Puer aeternus (επανάληψη)
Για να απεικονίσουμε αυτό που είδαμε στο βιβλίο "Ο μικρός πρίγκηπας," θα ήθελα να παρουσιάσω υλικό από την εμπειρία μου. Δεν μπορώ να χαρακτηρίσω το υλικό αυτό ως πλήρη καταγραφή ενός ιατρικού περιστατικού, γιατί η επαφή μου με αυτόν τον Puer aeternus ήταν πολύ περίεργη, όπως θα διαπιστώσετε σύντομα. Δεν μπορεί συτή η επαφή να ονομαστεί θεραπεία.
Πρόκειται για έναν νεαρό άνδρα, ο οποίος ήταν στην ηλικία των 31 ετών όταν τον πρωτοσυνάντησα. Προερχόταν από κάποια χώρα της κεντρικής Ευρώπης. Ο πατέρας του ήταν διακοσμητής και είχε ένα ανθοπωλείο. Όταν ο νεαρός ήταν 6 ετών, ο πατέρας είχε αυτοκτονήσει με αυτοπυροβολισμό. Δεν μπόρεσα να εξακριβώσω γιατί αυτοκτόνησε. Ο νεαρός δεν το γνώριζε. Η σχέση των γονιών ήταν προφανώς δυσάρεστη, και ο νεαρός θυμόταν πως τσακωνόντουσαν συνέχεια. Η μητέρα του τον μεγάλωσε μετά τον θάνατο του πατέρα του, και συνέχισε την λειτουργεία του ανθοπωλείου. Ο ίδιος ήθελε να γίνει ζωγράφος. Νομίζω πως είχε πράγματι κάποιο χάρισμα στον τομέα αυτόν. Από την ηλικία των 18 υπέφερε από την φοβία ότι θα πάει στη φυλακή. Η φοβία είχε πάρει τέτοιες διαστάσεις, ώστε δεν μπορούσε να πάει κάπου, όπου είχε αστυνομία, σε κάποια ... π.χ., γιατί μόλις έβλεπε αστυνομικό, τον καταλάμβανε τέτοιος φόβος, ώστε έφευγε, γιατί πίστευε ότι θα τον συλλάμβαναν και θα τον φυλάκιζαν. Αυτό τού έκανε την ζωή δύσκολη, γιατί πάντα έτρεχε και κρυβόταν πίσω από γωνίες, σαν να ήταν καταδιωκόμενος εγκληματίας. Φοβόταν επίσης πολύ το σκοτάδι, και το σούρουπο ήταν ένα βάσανο γι’ αυτόν. Μόλις βράδιαζε τον έπανε ο φόβος και την νύχτα δεν μπορούσε να κοιμηθεί, μένοντας άγρυπνος, και φυσικά αυνανιζόταν. Μια άλλη φοβία η οποία εμφανίστηκε πολύ αργότερα, ήταν αυτή που τον εμπόδιζε να περάσει τα σύνορα. Και είναι πολύ άβολο να ζεις στην Ευρώπη και να μην μπορείς να περάσεις οποιαδήποτε σύνορα. Ήταν αυτή του η δυσκολία που μας έφερε σε επαφή.
Κάπου είχα πάει για να κάνω μια ομιλία με θέμα την ψυχολογία του Jung. Λίγο αργότερα έλαβα μια κάρτα από τον νεαρό αυτόν, στην οποία έγραφε πως στην ομιλία μου ύπηρχαν κάποια σημεία, για τα οποία ήθελε να συζητήσει μαζί μου, και πως είχε κάποιο προσωπικό πρόβλημα και πως θα ερχόταν να με δει κάποια συγκεκριμένη μέρα την τάδε ώρα. Είχα κρατήσει λοιπόν ένα χρονικό περιθώριο γι’ αυτόν την ημέρα εκείνη, αλλά κανείς δεν ήρθε. Αργότερα έλαβα μια επιπλέον επιστολή, χωρίς κάποια εξήγηση για τον μη ερχομό του, όπου έγραφε απλά «νά 'μαι πάλι, θα έρθω την τάδε ώρα.» Πάλι δεν ήρθε κανείς. Όπως έμαθα αργότερα, και τις δυο φορές είχε έρθει μέχρι τα ελβετικά σύνορα, αλλά δεν μπορούσε να τα περάσει και γύριζε σπίτι. Και επειδή δεν ήθελε να μου το εξηγήσει γραπτώς, απλά δεν εμφανιζόταν. Μετά έλαβα μια τρίτη κάρτα, πάλι χωρίς κάποια εξήγηση, όπου έγραφε πάλι πως θα ερχόταν, αλλά αυτή την φορά δεν δέσμευσα χρόνο γι’ αυτόν. Και ξαφνικά στέκεται στην πόρτα μου ένας νεαρός άνδρας. Μου είπε πολύ ευγενικά πως μου είχε γράψει δυο φορές, αλλά δεν μπορούσε να έρθει γιατί φοβόταν. Η μόνη εξήγηση που ήταν πρόθυμος να δώσει για την φοβία του, ήταν πως κάποτε ζωγράφιζε κοντά στα σύνορα, χωρίς να ξέρει πως στην πραγματικότητα ήταν πάνω στην συνοριακή γραμμή. Εκεί τον συνέλαβε ένας συνοριοφύλακας, και ζήτησε να δει το διαβατήριο του, το οποίο όμως δεν είχε μαζί του. Τον είχαν κλείσει για δυο-τρεις ώρες ώσπου να εξακριβώσουν ποιος ήταν, και τότε, ζητώντας του χίλια συγγνώμη, τον άφησαν. Είχε πει όμως, πως δεν ήταν αυτή η εμπειρία η οποία τον τρόμαξε τόσο πολύ και του δημιούργησε τον φόβο να περάσει τα σύνορα, γιατί είχε αυτόν τον φόβο και πριν συμβεί το περιστατικό. Το συμβάν δυνάμωσε απλά την προϋπάρχουσα φοβία. Μου διηγήθηκε επίσης, πολύ αόριστα, πως υπέστη μερικές θεραπείες με εφαρμογή ηλεκτροσόκ, και πως πέρασε κάποιο καιρό σε ψυχιατρική κλινική. Δεν μπόρεσα όμως να μάθω λεπτομέρειες, γιατί δεν ήθελε να μιλήσει για την εμπειρία του αυτή. Η περίπτωση του θα μπορούσε να ονομασθεί μεταψυχωτική. Ουσιαστικά δεν είχε καθόλου λεφτά, και σχεδίαζε να κατασκηνώσει κάπου κοντά, για να μπορεί να με συμβουλεύεται. Έτσι όπως ήταν ψηλός, με χρυσά μαλλιά και γαλάζια μάτια, έμοιαζε με έναν όμορφο, νεαρό θεό του ήλιου. Φορούσε ένα γαλάζιο παλτό Jean-Cocteau, με κουκούλα, το οποίο τού πήγαινε. Εκείνο το απόγευμα είχα μιλήσει μαζί του μερικές ώρες, και πληροφορήθηκα αυτά που ήδη έχω αναφέρει. Πήρε λοιπόν το αντίσκηνο του και το έστησε σε ένα διπλανό χωράφι, για να κοιμηθεί. Την νύχτα όμως-ήταν καλοκαίρι-ξέσπασε καταιγίδα. Αυτός όμως φοβήθηκε τόσο πολύ, από το σκοτάδι και την καταιγίδα, που πήγε και κοιμήθηκε σε ένα ξενοδοχείο, όπου ξόδεψε και τα λίγα λεφτά που είχε. Έτσι, το επόμενο πρωί έπρεπε να φύγει. Εγώ προσωπικά δεν τον είχα ξαναδεί. Σε αυτή την σύντομη συμβουλευτική συνομιλία μας, του είχα πει κάποια γενικά πράγματα για το πρόβλημα του Puer aeternus, και περιέγραψα και μερικά από τα δικά του προβλήματα, πράγμα που δεν του άρεσε καθόλου. Δεν περίμενα να ξανακούσω κάτι από αυτόν, αλλά σκέφτηκα πως εμφανίστηκε στην ζωή μου σαν μετεωρίτης, που μετά το πέρασμα του εξαφανίστηκε για πάντα. Μετά από 14 μέρες όμως έλαβα μιαν επιστολή του, όπου έγραφε, πως προσέλαβε ως πολύ ενοχλητικά αυτά που του είχα πει, και πως ήταν πολύ θυμωμένος και απογοητευμένος, που η ηρωική του αποστολή, με σκοπό να με συναντήσει, έληξε τόσο άδοξα. Τα είχε όμως επεξεργαστεί τα πράγματα και έφτασε στο συμπέρασμα, πως δεν είχα και τόσο άδικο. Αργότερα είχε συμβεί κάτι, που αποδείκνυε πως άγγιξα το σωστό σημείο. Τότε διηγήθηκε μια ιστορία ,την οποία θα αναφέρω αργότερα. Με ρώτησε αν του επέτρεπα να μου γράφει από καιρού εις καιρόν, και αν θα απαντούσα στα γράμματά του. Η ανταπόκριση κράτησε περίπου ένα χρόνο και μετά σταμάτησε. Ο καθένας μας είχε γράψει από τρεις επιστολές. Αυτά συνέβησαν στα τέλη της δεκαετίας του '40. Για πέντε χρόνια δεν είχα ακούσει τίποτα απ' αυτόν, ώσπου συνάντησα κάποιον που τον ήξερε, που μου είπε πως ήταν καλά και ασχολείτο με την ζωγραφική. Αργότερα άκουσα πως είχε παντρευτεί, και πως πέθανε από καρκίνο στα 45 του.
Στο τέλος του πρώτου του γράμματος, έγραψε με πολύ προκλητικό τρόπο, πως λίγο καιρό αφού έφυγε από εδώ, είχε δει ένα όνειρο. Είπε πως δεν καταλάβαινε τίποτα, και αναρωτιόταν τί θα μπορούσα εγώ να πω. Το όνειρο είχε ως εξής:
Βρισκόμουν στην ράχη ενός βουνού και περπατούσα μαζί με μια κοπέλα πάνω στην κορυφογραμμή. Δεν την γνώριζα. Δυο άνδρες πήδηξαν από κάτω προς το μέρος μας και μου επιτέθηκαν. Ενώ παλεύαμε άγρια, με έπιασαν και με έριξαν στη χαράδρα. Είχα το αίσθημα πως τελείωσαν τα πάντα, αλλά ένα μοναχικό πεύκο βρισκόταν εκεί, όπου και πιάστηκα, και δεν έπεσα κάτω στον πάτο της χαράδρας.
Το όνειρο αυτό δείχνει το πρόβλημα του Puer aeternus σαν σε ένα καρυδότσουφλο. Ήταν πάνω, ψηλά, και αυτή είναι στην πραγματικότητα η στάση του. Από κάθε εμπειρία ήθελε πάντα να εξαντλεί μόνο την αφρόκρεμα. Ήταν επιπλέον ένας Don-Juan τύπος, και είχε ένα σορό κοπέλες, με τις οποίες είχε σχέση δυο με τρεις εβδομάδες, για να τις εγκαταλείψει μετά. Μόλις τα πράγματα γινόταν λίγο πιο προσωπικά ή δεσμευτικά και υποχρεωτικά, απλά έφευγε. Δεν γνώριζε ή δεν είχε ακόμα συνειδητοποιήσει, πως μια τέτοια συμπεριφορά ήταν απαράδεκτη, αλλά νόμιζε, πως ο καθένας συμπεριφερόταν έτσι, και πως αυτός ήταν ο ορθός τρόπος ζωής για ένα άνδρα. Στον τομέα αυτόν ήταν κατά κάποιο τρόπο δικαιολογημένος. Οι πεδιάδες όπου οι άνθρωποι ζουν συνωστισμένοι, αλλά και ριζωμένοι, περιέχουν προβλήματα, των οποίων την ύπαρξη αγνοούσε. Έτσι για παράδειγμα, δεν τον απασχόλησε ποτέ το πρόβλημα των χρημάτων. Έπαιρνε λίγα χρήματα από τη μάνα του, και ζούσε από αυτά πολύ απλά, εξοικονομώντας και ζώντας για παράδειγμα σε αντίσκηνο. Ποτέ δεν είχε σκεφτεί όμως να κερδίσει κάτι ο ίδιος, αν και ήταν ήδη 31 ετών. Όταν υπονόησα πως μια σεξουαλική σχέση με μια γυναίκα είναι και μια ανθρώπινη σχέση με κάποια συναισθήματα και κάποιες υποχρεώσεις, με κοίταξε παράξενα, γιατί κάτι τέτοιο δεν του είχε περάσει από το μυαλό. Αυτή η προοπτική δεν του άρεσε, αλλά αντέδρασε με αθωότητα. Η ράχη του βουνού είναι ακριβώς αυτή η απόσταση που έχει η στάση του απέναντι στους ανθρώπους και τα πράγματα, αλλά όταν περπατά κανείς στην κορυφογραμμή, τότε αναγκαστικά θα κατρακυλήσει, όποιο δρόμο και να πάρει. Γιατί πιο ψηλά δεν πάει, και οι τέσσερις πλευρές οδηγούν προς τα κάτω. Αυτό δείχνει ξεκάθαρα την ψυχική του κατάσταση, γιατί είτε μένει στάσιμος, είτε κατεβαίνει κατά κάποιο τρόπο από το ύψος του, πράγμα που του είχα γράψει. Είναι όμως πολύ επικίνδυνο να κάνεις ανάλυση ονείρων μέσω αλληλογραφίας, κάποιου τον οποίον σχεδόν δεν γνωρίζεις. Γι' αυτό περιορίστηκα σε γενικεύσεις τού τύπου: “Είστε υπερβολικά ψηλά. Αν συνεχίσετε έτσι σημαίνει πως κάπου ή κάπως πρέπει να κατεβείτε”, και το άφησα πάνω του να το εφαρμόσει, γιατί δεν ήξερα τί δυνατότητες είχε.
Γνωρίζουμε ήδη πως φοβόταν το σκοτάδι, γιατί όταν ξάπλωνε τις νύχτες άγρυπνος, είχε πολύ συχνά την ψευδαίσθηση πως δίπλα στο κρεβάτι του ήταν ένας ψηλός, πρωτόγονος άνδρας, ο οποίος τον κοίταζε. Έμοιαζε με πυγμάχο που τον κοίταζε διεισδυτικά. Αυτό τον έφερνε σε απελπισία. Είναι φανερό πως αυτός ο άνδρας συμβόλιζε ένα αποκομμένο μέρος του ανδρισμού του. Δεν ήταν βέβαια θηλυπρεπής, αλλά ήταν πολύ νευρικός και φοβισμένος, και δεν ασκούσε κανένα άθλημα. Είναι σαφές πως αυτός ο άλλος άνδρας ενσάρκωνε ένα μέρος του ενστικτώδους ανδρισμού του, το οποίο του έλειπε. Αυτό το είδος σκιάς είναι πολύ συχνό στους Pueri aeterni. Λόγω του μητρικού τους συμπλέγματος είναι πολύ συχνά αποκομμένοι από τον αυθορμητισμό του ανδρισμού. Στην προκειμένη περίπτωση, η σκιά είναι σχετικά ήπια, και θεωρούσα πως δεν είχε και τόσο άσχημες προοπτικές, γιατί στις ψευδαισθήσεις του δεν έβλεπε έναν πραγματικά βίαιο γκάνγκστερ, που θα ήταν μια πολύ επικίνδυνη σκιά.
Είναι ο σωματικός αυθορμητισμός που πρόθυμα αποκόπτει ο άνιμους της μητέρας, γιατί η μητέρα η οποία θέλει να κρατήσει ή να καταστρέψει τον γιο της, καταπολεμεί ενστικτωδώς τον ανδρικό αυθορμητισμό του. Έζησα ένα εξαίσιο παράδειγμα αυτού του τύπου. Μια γυναίκα στη γειτονιά μου είχε έναν γιο τεσσάρων ετών. Για τα Χριστούγεννα του χάρισαν οι γονείς του ένα ποτιστήρι. Επειδή ήταν χειμώνας, δεν μπορούσε φυσικά να το χρησιμοποιήσει. Του είπαν όμως πως δεν του επιτρεπόταν να το χρησιμοποιήσει στο σαλόνι. Το αγόρι δεν το πολυσκέφτηκε, και μόλις η μάνα του βγήκε από το δωμάτιο, πότισε το χαλί. Η μάνα εξοργίστηκε, έβριζε, χτύπησε το παιδί άσχημα, και διόγκωσε υπερβολικά το γεγονός. Άκουσα τον θόρυβο και αποφάσισα να παρέμβω. Το παιδί ούρλιαζε, και όταν ρώτησα την μάνα τί συμβαίνει, δεν μπορούσα παρά να γελάσω όταν άκουσα την ιστορία. Της είπα πως του έβαλε την ιδέα στο κεφάλι, και φυσικά δεν μπορούσε να περιμένει μέχρι την άνοιξη. Αυτή είπε: “Ίσως, αλλά αυτή η συμπεριφορά πρέπει να σταματήσει, γιατί στα 16 θα πηγαίνει και θα φιλάει κορίτσια”. Αυτή ήταν επί λέξει η απάντησή της. Το παιδί είχε δείξει λίγο αυθορμητισμό, ανεξαρτησία και ανυπακοή-την επιθυμία να απολαύσει την ζωή και να κάνει κάτι δικό του-και η μάνα συνειδητοποίησε πως ήταν ο άνδρας μέσα του, ο οποίος έπρεπε να κατακερματιστεί κατευθείαν. Φυσικά παίζει ρόλο και ο συμβολισμός του ποτιστηριού, που αργότερα, στα 16 του, θα τον οδηγούσε στο να φιλήσει κορίτσια στα σκοτεινά. Η φαντασία τής μάνας του το είχε ήδη προνοήσει. Αισθάνθηκε πως ο μελλοντικός άνδρας μέσα του εγέρθηκε και έγινε αυθόρμητος-πράγμα που δεν μπορούσε να ανεχθεί.
Βλέπουμε λοιπόν, πως ο άνιμους της μάνας επιτίθεται στις πρώτες εκδηλώσεις του ανδρισμού, όπως για παράδειγμα το να μπεις στο σπίτι με λερωμένα παπούτσια, το φτύσιμο, η χρήση άσχημων εκφράσεων, ή η φάση κατά την οποία τα αγόρια μιλούν υποτιμητικά για τις γυναίκες, λες και οι γυναίκες είναι ποιος ξέρει τιί Τις απεχθάνονται γιατί ελκύονται από αυτές. Στις περιπτώσεις αυτές πρόκειται περί πρωτόγονων-θα μπορούσαμε να πούμε πιθηκοειδών-εκδηλώσεων του ανδρισμού. Μια κάποια αγριότητα που έχει ένα αγόρι, είναι φυσικά και έλλειψη προσαρμογής. Και αν είναι αναγκαίο να αντιμετωπιστεί μια τέτοια συμπεριφορά, θα πρέπει όμως να αφήνεται χώρος ώστε να εκδηλώνεται με μέτρο. Κάθε μάνα που έχει ένα υγιές ένστικτο, θα πεί: “Καλά, τα αγόρια είναι απίστευτα”, ή κάτι παρόμοιο. Αλλά τα αφήνει στην ησυχία τους και προσπαθεί να αγνοήσει τις αταξίες τους, ακόμα κι αν μερικές φορές χρειάζεται να τα μαλώσει. Αυτή όμως η μάνα εξέφρασε ανοιχτά τις φαντασιώσεις της: στην πράξη του μικρού γιου της αισθάνθηκε τον σπόρο της μελλοντικής του ανεξαρτησίας. Για τον λόγο αυτό, μια μάνα που έχει “καταβροχθίσει” τον γιο της, καταστρέφει ένα μεγάλο μέρος των φυσικών εκδηλώσεων του ανδρισμού, τις οποίες θεωρεί ακάθαρτες, άγριες και βίαιες. Αυτές όμως οι εκδηλώσεις ενισχύουν στο αγόρι το αίσθημα ότι είναι ζωντανό.
Στην νεότητά σας πιθανόν να έχετε παραστεί σε βακχικές, διονυσιακές γιορτές, όπου είχατε την αίσθηση πως βρίσκεστε στην κορυφή του κοσμου, και πως είστε τόσο ζωντανός, που μπορείτε να κατακτήσετε τον κόσμο. Αυτό το αίσθημα της ζωντάνιας είναι συνηθισμένο για έναν υγιή νέο άνθρωπο. Αυτό που πάνω απ’ όλα μισεί μια μάνα η οποία καταβροχθίζει το παιδί της, είναι η ζωντάνια του και η όρεξή του για περιπέτεια. Μισεί αυτό το χαρακτηριστικό του γιου της, γιατί αυτός είναι ο παλμός της ζωής, ο οποίος θα τον πάρει μακριά της. Θα την ξεχάσει. Για τον λόγο αυτόν, βρίσκεται σε έναν τέτοιον γιο μια σκιά με τη μορφή του γορίλα, ή κάποιου δυνατού πυγμάχου ή εγκληματία, που αντιπροσωπεύει τον αποκομμένο ανδρισμό, και που αναπληρώνει το αδύναμο εγώ.
Μέσα στο όνειρο η σκιά εμφανίζεται με μια διπλή μορφή. Δυο άνδρες επιτίθενται στον ονειρευόμενο και παλεύουν μαζί του. Όπως έχω ήδη δείξει, όταν μια μορφή εμφανίζεται διπλή, αυτό συνήθως σημαίνει πως πλησιάζει το κατώφλι της συνείδησης. Στην προκειμένη περίπτωση σημαίνει όμως και κάτι άλλο. Σημαίνει πως η σκιά έχει δυο πτυχές, μια επικίνδυνη και μια θετική, μια οπισθοδρομική και μια προοδευτική, πράγμα που εδώ είναι ιδιαίτερα σαφές. Η σκιά θα μπορούσε για παράδειγμα να μπει στη ζωή του ονειρευομένου με τη μορφή της αποπλάνησης προς ομοφυλοφιλία. Κάποιος ομοφυλόφιλος αυτού του τύπου θα μπορούσε εύκολα να τον παρασύρει,. Στην πραγματικότητα είχε έναν τέτοιο φίλο, όπως θα δούμε αργότερα. Αν και μεταξύ τους δεν συνέβη ποτέ κάτι ομοφυλοφιλικό, ο θαυμασμός αυτός είχε μια τέτοια χρειά. Θα μπορούσαμε λοιπόν να πούμε, πως η σκιά με τη μορφή του πυγμάχου καταλαμβάνει μέσα στο ασυνείδητό του δυο όψεις: είτε είναι κάτι το οποίο μπορεί να συγχωνευτεί μαζί του, και με τον τρόπο αυτό να συμβάλει στη συνειδητοποίησή του, και να ενισχύσει τον ελλειπή ανδρισμό, είτε να μείνει απ’ έξω και να προβληθεί. Στην περίπτωση αυτή γίνεται ομοφυλόφιλος και τρέχει πίσω από την προβολή τής σκιάς. Αυτό το αποκομμένο περιεχόμενο μπορεί από τη μια να του κάνει ζημιά ή να τον οδηγήσει σε μιαν εσφαλμένη πραγμάτωση, μπορεί όμως και να τον βοηθήσει. Από τη συμπεριφορά τής μορφής αυτής μπορούμε να δούμε πόσο δισήμαντη είναι αυτή η διπλή σκιά: οι δυο άνδρες τον ρίχνουν στον γκρεμό κάτω. Αν δεν ήταν εκεί το πεύκο, πάνω στο οποίο πιάστηκε, θα σκοτωνόταν. Αυτό σημαίνει πως η σκιά η οποία επιτίθεται ξαφνικά στη συνείδηση του εγώ, είναι υπεύθυνη για τον ξαφνικό θάνατο και τα ατυχήματα του Puer aeternus. Η σκιά αυτή μπορεί να τον σώσει, αλλά και να τον καταστρέψει. Είδα περιπτώσεις όπου συνέβη το δεύτερο.
Θυμάμαι την περίπτωση ενός νεαρού άνδρα, ο οποίος ήταν πλήρως καταβροχθισμένος από τη μάνα του, και είχε απομείνει μισό κορίτσι. Ήταν ένα είδος καλλιτέχνη, και ήταν τρομερά μακριά από την πραγματικότητα. Όταν πέθαναν και οι δυο του γονείς, και αυτός βρέθηκε σε μια δύσκολη οικονομική κατάσταση, εμφανίστηκε ένας πολύ κυνικός και ρεαλιστής ξάδελφός του. Αυτός του πρότεινε ένα σχέδιο, με το οποίο θα εξαπατούσαν μιαν ασφαλιστική εταιρία. Ο νεαρός άνδρας δεν είχε εργαστεί ποτέ, δεν είχε αντιμετωπίσει ποτέ την πραγματικότητα, και ξαφνικά βρίσκεται ξέμπαρκος. Τότε ακριβώς εμφανίστηκε αυτός ο εγκληματίας, ο οποίος του είπε πως όλοι κάνουν απατεωνιές, και πως το μόνο που θα έπρεπε να κάνει για να πάρει τα χρήματα από την ασφάλεια, είναι να υπογράψει το χαρτί που του έδωσε. Αυτό και έκανε, χωρίς να αντιλαμβάνεται τις συνέπειες της πράξης του, και βρέθηκε πολύ γρήγορα στη φυλακή. Ο κυνικός, επιτήδειος φίλος του όμως,είχε κανονίσει έτσι τα πράγματα, ώστε ο ίδιος να μη βρεθεί στη φυλακή!
Μια άλλη περίπτωση, όπου η σκιά οδήγησε σε ξαφνική κατάρρευση, ήταν αυτή ενός νεαρού, που μέχρι εκείνη την στιγμή τον κρατούσαν σαν μέσα σε ένα πλαστικό περιτύλιγμα, εντελώς απομακρυσμένο από την ζωή, και για πρώτη φορά έφευγε από το σπίτι για να ζήση σε μια μεγαλούπολη. Επειδή ποτέ μέχρι τότε δεν είχε καμμιάν ελευθερία, σεξουαλική ή όποια άλλη, και στο σπίτι ήταν αναγκασμένος να φέρεται με υπέρμετρη ευγένεια, όταν έφυγε από το σπίτι, ήταν για μια περίοδο υπερβολικός στον τρόπο ζωής του. Πήγε λοιπόν σε μιαν αναρχιστική ομάδα, τα μέλη τής οποίας ζούσαν πολύ ελεύθερα. Εκεί έπινε πολύ και είχε κάθε βράδυ άλλο κορίτσι. Είχε λοιπόν αρχίσει ξαφνικά να ζει με τη σκιώδη πλευρά του. Αυτό δεν θα ήταν καθ' εαυτό λανθασμένο, εάν δεν το είχε υπερβάλει με τόσο νευρικό και αγχώδη τρόπο. Μόνο μια φορά τον είχα συναντήσει, και είδα πως ήταν εντελώς ξοδεμένος με κατεστραμμένη την υγεία του, και πως ακολουθούσε επικίνδυνα μονοπάτια. Με κοίταξε περιφρονητικά, σαν νά' μουν ένα είδος κότας (από τα γερμανικά παραμύθια), και αυτή ήταν όλη η απάντησή του. Τρεις βδομάδες αργότερα μου τηλεφώνησε. Είχε αρρωστήσει από οστεομυελίτιδα, και έμεινε ανάπηρος για το υπόλοιπο της ζωής του. Είμαι σίγουρη πως η κακή κατάσταση της υγείας του συνέβαλε στο να προσβληθεί από αυτήν την ασθένεια. Με αυτόν ακριβώς τον τρόπο η σκιά χτυπά τον Puer aeternus στο επίπεδο της πραγματικής ζωής: είτε πέφτει με το αεροπλάνο και σκοτώνεται, είτε σκοτώνεται σε κάποιο δυστύχημα στα βουνά ή με το αυτοκίνητο, είτε καταλήγει-σε πολλές περιπτώσεις μισοαθώος- στη φυλακή. Αυτά όλα είναι παραδείγματα γι' αυτό που λέμε κατρακύλισμα από ένα βουνό ή ρίξιμο στον γκρεμό. Βλέπουμε λοιπόν πως η σκιά έχει δύο πτυχές: περιέχει την αναγκαία ζωτικότητα και ανδρισμό από τη μια, από την άλλη όμως μια πιθανή καταστροφή-κάτι δηλαδή που μπορεί να καταστρέψει το συνειδητό μέρος.
Στην Μικρά Ασία και την Συρία υπήρχαν διάφορες λατρείες στο κέντρο των οποίων βρισκόταν η θεά-μητέρα, Κυβέλη. Η Κυβέλη ταυτίστηκε αργότερα με την Αφροδίτη. Ο γιος της ο Άττις, σε άλλες εκδοχές ο ιερέας και εραστής της, ενσάρκωνε τον αρχέτυπο του αιώνιου νέου. Όταν αυτός ερωτεύθηκε μια νύμφη και έχασε το ενδιαφέρον του για τη μητέρα-θεά, αυτή τον οδήγησε λόγω της ζήλιας της στην τρέλα, ώστε αυτοευνουχίστηκε κάτω από ένα έλατο. Σύμφωνα με άλλες εκδοχές, τον καταδίωκε ο θεός του πολέμου Άρης, ο οποίος ήταν ο αγαπητικός της Κυβέλης-Αφροδίτης. Μπορούμε να πούμε πως είναι ο βίαιος άνιμους της μητέρας-θεάς που σκότωσε ή ευνούχισε τον νεαρό θεό. Στη Ρώμη και σε μερικές πόλεις της Μ. Ασίας τελούνταν την άνοιξη μια γιορτή, κατά την οποία γυρνούσαν τους δρόμους φέροντας έλατα. Στη φυλλωσιά του δένδρου κρέμονταν μια εικόνα Άττιδος, συνήθως το πάνω μισό της μορφής του. Υπάρχουν επίσης παραλλαγές του μύθου, όπου μετά τον θάνατο του ο ίδιος μεταμορφώθηκε σε έλατο. Όλα αυτά φυσικά ανήκουν στον μυθολογικό κύκλο, που περιλαμβάνει τον θάνατο του νεαρού υιού του θεού, την θλίψη που συνοδεύει το γεγονός, και τις γιορτές που γίνονται την άνοιξη, και που είναι συνδεδεμένες με τη λατρεία του θεού αυτού. Το μεγάλο πρόβλημα εδώ είναι το δένδρο. Ο Άττις είναι κρεμασμένος μέσα στο μητρικό δένδρο. Ο Χριστός που κρέμεται πάνω στο δέντρο της ζωής ή του θανάτου παριστάνει την ίδια αντίληψη. Μπορούμε να πούμε πως ο Άττις επιστρέφει σε μια προ-ανθρώπινη μορφή: έγινε δένδρο-θεότητα, το πνεύμα της βλάστησης του δένδρου. Έχει μεγαλώσει μέσα από ένα δένδρο, δηλαδή η ζωή του προέρχεται αποκλειστικά από το μητρικό του σύμπλεγμα, ή από την σύνδεση του με το συλλογικό ασυνείδητο. Από μόνος του δεν είναι ένα ζωντανό σύστημα, αλλά ζει σαν παράσιτο που τρέφεται από το δένδρο. Αυτή είναι μια πολύ σοβαρή κατάσταση. Υπάρχουν περιπτώσεις νεαρών ανδρών, που είναι συνδεδεμένοι με την μάνα τους, χωρίς να συνιστάται ένας ριζικός χωρισμός από το μητρικό τους σύμπλεγμα, γιατί θα πεθάνουν. Μπορούμε να πούμε, πως μόνο διά μέσου αυτής της παρασιτικής σχέσης με το μητρικό δένδρο είναι σε θέση να επιζήσουν. Όταν τους τοποθετήσει κανείς ως ανεξάρτητο ζωντανό σύστημα πάνω στη γη, όπως ένα φρούτο, δεν μπορούν να επιζήσουν, γιατί τους λείπει η ζωτικότητα για να γίνουν ανεξάρτητα άτομα. Αυτό μας λέει πως τέτοια προβλήματα πρέπει να τα αντιμετωπίζουμε χωρίς προκαταλήψεις. Όταν ένας τέτοιος άνδρας έχει για φιλενάδα μια γυναίκα που είναι πιο μεγάλη από αυτόν, λένε πολλοί πως κουβαλάει την μάνα του, και πως πρέπει κάποιος να τον ρίξει στην ζωή κτλ. Αυτές είναι γνώμες που πηγάζουν από την υγιή κοινή λογική, αλλά δεν πρέπει να χρησιμοποιηθούν ως οδηγός στις περιπτώσεις αυτές, γιατί είναι απολύτως καταστροφικές. Αντί αυτού, θα πρέπει να ακολουθηθεί το υλικό των ονείρων και του ασυνειδήτου, γιατί μόνο αυτό μπορεί να δείξει, αν η απόσπαση από το μητρικό δένδρο είναι δυνατή. Αν δεν είναι, το μόνο αποτέλεσμα είναι ο θάνατος αυτού του άνδρα.
Όταν είχα συναντήσει τον νεαρό, εκείνο το απόγευμα, μου είχε περιγράψει την εξωτερική του ζωή με έναν επιφανειακό τρόπο, χωρίς καμιά σχέση με το ασυνείδητο. Στη μέση της συνομιλίας τόνισε, πως σε κάποια συγκεκριμένη πόλη της πατρίδας του είχε ξαφνικά χάσει όλα τα συμπτώματά του. Δηλαδή δεν φοβόταν πια τη νύχτα, ούτε φοβόταν να περάσει τα σύνορα, ούτε την αστυνομία και την ενδεχόμενη φυλάκισή του. Δεν αυνανιζόταν πια. Και μετά με κοίταξε πολύ λυπημένος και μου είπε, πως τρεις βδομάδες αργότερα επανεμφανίστηκαν όλα, και ήταν μάλιστα χειρότερα. Είπα πως θα έπρεπε να δούμε αυτές τις τρεις εβδομάδες με πιο μεγάλη λεπτομέρεια. Είναι πάντα ενδιαφέρον όταν κάποιος χάνει τα συμπτώματά του για κάποιο χρονικό διάστημα, γιατί το εν λόγω πρόσωπο πρέπει να ήταν σε μια κατάσταση, όπου όλα ήταν εν τάξει, και αυτό είναι πολύ σημαντικό. Τον ρώτησα λοιπόν, τί έκανε στο χρονικό αυτό διάστημα. Στην αρχή απέδωσε την απώλεια των συμπτωμάτων στην ευεργετική επίδραση της πόλης και της ατμόσφαιρας. Μετά όμως βγήκε, πως την περίοδο αυτή ήταν μαζί με μια κοπέλα, την οποία άφησε μετά από τρεις εβδομάδες , και πήγε κάπου αλλού. Τον ρώτησα, μήπως αυτό δεν ήταν παράξενο, και εάν δεν είδε καμιά απολύτως σύνδεση με το γεγονός, πως την περίοδο ακριβώς που είχε τη σχέση με την κοπέλα, είχαν εξαφανιστεί και τα συμπτώματά του. Αυτή η σκέψη δεν του είχε έρθει ποτέ. Τον ρώτησα γιατί την άφησε, αλλά απάντησε μόνο, πως απλά είχε φύγει. Μετά από κάποιες επιπλέον ερωτήσεις, μου διηγήθηκε την παρακάτω ιστορία, για την οποία ήδη έκανα νύξεις.
Γνώριζε το κορίτσι από τότε που ήταν παιδιά. Ήταν η κόρη ενός πλούσιου γείτονα, και αυτός τη θαύμαζε από μακριά. Αυτή ήταν εσωστρεφής, μάλλον απλησίαστη και καλοαναθρεμμένη. Αυτός την έβλεπε σαν το όμορφο κορίτσι, που το θαυμάζεις αλλά δεν το αποκτάς ποτέ. Από την εποχή που ήταν περίπου είκοσι χρονών, είχε φιλίες (ο νεαρός) με έναν γλύπτη, που ήταν ίδιος με τον άνδρα που είδε στον εφιάλτη του. Είχαν συχνή επαφή, και μια βραδιά, στο ατελιέ του γλύπτη, άρχισαν να μιλούν για το κορίτσι, και για το αν ήταν δυνατόν να το παραπλανήσει κάποιος από τους δυο. Ο γλύπτης, ένας Don Juan τύπος, ήταν απόλυτα σίγουρος πως μπορούσε. Μπορείς να έχεις οποιαδήποτε γυναίκα, φτάνει να ξέρεις από πού να αρχίσεις! Ο άλλος νεαρός όμως θεωρούσε πως στην περίπτωση αυτή ήταν αδύνατο. Όταν μια φορά είχαν μεθύσει, έβαλαν στοίχημα. Ο ονειρευόμενος κανόνισε μια συνάντηση, γνώρισε την κοπέλα με τον γλύπτη, και βοήθησε λίγο την κατάσταση. Το καημένο το κορίτσι παρασύρθηκε σε αυτήν τη διαπλοκή, και ο γλύπτης πέτυχε για μια νύχτα τον σκοπό του. Το κορίτσι πρέπει να αισθάνθηκε πως έπεσε σε παγίδα, και πως η όλη ιστορία δεν έχει καμία σχέση με αγάπη, αλλά είναι ένα ψυχρό διαβολικό παιχνίδι. Μετά από αυτήν τη νύχτα έφυγε απογοητευμένη, και απέφευγε τους δυο άνδρες.
Ο νεαρός ήταν τρομερά σοκαρισμένος με το γεγονός της επιτυχίας του γλύπτη, αλλά όχι και τόσο επειδή έχασε το στοίχημα. Δεν ήξερε γιατί ήταν σοκαρισμένος, και δεν ξανασκέφτηκε το πράγμα. Δεν προσπάθησε να πιάσει επαφή με το κορίτσι, μέχρι που τη συνάντησε τυχαία στην πόλη. Από εκείνην τη συνάντηση απέκτησαν σχέση για τρεις βδομάδες. Και αυτή ήταν η χρονική περίοδος, όπου είχαν εξαφανιστεί τα συμπτώματα, τα οποία επανήλθαν όταν είχε εγκαταλείψει το κορίτσι.
Κατά τη συνομιλία μας έγινε σαφές, πως εκείνος στην πραγματικότητα ήθελε το κορίτσι, αλλά δεν είχε το θάρρος ή την ανδρεία να την πλησιάσει, και γι' αυτό άφησε τον σκιώδη φίλο του να κάνει κάτι που ο ίδιος έπρεπε να κάνει. Η προβολή ήταν τόσο δυνατή, ώστε δεν είχε συνειδητοποιήσει ότι ο ίδιος δεν πήρε τίποτα από την επιτυχία του σκιώδους φίλου του! Τόσο πολύ ήταν ταυτισμένος με τον φίλο του, ώστε κάτω από την επήρεια του στοιχήματος και του αλκοόλ, του φάνηκε πως ο ίδιος κέρδιζε το κορίτσι. Όταν όμως ο γλύπτης του διηγήθηκε θριαμβευτικά την επιτυχία του, τού 'φεξε πως “ήταν μακριά από το παράθυρο”, πως ο άλλος τον ξεγέλασε, και πως άφησε τον φίλο του να βιώσει τη δική του αποκομμένη σκιά. Αυτή ήταν για μένα η απλή εξήγηση για το σοκ. Και μετά άρχισε-πάλι ασυνείδητα-τη σχέση του με την κοπέλα και έχασε τα συμπτώματά του, αλλά πάλι δεν επεξεργάστηκε να δει τί σημαίνει το γεγονός. Μου φάνηκε πως το κορίτσι ήταν ένας πολύ σημαντικός παράγοντας στην ζωή του, γιατί μαζί ήταν για μια τουλάχιστον φορά ευτυχισμένος με έναν φυσιολογικό τρόπο. Όταν του εξέθεσα αυτήν τη σκέψη, με κοίταξε σαν μια προξενήτρα και μάγισσα. Για τον λόγο αυτό έπρεπε να κάνω πίσω, λέγοντας πως δεν θα συνέχιζα τη σχέση, απλώς ότι σκέφτηκα, πως δεν θά 'ταν άσχημο, να ξανασκεφτεί την κοπέλα, και ίσως να πιάσει πάλι επαφή, ή να λάβει υπ' όψιν του τη δυνατότητα μιας σχέσης μαζί της. Αλλά και αυτή η τόσο προσεκτική συμβουλή τον έκανε και θύμωσε τόσο, ώστε έφυγε. Μου έγραψε, πως ήταν αυτό το μέρος της συνομιλίας μας, το οποίο τον έκανε να μη θέλει να συνεχίσει μαζί μου. Εκτός αυτού, δεν είχε άλλα λεφτά. Επέστρεψε τότε λυπημένος στο στούντιό του, και σκέφτηκε πως η συνάντησή μας ήταν χωρίς αξία και πως ξόδεψε τσάμπα τα λεφτά του. Όμως, δυο βδομάδες αργότερα, του φάνηκε εύλογο αυτό που είπα, και σκέφτηκε πως μπορούσε να γράψει στο κορίτσι, και να της προτείνει μια συνάντηση, αλλά τίποτα περισσότερο. Τότε ζούσε σε μιαν άλλη πόλη. Είχε γράψει την επιστολή το βράδυ, αλλά δεν την έστειλε, ώστε να περάσει ακόμα μια νύχτα, και να αποφασίσει. Όταν το επόμενο πρωί έλεγξε την αλληλογραφία του, βρήκε ένα γράμμα από την κοπέλα. Η κοπέλα δεν είχε ποτέ πριν πάρει κάποια πρωτοβουλία. Το ότι έλαβε το γράμμα το επόμενο πρωί, αφότου είχε ο ίδιος γράψει σ' αυτήν, ήταν μεγάλο χτύπημα γι' αυτόν. Και οι δυο τους έκαναν την ίδια πρόταση, να συναντηθούν ακόμα μια φορά και να περάσουν την ημέρα της εθνικής γιορτής μαζί. Το κορίτσι χρησιμοποίησε τα ίδια λόγια όπως αυτός. Ήταν μια κλασσική περίπτωση συγχρονότητος. Φυσικά ο ίδιος δεν ήξερε τίποτα από συγχρονότητα, αλλά η επίδραση ήταν πειστική. Τότε σκέφτηκε, πως δεν είχα και τόσο άδικο. Αν δεν συνέβαινε αυτό το συγχρονιστικό γεγονός, δεν θα ξανάπιανε επαφή μαζί μου, γιατί όσα του είχα πει ήταν τόσο δυσάρεστα.
Συναντήθηκαν την ημέρα της εθνικής γιορτής. Έκαναν μιαν εξόρμηση, κατά τη διάρκεια της οποίας ο νεαρός είχε δει ένα όνειρο, το οποίο λόγω της ιδιαίτερης σημασίας του, θα παρουσιάσω λεπτομερώς σε ξεχωριστό κεφάλαιο.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου