Ο ορισμός του τυράννου

Πρόκειται για έναν  ναρκισσιστή «κοινωνιοπαθή» χαρακτήρα που έχει μία εξαιρετικά μεγαλοπρεπή άποψη για τον εαυτό του, πιστεύοντας ότι είναι υπεράνω όλων των κανόνων μίας κοινωνίας – ότι δεν δεσμεύεται δηλαδή από εκείνους τους κανονισμούς που ισχύουν για τους υπόλοιπους ανθρώπους, επειδή είναι ανώτερο ον.

«Είναι πεπεισμένος πως μπορούν να τον καταλάβουν μόνο οι σημαντικοί, υψηλού επιπέδου και κοινωνικής καταξίωσης άνθρωποι – οπότε είναι υποχρεωμένος να επιλέξει την καριέρα ενός φημισμένου πολιτικού, κάνοντας πράγματα, ακόμη και εγκληματικά, που δεν θα έκανε κανένας άλλος, απλά και μόνο για την ενίσχυση της φήμης του» (πηγή).

Άποψη

Ένα σημαντικό ερώτημα που απασχολεί πολλούς ανθρώπους είναι το πώς κυριαρχούν οι τύραννοι στις κοινωνίες – όπου για να κατανοήσει κανείς πώς τις ελέγχουν, για να είναι σε θέση να κυριαρχήσουν, οφείλει να εξετάσει τον τρόπο της λειτουργίας του μυαλού τους που διαφέρει συνήθως από αυτό των υπολοίπων. Σε κάθε περίπτωση, οι τύραννοι είναι ψυχολογικά διαταραγμένοι χαρακτήρες σε τέτοιο βαθμό που είναι δύσκολο να καταταχθούν στους ανθρώπους – ενώ πάσχουν από ναρκισσισμό και κοινωνιοπάθεια (narcissist sociopath) μαζί, με αποτέλεσμα να καθορίζουν αυτοί οι δύο παράγοντες γενικότερα τη συμπεριφορά τους.

Ο ναρκισσισμός

Όσον αφορά εν πρώτοις το ναρκισσισμό, τα βασικά χαρακτηριστικά του είναι τα εξής (πηγή):

(1)  Έχει μία «μεγαλοπρεπή αίσθηση» της σημασίας του εαυτού του – για παράδειγμα, υπερβάλλει σε σχέση με την αποδοτικότητα και με τα ταλέντα του ενώ αναμένει, χωρίς να έχει τις αντίστοιχες ικανότητες, να αναγνωρισθεί ως ανώτερος.

(2)  Φαντασιώνεται απεριόριστη επιτυχία, δύναμη, λάμψη, ομορφιά ή την ιδανική αγάπη για το άτομο του.

(3)  Πιστεύει για τον εαυτό του πως είναι ιδιαίτερος και μοναδικός, πως γίνεται κατανοητός μόνο από άλλα ιδιαίτερα ή φημισμένα πρόσωπα (ή Θεσμούς), ενώ μπορεί να συναναστραφεί μόνο με αυτά.

(4)  Απαιτεί τον υπερβολικό θαυμασμό των άλλων.

(5)  Αναζητάει σε καθημερινή βάση πάρα πολλά πράγματα – γεγονός που σημαίνει πως έχει υπερβολικές «προσμονές», όσον αφορά την ιδιαίτερη αντιμετώπιση του, ενώ περιμένει  μία αυτόματη ανταπόκριση στις ανάγκες ή στις δικές του «αναμονές».

(6)  Είναι «εκμεταλλευτικός» στις ανθρώπινες σχέσεις – δηλαδή, επιδιώκει μονόπλευρα οφέλη από τους άλλους, για να επιτύχει τους δικούς του στόχους.

(7) Έχει ελλειμματική «εμπάθεια», «ενσυναίσθηση» καλύτερα: απλούστερα, δεν θέλει να αναγνωρίσει τα συναισθήματα και τις ανάγκες των άλλων, ή να «ταυτοποιηθεί» με αυτούς.

(8)  Είναι πολύ συχνά ζηλόφθονος, όσον αφορά τους άλλους ή πιστεύει πως οι άλλοι τον ζηλεύουν.

(9)  Δείχνει μία αλαζονική, υπεροπτική συμπεριφορά ή στάση.

Η κοινωνιοπάθεια

Όσον αφορά τώρα την «κοινωνιοπάθεια» ή πιο σωστά την αντικοινωνική διαταραχή της προσωπικότητας (πηγή), έχει σχέση με άτομα που δεν είναι ικανά να συναισθάνονται τους συνανθρώπους τους, να μπαίνουν στη θέση τους και να αναλαμβάνουν ευθύνες για τις πράξεις τους.

Πρόκειται για μια από τις συχνές ψυχικές ασθένειες που όμως, παρά την εξάπλωσή της (περίπου στο 4% του πληθυσμού), δεν είναι γνωστή ευρέως Γίνονται γνωστοί μόνο κάποιοι ακραίως βίαιοι κοινωνιοπαθείς (= ψυχοπαθείς) που περνούν στη συνείδηση των ανθρώπων ως δολοφόνοι, τύραννοι ή σαν την προσωποποίηση του κακού – ενώ τα βασικά χαρακτηριστικά τους είναι τα εξής:

(1) Έλλειψη συνείδησης:  Ένας κοινωνιοπαθής δεν έχει συνείδηση. Όταν δεν υπάρχει συνείδηση οι συνάνθρωποι γίνονται ξαφνικά κάτι το ουδέτερο – ένα αντικείμενο, με το οποίο μπορούμε να κάνουμε ότι θέλουμε, χωρίς να νιώθουμε τύψεις, ενοχές ή ντροπή. Ο συγκεκριμένος χαρακτήρας δεν ντρέπεται όταν λειτουργεί εγωιστικά και δεν έχει τύψεις επειδή ζει εις βάρος των άλλων ή επειδή συμπεριφέρεται ανήθικα – ενώ παραμένει απαθής ακόμα και όταν βλέπει τις μεγαλύτερες καταστροφές γύρω του.

Αυτό δεν σημαίνει πως δεν είναι σε θέση να ξεχωρίζει ανάμεσα στο καλό και στο κακό. Η διαφορά αυτή όμως δεν έχει καμία επίδραση στη συμπεριφορά του και δεν τον εγείρει συναισθηματικά – ενώ οι δεσμοί του με τους συνανθρώπους του είναι καθαρά νοητικής και όχι συναισθηματικής φύσης, όπως στους περισσότερους ανθρώπους.

(2) Γοητεία: Είναι αρχικά γοητευτικός, δείχνει πολύ κοινωνικός, πολύπλευρος και σε κάνει, εάν θέλει να σε κατακτήσει, να πιστεύεις ότι είστε πλασμένοι ο ένας για τον άλλο. Θέτει σωστές ερωτήσεις και δίνει την εντύπωση ενός χαρούμενου, αξιαγάπητου και ενδιαφέροντος ανθρώπου. Διηγείται ιστορίες για το ένδοξο παρελθόν του και για τα κατορθώματά του. Ξέρει να χειραγωγεί ανθρώπους έτσι ώστε να πετύχει αυτό που στοχεύει. Στόχος του είναι η νίκη και ο πλήρης έλεγχος άλλων ανθρώπων. Για αυτόν τον λόγο μπορεί να μιμηθεί συναισθήματα, να γελάει για παράδειγμα και να αφήνει τους άλλους να πιστεύουν ότι είναι ανέμελος και χαρούμενος.

Αργότερα, όταν πετύχει το στόχο του, γίνεται απρόβλεπτος και προκαλεί στον άλλον συναισθήματα φόβου. Παρόλο που προτρέπει ανθρώπους να κάνουν ασυνήθιστα για αυτούς πράγματα, που πολλές φορές μπορεί να αποβούν και μοιραία, δεν αναλαμβάνει ποτέ τις ευθύνες του. Αυτός είναι ο «σαγηνευτικός» αυθορμητισμός των κοινωνιοπαθών. Όταν κάτι πάει στραβά κατηγορεί τους άλλους για όσα συμβαίνουν. Η ανάληψη ευθυνών είναι κάτι ξένο για έναν κοινωνιοπαθή. Είναι κάτι που αφήνει στους άλλους να το διεκπεραιώσουν «τυφλά» για να επωμιστεί πολλές φορές αυτός τα οφέλη, ενώ είναι ικανός να πληγώσει τους συνανθρώπους του, ώσπου να καταφέρει να πετύχει το στόχο του.

(3) Ευφυΐα: Πολλοί κοινωνιοπαθείς είναι ιδιαίτερα ευφυείς, εύγλωττοι, ετοιμόλογοι, με μεγάλη ιδέα για τον εαυτό τους. Φέρουν ακαδημαϊκούς τίτλους (κάποιες φορές πλαστούς) δίχως να έχουν πασχίσει για αυτούς ιδιαίτερα. Κάποιοι έχουν μάλιστα την ικανότητα να σκέφτονται πολύ γρηγορότερα από άλλους ανθρώπους. Χρησιμοποιούν όμως την ευφυΐα τους για να πληγώσουν ή να χειραγωγήσουν άλλους ανθρώπους. Για αυτόν τον σκοπό είναι ικανοί να επιστρατεύσουν όλη τους την ευφυΐα.

(4) Ανταλλαγή βλεμμάτων: Κοιτάζουν τους άλλους συνεχώς στα μάτια, επειδή με τον τρόπο αυτό επιδιώκουν να επιβληθούν.

(5) Ψευτιά: Είναι αναξιόπιστος χαρακτήρας και λέει με μεγάλη ευκολία ψέματα. Όταν αυτά αποκαλυφθούν αισθάνεται άβολα και όταν κάποιος τον φέρνει αντιμέτωπο με την αλήθεια είτε θα αλλάξει θέμα, είτε θα κατηγορήσει έναν άλλο, είτε, αν τον πιέσεις πολύ, θα εξοργιστεί και θα του υποδείξει τα δικά του μειονεκτήματα, κατηγορώντας τον για όλα. Πάντως είναι μάλλον απίθανο να παραδεχτεί ότι ψεύδεται. Πολλές φορές προσεγγίζει τους ανθρώπους και τους ζητάει να κρατήσουν εχεμύθεια για το «μυστικό» που τους εκμυστηρεύτηκε, παρουσιάζοντάς το σαν κάτι πολύ σημαντικό. Ακόμα και για το παρελθόν τους ψεύδονται οι κοινωνιοπαθείς, ενώ πολλές φορές πιστεύουν ότι τα ψέματα τους είναι μέρος της πραγματικότητας.

(6) Χειραγώγηση: Χειραγωγεί τους άλλους ώστε να του δώσουν αυτό που θέλει. Κατανοεί πολύ γρήγορα τις αδυναμίες άλλων ανθρώπων και ξέρει να τις χρησιμοποιεί. Για αυτό το λόγο αισθάνεται καλά με απλούς και ψυχικά αδύναμους ανθρώπους. Παρακολουθεί τη συμπεριφορά άλλων ανθρώπων και χρησιμοποιεί τις αδυναμίες τους για να πετύχει τους στόχους του. Τις περισσότερες φορές δεν έχει πραγματικές φιλίες και σταθερούς δεσμούς με άλλους ανθρώπους.

(7) Εγωκεντρισμός: Ο κοινωνιοπαθής είναι εγωκεντρικός, αδυνατεί να κατανοήσει τα συναισθήματα των άλλων και να δημιουργήσει ουσιαστικούς συναισθηματικούς δεσμούς μαζί τους. Έχει συχνά την απατηλή ιδέα ότι είναι ο πιο εύστροφος άνθρωπος του κόσμου για αυτό και προσδοκά μεγαλεία, χωρίς να καταβάλει ιδιαίτερες προσπάθειες – ενώ ενδιαφέρεται περισσότερο να μιλάει αυτός και οι άλλοι για τον ίδιο, παρά να ακούει τους άλλους και τα προβλήματά τους. Η επιτυχία είναι για αυτόν κάτι τυχαίο ή κάτι που εξαρτάται μόνο από την ευφυΐα του. Επειδή δεν έχει κουράγιο, επιμονή και υπομονή για δουλειές που διαρκούν πολύ, πρέπει όλα να γίνονται γρήγορα. Για να καλύψει αυτή του την αδυναμία παρουσιάζει τον εαυτό του στους άλλους σαν κάποιον που δουλεύει γρήγορα ή σαν «σωτήρα» που βρίσκει γρήγορα λύσεις και στις πιο δύσκολες καταστάσεις.

Ο ναρκισσιστής κοινωνιοπαθής

Χωρίς να επεκταθώ σε λεπτομέρειες, ο ναρκισσιστής κοινωνιοπαθής χαρακτήρας που συνδέει όλα τα παραπάνω στοιχεία έχει μία εξαιρετικά μεγαλοπρεπή άποψη για τον εαυτό του, πιστεύοντας ότι είναι υπεράνω όλων των κανόνων μίας κοινωνίας – ότι δεν δεσμεύεται δηλαδή από εκείνους τους κανονισμούς που ισχύουν για τους υπόλοιπους ανθρώπους, επειδή είναι ανώτερο ον (πηγή). Συχνά αποκαλείται μεγαλοφυής αμοραλιστής ή μονάρχης πάση θυσία – αρχομανής που θέλει να υποκλίνονται όλοι μπροστά στη θειότητα του.

Αυτός ακριβώς είναι ο χαρακτήρας των τυράννων που τους καθιστά επικίνδυνους για τις κοινωνίες – κυρίως επειδή η συντριπτική πλειοψηφία των ανθρώπων αδυνατεί να κατανοήσει πως πρόκειται για ψυχικά διαταραγμένες προσωπικότητες, οι οποίες συχνά δεν συνειδητοποιούν τι κάνουν οδηγώντας τες κατ’ ευθείαν στο γκρεμό.

Τέλος, μέσα σε ένα πολιτικό κόμμα, ο συγκεκριμένος τύπος «αρχηγού» συμπεριφέρεται όπως ο μαστροπός σε πόρνες – με την έννοια ότι προσελκύει με τη γοητεία του αυτούς που ενδιαφέρονται μόνο για τις βουλευτικές καρέκλες, για το μισθό και για τα προνόμια της θέσης, οπότε λογικά τους θεωρεί ως πόρνες που δεν διστάζουν να κάνουν τα πάντα για να πετύχουν το σκοπό τους. Φυσικά το ενδιαφέρον του στην αρχή, η γοητεία που χρησιμοποιεί όταν προσπαθεί να προσελκύσει, μετατρέπεται σε αδιαφορία στη συνέχεια – αφού πιστεύει πως έτσι ελέγχει καλύτερα τους συνεργάτες του και τους επιβάλλεται απόλυτα.

Ιάκωβος Ιωάννου

analyst