Marie Louise von Franz --- Puer aeternus (32)

Συνέχεια από: Σάββατο, 30 Μαΐου 2015
                                                         Puer aeternus

Μέρος δεύτερο

Μια πραγματική περίπτωση

5 Το μεγάλο όνειρο 3

Ο πρίγκηπας δεν καταστρέφεται από την μηχανική ταχύτητα (δηλαδή η υπερκόπωση του ονειρευόμενου που στο όνειρο αναπαρίσταται με την οδική κυκλοφορία), αλλά έχει το θάρρος να πάει σε κάποια σκοτεινή αυλή, δηλαδή στην κατωτερότητα και την ανθρώπινη μιζέρια του- να πάει στην υποτιμημένη λειτουργία, η οποία παριστάνεται από την ατμόσφαιρα φτώχειας και μιζέριας αυτής τής σκοτεινής πίσω αυλής, όπου σκυλιά τρώνε από τα σκουπίδια, όπου ζευγαρώνουν γάτες, όπου φωνάζουν γυναίκες, κτλ. Η πίσω αυλή παριστάνει τον τόπο της κρυμμένης μιζέριας της μεγαλούπολης. Αυτή είναι μια πετυχημένη εικόνα για το εγκαταλελειμμένο ασυνείδητο και το υποτιμημένο μέρος τής ψυχής. Όπως στα παραμύθια, ο πρίγκηπας πρέπει να μπει στο σκοτάδι αυτής της πτυχής της ζωής, και την στιγμή ακριβώς αυτή, η σκοτεινή γκαγκστερική σκιά  επιτίθεται στον αρχετυπικό πρίγκηπα. Ο γκάγκστερ προσωποποιεί τον κίνδυνο στον οποίο βρίσκεται η ψυχή τού ονειρευόμενου, δηλαδή τον κίνδυνο να απορρίψει κυνικά τον πόθο του να ζήσει μια ζωή με νόημα. Ο κυνισμός τού επιτίθεται στο εσωτερικό τού πρίγκηπα, και βρίσκεται στον κίνδυνο να παραιτηθεί από κάθε αναζήτηση ενός εσωτερικού ιδανικού ή εσωτερικής αλήθειας, ή την αναζήτηση αυτού που θεωρούσε ως σκοπό και νόημα της ζωής του. Και τότε βρίσκεται ξαφνικά ο ίδιος στην θέση του πρίγκηπα, και κείται αβοήθητος στο έδαφος. Του είχα πει πως είναι απλά τελείως κάτω, πως αισθάνεται “down”, πως έχει κατάθλιψη. Για πέντε λεπτά δεν μπορούσε να απαντήσει. Τόσο είχε ξαφνιαστεί από την ιδέα πως μπορεί να είναι σε κατάθλιψη. Αλλά τότε είπα: “Καλά, κείτεσθε στο έδαφος, γιατί είστε απλά συντετριμμένος από την κατάσταση, και δεν ξέρετε πια τι πρέπει να κάνετε. Αισθάνεσθε αβοήθητος, και καλό θα ήταν να το συνειδητοποιήσετε, γιατί αν συνειδητοποιήσετε πως είστε knockout, μπορείτε να κάνετε κάτι γι' αυτό. Μπορείτε να φωνάξετε βοήθεια, ή να αναζητήσετε ανθρώπους, που θα σας συμμαζέψουν, ή κάτι παρόμοιο”. Αυτό το έπιασε κατευθείαν. Το όνειρο ήθελε να του δείξει, πως τίποτα δε θα μπορούσε να αλλάξει, εάν πρώτα δεν συνειδητοποιούσε, πόσο βαθιά απογοητευμένος και καταθλιμμένος ήταν από την εξέλιξη της ζωής του.

Αυτή είναι μια κλασική κατάσταση και η κρίση τής μέσης ηλικίας του Puer aeternus, ο οποίος επιτυχώς βγήκε από την νεύρωση του, αλλά τώρα αντιμετωπίζει άλλες δυσκολίες. Είναι πάντα έτσι. Όταν έχετε λύσει κάποιο πρόβλημα, και αισθάνεσθε πως είναι λυμένο, απλά περιμένετε. Το επόμενο σάς περιμένει στην γωνία! Αυτός ο άνδρας είχε μόλις δυο χρόνια πριν, βγει από τον βούρκο της ζωής τού Puer, και τώρα το ασυνείδητο τού αφαιρούσε και πάλι τον έλεγχο. Έπρεπε να αξιολογήσει και πάλι όλα τα πράγματα και να κάνει το ακριβώς αντίθετο απ' ότι έκανε πριν. Ήταν πολύ θυμωμένος όταν άκουσε αυτή την ερμηνεία, αλλά του έγινε σαφές περί τίνος πρόκειται. Εδώ βλέπουμε τον κίνδυνο της συντριβής, της πτώσης: αν τα έχετε καταφέρει να πέσετε ακόμα δεν βρίσκεστε στο τέλος της ιστορίας, πρέπει να σκαρφαλώσετε και πάλι. Η πτώση είναι μόνο ένας ρυθμός στην ζωή. Η λαμπερή σπίθα του genius είναι σαν ένα αστέρι που πέφτει από τον ουρανό και βυθίζεται στον βάλτο. Τότε πρέπει όμως να σηκωθεί πάλι από τον βούρκο.

Ερχόμαστε τώρα στο ασυνήθιστο θέμα του άλλου ονείρου, τα αστέρια κάτω στον πάτο. Κατ' αρχάς πρόκειται για μια παλιά αντίληψη για την γη, που είναι επίπεδη και όχι σφαιρική. Στα παλιά χρόνια υπέθεταν πως η γη ήταν σαν τηγανίτα, και αν υπήρχε κάποια σχισμή θα μπορούσε να δει κανείς τα αστέρια εκεί κάτω. Το συμπέρασμα που μπορούμε να βγάλουμε είναι πως ο ονειρευόμενος είχε μια “επίπεδη εικόνα του κόσμου”, πως η πραγματικότητά του δεν ήταν σφαιρική αλλά επίπεδη, πράγμα που όντως ίσχυε. Στην ψυχή του δεν υπήρχαν διαστάσεις και πολώσεις. Αυτό μπορούμε να το δούμε στον φευγαλέο τρόπο με τον οποίο αντιμετώπιζε τις καταστάσεις, και την έλλειψη δεσμού στις σχέσεις του με τις γυναίκες, γιατί ποτέ δεν ξόδεψε μια σκέψη γι' αυτές. Φυσικά έλειπε από την ζωή του κάθε είδος σύγκρουσης και πόλωσης. Η ζωή του ήταν απλώς επίπεδη.

Ο ονειρευόμενος κοιτάει λοιπόν προς τα κάτω, προς την κοιλάδα, και βλέπει πως κάτι έχει αλλάξει, αλλά το πρώτο που παρατηρεί είναι τα άστρα. Το πεδίο της συνείδησης του είναι σαν λεπτό στρώμα πάγου πάνω από το βάραθρο του συλλογικού ασυνειδήτου. Ακόμα δεν έχει οικοδομήσει μια δική του στέρεη πραγματικότητα. Θα μπορούσαμε να ονομάσουμε αυτή την εικόνα ως την εικόνα της αδυναμίας τού εγώ του. Στο μέσον αυτού του επίπεδου κόσμου βρίσκεται μια τεράστια ρωγμή, και αυτός βλέπει από κάτω του τα άστρα, σαν να ήταν δυνατό να δει κανείς δια μέσον τού ουράνιου στερεώματος.

Υπάρχει ένα διάσημο αλχημιστικό ρητό,

Ουρανός πάνω,

ουρανός κάτω.

Άστρα πάνω,

άστρα κάτω.

Ό,τι είναι πάνω

είναι κάτω.

Αυτό κατάλαβε και θα είσαι ευτυχής.

(Julius Ruska, Tabula Smragdina, Heidelberg 1926, s. 217. πρβλ. C.G. Jung, Praxis der Psychotherapie GW 16, §384)

Είχα θυμηθεί κατευθείαν αυτό το αλχημιστικό ρητό, την πηγή του οποίου δεν γνωρίζουμε, και το μόνο που ξέρουμε είναι πως προέρχεται από ένα παλιό ερμητικό γραπτό. Τα άστρα μπορούν να ερμηνευθούν γενικά ως αρχέτυπα του συλλογικού ασυνειδήτου- ως πυρήνες στον σκοτεινό ουρανό της ψυχής. Τα βλέπουμε ως φωτεινά όντα, ως μοναδικά φώτα, και συνήθως ερμηνεύονται ως θεοί ή αρχετυπικά περιεχόμενα. Ο Κύριος Σαβαώθ πχ., είναι ο “Κύριος στρατευμάτων”, γιατί πίστευαν πως τα άστρα ήταν το στράτευμα του, οι στρατιώτες του Θεού, και πως ο Θεός ηγείται του ουράνιου στρατεύματος. Μετά υπάρχει η θεωρία πως τα άστρα είναι θεοί. Η τάξη με την οποία είναι τοποθετημένα, παριστάνει στην περίπτωση αυτή την μυστική τάξη των περιεχομένων του ασυνειδήτου. Στην μυθολογία βρίσκουμε επίσης παραστάσεις με πολλά μάτια ή άστρα. Ο δράκοντας Άργος πχ., είναι καλυμμένος με μάτια, και μερικές φορές προβάλλεται στον ουρανό.

Ο ζωδιακός κύκλος θεωρήθηκε ως ένα τεράστιο φίδι,, ως ένα είδος ουροβόρου, ο οποίος δαγκώνει την ουρά του, και το φίδι αυτό, παραστάθηκε επίσης από ένα σύνολο άστρων. Σε μια γνωστικιστική πραγματεία υπάρχει μια από τις παλαιότερες παραστάσεις του ουροβόρου, όπου ο ουροβόρος είναι ένα φίδι το οποίο τρώει την ουρά του, και το κεφάλι του είναι διάστικτο από άστρα, ενώ το υπόλοιπο σώμα είναι μαύρο. Με αυτόν τον τρόπο παριστάνεται η διπλή φύση της ασυνείδητης ολότητητας, με μια σκοτεινή, βίαιη πτυχή και με μια φωτεινή πλευρά. Την ίδια ακριβώς αναπαράσταση βρίσκουμε σε ένα αλχημιστικό δοκίμιο, τον Codex Marcianus, όπου υπάρχουν σχέδια που χαρακτηρίζουν το «όλο στο ένα». Η ουρά τού ουροβόρου είναι το υλιστικό και επικίνδυνο τέλος, πολύ συχνά η αιχμή του δηλητηρίου (σε αντίθεση προς το πραγματικό φίδι). Το κεφάλι είναι η φωτεινή, πνευματική πτυχή. Αυτή η εικόνα προβλήθηκε στον ουρανό, γιατί ο ουροβόρος εμφανιζόταν πάντα στα όρια του ανθρώπινου συνειδητού. Στην αρχαιότητα πίστευαν πως η ουράνια σφαίρα ήταν αυτό το τεράστιο φίδι, ο ουροβόρος, πάνω στο οποίο ήταν τοποθετημένα τα στοιχεία του ζωδιακού κύκλου. Στην επιπέδη αναπαράσταση τού κοσμου, ο ωκεανός περιέβαλλε την γη σαν ένα φίδι που δαγκώνει την ουρά του. Σε παλιούς χάρτες, ο ουροβόρος κατείχε πάντοτε την θέση του εξώτατου κύκλου. Όταν ο άνθρωπος έφτανε στα όρια του πεδίου της συνειδήσεως του, προέβαλλε αυτό το φίδι. Όταν έφτανε στο σημείο, όπου μπορούσε να πει πως δεν γνώριζε τι ήταν από πίσω, εμφανιζόταν το φίδι με τα άστρα πάνω του. Βλέπουμε λοιπόν, πόσο στενή σχέση έχει το μοτίβο των άστρων με το ασυνείδητο, και ιδιαίτερα με το συλλογικό ασυνείδητο.

Αν ερμηνεύσουμε πολύ απλοϊκά το αναφερθέν ρητό, βλέπουμε πως πρέπει να έχει σχέση με την διπλή φύση του συλλογικού ασυνειδήτου, το οποίο είναι πάνω και κάτω από μας, σαν να μας περιβάλλει με δυο μορφές. Όσοι ασχολούνται με την ερμηνεία του υλικού των μύθων και των ονείρων, κάνουν διαρκώς το λάθος, να ταυτίζουν με την συνείδηση ότι βρίσκεται πάνω, και με το ασυνειδητο ότι βρίσκεται κάτω. Ονομάζουν το ασυνείδητο «υποσυνείδητο»-αυτό που βρίσκεται κάτω από την συνείδηση-θέλοντας να πουν πως η συνείδηση βρίσκεται πάνω. Όταν στο όνειρο κάποιος πάει προς τα κάτω, αυτό ερμηνεύεται ως πορεία προς το ασυνείδητο. Όταν πηγαίνει προς τα πάνω, ως πορεία προς την συνείδηση. Αυτή είναι όμως μια επιφανειακή και εσφαλμένη θεώρηση. Αν κοιτάξετε τους μυθολογικούς χάρτες του κόσμου, θα δείτε πως πάνω είναι ένα βασίλειο, το οποίο αποτελεί την μυστηριώδη, και για τον άνθρωπο απροσπέλαστη κατοικία των θεών. Στους Σουμέριους και τους Βαβυλώνιους υπάρχει ένας μύθος για κάποιον άνδρα, ο οποίος προσπαθεί να πετάξει με αετούς προς τον ουρανό, αλλά δεν μπορεί να υπερβεί κάποιο συγκεκριμένο εμπόδιο, οι θεοί τον διώχνουν και αυτός πέφτει. Τις ίδιες δυσκολίες και εμπόδια αντιμετωπίζει όταν πηγαίνει στους θεούς τού κάτω κόσμου. Αν είμαστε αντικειμενικοί, πρέπει να παραδεχθούμε ότι υπάρχει μια περιοχή του ασυνειδήτου, η οποία είναι και πάνω και κάτω από μας. Αυτή η δυαδικότητα ισχύει και για τον συμβολισμό του σπιτιού: το υπόγειο αντιπροσωπεύει συχνά μια μορφή ασυνειδήτου, την περιοχή όπου είναι οι ορμές. Υπάρχουν αμέτρητα όνειρα, όπου στο υπόγειο βρίσκονται κάρβουνα και φωτιά, αλλά και τρομακτικά ζώα ή διαρρήκτες. Τα ίδια όμως μπορεί να εμφανιστούν και στο υπόστεγο. Ένας τρελός, που καταβαλλεται από το ασυνείδητο, έχει για παράδειγμα, «νυχτερίδες στο καμπαναριό» ή ποντίκια πάνω στον σουβά. Τα φαντάσματα κροταλίζουν με τις αλυσίδες τους συνήθως κάτω από την σκεπή, και κινούνται πάνω από τα κεφάλια μας. Πάνω εκεί στο υπόστεγο, στην «πάνω σοφίτα», όπου είναι σκοτεινά και είναι γεμάτη με δίχτυα αραχνών, εκεί όπου είμαστε λίγο τρελοί, εκεί λοιπόν βρίσκεται επίσης το βασίλειο του ασυνειδήτου, όπως ακριβώς και στο υπόγειο. Οι ανθρωποι ονειρεύονται συχνά κλέφτες που μπαίνουν από την σκεπή, ή δαίμονες που κάθονται εκεί πάνω και κλέβουν τα κεραμίδια.

Για τον λόγο αυτό πρέπει να θεωρήσουμε το πάνω και το κάτω από διάφορες οπτικές γωνίες, ώστε να δούμε εάν υπάρχει κάποια ποιοτική διαφορά μεταξύ του ασυνειδήτου που παριστάνεται ως δύναμη που είναι πάνω και αυτού που εμφανίζεται ως δύναμη που είναι κάτω. Υπάρχουν εξαιρέσεις, αλλά γενικά, το «πάνω» συνδέεται με το αρσενικό-τακτοποιημένο, φωτεινό και μερικές φορές πνευματικό- ενώ το «κάτω» εξισώνεται με το θηλυκό-γόνιμο, σκοτεινό (όχι κακό. Στις πρωταρχικές μυθολογικές συγκρίσεις δεν υπάρχουν ηθικές κατηγορίες), χαοτικό και ζωικό. Η πάνω σφαίρα συνδέεται με τα πουλιά και τους αγγέλους-με τα φτερωτά όντα του πνευματικού κόσμου. Όταν στο όνειρο κάτι έρχεται από κάτω, τότε μπορούμε να περιμένουμε πως θα αναδυθεί κάτι με την μορφή ενός συναισθήματος ή σωματικού συμπτώματος όπως αϋπνία, ή ως συναισθηματική διαταραχή του συμπαθητικού νευρικού συστήματος. Συχνά έρχεται με την μορφή συγχρονιστικών γεγονότων, καθώς υλοποιείται στον εξωτερικό κόσμο. Αν αντίθετα λαμβάνει χώρα εισβολή του ασυνειδήτου από πάνω, μπορεί να πάρει την μορφή ενθουσιασμού για μια ιδέα: κομμουνισμός ή εθνικοσοσιαλισμός. Ένα τέτοιο «ανώτερο» ασυνείδητο εισβάλλει στο σύστημα ως αρχετυπική αντίληψη. Αν παρουσιαστεί θετικά μπορούμε να πούμε πως είναι το άγιο Πνεύμα. Αν είναι αρνητικό τότε πρόκειται για φτερωτούς δαίμονες, νυχτερίδες στο καμπαναριό και άλλα αρνητικά φτερωτά, δηλαδή αποδομητικές ιδέες. Είτε είναι εποικοδομητικές είτε αποδομητικές, τέτοιες ιδέες έχουν μια δική τους ισχυρή συλλογική δυναμική. Δυναμικές αντιλήψεις ανήκουν στην «πάνω» πτυχή του ασυνειδήτου, ενστικτώδεις ορμές στην «κάτω».

Συνεχίζεται
Αμέθυστος