Ο μεταδυϊσμός και η κατάδειξη της συναίνεσης

Κατερίνα Δ. Χατζοπούλου

Σε κάθε δυσκολία και ανθρώπινη αντιξοότητα είναι χρήσιμο να έχει κανείς πάντα στο νου του ποιό θα ήταν το επιθυμητό. Τί είναι αυτό που θα ήταν καλό να υπήρχε ή να υπάρξει κάποια μελλοντική στιγμή. Και το επιθυμητό δεν είναι πάντα μόνο ένα πράγμα, συχνά είναι περισσότερα πράγματα, εφόσον οι δυσκολίες που εμφανίζονται στην ευρύτερη και στενότερη κοινωνικοπολιτική ζωή έχουν συνήθως πολλές παραμέτρους, πολλά αίτια. Στις περιπτώσεις αυτές προσπαθούμε να εντοπίσουμε τα αίτια, να δούμε πως θα θέλαμε να είναι τα πράγματα και να δούμε πως θα μπορούσαμε να οδηγηθούμε εκεί.

Αυτό που προτείνει το παρόν άρθρο δεν είναι καινούριο ή πρωτότυπο, αλλά το επισημαίνουμε, γιατί δεν το διαπιστώνουμε ακόμη. Το λέμε κι εμείς γιατί δεν το βλέπουμε. Και σίγουρα υπάρχουν λόγοι για όλη αυτή την μακραίωνη -μπορεί να πει κανείς- στασιμότητα, αλλά το να την αποδεχτούμε δεν θα μας βοηθήσει να παραδώσουμε στους επόμενους ένα καλύτερο αύριο.

Διαπιστώνουμε τον κατατεμαχισμένο κοινωνικό ιστό και την πολλαπλή, οριζόντια και κάθετη, κοινωνική πόλωση. Αυτό μπορεί να είναι κατανοητό και αποδεκτό ως ένα βαθμό, ίσως και επιθυμητό, όταν είναι έκφραση της διαφορετικότητας των ατόμων και των ομάδων, που στοχεύουν με τη δράση και την διαφοροποίησή τους να συμβάλλουν στο κοινό καλό. Από ένα σημείο και πέρα όμως, όταν οδηγεί σε αμοιβαία δυσπιστία και αμοιβαία απαξίωση (χωρίς να υπάρχει πρόταση και σχεδιασμός μακροπρόθεσμης βελτίωσης), το αποτέλεσμα είναι η δυσλειτουργία της ευρύτερης ομάδας, η οποία ως ανθρώπινο οικοσύστημα (κοινωνικό, πολιτικό και οικονομικό) βάλλεται από την έριδα και την μισανθρωπία.

Και φυσικά υπάρχουν λόγοι γι αυτήν την κατάσταση, κανείς δεν είναι απλά «κακός», ούτε υποκρύπτουμε εδώ καμιάς μορφής επικριτική διάθεση, σαν να μην είμαστε κι εμείς μέρος αυτής της πραγματικότητας. Αυτή όμως είναι η εικόνα που προκύπτει από την απλή περιγραφή της επικαιρότητας. Τον λόγο τον πρώτο και βασικό, που μπορεί να συμπεριλάβει και όλους τους υπόλοιπους, μας τον δίνει ήδη ο Πλάτωνας, στο πρώτο βιβλίο της Πολιτείας: είναι η έλλειψη δικαιοσύνης. Στο απόσπασμα αυτό (Πολιτεία 351.d.8-352a.4) ο Σωκράτης συνδιαλέγεται με τον σοφιστή Θρασύμαχο, οποίος υπερασπίζεται την δύναμη της αδικίας και υποστηρίζει ότι σε κάθε κοινωνία δίκαιο, θεωρείται το συμφέρον του ισχυροτέρου, τὸ τοῦ κρείττονος συμφέρον(Πλάτων, Πολιτεία 338.c.2). Ο Σωκράτης ανασκευάζει τη θέση του Θρασύμαχου για την δύναμη της αδικίας και τον υποχρεώνει να παραδεχτεί πως η αδικία φέρνει μίσος και διχοστασία σε μία ομάδα, σε βαθμό να μην μπορεί πλέον να λειτουργεί σαν σώμα. Άρα η αδικία δεν φέρνει δύναμη, αλλά αδυναμία.

ΣΩΚΡΑΤΗΣ Ἀλλ’ εὖ γε σὺ ποιῶν, ὦ ἄριστε. Τόδε δέ μοι λέγε· ἆρα εἰ τοῦτο ἔργον ἀδικίας, μῖσος ἐμποιεῖν ὅπου ἂν ἐνῇ, οὐ καὶ ἐλευθέροις τε καὶ δούλοις ἐγγιγνομένη μισεῖν ποιήσει ἀλλήλους καὶ στασιάζειν καὶ ἀδυνάτους εἶναι κοινῇ μετ’ ἀλλήλων πράττειν;

«Κάνε μου όμως εσύ αυτή τη χάρη, φίλε μου, και πες μου, δεν είναι αυτό έργο της αδικίας, να προκαλεί το μίσος όπου εμφανιστεί; Δεν κάνει και τους ελεύθερους και τους δούλους να μισούν ο ένας τον άλλο και να εξεγείρονται και δεν καθιστά αδύνατη τη μεταξύ τους συνεργασία;»

ΘΡΑΣΥΜΑΧΟΣ Πάνυ γε.«Και βέβαια.»

ΣΩΚΡΑΤΗΣ οὐκοῦν τοιάνδε τινὰ φαίνεται ἔχουσαν τὴν δύναμιν, οἵαν, ᾧ ἂν ἐγγένηται, εἴτε πόλει τινὶ εἴτε γένει εἴτε στρατοπέδῳ εἴτε ἄλλῳ ὁτῳοῦν, πρῶτον μὲν ἀδύνατον αὐτὸ ποιεῖν πράττειν μεθ’ αὑτοῦ διὰ τὸ στασιάζειν καὶ διαφέρεσθαι, ἔτι δ’ ἐχθρὸν εἶναι ἑαυτῷ τε καὶ τῷ ἐναντίῳ παντὶ καὶ τῷ δικαίῷ; οὐχ οὕτως;

«Δεν έχει λοιπόν τέτοια δύναμη [η αδικία] ώστε, όπου εμφανίζεται, είτε σε πόλη, είτε σε οικογένεια, είτε σε στρατόπεδο ή οπουδήποτε αλλού, το καθιστά αδύνατο να ενεργήσει σαν σώμα, λόγω των εξεγέρσεων και της διχογνωμίας, και το κάνει να είναι εχθρός προς τον εαυτό του και προς κάθε άλλον ακόμη και τον δίκαιο; Δεν είναι έτσι;»

ΘΡΑΣΥΜΑΧΟΣΠάνυ γε. «Και βέβαια.»

Επομένως, είναι η έλλειψη δικαιοσύνης, ένας τουλάχιστον από τους λόγους, που εμποδίζουν την ενδοκοινωνική συμφιλίωση, οριζόντια (μεταξύ των πολιτών) και κάθετη (μεταξύ πολιτών και πολιτικών). Γιατί το επιθυμητό, όπως υποσχεθήκαμε εξαρχής να δούμε, είναι η συμφιλίωση και η λειτουργικότητα, το να κάνει καθένας τη δουλειά του. Και είναι ο καθένας ελεύθερος να μελλοντολογεί ότι «αυτό δεν μπορεί να γίνει», όμως είναι πάντα η επίτευξη του επιθυμητού και ιδεατού αυτό που συνιστά πρόοδο στον ανθρώπινο πολιτισμό, η μετάβαση από μία χειρότερη σε μία καλύτερη κατάσταση πραγμάτων.

Το αίτημα για δικαιοσύνη είναι κοινό σε όλες τις ομάδες, όπως όμως η καθεμιά το αντιλαμβάνεται. Ο δυϊσμός, με την έννοια του «εμείς» και οι «άλλοι», είναι σε τελική ανάλυση μία κατασκευή, που κάποιες φορές αντανακλά την πραγματικότητα, ενώ άλλες φορές την παραβλέπει (πβ. κοινὴ γὰρ ἡ τύχη καὶ τὸ μέλλον ἀόρατον, «η μοίρα των ανθρώπων είναι κοινή και το μέλλον αόρατο» [Ισοκράτης], Προς Δημόνικον 29.2-3). Ο μεταδυϊσμός είναι η υπέρβαση αυτής της κατάστασης, η υπέρβαση της μισανθρωπίας και η συναίσθηση πως είναι κοινό το αίτημα για δικαιοσύνη και πως από την πρόοδο και ανάκαμψη της ομάδας ως σώμα, της Ελλάδας στην προκειμένη περίπτωση, θα έχουν όφελος όλοι. Με έναν τρόπο που αξιοποιεί και αποδέχεται την διαφορετικότητα, δεν την ισοπεδώνει και δεν την δαιμονοποιεί (π.χ. «αυτοί φταίνε για όλα»), δεδομένου πως απώτερος στόχος είναι η πρόοδος (ή αυτή τη στιγμή η επιβίωση) του συνόλου με συνεργασία και καταμερισμό αρμοδιοτήτων ανά χρονικά διαστήματα.

Η μεταδυϊστική πολιτική θεώρηση, οριζόντια και κάθετη, είναι μία από τις κατευθύνσεις που ενδέχεται να βγάλουν, όχι μόνο την ελληνική, αλλά και την παγκόσμια πολιτική σκηνή από την πρωτόγονη, ημιάγρια κατάσταση στην οποία ακόμη βρίσκεται, στην οποία πράγματι φαίνεται να ισχύει το δίκαιο του ισχυροτέρου. Αν θέλουμε να διομορφωθούν κάποια στιγμή συνθήκες πολιτικής ωριμότητας ή απλά να βγούμε από την νηπιακή ηλικία (το δίκαιο του ισχυροτέρου) πρέπει να δούμε και τα οφέλη και τις αρετές της συνύπαρξης και της συναίνεσης, της ευθύνης, της εμπιστοσύνης και της αγάπης. Συνδυάζοντας λίγο από τον Θαλή και λίγο από τον Παρμενίδη, θα ήθελα να κλείσω προς το παρόν με αυτό το μικρό παράγγελμα: ἀγάπα τὸν πλησίον, διότι ἓν τὸ πᾶν «Αγάπα τον πλησίον, διότι όλα τα πράγματα αποτελούν μία ενότητα».

πηγή: Aντίφωνο

Σχόλιο: Σαν μεταδυϊστική πολιτική θεώρηση, δηλαδή μία ενότητα οριζοντίου και καθέτου τρόπου ζωής, εννοεί την επιβίωση. Και δυστυχώς δέν υφίσταται επιβίωση παρά μόνον εις βάρος των άλλων. Διαφορετικά θα μιλήσουμε για προσαρμογή η οποία δέν είναι επιβίωση. Διότι δέν περιέχει την κάθετο διάσταση. Επειδή δέν είναι ξεκαθαρισμένο το πράγμα μιλούμε για την επιθυμία σαν πλοηγό της επιβιώσεως, η οποία δέν μπορεί να είναι παρά επιθυμία για δύναμη.

Βλέπουμε άλλο ένα κείμενο το οποίο δέν περιέχει την απαραίτητη διάκριση ανάμεσα στην αρχαία και την μοντέρνα φιλοσοφία και γι' αυτό συσκοτίζει απλώς τα πράγματα.

Αμέθυστος