ΠΕΡΙ ΕΚΚΟΣΜΙΚΕΥΣΕΩΣ (15)

Συνεχίζεται από Πέμπτη, 10 Ιουλίου 2014

Του A. J . NIJK.

11) Η Χρήση του όρου εκκοσμίκευση: Κριτική προσέγγιση.

 

          Δεν μπορούμε να αρνηθούμε μία θεολογική ιδιοφυΐα σ'αυτόν τον στοχασμό. Εάν διαλογισθούμε όμως καλύτερα στο περιεχόμενο του, θα δούμε ότι ανακαλεί ένα σωρό ερωτήσεις. Τρείς στιγμές (φάσεις) ξεπηδούν σ'αυτή την σκέψη: η μυθική τάξη από την οποία ο άνθρωπος ελευθερώθηκε, η δικαίωση την οποία αντιπροσωπεύει μία τέτοια απελευθέρωση και η κοσμικότης, η αυτόνομη ύπαρξη, η "ιστορική", στην οποία τον οδηγεί η απελευθέρωση. Αναφορικά λοιπόν μ'αυτές τις ερωτήσεις, ας σημειώσουμε μερικές από τις πιο βιαστικές απορίες μας. 

          Για τον Γκογκάρτεν εκκοσμίκευση σημαίνει την απελευθέρωση του ανθρώπου από την μυθική τάξη η οποία τον κρατά φυλακισμένο. Αυτή η έννοια έχει γίνει κοινή πλέον. Παρ'όλα αυτά όμως δεν είναι τόσο εμφανής. Είμαστε δε έτοιμοι να την χαρακτηρίσουμε μία μυστικοπάθεια. Και γι'αυτόν τον λόγο ερωτούμε : σε ποια ιστορική πραγματικότητα θα έπρεπε να αναφερθεί αυτή η εξακρίβωση του Γκογκάρτεν; Η ταύτιση της εκκοσμικεύσεως με την απελευθέρωση από μία μυθική τάξη μας προφυλάσσει από την προσεκτική έρευνα των δυσκολιών που φέρει μαζί του ο όρος και η έννοια της εκκοσμικεύσεως. Οτι κι'αν είναι η εκκοσμίκευση, το φαινόμενο αυτό πραγματοποιήθηκε σε έναν Χριστιανοποιημένο πολιτισμό. Πόσο προοδεύουμε την έρευνά μας λοιπόν ονομάζοντας αυτόν τον πολιτισμό μυθικό; Μας απομένουν λοιπόν δύο δυνατότητες: ή η έννοια της εκκοσμικεύσεως σαν απελευθέρωση από την μυθική σύσταση του κόσμου δεν εξηγεί απολύτως τίποτε ή δεν είναι δυνατόν να κατανοήσουμε σε ποιες διαδικασίες, ιστορικά εξακριβωμένες πρέπει να αναφερθεί ο όρος εκκοσμίκευση. Μία τρίτη δυνατότητα, ότι δηλαδή ο Γκογκάρτεν ξεκίνησε από την ιδέα πώς το Θεολογικό μοντέλο δεν χρειάζεται να αναφερθεί απαραιτήτως σε κάποια εξακριβωμένη ιστορική πραγματικότητα, την απωθούμε σαν αόριστη. Πάντως όμως δεν κατορθώνουμε να αποδώσουμε στον τρόπο με τον οποίο παρουσιάζει τα πράγματα άλλη αξία εκτός από αυτή: καθιστά την εκκοσμίκευση από Χριστιανικής απόψεως αθώα. 

          Φτάνουμε στην δεύτερη στιγμή του σκεπτικού, στον άξονα γύρω από τον οποίο κινείται το πάν: η δικαίωση σαν απελευθέρωση από την μυθική σύσταση του κόσμου προς μία αυτόνομη κοσμική ύπαρξη. Εδώ αναδύεται ήδη μία ερώτηση Θεολογικής φύσεως. Μπορούμε ακόμη και μέσα στην Λουθηρανική παράδοση, να εξαερώσουμε κυριολεκτικά την αγιοποίηση, υπέρ της δικαιώσεως, μέχρι τέτοιου σημείου, χωρίς να καταστήσουμε μία καρικατούρα ακόμη και  την δικαίωση; Το γεγονός ότι ο Γκογκάρτεν θέτει την δικαίωση σε στενή σχέση με την δημιουργία, δεν αλλάζει τίποτε: απέναντι σ'αυτή την σχέση μπορούμε νά θέσουμε την ίδια ερώτηση. Σημειώνουμε απλώς αυτές τις ερωτήσεις για να δείξουμε ότι ολόκληρη η οικοδομή, έχει πολλές αδύναμες πλευρές, ακόμη και από Θεολογικής απόψεως. 

          Εδώ μας ενδιαφέρει πρωτίστως το ερώτημα που πρέπει να θέσουμε απέναντι και σ'αυτή την δεύτερη στιγμή: σε ποια σχέση στηρίζεται αυτό το σύστημα με οποιαδήποτε αναγνωρίσιμη ιστορική πραγματικότητα; Ο Γκογκάρτεν δεν μας προσφέρει καμία  ένδειξη σχετικώς με το θέμα. Ίσως να είναι και πολύ δύσκολο. Η ίδια η δικαίωση είναι μία πρόοδος τής ιστορικής διαστάσεως; η ανακήρυξη της δικαιώσεως προκαλεί μία παρόμοια ιστορική πρόοδο; Εάν ναι, που και πώς; Η μήπως αυτό το δόγμα της δικαιώσεως δεν είναι τίποτε άλλο παρά μία νομιμοποίηση εκ των υστέρων όσων έχουν ήδη συντελεστεί ανεπανόρθωτα; Αυτές οι ερωτήσεις γίνονται πολύ ενοχλητικές όταν σκεφτόμαστε πώς ακόμη και στο όραμα του Γκογκάρτεν-πρέπει να το πούμε προς τιμήν του-η εκκοσμίκευση μπορεί να παραμείνει αληθινή εκκοσμίκευση και δεν εκφυλίζεται αναγκαίως στην κοσμικότητα, χωρίς να παραμένει ταυτοχρόνως δεμένη στην πίστη, στον Θεό και στην δικαίωσή του. Ας σταθούμε τέλος στην Τρίτη στιγμή. Και εδώ προκύπτει το θέμα της σπουδαιότητος, της αντιστοιχίας με τα πράγματα, του "μοντέλου" του Γκογκάρτεν. Πιστεύει πράγματι πώς η εικόνα του ανθρώπου του, του ιστορικού αυτόνομου ανθρώπου, είναι αντιπροσωπευτική για τους εκκοσμικευμένους ανθρώπους τής σήμερον; Δεν πρέπει άραγε να πούμε και να προσθέσουμε πάρα πολλά άλλα πράγματα για να πλησιάσουμε την πραγματικότητα αυτών των ανθρώπων; Η εκκοσμίκευση είναι για τον Γκογκάρτεν ένα φαινόμενο της "ιστορίας του πνεύματος". Αυτό δεν μπορεί να σημαίνει πώς δεν έχει καμία σχέση με συγκεκριμένους ανθρώπους. Αλλά τότε που βρίσκεται; Επί πλέον η μεγαλύτερη δυσκολία στο θέμα μας θα ξεκινούσε μόνον εάν προέκυπτε ότι αυτός ο άνθρωπος, ο αυτόνομος χάρη στην δικαίωση, υπάρχει στ'αλήθεια! Η μεγαλύτερη δυσκολία υπάρχει στο ερώτημα για τον τρόπο με τον οποίο αυτός ο άνθρωπος μπορεί να πράξει. Μία πράξη άξια του ονόματος της-δεν αναφερόμαστε σε μία πράξη ελεύθερη και υπεύθυνη;-υπερβαίνει πάντοτε τα όρια της, προσκολλάται πάντοτε σε κάποιο πλαίσιο νοήματος ή δημιουργεί από μόνη της αυτό το πλαίσιο. Πράξη σημαίνει επιλογή, συμφωνία, απώθηση, ακόμη καί όταν αυτό που επιλέγεται, στο οποίο συμφωνούμε ή απωθούμε δεν έχει άλλη αξία πέραν αυτής της πράξεως.

          Η αληθινή πράξη κατευθύνεται αναγκαίως προς αυτό που έχει νόημα και αξία. Δεν γίνεται εύκολα κατανοητό λοιπόν, πώς μπορεί μία αληθινή πράξη να συνοδεύεται από ένα απόλυτο άνοιγμα, όπου τα πάντα αναφέρονται σ'αυτό που έχει αληθινή αξία και σημασία. Εάν στην ζωή των ανθρώπων δεν μετρούσε αληθινά τίποτε άλλο από την παραίτησή τους να προσθέσουν κάτι στην σωτηρία η οποία όμως έχει δοθεί σ'αυτούς έτοιμη και πραγματοποιημένη χωρίς αυτούς, τότε σ'αυτούς τους ανθρώπους ταιριάζει περισσότερο ένας απαθής μυστικισμός, περισσότερο από την κοσμική πράξη, την ψευτο-άνετη, την οποία συμβουλεύει ο Γκογκάρτεν. [Αυτό αποδόθηκε στα Ελληνικά με την έκφραση, τρόπος ζωής, μία έκφραση που ανήκει στην ουσία της ίδιας της εκκοσμικεύσεως]. Και εάν πρέπει να πράξουμε (π.χ. τήν αυθυπέρβαση, η οποία απαιτεί θέληση, καί στόχο) εκείνη η πράξη πρέπει οπωσδήποτε να αναφέρεται σε κάποιο πράγμα, σε κάτι. Αλλά σε τι, σε ποιο πράγμα, εάν δεν μπορεί να αναφερθεί σε οποιαδήποτε "σωτηρία"; Εφόσον δόθηκε ήδη, χωρίς εμάς; [Το απόλυτο ξερίζωμα του Προτεσταντικού Οικουμενισμού]. 

          Είναι φανερό λοιπόν ότι αυτό το θέμα, από το οποίο εξαρτάται η πρακτική σημασία του συλλογισμού του, έφερε πολλές δυσκολίες στον Γκογκάρτεν. Προσπάθησε να τις λύσει υποστηρίζοντας ότι ο άνθρωπος είναι "υποκείμενος" στον "νόμο", με δύο τρόπους. Ο πρώτος και έσχατος τρόπος είναι αυτός ο "νόμος", ότι δηλαδή ο άνθρωπος με την πράξη του δεν σώζεται προκαταβολικώς, αλλά  κρατά τήν σωτηρία όπως είναι. Αλλά και πάλι βρίσκουμε μέσα σ'αυτό το πλαίσιο να ισχύει ένας νόμος, με την έννοια πώς εναπόκειται στον άνθρωπο να πράξει σε "αντιστοιχία με την Ευταξία του κόσμου", κάνοντας αυτό που είναι καλό και ευχάριστο, αναμενόμενο και τέλειο. Έτσι όμως, όπως μπορεί να το αναγνωρίσει η ανθρώπινη αντίληψη, κρίνοντας και δοκιμάζοντας ή επιλέγοντας! Μόνον που τώρα δεν μπορεί να επιδιώξει την πραγματοποίηση της σωτηρίας με τον ίδιο τρόπο. 

Συνεχίζεται

Αμέθυστος.