Η ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΤΩΝ ΜΟΝΤΕΡΝΩΝ ΘΡΗΣΚΕΙΩΝ ΑΠΟ ΤΟ ΚΟΣΜΙΚΟ ΠΝΕΥΜΑ ΤΗΣ ΔΥΣΕΩΣ. Το Μοντέρνο Πνεύμα της Ασίας (20)

Συνεχίζεται από Δευτέρα, 23 Ιουνίου 2014 

Η απομυθοποίηση της ενώσεως των θρησκειών καί τής θρησκειολογίας    
Η πνευματικότητα στην μοντέρνα κοινωνία   

Κεφάλαιο 3 ι
Δημιουργώντας την Θρησκεία της Ανατολής 

Ο σύγχρονος οριενταλισμός
Η αποικιακή γνώση και η νέα συγκριτική επιστήμη της θρησκείας

Η μαγεία της εκκοσμίκευσης ε

Μαγεία και νεωτερικότης

Παρά τις πολλές προσπάθειες εκλογίκευσης της κατάστασης «να είσαι μοντέρνος», που σκοπό είχαν να καθαρίσουν την σκέψη και την δράση από τις λαϊκές πεποιθήσεις, πρέπει να μας είναι σαφές πως στην καρδιά της νεωτερικότητας (στα μέσα ενημέρωσης, στις μορφές κατανάλωσης, στην ίδια την ιδέα της ανακατασκευής του σκεπτόμενου εαυτού, στο χρήμα και τις αγορές χρήματος), αυτά τα παλιά στοιχεία επανέρχονται με έμφαση στην επιφάνεια.
 Η μοντέρνα αναβίωση του παρελθόντος και της παράδοσης στην σύγχρονη Ινδία και Κίνα, παρουσιάζει ενδιαφέρον στην υλική της εκδήλωση, τόσον ως μορφές κατανάλωσης, όσο και ως τρόποι επαναλειτουργίας της παράδοσης. Στην Ινδία οι τηλεοπτικές παραγωγές των επών Ramayana και Mahabharata επεξεργάστηκαν τις παραδόσεις και τις μεταμόρφωσαν σε εθνικές σαπουνόπερες για μεγάλες ομάδες τηλεθεατών³². Στην Κίνα υπάρχει ένα πλήθος από ιστορικές σαπουνόπερες, που διασκεδάζουν τους τηλεθεατές αλλά και τους παρέχουν μια εθνική προοπτική του παρελθόντος. Το ύστερο έργο του δημοφιλούς παραγωγού Zhang Yimou είναι ένα καλό παράδειγμα αυτού του είδους ταινιών. Η διαρκής εκ νέου διήγηση της ιστορίας του πυγμάχου που σηκώνεται, είναι μια καλή απεικόνιση αυτής της επαναφοράς και μεταμόρφωσης.

Το μάγεμα βρίσκεται στην καρδιά της σύγχρονης εκκοσμικευμένης διασκέδασης. Η βόρεια-Ινδική θεότητα Santoshi Ma ήταν ουσιαστικά άγνωστη, ώσπου η διασημότητα της εκτοξεύτηκε και κατέληξε να έχει χαρακτήρα λατρείας σε πλατιά στρώματα, μετά την προβολή της ταινίας Jai Santoshi Ma. Οι θεατές πήγαιναν στον κινηματογράφο ξυπόλυτοι σαν να πηγαίναν σε ναό για να λατρεύσουν την θεά. Συμβολικά δεν υπήρχε τίποτα που να διακρίνει αυτή την θεότητα από άλλες μητρικές θεότητες, αλλά η ταινία κατέστησε δυνατή την εκτόξευση της δημοτικότητας της θεάς³⁴. Στην νότιο Ινδία υφίσταται μια απευθείας σύνδεση μεταξύ της θείας εικόνας, των αστέρων του κινηματογράφου και της πολιτικής καριέρας. Πολύ σημαντικοί Ινδοί πολιτικοί όπως ο M. G. Ramachandra και ο Jayalalitha, έκαναν πρώτα καριέρα στον κινηματογράφο, και μετά απέκτησαν θείο χαρακτήρα στα μάτια των υποστηρικτών τους³⁵. Από την λιθογραφία μέχρι την σύγχρονη τέχνη της αφίσας, και ιδιαίτερα των ταινιών, το θέαμα είναι αυτό που συνδέει την θρησκεία με τα μέσα (ενημέρωσης, επικοινωνίας) στην Ινδία³⁶.

Ο όρος με τον οποίο αποδίδεται η λέξη μαγεία, στα πλαίσια της μοντέρνας αστικής κουλτούρας στην Σαγκάη του 1920 και 1930 είναι η λέξη moshu (κυριολεκτικά σημαίνει: η τεχνική του πονηρού πνεύματος), δείχνει πως το μοντέρνο έχει ήδη εμποτιστεί από την μαγεία του παρελθόντος³⁷. Η μοντέρνα μαγεία απεικονίζεται στις κινέζικες ταινίες πολεμικών τεχνών, με θεούς και πνεύματα (wuxia-shenguai). Κατά τις δεκαετίες 1920-30, οι θεατές των ταινιών αυτών έκαιγαν λιβάνι μέσα στην αίθουσα του κινηματογράφου, και μερικές φορές γίνονταν μαθητές σε δασκάλους πολεμικών τεχνών ή του Ταοϊσμού³⁸. Ακριβώς την στιγμή που η μοντέρνα διασκέδαση (entertainment) εμβολιάζεται με την μαγεία, οι εθνικιστές ξεκινούν την εκστρατεία κατά την λαϊκής θρησκείας. Το 1934 για παράδειγμα, οι εθνικιστές απαγόρευσαν το φεστιβάλ των πνευμάτων. Το φεστιβάλ αυτό, όπου οι συμμετέχοντες ταΐζουν τα πεινασμένα πνεύματα, είναι ένα μείγμα βουδιστικών, Ταοϊστικών και σαμανιστικών στοιχείων, και σκοπό έχει να διαχωρίσει την λαϊκή θρησκεία από την επίσημη, εξισώνοντας τις³⁹. Οι αμφιβολίες και τα διλήμματα δεν λύνονται  στην εκκοσμικευμένη νεωτερικότητα. Η πείνα και ο πόλεμος κατά την δεκαετία του 1930 οδήγησε πολλούς στον θάνατο, και τα πεινασμένα τους πνεύματα έγιναν αντικείμενο λατρείας από πλευράς εθνικιστών στρατιωτών⁴⁰. Δεν υπάρχει μια άμεση απομάγευση, αλλά μια διαρκής διαλεκτική απομάγευσης και επαναμάγευσης.

Η καταστροφή των ιερών τόπων, εικόνων, τελετουργικών κειμηλίων, χειρογράφων και ειληταρίων, από πλευράς των κοσμικών στην Κίνα, ίσως να είχε το αντίθετο αποτέλεσμα, οδηγώντας στην επίκληση και εδραίωση των μαγικών δυνάμεων που θέλησε να καταστρέψει. Η θυσία έχει διπλή σημασία: από την μια καταστρέφει, από την άλλη καθιστά ιερό αυτό που καταστρέφει. Πρέπει να διερωτηθούμε τι συμβαίνει όταν κάποιος βεβηλώνει και καταστρέφει αντικείμενα τα οποία ΄θεωρούνταν για αιώνες ιερά. Ένας φροϋδικός θα έλεγε ότι έρχονται σαν φαντάσματα του παρελθόντος να σε στοιχειώσουν. Ο ανθρωπολόγος Erik Mueggler ανακάλυψε ακριβώς αυτό εξετάζοντας την μειονότητα Yi στην Νοτιοδυτική Κίνα. Ο ουτοπικός μαοϊσμός είχε απορροφήσει (με τις μεγάλες εκστρατείες «Τα τέσσερα καθαρίσματα» και «Η μεγάλη πολιτισμική επανάσταση») πολλή από την κοινωνική ενέργεια που ήταν διαθέσιμη στην λαϊκή θρησκεία. Το καθάρισμα όμως αυτό στοίχειωσε και εν τέλει σκότωσε μερικούς από τους ενθουσιώδεις συμμετέχοντες. Ένας από τους πληροφοριοδότες του Mueggler του ανέφερε, πως μια ακτιβίστρια η οποία ενώ είχε περίοδο κάθισε πάνω στο δοχείο που περιείχε τα οστά ενός προγόνου, κατελήφθη από αυτόν: « έτρεχε ουρλιάζοντας. Γιατί κάθισες πάνω μου; Τώρα γνώρισες την δύναμη μου; Το σώμα σου ήταν ακάθαρτο, ο πισινός είχε αίμα, αλλά τώρα γνώρισες την δύναμη μου;». Έξι μήνες μετά πέθανε⁴¹. Το θέμα δεν είναι τόσο ότι ο ουτοπικός Μαρξισμός κατέστρεψε και αντικατέστησε την μαγεία, αλλά το ότι μπήκε σε διάλογο μαζί της, και η οποία διέφερε από τόπο σε τόπο. Οι εκστρατείες κατά των μαγικών δεισιδαιμονιών είχαν αποτέλεσμα, η εισαγωγή τους όμως στα τοπικά πλαίσια δεν οδήγησε στην νίκη της θετικιστικής διάνοιας, αλλά είχε ως αποτέλεσμα πολύπλοκες μεταμορφώσεις της τοπικής κατανόησης περί ιστορικής αλλαγής και υπερβατικής δράσης⁴². Η κατάληψη από τον Μάο και την μαοϊστική σκέψη κατά την διάρκεια της Μεγάλης Πολιτισμικής Επανάστασης, δεν κατάφερε να ξεριζώσει το μαγικό στοιχείο από την λαϊκή θρησκεία. 

Aμέθυστος.