδάκι ξαναπροσπαθεῖ καὶ πάλι δὲν τὰ καταφέρνει καὶ πάλι προσπαθεί και πάλι πέφτει. Συνεχίζει την προσπάθειά του, χωρίς να λαμβάνει ὑπ' ὄψιν του ὅτι ἀπέτυχε μία φορά, ἀπέτυχε δύο φορές... Καθόλου δὲν τὸ ἐπηρεάζει αὐτή ἡ πραγματικότητα.

Ἡ μητέρα τοῦ παιδιοῦ πάνω στο πλατύσκαλο το παρακολουθεί, χωρίς νὰ τὴ βλέπει το παιδί της. Βλέποντας αὐτή την προσπάθεια τοῦ παιδιοῦ, καὶ ὅτι δὲν ἐπηρεάζεται καθόλου ἀπὸ τὴν ἀποτυχία του, κατεβαίνει, παίρνει το παιδί στὴν ἀγκαλιά, καὶ μονομιᾶς ἀνεβαίνει το παιδί ὅλα τὰ σκαλοπάτια. Θα λέγαμε ὅτι κάπως ἔτσι μοιάζει ἡ προσπάθεια του ἀνθρώπου νὰ ζήσει πνευματική ζωή τελικά όμως εἶναι ὁ Θεός που χαριτώνει τὸν ἄνθρωπο.

Καταλαβαίνουμε τώρα καλύτερα πῶς οἱ ἅγιοι, ἐνῶ ἔβαζαν συνεχῶς ἀρχή, βρέθηκαν στὴν ἀντίπερα ὄχθη. Γιὰ νὰ καταλάβουμε το όλο θέμα καλύτερα, θὰ ἤθελα νὰ τὸ δοῦμε λίγο καί ψυχολογικά. Νομίζω, θὰ μᾶς βοηθήσει αὐτή ἡ ἀνάλυση, αὐτή ἡ ψυχολογική θεώρηση τοῦ θέματος.

Τα τρία πατώματα τῆς ψυχῆς

Σύμφωνα μὲ αὐτά που λένε οἱ εἰδικοί ἐπιστήμονες, οἱ ψυχολόγοι, ἡ ψυχή μας, πού εἶναι, τρόπον τινά, σὰν ἕνα οἰκοδόμημα καὶ πού ἔχει πολύ καὶ ἄγνωστο περιεχόμενο, χωρίζεται σε τρία πατώματα.

Εἶναι πάνω-πάνω το συνειδητό, δηλαδή αὐτό τό ὁποῖο ὅλοι καταλαβαίνουμε στον ἑαυτό μας. Οἱ σκέψεις μας, τὰ αἰσθήματά μας, ἡ ὅλη διάθεσή μας πού συνειδητοποιούμε, πού ἐλέγχουμε, πού ξέρουμε. Πιό κάτω ἀπό αὐτό τό στρώμα εἶναι τὸ ὑποσυνείδητο. Τό περιεχόμενο τοῦ ὑποσυνειδήτου μᾶς εἶναι ἄγνωστο, ἀλλά, ἐπειδὴ εἶναι κοντά στο συνειδητό, ποῦ καὶ ποῦ μᾶς ἀφήνει λίγο να διαισθανθούμε τί περίπου μπορεῖ νὰ ὑπάρχει μέσα σ' αὐτό. Ἀπό καμιά φορά, κάτι πετάγεται ἀπό ἐκεῖ καὶ βγαίνει στο συνειδητό.

Πιό κάτω, στο βάθος-βάθος, στὸ ὑπόγειο, ἄς ποῦμε, τῆς ψυχῆς μας, εἶναι τὸ ἀσυνείδητο. Το περιεχόμενο τοῦ ἀσυνειδήτου εἶναι terra incognita, ἄγνωστη γῆ, καὶ μᾶς εἶναι τελείως ἄγνωστο. Ἐνῶ λοιπόν ἐκεῖ μέσα ὑπάρχουν δικά μας βιώματα, δικές μας καταστάσεις, ὅμως, ἐπειδή εἶναι στο ἀσυνείδητο, στο σκοτεινό αὐτό ὑπόγειο, οὔτε ξέρουμε τί ἀκριβῶς ὑπάρχει οὔτε μποροῦμε νὰ ἐλέγξουμε αὐτό τό περιεχόμενο. Αὐτά τά βιώματα, κατά τη γλώσσα τῆς ψυχολογίας, εἶναι ἀπωθημένα, σπρωγμένα δηλαδή στο βάθος τοῦ ἀσυνειδήτου. Σύμφωνα με τους ψυχολόγους, αὐτό το περιεχόμενο τοῦ ἀσυνειδήτου ἀποκτᾷ μιὰ αὐτονομία, κάνει ὅ,τι θέλει, δὲν μᾶς λογαριάζει, δὲν μᾶς ρωτάει.

Αὐτά βέβαια οἱ πατέρες τῆς Ἐκκλησίας, προ παντός οἱ νηπτικοί πατέρες, τὰ γνώριζαν. Γι' αὐτὸ προτίμησαν οἱ ἴδιοι πρῶτα –καὶ ἔπειτα συμβούλευαν καὶ ἄλλους– να καθίσουν στην ἔρημο, στην ἡσυχία, καὶ νὰ προσπαθήσουν, λέγοντας τὴν εὐχή, νὰ πᾶνε βαθιά, μέχρι τα κατάβαθα τῆς ψυχῆς τους, γιὰ νὰ ἀρχίσουν να γνωρίζουν αὐτό το περιεχόμενο τοῦ ὑποσυνειδήτου, τοῦ ἀσυνειδήτου, νὰ τὸ ἐλέγχουν, καὶ νὰ μὴν εἶναι αὐτόνομο καὶ κάνει ὅ,τι θέλει.

Το ὅτι εἶναι αὐτόνομο, ὅλοι το ξέρουμε. Τη στιγμή που θέλεις να κάνεις κάτι σωστό, ἄλλη δύναμη βγαίνει ἀπό μέσα σου καὶ σὲ ἀναγκάζει να κάνεις κάτι ἄλλο, κάτι ποὺ δὲν τὸ θέλεις, καὶ ὅμως το κάνεις.

Ἡ χωριάτισσα καί ἡ καταπακτή μὲ τὰ σκουπίδια

Παλαιότερα στα σπίτια, στο πάτωμα ἑνός δωματίου ὑπῆρχε μια καταπακτή, ἕνα ἄνοιγμα, καὶ κάτω ἦταν τὸ ὑπόγειο. Ἂς φαντασθοῦμε ὅτι μια νοικοκυρά ἦλθε να κατοικήσει ἀπό τὸ χωριό στην πόλη. Χωριάτισσα μέν, ἀλλά τώρα ἤλθε στην πόλη. Και θέλει να κάνει τὴν ἀρχόντισσα. Θὰ μποροῦσε νὰ σκεφθεῖ καὶ νὰ πεῖ: «Εγώ χωριάτισσα είμαι, χωριάτικα θά τά κάνω». Δὲν τὸ λέει ὅμως, μὴν ἐκτεθεῖ. Καθώς δεν ξέρει λοιπόν πῶς ἔχουν τα πράγματα, ντρέπεται να πάρει τα σκουπίδια καὶ νὰ τὰ βγάλει ἔξω. Ἀλλὰ τι να γίνει ὅμως, Ἔχει καὶ σκουπίδια.

Μια σωστή νοικοκυρά, ποὺ ἔχει σκουπίδια, δέν μπορεῖ νὰ τὰ κρατάει. Ως τὴν ὥρα ποὺ θὰ τελειώσει τὸ φαγητό, εἶναι ἐκεῖ καὶ τὰ σκουπίδια, αλλά μετά δὲν μπορεῖ νὰ τὰ κρατήσει. Θὰ τὰ πάρει καὶ θὰ τὰ πάει ἔξω. Θὰ τὰ βάλει σε νάυλον σακούλες καὶ θὰ τὰ πάει ἔξω καὶ τέλειωσε. Τα σκουπίδια εἶναι ἀνύπαρκτα. Αὐτὸ ἦταν ὅλο. Ἐνῶ ἡ ἀρχοντοχωριάτισσα κάπως ντρέπεται καί, καθώς δεν λειτουργεί σωστά τὸ μυαλό της ἴσως ἕνεκα ἀγνοίας, θὰ τὰ κρύψει. Τώρα αὐτό φαίνεται πάρα πολύ τραβηγμένο, καθώς σή μερα στοίβες-στοίβες μαζεύονται τα σκουπίδια στους δρόμους, ἀλλὰ ὄχι τὰ παλαιότερα χρόνια.

Ἔτσι λοιπόν ἀρχίζει καὶ ρίχνει τα σκουπίδια μέσα στὸ ὑπόγειο, στην καταπακτή τοῦ σπιτιοῦ της. Ἂς ποῦμε, ρίχνει φλούδες ἀπό καρπούζια, πεπόνια, λεμόνια, πορτοκάλια, μπανάνες καὶ τέτοια. Αὐτά εἶναι σκουπίδια, ἀλλά κατά τὰ ἄλλα δὲν εἶναι κάτι τὸ φο-βερό. Σκουπίδια μέν, ἀλλὰ ὄχι κάτι το φοβερό. Ὅλη τὴν ὥρα κρατᾶς τη φλούδα τοῦ καρπουζιού στο χέρι, ἕως ὅτου να τελειώσεις. Δὲν εἶναι τίποτε το κακό, τὸ ἀηδιαστικό. Ἀλλά, ὅταν τελειώσεις ἐκεῖνο ποὺ τρώγεται, τὰ θὰ τὸ κάνεις τὸ ὑπόλοιπο; Είναι σκουπίδι. Όχι ἀηδιαστικό, ἀλλά εἶναι σκουπίδι. Πετάει λοιπόν ἡ ἀρχοντοχωριάτισσα τα σκουπίδια ἐκεῖ μέσα.

Μέσα ὅμως στο ὑπόγειο αὐτά σιγά-σιγά, σιγά-σιγά παύουν νὰ εἶναι αὐτὸ ποὺ ἦταν. Τὰ ἴδια αὐτά πράγματα, ἀλλά παύουν νὰ εἶναι αὐτό πού ήταν. Φυσικά δὲν ἐξαφανίζονται· ὑπάρχουν καὶ μάλιστα ἀλλοιώνονται. Ἄς ποῦμε οἱ καρπουζόφλουδες γίνονται πολτός κ.ο.κ. Ἀρχίζουν λοιπόν ὅλα να λιώνουν, νὰ μουχλιάζουν, καὶ ἄν τὰ δεῖς μετά, εἶναι ὅ,τι ἀηδιαστικό. Ἔτσι, θέλουμε δέν θέλουμε, ὅσο καθαρό κι ἄν ἔχουμε το σπίτι, ἐφόσον ὑπάρχει αὐτὸ τὸ περιεχόμενο στο ὑπόγειο, θά βγαίνουν ἀπό κεῖ κακοσμίες. Ἄν μάλιστα καμιά φορά φουσκώσουν αὐτά τα σκουπίδια καί πετάξουν το καπάκι τῆς καταπακτῆς καί βγοῦν, τό δωμάτιο θά γεμίσει ξαφνικά ἀπό ὅλα αὐτά καί θά ἔχει τὴν ἀνάλογη δυσοσμία. (Δέν ξέρω ἄν ἔχετε ὑπ' ὄψιν σας ὅτι, ὅταν κάνουν τσίπουρο, ρίχνουν μέσα σε κάδους τα σταφύλια, τὰ σύκα ἤ καί ἄλλους καρπούς νά βράσουν. Αὐτά, καθώς γίνεται ζύμωση, φουσκώνουν καί βγάζουν άναθυμιάσεις.)

Το δωμάτιο λοιπόν θά γεμίσει δυσοσμία καί σκουπίδια. Τα σκουπίδια πού εἶχε ρίξει μέσα ἡ νοικοκυρά, ἀλλὰ ὄχι ὅπως τὰ εἶχε ρίξει. Ὅπως εἴπαμε, ἀλλοιωμένα, ἀηδέστατα καί μέ κακοσμία. Τί πρέπει να γίνει; Βέβαια, τρομάζει ή νοικοκυρά, ἀλλά ἐκεῖνο πού χρειάζεται εἶναι νά ἀνασκουμπωθεῖ καὶ νὰ κάνει αὐτό πού δέν ἔκανε μέχρι τότε. Σιγά-σιγά νά τά βγάλει ἔξω, ἄς ντραπεῖ καί λίγο, ἄς ἐκτεθεῖ καὶ λίγο, για να καθαρίσει το σπίτι.

Ἔτσι λοιπόν, στο ὑποσυνείδητο τοῦ ἀνθρώπου ὑπάρχουν σπρωγμένα διάφορα βιώματα ἀπό τά παιδικά μας ἀκόμη χρόνια. Καθώς μεγαλώνουμε, μᾶς συμβαίνουν πολλά ἀνεπιθύμητα πράγματα, ἀπὸ τὰ ὁποῖα δέν μποροῦμε νά ξεγλιτώσουμε.
μα άν δέν τά ἀφομοιώσει κανείς σωστά μέσα στο συνειδητό του, τὰ σπρώχνει -ε ἶναι μια εὐκολία αὐτή στο ύποσυνείδητο. Αὐτὰ εἶναι τὰ ἀπωθημένα βιώματα, τα ὁποῖα ἔχουν αὐτονομία, σὰν νὰ ἔχουν δική τους κυβέρνηση, δηλαδή δική τους ἀρχή, δική τους έξουσία, καὶ κάνουν ὅ,τι θέλουν, ὅπως εἶπαμε.

Ἐσύ τώρα, ὁ καημενούλης, ὅποιος κι ἂν εἶσαι, ὅλοι μας δηλαδή, ὅταν ἀγνοοῦμε αὐτή τήν πραγματικότητα, πῶς θὰ ζήσουμε πνευματική ζωή; Θα κάνουμε φιλότιμες προσπάθειες, ἀλλὰ ὅσο μποροῦμε να καταλάβουμε καὶ ὅσο μποροῦμε νὰ ἐλέγξουμε τὸν ἑαυτό μας καί ὅσο μποροῦμε να βάλουμε τον ἑαυτό μας σ' ἕναν δρόμο. Όμως, κάθε τόσο τὰ ἀπωθημένα αὐτά βιώματα θα βγαίνουν ἀπό κεῖ μέσα ἀνεξέλεγκτα καὶ θα κάνουν τα δικά τους.

Το καρπούζι πού εἶναι μέσα στο νερό…