Ανατολικές και Προχαλκηδόνιες Ορθόδοξες Εκκλησίες — Προωθώντας τον Διάλογο Ημέρα 1 α
https://www.youtube.com/watch?v=_agwTUCahVY
Εντάξει, σας ευχαριστώ για την υπομονή σας. Και καλώς ήρθατε στο Οικουμενικό Ινστιτούτο Huffington, στο Hellenic College – Holy Cross School of Theology. Είναι μεγάλη τιμή για μένα να σας καλωσορίσω όλους.
Και πρέπει να θυμόμαστε συνεχώς ότι είμαστε τα πιο κοντινά μέλη μιας οικογένειας μέσα στη μεγάλη Εκκλησία. Όλοι όσοι θα έπρεπε να βρίσκονται στο τραπέζι, είναι είτε εδώ αυτοπροσώπως είτε εκπροσωπούνται. Και αυτό είναι για μένα απόψε μια ιδιαίτερη χαρά.
Είχαμε μια κατακλυσμιαία ανταπόκριση· μαζί με όσους βρίσκονται εδώ, και με όσους θα συμμετάσχουν αύριο, έχουμε πάνω από 120 εγγραφές — ένα μεγάλο ενδιαφέρον και μια μεγάλη ομάδα ανθρώπων που θα παρακολουθήσουν ολόκληρο το συνέδριο μέσω διαδικτυακής μετάδοσης. Είμαστε, όπως ανέφερα, η πιο κοντινή οικογένεια. Κι όμως, στην πράξη, έχουμε πάρα πολύ λίγη επαφή.
Γι’ αυτό δώσαμε σε αυτό το συνέδριο τον τίτλο: «Ανατολικές και Προχαλκηδόνιες Ορθόδοξες Εκκλησίες: Προωθώντας τον Διάλογο Μπροστά». Φαίνεται πως ο διάλογος έχει σταματήσει.
Έχουμε στενές σχέσεις — καθεμία οικογένεια χωριστά, όλες μαζί με τη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία, σε τοπικό και παγκόσμιο επίπεδο, με την Αγγλικανική Κοινωνία, με την Επισκοπική Εκκλησία στις Ηνωμένες Πολιτείες. Αλλά εδώ και πολλές δεκαετίες, οι σχέσεις και οι διάλογοί μας μεταξύ Ανατολικών και Προχαλκηδονίων είναι λίγοι, αραιοί. Στις δεκαετίες του ’70 και του ’80 υπήρχε μεγάλη κίνηση, πολλή ενθουσίαση, σημαντική πρόοδος στον θεολογικό διάλογο μεταξύ των δύο οικογενειών — ιδιαίτερα, όπως το γνωρίζω από τη δική μας πλευρά, υπό την ηγεσία του Μητροπολίτη Δαμασκηνού της Ελβετίας, με τη συμμετοχή σπουδαίων θεολόγων όπως ο Νίκος Νησιώτης και ο Κωνσταντίνος Σκουτέρης.
Σήμερα, ο ενθουσιασμός εκφράζεται κυρίως από νεότερους θεολόγους — θεολόγους που είναι ακόμη φοιτητές σε αυτήν τη Θεολογική Σχολή, σε άλλες σχολές στη Δυτική Ακτή, ή στο εξωτερικό, όπως στο Ετσμιατζίν. Αλλά και πάλι, οι σχέσεις μας έχουν μείνει στάσιμες για πάρα πολύ καιρό.
Το συνειδητοποίησα ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια της —για εμάς— ιστορικής Αγίας και Μεγάλης Συνόδου στην Κρήτη πριν από μερικά χρόνια. Τότε κατάλαβα ότι είχαμε παρατηρητές από άλλες χριστιανικές κοινότητες, οικουμενικούς παρατηρητές, αλλά οι Προχαλκηδόνιες Εκκλησίες ήταν σχεδόν μια ύστερη σκέψη. Αυτό ήταν για μένα πολύ οδυνηρό ως συνειδητοποίηση μετά το γεγονός — και αισθάνθηκα πολύ ενοχή. Πρέπει να αρχίσουμε να νιώθουμε αυτά τα τσιμπήματα της συνείδησης όταν δεν προωθούμε τον διάλογο και την ενότητα μεταξύ των Εκκλησιών μας.
Πέρυσι, υπήρξε μια συνάντηση στην Αλεξάνδρεια, με πρωτοβουλία των Προχαλκηδονίων Ορθοδόξων, που προσέλκυσε μεγάλο ενδιαφέρον· φάνηκε ότι υπάρχει —και πρέπει να υπάρχει— μια μεγάλη αναζωπύρωση των σχέσεων. Και έχω μία ακόμη εξομολόγηση να κάνω: για να είμαι ειλικρινής, η μεγαλύτερη διάθεση ενδιαφέροντος φαίνεται ότι προέρχεται συχνά από τους Προχαλκηδόνιους αδελφούς και αδελφές μας.
Ακόμη και η σημερινή παρουσία περισσότερων εκπροσώπων της Προχαλκηδόνιας οικογένειας στην Ορθόδοξη Εκκλησία είναι ζωντανή απόδειξη αυτού. Για το συγκεκριμένο συνέδριο, είμαστε επίσης προσεκτικοί ώστε να μην παραβιάσουμε το έργο εκείνων που συμμετέχουν στον επίσημο θεολογικό διάλογο μεταξύ των δύο οικογενειών. Γι’ αυτό η οργανωτική επιτροπή —ιδιαίτερα στη συνεργασία μου με τον Peter Bouteneff— πρότεινε το συνέδριο αυτό να τονίσει την Ανατολική οπτική και δέσμευση, η οποία υστερεί περισσότερο σε σχέση με την Προχαλκηδόνια, με παράλληλη Προχαλκηδόνια ανταπόκριση ή σχολιασμό.
Διότι, όπως θα υποστήριζα, σε πολλές περιπτώσεις η Ανατολική οικογένεια πρέπει να δεσμευτεί στο να αναγνωρίσει και να αποδεχθεί τη δική της δυσκολία, καθυστέρηση και απροθυμία να κάνει σημαντικά βήματα προς την υψίστης σημασίας πλήρη συμφιλίωση.
Είμαι όμως εξαιρετικά ευγνώμων για την παρουσία όλων σας απόψε. Ευγνώμων προς τους ιεράρχες και τον ευρύτερο κλήρο και των δύο οικογενειών Εκκλησιών, από όλες τις Ορθόδοξες δικαιοδοσίες. Ευγνώμων προς τους ακαδημαϊκούς θεολόγους, τους οικουμενικούς ηγέτες από όλο τον κόσμο. Ευγνώμων προς το διδακτικό προσωπικό εδώ στη Θεολογική Σχολή του Holy Cross και σε άλλες θεολογικές σχολές, προς τους φοιτητές από διάφορα σεμινάρια των ΗΠΑ — πολλοί είναι εδώ, άλλοι παρακολουθούν διαδικτυακά.
Ευχαριστώ επίσης —όπως πάντοτε— αυτόν τον υπέροχο χώρο και την ομάδα του Meliotis Center για τον όμορφο χώρο, τις εγκαταστάσεις, τα γεύματα, την τεχνική υποστήριξη. Παρεμπιπτόντως, αν κάποιος έχει παρουσιάσεις PowerPoint, παρακαλώ απευθυνθείτε σε μένα, στην βοηθό μου Έλενα, ή στον Αντώνη που βρίσκεται στον θάλαμο στο πίσω μέρος της αίθουσας.
Ευχαριστώ τον Αντώνη Αποστολίδη, τον ειδικό μας στο οπτικοακουστικό υλικό και φωτογράφο. Ευχαριστώ τη βοηθό μου, Έλενα Κοντόγλη, η οποία —όπως πάντα— έχει κάνει πολύ περισσότερα από όσα της αναλογούν.
Και ευχαριστώ ιδιαιτέρως τον Σεβασμιώτατο Αρχιεπίσκοπο Ελπιδοφόρο, για την υποστήριξη που προσφέρει τόσο στο Ινστιτούτο Huffington όσο και προσωπικά σε μένα: για την αιγίδα του, το προσωπικό του ενδιαφέρον και την παρουσία του σε αυτές τις εκδηλώσεις, βρίσκοντας χρόνο στο φορτωμένο του πρόγραμμα για να βρίσκεται εδώ στην έναρξη του συνεδρίου, πριν ταξιδέψει στο Σικάγο, στο Ντένβερ — μόλις ήρθε από τη Νέα Υόρκη, και πριν από τη Νέα Υόρκη ήταν ξανά εδώ στη Βοστώνη. Είμαι ευγνώμων για τη συνεχή του υποστήριξη και ιδιαίτερα για τη χορηγία της όμορφης δεξίωσης που είχαμε απόψε.
Πριν παρουσιάσω τους κεντρικούς ομιλητές της βραδιάς—και όλοι ανυπομονούμε να τους ακούσουμε—θα ήθελα να καλέσω στο βήμα τον Dr. Dimitri Katos, Πρόεδρο του Hellenic College και του Holy Cross, για να σας καλωσορίσει στην πανεπιστημιούπολή μας.
Dr. Dimitri Katos:
Σεβασμιώτατοι, Θεοφιλέστατοι, Πατέρες, διακεκριμένοι μελετητές, αγαπητοί φοιτητές, τιμημένοι προσκεκλημένοι — είναι μεγάλη χαρά να σας καλωσορίζω στο Hellenic College και το Holy Cross για αυτό το πολύ σημαντικό συνέδριο:
«Ανατολικές και Προχαλκηδόνιες Ορθόδοξες Εκκλησίες — Προωθώντας τον Διάλογο Μπροστά».
Οι φοιτητές, το διδακτικό και διοικητικό προσωπικό του ιδρύματός μας τιμώνται που φιλοξενούν αυτή τη συνάντηση υπό την αιγίδα του Οικουμενικού Ινστιτούτου Huffington, και εκ μέρους τους εκφράζω την ειλικρινή μας ευγνωμοσύνη στον π. Jean-Christophe Gies για τη διοργάνωση αυτής της εκδήλωσης με τόση διορατικότητα και φροντίδα.
Ευχαριστώ επίσης το αφοσιωμένο προσωπικό και τους εθελοντές, των οποίων οι προσπάθειες κατέστησαν δυνατή αυτή την υπέροχη συνάντηση.
Για δεκαετίες, οι Ανατολικές και οι Προχαλκηδόνιες Ορθόδοξες Εκκλησίες συμμετέχουν σε ουσιαστικό θεολογικό διάλογο, επιδιώκοντας να θεραπεύσουν διαιρέσεις που διαρκούν αιώνες. Αυτές οι προσπάθειες —ριζωμένες στην υπομονή, στην ταπείνωση και στην αγάπη— έχουν αποδώσει αξιοσημείωτους καρπούς: κοινές διαβουλεύσεις, συμφωνημένα κείμενα, βαθύτερη αμοιβαία κατανόηση.
Και όμως, όπως μας υπενθυμίζει αυτό το συνέδριο, το έργο της συνεργασίας και του διαλόγου δεν ολοκληρώνεται ποτέ. Πρέπει συνεχώς να επανέρχεται και να επαναξιολογείται υπό το φως της κοινής μας ζωής και των εξελισσόμενων ποιμαντικών αναγκών.
Έτσι, σήμερα συγκεντρωνόμαστε όχι ως ξένοι, αλλά ως πολύ στενοί συγγενείς μέσα σε μια μεγάλη, εκτεταμένη οικογένεια πίστεως.
Ό,τι μπορεί να μας χώρισε ιστορικά—οι αποχρώσεις των θεολογικών, λειτουργικών και εκκλησιαστικών μας παραδόσεων—αποκαλύπτουν επίσης το εξαιρετικό βάθος όσων έχουμε από κοινού. Αυτές οι διαφορές, όταν προσεγγίζονται με ευλάβεια και με περιέργεια, μπορούν να εμπλουτίσουν την πίστη μας και να καταστήσουν την κοινή μας πορεία εν Χριστῷ πιο ζωντανή και αυθεντική. Είμαι περήφανος να πω ότι το Hellenic College Holy Cross βρίσκεται σε μια μοναδική θέση για να συμβάλει σε αυτό το ιερό έργο.[ΚΟΙΝΗ ΠΟΡΕΙΑ ΣΤΟ ΑΠΕΙΡΟ ΚΙ ΑΚΟΜΑ ΠΑΡΑΠΕΡΑ;. ΟΣΤΙΣ ΘΕΛΕΙ ΟΠΙΣΩ ΜΟΥ ΕΛΘΕΙΝ ΕΙΝΑΙ Η ΠΙΣΤΗ ΜΑΣ. ΑΛΛΑ Η ΜΕΓΑΛΗ ΗΔΟΝΗ ΤΩΝ ΟΡΘΟΔΟΞΩΝ ΕΙΝΑΙ ΟΤΙ ΔΙΝΟΥΝ ΑΦΕΣΗ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ ΑΜΑΡΤΙΩΝ ΝΟΜΙΖΟΝΤΑΣ ΟΤΙ ΔΙΑΘΕΤΟΥΝ ΑΥΤΗ ΤΗ ΧΑΡΙ ΟΠΩΣ ΚΑΙ Ο ΚΛΗΡΟΣ ΤΟΥΣ. ΕΑΝ Η ΠΛΑΝΗ ΝΑΣ ΧΩΡΙΣΕ ΣΗΜΕΡΑ ΠΩΣ ΘΑ ΤΑ ΒΟΛΕΨΟΥΜΕ; ΔΕΝ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΥΠΟΒΑΛΛΟΥΜΕ ΣΤΗΝ ΠΛΑΝΗ ΚΑΙΤΗΝ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ ΓΙΑ ΝΑ ΠΕΤΥΧΕΙ Η ΕΝΩΣΗ ΤΩΝ ΣΤΥΛΩΝ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ;]
Ως ιερατική σχολή, ανώτατη σχολή και κολλέγιο αφιερωμένο στη διαμόρφωση μελλοντικών κληρικών, θεολόγων, λαϊκών ηγετών και στελεχών κοινωνικής προσφοράς, υποδεχόμαστε φοιτητές από ποικίλες ορθόδοξες παραδόσεις. Μέσα στις τάξεις μας, στο παρεκκλήσι μας, στα ινστιτούτα μας—όπως το Huffington Ecumenical Institute, το Stephen and Catherine Pappas Patristic Institute, το Missions Institute, και άλλα—ο διάλογος γίνεται κάτι περισσότερο από ακαδημαϊκή άσκηση.
Γίνεται βιωμένη εμπειρία, αμοιβαίος σεβασμός και αμοιβαία εκτίμηση. Πολλά από όσα έμαθα εδώ ως νεαρός φοιτητής της θεολογίας, και αργότερα ως καθηγητής, προήλθαν από τις ανταλλαγές μου με άλλους φοιτητές και σπουδαστές από τις Αρμενικές, Αιθιοπικές, Κοπτικές, Συριακές και τις Εκκλησίες των Αγίων Θωμάδων της Ινδίας. Αυτοί με ενέπνευσαν να συμπεριλάβω στη διδακτορική μου έρευνα τη μελέτη της Συριακής γλώσσας και των παραδόσεων των αρχαίων χριστιανών της Αφρικής και της Ασίας από τον 5ο έως τον 8ο αιώνα.
Και είναι θερμή μου ελπίδα ότι με τον καιρό, με τον σχεδιασμό και με προγράμματα όπως αυτό—και περισσότερα στο μέλλον—το σχολείο μας θα γίνει ένα ζωντανό εργαστήριο της Ανατολικής Χριστιανοσύνης σε όλη της την πλούσια πολυμορφία. Οι επόμενες δύο ημέρες υπόσχονται βαθιά ενασχόληση με θεολογικά, λειτουργικά και ποιμαντικά ερωτήματα που βρίσκονται στο επίκεντρο του κοινού μας μέλλοντος. Ως ίδρυμα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης αφιερωμένο στην οικοδομή της Εκκλησίας, και όχι απλώς σε ακαδημαϊκές επιδιώξεις, ας σκεφτούμε βαθιά όχι μόνο το τι διδάσκουμε και τι πιστεύουμε, αλλά πώς ζούμε και πώς διακονούμε μαζί σε έναν κόσμο που ποθεί πνευματική συνοχή και ενότητα.
Είμαστε ευλογημένοι που έχουμε ανάμεσά μας τόσους διακεκριμένους ιεράρχες και μελετητές. Είμαι ιδιαίτερα ευγνώμων για τη δέσμευση του Σεβασμιωτάτου Αρχιεπισκόπου Αμερικής Ελπιδοφόρου ως προς αυτό το συνέδριο, ο οποίος υπηρετεί επίσης ως πρόεδρος της Assembly of Canonical Orthodox Bishops of America και πρόεδρος του δικού μας Διοικητικού Συμβουλίου στο Hellenic College Holy Cross. Η επίμονη οικουμενική του δράση αποδεικνύει μια δέσμευση υψίστου επιπέδου στα ιδανικά και στους στόχους που εκπροσωπούν αυτό για το οποίο βρισκόμαστε εδώ σήμερα.
Θα ήθελα επίσης να αναγνωρίσω τους άλλους κεντρικούς ομιλητές μας:
– τον Σεβασμιώτατο Αρχιεπίσκοπο Dvikʿan Aghajan της Αρμενικής Αποστολικής Εκκλησίας,
– τον Θεοφιλέστατο Επίσκοπο Gedolos της Κοπτικής Ορθόδοξης Εκκλησίας,
– και την κ. Christina Andreessen, Διευθύντρια Υπηρεσιών του Orthodox Christian Fellowship.
Οι συμβολές τους θα φωτίσουν και θα εμπνεύσουν αυτό το πολύ σημαντικό έργο. Υπάρχουν πολλοί ακόμη εδώ—φίλοι, τιμημένοι προσκεκλημένοι του Hellenic College Holy Cross—που βρίσκονται στο ακροατήριο, και είναι πάρα πολλοί για να αναφερθούν ονομαστικά, αλλά παρακαλώ να γνωρίζετε πόσο χαρούμενος είμαι να σας καλωσορίζω και πάλι στην πανεπιστημιούπολή μας.
Είθε ο χρόνος μας μαζί να χαρακτηρίζεται από σεβαστό διάλογο, βαθιά ακρόαση και τη χάρη του Αγίου Πνεύματος, που μας οδηγεί σε ολοένα μεγαλύτερη αμοιβαία κατανόηση και συνεργασία. Ας γίνουμε απτοί μάρτυρες της συμφιλιωτικής αγάπης του Χριστού μέσα στον κόσμο. Εκ μέρους ολόκληρης της κοινότητας του Hellenic College Holy Cross, σας καλωσορίζω θερμά και προσευχητικά.
Είθε αυτές οι ημέρες μαζί να αποδώσουν άφθονο καρπό για τις Εκκλησίες μας και για τη δόξα του Θεού. Σας ευχαριστώ πολύ.
Ευχαριστώ, Δημήτρη.
Ο Dr. Katos ήδη, κατά κάποιο τρόπο, παρουσίασε τον Αρχιεπίσκοπο Ελπιδοφόρο, τον Αρχιεπίσκοπο της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Αμερικής, τον Πρόεδρο της Επαρχιακής Συνόδου, τον Έξαρχο του Οικουμενικού Πατριάρχη στις Ηνωμένες Πολιτείες, τον Πρόεδρο της Assembly of Canonical Orthodox Bishops των ΗΠΑ και Πρόεδρο του Διοικητικού Συμβουλίου του ιδρύματός μας. Αν υπάρχει ένα πρόσωπο για το οποίο είμαστε ιδιαίτερα ευγνώμονες που βρίσκεται μαζί μας στην Ελληνορθόδοξη Εκκλησία—την Εκκλησία υπό τη δικαιοδοσία του Οικουμενικού Πατριαρχείου σε αυτή τη χώρα—αν υπάρχει ένα πρόσωπο που μπορεί να προωθήσει τον διάλογο, που μπορεί να είναι αρκετά τολμηρό ώστε να κάνει τα απαραίτητα βήματα για να φέρει τις δύο Εκκλησίες μας πιο κοντά, αυτός είναι ο Αρχιεπίσκοπος Ελπιδοφόρος. Είναι τιμή μου να υπηρετώ την Αρχιεπισκοπή του, και τον καλωσορίζω στο βήμα για να μας μιλήσει για τη Νίκαια Α΄ και την ενότητα της πίστεως. Σεβασμιώτατε.
Αρχιεπίσκοπος Ελπιδοφόρος
Ευχαριστώ, π. Ιωάννη. Καλησπέρα σε όλους.
Σεβασμιώτατοι, Θεοφιλέστατοι, αγαπητοί αδελφοί εν Χριστῷ, κύριε Πρόεδρε Katos, Αρχιδιάκονε Ιωάννη Χρυσόπουλε, Διευθυντή του Huffington Ecumenical Institute, αγαπητοί αδελφοί και αδελφές εν Χριστῷ — χαίρομαι ιδιαίτερα που σας καλωσορίζω στο κορυφαίο εκπαιδευτικό ίδρυμα της Ελληνορθόδοξης Εκκλησίας και ειδικότερα σε αυτό το σημαντικό συνέδριο του Οικουμενικού Ινστιτούτου Huffington, εδώ στο Malliotis Cultural Centre.
Ξέρω ότι εκφράζω όλους όταν λέω ότι εύχομαι να αισθάνεστε σαν στο σπίτι σας εδώ, και ότι αυτή δεν θα είναι η τελευταία επίσκεψή σας στο σχολείο μας. Είμαι επίσης πολύ χαρούμενος που εγκαινιάζω τη συζήτησή μας περί προώθησης του διαλόγου, με την παρουσία τόσο αγαπητών φίλων από τις Προχαλκηδόνιες Ορθόδοξες Εκκλησίες—γνωστές επίσης ως τα αρχαία Πατριαρχεία της Ανατολής—και φυσικά από άλλες Ορθόδοξες Εκκλησίες στις Ηνωμένες Πολιτείες.
Ως πρόεδρος της Assembly of Canonical Orthodox Bishops στις ΗΠΑ, η παρουσία τόσων μελών της Συνέλευσης είναι πραγματικά ενθαρρυντική, διότι σε μόλις δύο ημέρες θα συνέλθουμε στο Ντένβερ για τη 14η ετήσια συνέλευση, και θα βεβαιωθώ ότι θα ενημερώσω τους αδελφούς εκεί για το έργο μας εδώ.
Επέλεξα να ονομάσω την ομιλία μου «Νίκαια Α΄ και η ενότητα της πίστεως», διότι δεκαεπτά αιώνες μετά την Α΄ Οικουμενική Σύνοδο, η Νίκαια παραμένει αμείωτη στη δύναμη της αλήθειας της και στη διδασκαλία των Αποστόλων. Ανάμεσα σε όλες τις Εκκλησίες μας, παρά τις μεταγενέστερες αποκλίσεις—που συνήθως βασίζονται σε διαφορετικές εκφράσεις των ίδιων ιδεών—όλοι εξακολουθούμε να κρατούμε την ενιαία διατύπωση της Νίκαιας για την πίστη στον Κύριο Ιησού Χριστό. Ο εμπλουτισμός της διδασκαλίας από τη Β΄ Οικουμενική Σύνοδο στην Κωνσταντινούπολη, 56 χρόνια αργότερα, γίνεται αποδεκτός από όλες τις παραδοσιακές Εκκλησίες της Χριστιανοσύνης—εκείνες που εκπροσωπούνται τουλάχιστον κατά την πρώτη χιλιετία—ως δεσμευτικός.
Μοιραζόμαστε αυτό το Σύμβολο, το ιερόν Σύμβολον της Πίστεως. Το κρατούμε και το μοιραζόμαστε όχι ως μια αρχική διατύπωση που θα μπορούσε αργότερα να αλλάξει ώστε να ανταποκριθεί σε νέους καιρούς. Δεν θα αλλάξει ποτέ.
Το Σύμβολο της Πίστεως της Νικαίας-Κωνσταντινουπόλεως παραμένει το κριτήριο με το οποίο κάθε θεολογία στέκεται ή πέφτει.
Ακόμη και η προσθήκη του filioque από τη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία δεν αλλάζει αυτό. Όπως είπε ο Πάπας Ιωάννης Παύλος Β΄ στο κήρυγμά του το 1995, κατά την εορτή των Πρωτοκορυφαίων Αποστόλων Πέτρου και Παύλου και παρουσία του Οικουμενικού Πατριάρχη Βαρθολομαίου — και παραθέτω τα λόγια του Πάπα:
«Από καθολικής πλευράς υπάρχει σταθερή επιθυμία να διευκρινιστεί η παραδοσιακή διδασκαλία του filioque που υπάρχει στη λειτουργική εκδοχή του λατινικού Credo, ώστε να αναδειχθεί η πλήρης αρμονία της με όσα ομολογεί το Οικουμενικό Συμβούλιο της Κωνσταντινουπόλεως του 381 στο Σύμβολό του: ότι ο Πατήρ είναι η πηγή όλης της Τριάδας, η μία αρχή τόσο του Υιού όσο και του Αγίου Πνεύματος.»
Αυτή είναι η ουσία της ορθόδοξης διδασκαλίας μας χωρίς το filioque. Και δεδομένης αυτής της παραδοχής από τη ρωμαιοκαθολική πλευρά—η οποία έχει σταθερά επαναλαμβανθεί από Ποντίφικες τα τελευταία 30 χρόνια μετά τον Ιωάννη Παύλο Β΄—αφήνει εμάς, τους Χριστιανούς της Ανατολής, με μια τεράστια ευθύνη να προωθήσουμε τον δικό μας διάλογο.
Γνωρίζουμε ότι, καθώς η χριστιανική πίστη της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας συνέχισε να εξαπλώνεται, η Νικαία θεμελίωσε το δόγμα της Αγίας Τριάδος σε μια οικουμενική πραγματικότητα, σε μια παγκόσμια αυτοκρατορία. Ως η επίσημη έκφραση του Χριστιανισμού, ήταν αναπόφευκτο ότι οι ανθρώπινες διάνοιες θα συνέχιζαν να εργάζονται όχι μόνο ως απολογητές της αποστολικής πίστεως, αλλά και ως ζητητές, ερευνητές στα βάθη της θεολογικής και φιλοσοφικής αναζήτησης.
Ίσως εδώ είναι το σημείο όπου αποτύχαμε ο ένας απέναντι στον άλλον. Και όχι κατ’ ανάγκην από κακή πρόθεση ή επιθυμία ισχύος, αλλά πιέζοντας τις δικές μας προσωπικές ή συλλογικές υποθέσεις, απόψεις και ερμηνείες, υπερεκτιμήσαμε την ικανότητά μας να περιγράψουμε το θείο.
Ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος το διατύπωσε ως εξής, σε ένα διεθνές συνέδριο νωρίτερα φέτος με τον τίτλο: «Ξεκινώντας ξανά από τη Νίκαια: Η σημασία της Ενανθρώπησης στη σύγχρονη θεολογία». Εκεί, ο Οικουμενικός μας Πατριάρχης είπε τα εξής:
«Η απέραντη αυτοκρατορία, που εκτείνεται από την Ανατολική Ανατολία έως τις Ηράκλειες Στήλες, χρειάζεται έναν κοινό τρόπο ομιλίας για τις πιο θεμελιώδεις κατανοήσεις του αποστολικού κηρύγματος· ή, με άλλα λόγια, χρειάζεται μια θεολογία, διότι μιλάμε για τον Θεό — άρα πρόκειται για θεολογία».
Και συνεχίζει ο Πατριάρχης:
«Αυτό είναι πράγματι φορτισμένο με κινδύνους και δυσκολίες. Καθώς ο ίδιος ο Θεός μας υπενθυμίζει μέσω του προφήτη Ησαΐα: “Οὐ γάρ εἰσιν αἱ βουλαί μου ὡς αἱ βουλαί ὑμῶν, οὐδὲ ὡς αἱ ὁδοί ὑμῶν αἱ ὁδοί μου”, λέγει Κύριος».
Και ο Πατριάρχης συνέχισε λέγοντας:
«Εδώ ακριβώς είναι που πάντοτε ξεκινάμε: από το ανυπολόγιστο χάσμα ανάμεσα στη δική μας γλώσσα και στην άρρητη γλώσσα του Θεού».
Και καταλήγει λέγοντας:
«Γνωρίζουμε ότι το να μιλάμε για τον Θεό —που σημαίνει να θεολογούμε— είναι μια επικίνδυνη υπόθεση. Μια πολύ επικίνδυνη υπόθεση».
Η Α.Θ.Π. δεν θα μπορούσε να έχει περισσότερο δίκιο, διότι όταν βασιζόμαστε στον λογικό μας νου για να «κυριεύσει» την απόλυτη απροσληψία του Θεού, τότε έχουμε εισέλθει στο πεδίο της ὕβρεως, όπου η υπερηφάνειά μας αναπόφευκτα προηγείται της παροιμιώδους πτώσεως.
Και έτσι, αγαπητοί μου αδελφοί, και ίσως αντίθετα με τις προσδοκίες, εγώ κινώμαι προς την ελπίδα. Δεν με κινεί η απόγνωση, αλλά η ελπίδα — η ελπίδα που εμπνέει η ιδιοφυΐα της Α΄ Νικαίας, διότι άντεξε στη δοκιμασία του χρόνου επί δεκαεπτά αιώνες. Εκείνη η απλή, αλλά βαθύτατη λέξη ομοούσιος, ένας όρος εκτός της καθαυτής βιβλικής ορολογίας, αποδείχθηκε προφητικός για τη χριστιανική πίστη.
Διότι χωρίς το ομοούσιον, η εμπειρία της Εκκλησίας δεν θα είχε διατυπωθεί με τέτοιο τρόπο ώστε ακόμη και η πιο απλή ψυχή να μπορεί να ομολογήσει την πίστη της στον Κύριο της δόξης. Και μέσα από το ομοούσιον, η Εκκλησία βρήκε έναν τρόπο να μας φέρει μαζί — σε σχέση με τον Θεό και σε σχέση μεταξύ μας.
Ας σας υπενθυμίσω, για άλλη μια φορά, τα λόγια της Α.Θ.Π.:
«Όπως δίδαξε η Νίκαια, ο Κύριος Ιησούς, ο Υιός του Θεού και Υιός της Μαρίας, ομοούσιος τῷ Πατρί, ομοούσιος τῇ Μητρί, μας καθιστά μετόχους της θείας φύσεως μέσω της ενανθρωπήσεώς Του».
Ναι, αγαπητοί μου αδελφοί· επειδή ο Κύριός μας είναι εξίσου ομοούσιος με τη σεπτή Μητέρα Του όσο είναι και με τον ουράνιο Πατέρα Του, και εμείς περιλαμβανόμαστε μέσα στη θεία φύση διαμέσου αυτής της κοινής ανθρώπινης φύσεως, την οποία, όπως λέγει ο Άγιος Παύλος, προσέλαβε «γενόμενος ἐκ γυναικός». Έτσι βλέπουμε ότι το ομοούσιον «σφραγίζει» τη σωτηρία μας εν Χριστώ σαν χρυσή σφραγίδα, σφυρηλατημένη από το Άγιο Πνεύμα στην επισκίαση της Παρθένου, όταν δέχθηκε τον Υιό του Θεού μέσα στην αγία Της μήτρα.
Επομένως, αγαπητοί αδελφοί και αδελφές, ας ανανεώσουμε το προφητικό κύρος της Α΄ Νικαίας μέσα στη ζωή των Εκκλησιών μας. Μιλά για την ενότητα της πίστεως χωρίς να θέτει καμία πλευρά απέναντι σε κάποια άλλη. Όπως όλοι γνωρίζετε, όταν οι Σύνοδοι της Εκκλησίας διατύπωσαν το Σύμβολο της Νικαίας, το έκαναν σε πρώτο πληθυντικό πρόσωπο:
Πιστεύουμε, όχι «πιστεύω» — πιστεύομεν.
Αυτή η πληθυντική φωνή θα μπορούσε να γίνει και πάλι δική μας, ακόμη και μετά από 1700 χρόνια και όλο το ιστορικό, πολιτικό και κοινωνικό «υπόλειμμα» των ενδιάμεσων αιώνων. Δεν μπορούμε να αλλάξουμε το παρελθόν, αλλά μπορούμε να μάθουμε από αυτό.
Ό,τι έγινε, έγινε — αλλά σίγουρα αυτό δεν είναι το μόνο που έχουμε να κάνουμε. Προσεύχομαι, καθώς η συζήτησή μας εξελίσσεται στις ώρες που έρχονται, να ακούμε ο ένας στη φωνή του άλλου τη δυνατότητα να μιλήσουμε και πάλι μαζί, με μία φωνή, μία πίστη. Να αγκαλιάσουμε κάθε συνέπεια του ομοουσίου και να βρούμε τρόπο να υπερβούμε τις ανεπάρκειες των περασμένων αιώνων και να διαμορφώσουμε ένα μονοπάτι προς το μέλλον, σύμφωνο με την οδό στην οποία μας κάλεσε ο Κύριος: την οδό της συγχωρήσεως, την οδό της συμπάθειας, και την οδό της αγάπης.
Είθε να τη βρούμε σύντομα, με τη χάρη Του και την φιλανθρωπία Του. Ἀμήν. Σας ευχαριστώ.
Σας ευχαριστούμε πολύ, Σεβασμιώτατε.
Ο Σεβασμιώτατος Αρχιεπίσκοπος Vicken έχει επίσης στηρίξει αυτό το συνέδριο από την πρώτη του σύλληψη. Αν υπάρχει κάποιος που μπορεί να κάνει τον οικουμενικό διάλογο και τη μαρτυρία της ενότητας να φαίνονται τόσο φυσικά, τόσο απλά—και όχι κάτι εξαιρετικό ή σπάνιο—αυτός είναι ο Αρχιεπίσκοπος Vicken, ο οικουμενικός διευθυντής της Ανατολικής Επισκοπής της Αρμενικής Εκκλησίας εδώ στην Αμερική, ο οποίος υπηρέτησε ως Πρωτοσύγκελλος (προκαθήμενος) της Επισκοπής της Αρμενικής Εκκλησίας στην Ελβετία.
Συμμετέχει στο Παγκόσμιο Συμβούλιο Εκκλησιών από το 1981, μέσω του τμήματος Ιεραποστολής και Ευαγγελισμού, της Κεντρικής Επιτροπής και της Εκτελεστικής Επιτροπής. Διορίστηκε μέλος της συμβουλευτικής επιτροπής του Προέδρου Ομπάμα για τις θρησκευτικές πρωτοβουλίες (faith-based initiatives) και εξελέγη—και είμαστε υπερήφανοι γι’ αυτό—μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου της Habitat for Humanity International. Ο Αρχιεπίσκοπος Vicken έχει υπερασπιστεί ακούραστα τα δικαιώματα των χριστιανικών μειονοτήτων στη Μέση Ανατολή και στην Ασία, συναντώμενος με υψηλόβαθμους θρησκευτικούς και πολιτικούς ηγέτες σε ολόκληρο τον κόσμο.
«Η Σύνοδος της Νικαίας και η σημασία της στην Αρμενική Εκκλησία».
"Σεβασμιώτατε", έχετε τον λόγο.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου