"ΘΕΟΛΟΓΙΑ" ΚΑΙ "ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ" - επανάληψη

Η Δύση δεν δέχτηκε ποτέ της την διάκριση «θεολογίας» και «οικονομίας». Εξάντλησε το Μυστήριο της Αγίας Τριάδος αποκλειστικά και μόνο στην «οικονομία». Αντιθέτως η παράδοση των Ελλήνων Πατέρων αρνήθηκε να θεωρήσει αναλογικά τον τρόπο υπάρξεως και την τάξη των υποστάσεων στη «θεολογία» σύμφωνα με τον τρόπο της οικονομικής τους φανέρωσης! Ο Θεός είναι ελεύθερος στη φύση του απ’ ό,τι ελεύθερα ανέλαβε με την «οικονομία». Ελεύθερα ο Θεός εισήλθε στην Ιστορία και στα πεπερασμένα όρια της πραγματικότητας του κτιστού αναλαμβάνοντας την σωτηρία του!

Επειδή μετέχουμε εν Χριστώ στη ζωή των θείων προσώπων, γι’ αυτό και ομολογούμε πίστη στον Πατέρα, τον Υιό και το Άγιο Πνεύμα! Ο τρόπος όμως της μετοχής μας αυτής στην προσωπική ζωή του Θεού δεν είναι ταυτόσημος με τον τρόπο κατά τον οποίο υπάρχουν και κοινωνούν τα ίδια τα θεία πρόσωπα στην κοινή τριαδική ζωή!

Η σύγχυση ανάμεσα στη «θεολογία» και την «οικονομία» έφερε στην Ιστορία την πλάνη του Filioque. Και σήμερα φέρνει μια καινούρια χειρότερη πλάνη, τον τρόπο υπάρξεως του ανθρώπου σύμφωνα με τον τρόπο υπάρξεως των προσώπων της Αγίας Τριάδος, με Σχέσεις αγάπης, δημιουργώντας μια Εκκλησιολογία ανεξάρτητη από την Εν Χριστώ ζωή! Πριν ακόμη κατορθώσουμε να συνειδητοποιήσουμε τις καταστροφές που έφερε στην ανθρωπότητα η analogia entis, χανόμαστε στην ακόμη χειρότερη analogia Trinitatis!

Την διάκριση «θεολογίας» και «οικονομίας» αντλήσαμε από το εξαίρετο βιβλίο του Σταύρου Γιαγκάζογλου «Κοινωνία Θεώσεως». Πρέπει να επισημάνουμε πριν προχωρήσουμε, την διαφωνία μας όμως σχετικά με ένα του συμπέρασμα, το οποίο μπορεί από μόνο του να καταστρέψει την σωτηριώδη διάκριση! Στη σελ. 124 του βιβλίου του γράφει: “Δεν γνωρίζουμε τον Θεό παρά μόνο στα πλαίσια της «οικονομικής» του αποκαλύψεως”.
Ας μας συγχωρήσει την διαφωνία, υπάρχει όμως στην παράδοσή μας θεογνωσία και κάτι από αυτήν θα «δείξουμε» στην συνέχεια!

Παρουσιάζουμε λοιπόν τρία παραδείγματα Τριαδολογίας. Το ένα ανήκει στην νέα πλάνη που μαστίζει τον κόσμο μας και παρουσιάζεται από τον κ. Γιανναρά. Η «οικονομική» Τριάδα και Γνώση παρουσιάζεται από τον Άγιο Γρηγόριο Παλαμά και τέλος η «θεολογία» και θεογνωσία από τον Άγιο Συμεών τον Ν. Θεολόγο, ο οποίος διέθετε το πυρ της αφθαρσίας που είναι απαραίτητο προς τούτο!

1) Χρήστος Γιανναράς:

«H αποκάλυψη είναι τρεις λέξεις με τις οποίες η γλώσσα μας κατορθώνει να «πει» την υπαρκτική ελευθερία (προσωπική ετερότητα) της Αιτιώδους Αρχής του υπαρκτού. Τρεις λέξεις: «Πατήρ», «Υιός», «Πνεύμα».

Κάθε μια από τις τρεις λέξεις σημαίνει προσωπική μοναδικότητα που δεν ταυτίζεται με ατομικότητα αυτοτελή, με μονάδα υπαρκτικής αυτονομίας. Κάθε λέξη σημαίνει τρόπο (και γεγονός) σχέσης - αυθυπέρβασης - αγάπης. Δηλώνει το όνομα «Πατήρ» ότι η συγκεκριμένη ύπαρξη ούτε γνωρίζεται ούτε υπάρχει καθ’ εαυτήν και δι’ εαυτήν, αλλά μόνο ως ο «γεννήτωρ» του Υιού και ο «εκπορεύων» το Πνεύμα. Aυτό που είναι ο Πατήρ δηλώνεται όχι με τη θεότητά του, αλλά με την πατρότητα: Tην απεριόριστη και απροκαθόριστη ελευθερία του να υπάρχει επειδή αγαπάει, ελευθερία που βεβαιώνεται με τη «γέννηση» του Yιού και την «εκπόρευση» του Πνεύματος.

Tην ίδια απόλυτη υπαρκτική ελευθερία δηλώνει και το όνομα «Yιός»: Yπάρχει ο Yιός χωρίς η ύπαρξή του να «προηγείται» της υιότητας, να δεσμεύεται υπαρκτικά σε προκαθορισμούς ατομικής (φυσικής) αυτοτέλειας. Aυτό που είναι, σημαίνεται με την εκούσια υιότητα, όχι με την ουσιαστική (ουσίας, δηλαδή αναγκαστική) θεότητα. Eίναι Θεός, επειδή υπάρχει ως Yιός του Πατρός, επειδή η ύπαρξή του ανταποκρίνεται και παραπέμπει στην ελευθερία της αγάπης του Πατρός.

Tο ίδιο και με τη λέξη «Πνεύμα»: Σημαίνεται η ενεργός υπαρκτική ετερότητα που παραπέμπει «έργω» στο είναι της αγάπης του Πατρός, στην ελευθερία της αγάπης ως οντοποιό και ζωοποιό αλήθεια. Tο Πνεύμα «εκπορεύεται» από τον Πατέρα (την αιτιώδη αρχή της υπαρκτικής ελευθερίας), δηλώνοντας με την ύπαρξή του το «ίδιον» του Θεού, το γεγονός ότι «ο Θεός αγάπη εστί»: είναι (όχι απλώς έχει) αγάπη, δηλαδή υπάρχει ως ελευθερία.

Aν στον σταύλο της Bηθλεέμ το βρέφος είναι ο Θεός που έγινε άνθρωπος, τότε το αίνιγμα της ύπαρξης και ο παραλογισμός του θανάτου ίσως έχουν απάντηση. Aπό την οδό της αγαπητικής σχέσης, όχι από την οδό ατομοκεντρικής αυτάρκειας της σκέψης...»

2) Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά (Φιλοκαλία τ.4ος μτφ. Γαλίτη).

Κεφ. 35: «Η πανάγαθη αυτή και υπεράγαθη Αγαθότητα είναι και πηγή αγαθότητας. Γιατί και τούτο είναι αγαθό, και μάλιστα το ακρότατο αγαθό, και δεν ήταν δυνατό να λείπει από την παντέλεια Αγαθότητα. Επειδή τώρα η παντέλεια και υπερτέλεια αυτή Αγαθότητα είναι Νους, τίποτε άλλο δεν μπορεί να πηγάζει από Αυτή σαν από πηγή, παρά λόγος. Λόγος βέβαια όχι σαν τον δικό μας προφορικό λόγο, γιατί τούτος δεν είναι του νου, αλλά του σώματος που κινείται από νου. Ούτε πάλι σαν το δικό μας ενδιάθετο λόγο, γιατί τούτος γίνεται μέσα μας έχοντας σαν τύπους τους φθόγγους. Ούτε τέλος σαν τον δικό μας λόγο της διάνοιας, κι ας είναι αυτός χωρίς φθόγγους, πραγματοποιούμενος με κινήσεις τελείως ασώματες. Γιατί και ο λόγος αυτός της διάνοιας είναι μετά από μας, και έχει ανάγκη από διαλείμματα και μεγάλα χρονικά διαστήματα, και προχωρεί διεξοδικά, πηγαίνοντας από την ατελή αρχή προς το τελικό συμπέρασμα. Αλλά ο Λόγος που πηγάζει από τη θεία Αγαθότητα είναι αντίστοιχος με τον έμφυτο σε μας λόγο που εναπόκειται στο νου μας αφότου ο Δημιουργός μας έκανε κατ’ εικόνα Του. Ο λόγος αυτός είναι η γνώση που συνυπάρχει πάντοτε με τον νου. Η Γνώση-Λόγος, λοιπόν, η οποία συνυπάρχει πάντοτε με τον υπέρτατο Νου της παντέλειας και υπερτέλειας Αγαθότητας, που δεν έχει τίποτε το ατελές, πλην του εξ' αυτής είναι, είναι απαράλλακτα όσα είναι Εκείνη. Γι’ αυτό και ο υπέρτατος Λόγος είναι και λέγεται από μας Υιός, για να γνωρίσομε με βεβαιότητα ότι είναι τέλειος, με τέλεια δική Του υπόσταση, γιατί έχει την ύπαρξη από τον Πατέρα και δεν υστερεί καθόλου από τον Πατέρα κατά την ουσία, αλλά είναι απαράλλακτος μ’ Εκείνον, αν και όχι κατά την υπόσταση. Αυτή διακρίνεται από το ότι ο Λόγος προήλθε με θεοπρεπή γέννηση από τον Πατέρα».

Κεφ. 36: «Επειδή η Αγαθότητα που σαν από πηγή προήλθε με γέννηση από την Αγαθότητα-Νου, είναι Λόγος, και λόγο χωρίς πνεύμα (πνοή), κανένας που έχει νου δεν μπορεί να εννοήσει, γι’ αυτό ο εκ Θεού Θεός Λόγος έχει το Άγιο Πνεύμα, το οποίο προέρχεται κι αυτό από τον Πατέρα. Το Πνεύμα αυτό δεν είναι όπως εκείνο που συνυπάρχει με τον προφορικό μας λόγο. Ούτε πάλι είναι όπως εκείνο που συνυπάρχει, αν και ασωμάτως, με τον ενδιάθετο και τον κατά διάνοια λόγο μας. Γιατί και τούτο είναι μια ορμή του νου που συνεκτείνεται χρονικά με το λόγο μας κι έχει ανάγκη από τα ίδια διαστήματα κι από το ατελές προχωρεί στο ολοκληρωμένο. Ενώ Εκείνο, το Πνεύμα του υπέρτατου Λόγου, είναι κατά κάποιο τρόπο ένας έρωτας ανέκφραστος του Πατέρα προς τον Λόγο που γεννήθηκε με τρόπο απόρρητο. Το ίδιο Πνεύμα-Έρωτα έχει και ο αγαπημένος Λόγος και Υιός προς τον Πατέρα. Το έχει όμως ως συμπροερχόμενο με Αυτόν από τον Πατέρα και αναπαυόμενο σ’ Αυτόν λόγω της κοινής Τους φύσεως. Από τον Λόγο, που σαρκώθηκε και μας συνααναστράφηκε, μάθαμε το όνομα της διαφορετικής προελεύσεως του Πνεύματος από τον Πατέρα, και ότι αυτό δεν είναι μόνο του Πατέρα αλλά και του Υιού. Μας είπε δηλαδή: «Το Πνεύμα της αλήθειας, το οποίο εκπορεύεται από τον Πατέρα» (Ιω. 15, 26). Από αυτό μαθαίνομε ότι δεν είναι μόνο ο Λόγος, αλλά και το Πνεύμα που προέρχεται από τον Πατέρα, όχι όμως με γέννηση αλλά με εκπόρευση. Επίσης, ότι είναι και του Υιού που το έχει από τον Πατέρα, αφού είναι Πνεύμα αλήθειας και σοφίας και λόγου. Γιατί η αλήθεια και η σοφία είναι Λόγος κατάλληλος για τον γεννήτορα. Αυτός ο Λόγος συγχαίρει με τον Πατέρα που χαίρεται γι’ Αυτόν, σύμφωνα μ’ εκείνο που Αυτός είπε με τον Σολομώντα : «Εγώ ήμουν που χαιρόμουν μαζί Του» (Παροιμ. 8, 30.). Δεν είπε χαιρόμουν, αλλά χαιρόμουν μαζί Του. Αυτή η προαιώνια χαρά του Πατέρα και του Υιού είναι το Άγιο Πνεύμα, επειδή είναι και των δύο κατά τη χρήση (γι’ αυτό και στέλνεται και από τους δύο σ’ όσους είναι άξιοι), αλλά μόνο του Πατέρα κατά την ύπαρξη (γι’ αυτό και μόνο απ’ αυτόν εκπορεύεται ως ύπαρξη)».

3) Άγιος Ιωάννης της Κλίμακος και Άγιος Συμεών ο Νέος Θεολόγος

Θα αρχίσουμε με τον Άγιο Ιωάννη της Κλίμακος, τον διδάσκαλο της διακρίσεως, ο οποίος στον Λόγο ΚΖ΄, Περί ησυχίας, Β΄, 13 γράφει: Ενώ κάποτε ασκούσα την συνεχή προσευχή, βρέθηκα ανάμεσα στους Αγγέλους και ένας εξ’ αυτών με διαφώτιζε σε ό,τι εδιψούσα να μάθω. Ζητούσα να μάθω πώς ήταν ο Άρχων (ο Χριστός) προ της ενανθρωπήσεώς Του, αλλά δεν του επιτρεπόταν να μου διδάξη. Τον ερωτούσα πώς και σε ποια μορφή ευρίσκεται τώρα. Μου απαντούσε: Με την ιδία μορφή (την θεανθρώπινη), αλλ’ όχι με την ιδία φθαρτή ανθρώπινη σάρκα. Συνέχιζα να ρωτώ: Τι σημαίνει η δεξιά του Αιτίου (του Πατρός), στάσις και καθέδρα του Χριστού; Αδύνατον να διδαχθή ακοή ανθρώπου αυτά τα μυστήρια, απαντούσε! Τότε του ζήτησα να με οδηγήση εκεί που με είλκυε ο πόθος μου! Δεν έφτασε ακόμη η ώρα, μου είπε, διότι στερείσαι το πυρ της αφθαρσίας (το οποίο θα αποκτήσης στην άλλη ζωή).

Να πώς ολοκληρώνει την εμπειρία αυτή ο Άγιος Συμεών ο Νέος Θεολόγος (Ηθικός Λόγος Η΄):
Ο καταξιωθείς τόν νοητόν μαργαρίτην εν εαυτώ της του Θεού αγάπης ευρείν και την προς Θεόν αγάπην άσυλόν τε και όλως αμείωτον διαφυλάξη, γίνεται θαύμα θαυμάτων εν αυτώ!
Και ορά και ιδού Φως, το δε φως άνωθεν έχειν δοκεί αυτώ την αρχήν. Και ιδού τρία εν αυτώ, το δι' ου και εν ω και εις ον. Και ταύτα ιδών, μαθείν ερωτά και ακούει τρανώς: “Ιδού εγώ το Πνεύμα δι' ου και εν ω ο Υιός” και “Ιδού εγώ ο Υιός εις ον ο Πατήρ”. “Ιδού”, πάλιν φησίν, “οράς” ο Πατήρ, “και εγώ”, φησίν ο Υιός, “εν τω Πατρί”! Και το Πνεύμα έλεγεν, “Όντως εγώ, δι' εμού γαρ τον Πατέρα και τον Υιόν ο βλέπων ορά και ορών των ορωμένων εξίσταται”!
Πού όντας (ο βλέπων); “Εν ω ουδείς οίδεν ουκ ανθρώπων, ουκ αγγέλων, πλην αυτής της μιας εμού και ενάδος και υπέρ ουσίαν ουσίας και φύσεως”. Εν εμοί δε, φησί, πώς; “Όλη καθόλου, αχώριστος γαρ ειμι πάντη καί άτμητος, το εν καν ταις υποστάσεσιν έχουσα. Αν λοιπόν μπορούσες να βρεθείς κάπως και κάπου μέσα μου θα έλεγες ότι δεν γνωρίζεις Κανέναν. Επειδή εσύ είσαι άνθρωπος περιγραπτός βρίσκομαι υπό τις συνθήκες της περιγραφής και του τόπου, διότι περιγραπτός έγινε και ο Ένας από εμάς που ενανθρώπισε. Κατά δε την ενούσαν μοι φύσιν πάμπαν αόρατος, απερίγραπτος, ασχημάτιστος, αναφής, αψηλάφητος, ακίνητος, αεικίνητος, πάντα πληρούσα και ουδαμού το σύνολον ούσα, ουκ εν σοι, ουκ εν άλλω τινί των πάλαι ή των νυν εγγιζόντων αγγέλων ή προφητών, οις ουδ' ωράθην όλως, ουδ' ορώμαι ποτε”!

Αμέθυστος